Tíminn - 03.04.1951, Síða 4

4.
TÍMINN, þriðjudaginn 3. apríl 1951.
71. blað,
Um söfnun örnefna og ntgáfu
Síðastliðin 30 ár hefir all-
mikið verið unnið að söfnun
örnefna hér á landi, og þeim
fer ört fjölgandi, sem skilja
gagnsemi þeirrar viðleitni.
Fyrir skömmu barst þess-
ari hugmynd happ að hönd-
um, sem líklegt er að verði til
þess að áhugamenn herði nú
sóknina við söfnun örnefn-
anna og hugmyndinni bætist
nýjir liðsmenn, en þetta happ
eða uppörvun var það, að út-
gáfufyrirtækið Norðri, lét
þess getið, að ekki mundi líða
á löngu, áður en það hæfi út-
gáfu á örnefnasöfnum. Þetta
útgáfufyrirtæki er þekkt að
því að gefa út þjóðlegar fræði
bækur, og nú síðast hefir það
hafið útgáfu á Sóknalýsing-
’tm frá miðri 19. öld.
Þess hefir áður verið getið,
að Rangæingar eru meðal
beirra, sem einna lengst eru
komnir áleiðis I söfnun ör-
nefna í sinu héraði, og félag
peirra hér í Reykjavík byrj-
að á útgáfu örnefnasafns. —
Ýmsir áhugamenn hafa
beðið mig að segja nokkuð
frá þessari starfsemi, og þar
sem ég tel ekki vonlaust, að
eitthvað megi læra af reynslu
okkar, er mér ljúft að upp-
fylla þessa ósk ritstjórans.
Það var 1936, sem ég fór
tyrst að safna örnefnum þar
eystra. Var ég þá fluttur úr
héraðinu, og aðstaða mín þvi
drjúgum erfiðari en hefði ég
verið búsettur í sýslunni. —
Leiðbeininga og lítilsháttar
terðastyrkia naut ég frá Forn
leifafélaginu, og skrapp svo
austur í Rangárvallasýslu
oessára erinda einu sinni á
iri.
Fyrst haföi ég í huga að
safna ornefnum um alla sýsl
ma, og það var raunar tak-
•nark mitt, en síðar komu í
!jós ýmsir örðugleikar, sem
hindruðu þá fyrirætlun en
jafnframt gáfust betri ráð til
að koma þessu í framkvæmd,
sem síðar mun verða sagt.
Það, sem helzt kom mér til
að gefa mig að söfnun ör-
nefna, var það, að mér var
Ijós sú hraða hrörnun og
^leymska, sem gjarnan
sækir að öllum mannanna
verkum. Til dæmis eru allir á
einu máli um það, að fyrstu
landnámsmennirnir hafi unn
:tð mikið þrekvirki, er þeir
fluttu búferlum í óbyggt og
ókunnugt land, menn hafa
sett sig í þeirra spor og hug-
ieitt^. hvað þe'ir hafa orðiö
að vinna ötullega að því að
safna matföngum og fóðri
handa fénaði sínum og reisa
hús yfir menn og fénað sinn,
aður en vetur gekk í garð. Af
öllu þessu erfiði þeirra sést
nx'i ekkert nema ef fornfræð-
ingar geta grafið upp húsa-
rústir og farið nærri um húsa
lag þeirra og húsafjölda. Hitt
er ekki eins víst, að menn
hafi almennt athugað, að á
sama tíma unnu þeir andlega
vinnu, þótt hvorki héldu þeir
ræður né skrifuðu bækur. —
E=eir gáfu örnefni fjölda mörg
um stöðum á landinu, sem
enn bera þeim vitni um
snjalla hugsun og fagurt
málfar. Án efa eru mörg
beirra týnd, því að mikill
fjöldi örnefna glatast á öll-
um tímum, og ný skapast, en
þó eigum við þess enn kost
að skjalfesta og halda til
haga miklum fjölda af forn-
um og fögrum örnefnum.
