Tíminn - 19.07.1951, Blaðsíða 4

«.
TÍMINN. fimmtudaginn 19. júlí 1951.
159. blað.
Húsin, skipulagið og fólkið
Þegar á það var minnst við
mig, að ég segði hér eitthvað
um byggingar, tók ég því ekki
fjarri. Þó er þetta í annað
sinn, sem ég mæti hér á sam-
komu bankamanna með það
málefni og má því ef til vill
segja, að nær hefði verið að
ræða um eitthvað annað. Því
er þó ekki að neita, að um
byggingamálin er allt of litið
ritað og rætt hér hjá okkur,
svo mjög sem þau snerta þó
líf og líðan hvers einasta
manns, og frá því sjónarmiði
er ekki nauðsyn að afsaka
þótt ég nú hreyfi þessu máli
enn á ný. — í okkar samsetta
þjóðfélagi verða það æ fleiri
mál, sem sundurliðast og
flokkast í sérgreinar og sér-
fræðiatriði. Allt á þetta að
miða til hagsbóta fyrir fólk-
ið, en ekki er því að neita, að
það á einnig sínar veiku hlið-
ar. — Ef sérfræðin hefir þau
áhrif, að hún einangrast og
fólkið fer að telja sér ýms þau
mál óviðkomandi, sem hún
fjallar um, þá er eitthvaö
rangt við þau lífrænu tengsl,
sem þurfa að vera til staðar í
hverjum hlut. Opt er það svo,
að því aðeins byggir sérfræð-
ingurinn upp heppilegar
lausnir verkefna sinna og
samræmir þær á náttúrleg-
an hátt lífinu sjálfu, að fólk-
ið sé einnig vel vakandi og
vel sjáandi gagnvart þessum
sömu verkefnum, hafi áhuga
fyrir þeim og sjái, að þaö er
að sínu leyti virkur þátttak-
andi, en ekki ófróður og skoð-
analítill áheyrandi eða á-
horfandi. í fáum sérfræði-
greinum skiptir þetta meira
máli en einmitt þeim, er
varða hýbýlaskipan bæði hið
innra 1 hinum margvísiegu
smáatriðum og hið ytra í
hinum stærri dráttum. — Við
höfum oft fundið það, íslend-
ingar, að við vorum fámennir
og fjarliggjandi þeim stóru
og umbrotamiklu iðnaðar-
löndum. Á liðnum öldum var
þetta hvortveggja í senn,
okkar mikla gæfa og okkar
mikla tap. Nú er fjarlægðin
ekki lengur vörn okkar og
verja, og svo virðist, að að-
eins sé eftir tjónið, sem fjar-
lægðin veldur. Þannig er það
ýmislegt, sem betur mætti
fara og alkunnugt er með
öðrum þjóðum, en sem okkur
reynist seinlært eða komum
alls ekki auga á, sennilega
vegna þess hve við liggjum
þeim fjarri og tækifæri okk-
ar þess vegna fá til þess að
kynnast og fræðast. Þessa
gætir töluvert í byggingar-
málum okkar. Að vísu ferðast
margir til annarra landa, en
byggingariðnaðarmenn okk-
ar hafa gert minna af því en
skyldi, enda að jafnaði svo
bundnir störfum sínum, að
ekki hefir verið hægt um vik,
að minnsta kosti ekki þessi
undanförnu ár, sem mest
hefir verið byggt hér í Reykja
vík. — Við höfum engin blöð
eða tímarit um byggingamál,
erum yfirleitt of fámennir til
þess, að sérfræðirit geti borið
sig hér, eða verið svo fjöl-
breytt eða vel gerð, að ein-
hver ávinningur sé að út-
komu þeirra. Útlend bygg-
ingatimarit berast hingað
eitthvað, en aðallega þá til
sérfræðinga, og hafa því mjög
takmörkuð áhrif, og engin á
almennan smekk. Lands-
bókasafnið og önnur bóka-
söfn virðast áhugalítil um
Eftir Þóri Baldvinsson húsamcistara
Á síðastl. vetri flutti Þórir Baldvinsson húsameistari er-
í indi um byg&ingamál á fundi bankastarfsmanna í Reykja- ;I
||I v:k Frindi þetta var síðar birt í Bankablaðinu. Þar sem hér
!■ er um mál að ræða, scm menn hafa eðlilega mikinn áhuga I*
I; fyrir cg Þórir bendir á mörg athyglisverð atriði í erindi
Ij sínu, hefir Tíminn fengið leyfi hans til að birta það.
^V.'.V.W.V.V.V.V.V.V.V.V.’.V.V.V.V.V.V.’.V.V.’.V.V.
málefnið og hafa lítið sem
ekkert upp á að bjóða.
Og þá er ekki annað eftir
en þetta sem við sjáum í
kringum okkur hérna í
Reykjavík og er sameiginlegt
verk okkar arkitektanna og
fólksins. En þá bregður svo
undarlega við, að þótt þessi
hús séu verk 20—30 arkitekta,
sem lært hafa í 5—6 mis-
munandi þjóðlöndum, og þótt
fólkið, sem húsin hefur kost-
að og byggt, sé víða að komið
og með mismunandi smekk
og þarfir, þá eru húsin í flest-
öllum höfuðatriðum svo lík
hvert öðru, að ætla mætti, að
langsamlega meiri hluti
þeirra væri teiknaður af ein-
um og sama arkitektinum og
fyrir sömu fjölskylduna.
Þetta er staðreynd, sem
ýmsir hafa tekið eftir, en á-
stæður hennar eru að ég held
aðallega tvær, hið fyrra
skipulagsreglur, sem eru svo
fábreyttar, þröngar og fátæk-
legar, að þær hafa fryst höf-
uðform allra íbúðarhúsa bæj-
arins í tvær til þrjár týpur
eða gerðir. Hin ástæðan, sem
jafnframt er orsök fyrri á-
stæðunnar, er tómlæti al-
mennings um byggingamál,
að hann ekki einungis lætur
sér nægja að fara troðnar
slóðir heldur oft og tíðum
beinlínis óskar eftir því. Þar
nýtur fólkið og undantekn-
ingarlítið aðstoðar bygging-
ariðnaðarmanna, sem nær
alltaf eru mótfallnir breyt-
ingum og vilja langhelzt
halda sig við þær reglur, sem
þeir upphaflega lærðu utan-
að í faginu.
Ég ætla nú að víkja dálítið
að skipulaginu, að því leyti
sem það ákveður gerð hús-
anna hér í Reykjavík, þ. e.
húsanna í íbúðarhverfunum.
Eins og kunnugt er, eru lóð-
irnar að jafnaði fremur
þröngar, miðað við þá teg-
und húsa, sem þar verður að
byggja. Er þetta gert til þess
að spara götur og er skiljan-
legt sjónarmið út af fyrir sig.
Nú eru ákveðin takmörk fyrir
því, hve hægt er að byggja
nálægt lóðamörkum á hvorn
veg, svo og er ákveðin götu-
lína húsanna, í þriðja lagi
fæst ekki samþykkt á upp-
drætti, ef bakhlið húss ligg-
ur nokkuð að ráði aftar en
bakhlið nærliggjandi húsa, og
að lokum er vegghæð hús-
anna nákvæmlega ákveðin
með skipulagsreglunum. Ef
frá eru dregin fjölbýlishúsin,
hafa skipulagsyfirvöldin hér
í bænum ekki þekkt annað
en tvær tölur í sambandi við
vegghæð húsa í íbúðarhverf-
unum. Þetta eru tölurnar 7 og
4.5. Þannig gildir talan sjö,
sjö metrar, um vegghæðir
allra húsa i Melahverfinu,
Hlíðahverfunum og megin-
hluta Laugarneshverfis. Tal-
an 4.5 gildir hins vegar í
Kleppsholti og Langholtum,
Skjólum og Höfðahverfi.