Síðustu áratugir hafa ver-
íð sérstaklega til þess fallnir
að vinna að tortímingu ör-
Efíir ESergstein Kristjánsson
nefna. Búskaparhættir hafa og nokkur mannanöfn höf-
breytzt á þá lund. að menn um við hjá okkur, sem við
eiga með hverju ári færri er- 1 megum leita til með leiðrétt- ■
indi um hagana, og minni ingar og viðbætur, og verð-
þöj f gerist að benda þar ná- ur þetta notað út í æsar. Einn
kvæmlega á vissa staði. Ferða maður þarna eystra hefir |
lög manna gerast nú með svo sagt á prenti, að hann gæti
miklum hraða, að varla festir jafnvel margfaldað tölu ör- j
auga á, þótt farið sé hjá fögr nefnanna á sumum bæjum, J
um eða frægum stað. Á sem safnaö hefir verið á, og
meðan menn ferðuðust á hest, væri slíkt ekki lítill fengur.
um. eða fótgangandi, gerðu Hitt þarf ekki að taka fram,
menn sér það til dægrastytt-', að það eitt kemur að gagni,
ingar að skiptast á fróðleik sem menn gera, en ekki það,
um þau örnefni, sem báru fyr sem þeir segjast geta gert.
ir augu. Þannig hefir margt j Eitt .er það, sem verður nokk
hjálpast að, að rýra örnefna uð til hindrunar framgangi
Hér er seinni hlutinn af bréfi tala um hvað þetta sé mikil
Hreggviðs: j dyggð gagnvart þjóðinni. Slíkt
„Mikil þolinmæði er Vikverja eru annarleg sjónarmið í hlut-
gefin. Það held ég, að honum verki Víkverja. Hann er ekki
snúizt aldrei hugur. Ennþá get- 1 ráðinn hjá þjóðinni, heldur á
ur hann verið að minna á fjand hann að gera vilja íhaldsins og
skap sinn við Krýsuvíkurveg- fá þjóðina til að treysta því.
inn. Það á meira að segja að
vera Krýsuvíkurveginum að
Nú erum við allir skamm-
fjársjóðinn.
örnefnasöfnunarinnar, en
kenna ef snjó festir á vegi aust sýnir menn og getur skjátlast.
ur í Öifusi og Flóa. Þegar moka Andlegt aðalsmark manna er
þarf veginn milli Hveragerðis og að læra af reynslunni, sjá bet-
Selfoss nöldrar Víkverji, að það , ur og breyta um viðhorf sam-
væri einhver munur ef þessi al- ' kvæmt því. Það gerir Víkverji
úð væri lögð við að opna veg- j víst aldrei. Honum er það trú,
ina yfir Mosfellsheiði og Hell- að Krýsuvíkurvegur sé jafn-
isheiði og myndi hann þó varla snjóþungur og fjallvegirnir, af
fara Hellisheiðina án þess að því sú trú er í beztu samræmi
Því er ekki að leyna, að á- Það er vöntun á upplýsingum,
hugi manna fyrir söfnun ör- | um hvar búið er að safna. —
nefna er allmjög misjafn. Þar Maður, sem hefir hugsað sér (
af leiðir þaö að þó mönnum sé víst svæði til að safna á, en
meinlaust til örnefnasöfnyn- veröur þess var, að safnað.
ar, þá hafa þeir því aðeins j hefir verið á þessu svæði, á |
kynnt sér örnefni í átthögum ekki alltaf svo hægt um vik'
að snúa sér að öðrum stöð-'
um. Það er reyndar fjarri því,
að það sé einskisvert að eiga
tvær örnefnalýsingar af sömu
jörð og bera þær saman, en
þegar söfnunarkraftar eru
takmarkaðir, er hitt æski-
legra, að safna sem viðast.
Þegar ég fór að safna ör-
komast þar á milli.
Reykjavikurbær neitaði á
sínum tíma um fjárframlag að
láni til að ljúka Krýsuvikur-
veginum. Það var gert fyrir
þvi. Seinna um veturinn var
sínum, að þeir álíti þau ein-
hvers virði.
Þetta skýrist betur með því
að segja lesandanum frá einni
I kvöldstund, sem skipti einna
! mest í tvö horn um reynslu
mína í þessu efni. Ég hafði
! komið frá Reykj avík um dag-
með bil og ætlaði að afla "H H^H^HHH
mér upplýsinga um örnefni á nefllUD1 austur í Rangárvalla
tveimur bæjiim áður en ég sýslu- var Þess var- að Þar
kæmist í náttstað. Ég kvaddi ^10^1 mikið verið unnið að
dyra á fyrri bænum með. ömefnasöfnun, þótt mér
þeirri öruggu vissu, að þar |værl Það ekki kunnugt. Og
fengi ég miklar upplýsingar I satt að se§ia er Þaö sú söfn-
um örnefni. Bóndinn var al- jun- sem verður til þess, að
vörugefinn og sannorður mað ! ^u®m^ncl mln um _snfnun 1
ur og hafði alist upp á ábiið-
arjörð sinni. Hann kom sjálf-
ur til dyra og ég bar upp er-
indi mitt, en hann svaraði j
þvi til, að þar væru engin ör
allri sýslunni verður að veru-
leika, og auk þess er senni-
legt að verkið verði betur af
hendi leyst hjá heimamönn-
um en gestum. Það var eink-
nefni óg hefði aldréi verið,~ég 1um 1 tveimur hreppum, sem
heimamenn höfðu safnað ör-
nefnum. Á Rangárvöllum
maldaði í móinn, og nefndi
nokkur nöfn, sem ég þekkti,
og voru sum allforn. Hann
kannaðist að vísu við þau, en
sagði, að þar með væri upp-
talið. Eftir nokkurt þóf sá
ég, að bezt væri að gefast upp,
og ég sá ekki betur en hann
; væri mér þakklátur að hætta
j vopnaburðinum og hafa mig
á burt. Skömmu síðar kom ég
' á hinn bæinn og var satt að
segja dálítið svartsýnn um að
erindi mitt ætlaði að bera
mikinn árangur í þetta siun,
en þar var öðrum skilningi
að mæta. Hjónin og þó eink-
um húsfreyjan, vissu góð skil
á örnefnunum á stóru svæði
þar um slóðir og kunnu ýmsar
munnmælasögur í sambandi
við þær, og tvö barnabörn,
sem voru langt innan ferming
araldurs, minntu ömmu sína bo§ason
á. svo auðheyrt var, að ör- ara
nefnin höfðu verið algengt
umrseðuefni á heimilinu. Það
kemur engum á óvart, þótt
bóndi, sem nýfluttur er að
jörð, viti lítil deili á örnefn-
um á jörð sinni. Hítt virðist
í fljótu bragði dálítið skrítið,
að maður skuli ekki kunna
skil á örnefnum, þar sem
hann er alinn upp, og þá er
þetta ekki til að undrast, þvi
að hver velur sér umræðu-
og áhugamál eftir sínum
smekk, og í áhugamálum
manna er nóg fjölbreytni
sem betur fer. ,
Að þessu athuguðu þarf
það ekki að vera neinum undr
unarefni, þó kunnugir geti
fundið óskráð örnefni í för-
um safnandans eftir fyrstu
tilraun. Úr því hefir verið
reynt að bæta, því að ýmsir
velvilj ailir menn hafa sent
okkur viðbót við eldri söfnun
hafði Helga sál. Skúladóttir
látið eftir sig uppkast af ör-
nefnalýsingum á flestum jörð
um þar í hrepp, auk þess sem
hún hefir samið mjög ná-
kvæma örnefnalýsingu frá
æskustöðvum sínum, sem
prentuð er í Ársriti Forn-
leifafélagsins. Hinn hreppur
inn er Ásahreppur, en þar
höfðu verið gerðar ágætar
örnefnalýsingar á flestum
jörðum og hafa mest unnið
að því þeir Guðjón og ísak í
Ási og Berustaðabræður, Þor
steinn og Óskar Þorsteins-
synir, og sennilega hafa fleiri
lagt þar hönd á. —
Frá nokkrum bæjum í Land
mannahreppi eru til örnefna
lýsingar eftir Magnús Finn-
menntaskólakenn-
við afstöðu borgarstjórans fyrir
nokkrum árum og hugsjón Vík-
verja er að kenna þéringar í
skólum. — Ég játa, að ég kann
ekki að þéra. Mér er örðugt að
segja við eina manneskju: Er-
uð þér búnar, en hitt finnst mér
vegurinn farinn um skeið er aðr rassbaga að segja: Eruð þér
ar leiðir voru lokaðar. Þa taldi; búin En sleppum þVí. Hvað á
Víkverji það skyldu sína að að segja um málefnalegar um-
ræður og leit blaðanna, að meg-
inrökum málanna, þegar mæl-
reyna að telja fólki trú um,
að þessi vegur væri í rauninni
ekki snjóléttari en hinir. Og; anlegarj augljósar og alkunnar
ennþá er hann þessari köllun staðreyndir, eins og snjóþungi
trúr, ennþá berst hann eins og
ljón, þrátt fyrir allar stað-
reyndir. Ennþá finnst honum,
að sómi Sjálfstæðismanna
liggi við, að Krýsuvikurvegur-
inn sé jafn snjóþungur og heiða
á vegum, sæta svona meðferð?"
Ég helð, að ég geti tæplega
svarað þessari spurningu. Að
minnsta kosti virðist mér lít-
ið hægt að segja lofsamlegt um
vegirnir. Og þá skal hann vera þa5) að blöðin séu me3 sliku
það.
Það er ekki annað hægt en
meta þægð og húsbóndaholl-
ustu Víkverja. Þetta er að þjóna
herrum sínum af mikilli tryggð.
Annað mál er það, hversu stór-
mannlegt eða gáfulegt þetta
er, að við förum nú ekki að
móti að hjálpa mönnum til
sannleikans. En Víkverji tal-
aði nýlega um að færa til
sansvegar (ekki sanns vegar).
Ég held, að Krýsuvíkurvegur-
inn sé eins konar sansavegur
Víkverja.
Starkaður gamli.
.■.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.vv.v.v.v.v
■: í
l Trésmíðar ;!
í Smíðum eftir pöntunum: Höfum fyrirliggjandi: 'í
Innihurðir
Útihurðir
Glugga
Eldhúsinnréttingar
Allskonar húsgögn.
Ymsar gerðir af skápum
Skrifborð
Kommóður (litlar)
Rúmfataskápa
Borðstofustóla.
•; Líkkistur, Vagnkjálka, amboð.
Þeir sem hafa byggingar í huga á næsta sumri, ættu
£ að tala við okkur sem fyrst.
j: Trésmiðja Borgarfjarðar h.f.
í; Borgarnesi, símar 4 og 84.
i'v.v.v.^v.v.vv.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.vv.v.v
,v
Þegar hér var komið, voru
eftir ókannaðir að mestu
austustu hreppar sýslunnar,
og árið 1947 hittumst við
Þórður Tómasson í Vallna-
túni og kom okkur þá saman
um, að hann safnaði í ná-
grenni sínu, þremur austustu
hreppunum, en ég í Vestur-
Landeyjum, sem ég svo gerði
árið eftir.
í Austur-Landeyjum hefi
ég heyrt ávinning af, að heima
menn hefðu fyrir löngu safn-
að örnefnum af öllum jörð-
um. En um það fást án efa
upplýsingar, því að ekki er að
efa, að Þórður vinnur sitt
verk fljótt og vel.
Þess má ekki láta ógetið, að
þeir sem safna örnefnum á
fjarlægum stöðum, eiga mikið
undir velvild þeirra manna,
sem þeir heimsækja. Þetta
(Framhald á 6. sfðu.)
Þórunn S. Jóhannsdóttir
Pianohljómleikar
í Austurbæjarbíó í kvöld kl. 7,15. Aðgöngumiðar seldir
hjá Eymundson, Ritfangaverzlun ísafoldar og Lárusi
Blöndal.
TENGILL H.F.
Heiðl Ylð Kleppsveg
Síml 80 694
annast hverskonar raflagn-
lr og vlðgerðlr svo sem: Verl
smlðjulagnir, húsalugnlr
skipalagnlr ásamt viðgerðurc
og uppsetnlngu & mótorum
röntgentækjum og helmllls-
vélum.
jlughjMÍ í Jmanutr
Forðizt eldinn og
eignatjón
Framleiðum og seljum
flestar tegundir handslökkvl
tækja. Önnumst endurhleðslu
& slökkvitækjum. Leitlð upp-
lýslnga.
Koísýruhleðslan s.f. Simi 3381
Tryggvagötu 10
Vtfoeitii Títtiahh