Ekkert frávik hefir fengizt
frá þessari reglu. Þegar svo er
komið, eins og hér hefir verið
frá sagt, er verkefni arki-
tektsins orðið harla lítið
Form hússins er fyrirfram á-
kveðið. Það er ekki annað
eftir en að pakka í kassann,
troða í pokann. Til þess að
sálast ekki af þessari lög-
boðnu einhæfni tökum við
svo upp á allskonar pírumpári
og meiningarleysi, sem alltof
er þó til kostnaðarauka og
stundum til tjóns. Við hengj-
um gluggana utan á veggina
leins og skilirí, við hryggbrjót-
um þökin eða setjum í þau
síðuslög, við snúum dyra-
skyggnin upp í hrútshorn, við
setjum hattbörð á svalirnar
og við jafnvel höllum út-
veggjunum sitt á hvað held-
ur en ekki neitt. Ég hefi sjálf-
ur tekið þátt í þessum bjána-
lega skollaleik, en það á ó-
sköp litið skylt við það að
byggja eða teikna góð hús. —
Nú má ekki misskilja þetta á
þann hátt, að ég sé mótfall-
inn skipulagi og ákveðnum
takmörkunum. Því fer fjarri.
En ef skipulagið eða aðhaldiö
er svo þröngt eða takmarkað,
að það útilokar nauðsynlega
fjölbreytni og fullnægir
þannig ekki þörfum borgar-
anna, þá álít ég það skaðlegt.
Ef þið ferðist milli Reykja-
vikur og Hafnarfjarðar verð-
ið þið þess vör, að suður í
Kópavogshreppi, miðja vegu
milli bæjanna, er að rísa upp
stór byggð. Menn hafa reist
hús sín þarna þrátt fyrir ým-
iskonar erfiðleika, svo sem
skort á skolpleiðslum, vatns-
|kerfi, vegum, síma, rafmagni,
skólum, samgöngum, öllu
þessu eða ýmsu af þessu, eftir
því hvar menn hafa borið
niður. Flestallir, sem þarna
hafa byggt, eru Reykvíkingar
upphaflega og hafa atvinnu
1 sína í Reykjavík. En hvernig
[stendur á því, að þeir skuli
kjósa að fara út úr bænum
frá þeim þægindum, sem hér
er að fá? Hver byggingar-
'fróður maður getur svarað
þeirri spurningu og sama
svarið mynduð þið fá hjá
fólkinu sjálfu, sem þarna býr.
Það flýði einhæfni skipulags-
ins hér i Reykjavík, það flýði
af því, að hér var hvergi leyfi-
legt að byggja ódýr einnar
hæðar hús. Þetta er skaðlegt
hvorttveggja í senn, fyrir
fólkið, sem taldi sig verða að
flýja, og fyrir Reykjavik, sem
hefir tapað þessu fólki sem
skattborgara. Ég fullyrði, að
hvergi í heimi er önnur borg,
þar sem bannað er að byggja
hús nema undir það sé sett
kjallarabákn, §em rísi hálfan
annan metra úr jörð. Banka-
menn fengu á sínum tíma að
kenna á þessu skipulagi hér.
Þegar sænsku húsin voru
byggð inni á Langholtinu,
voru kjallararnir skilyrðis-
laus krafa. Þessir háu kjall-
arar spilltu svipmóti hús-
anna, en auk þess juku þeir
ÍFramhald á 8. siðu.J
Hér er nú kominn Pétur
Jakobsson og hefir valið sér virð
ingarstöður kirkjunnar sem um- '
talsef ni:
„Oss er kennt, að frammi fyr-
ir hástóli hnattanna konungs,
séu allir jarðarbúar jafnir. Oss
er ennfremur kennt, að þótt vér
lifum í auði og allsnægtum,
purpura og dýrindis líni, étum
og drekkum og kýlum vambir
okkar, þá séum vér fátækir og
naktir frammi fyrir augliti þessa
volduga konungs. Oss er líka
kennt, að þessum mikla konungi
konunganna verði ekki þjónað
nema með því, sem byggt er á
mikið dýpri rökum, en jarðnesk
um hégóma. Oss er kennt, að
þessi mikli konungur hafi stofn
sett kirkju sína hér á jörðinni.
Oss er líka kennt, að þjónar
hennar séu hans sérlegu sendi-
herrar vor á meðal.
Vér skyldum ætla, að sendi-
herrar þessa óviðjafnanlega
konungs, væru hafðir yfir jarð
neskar vegtyllur, sem auðvitað,
eru hégómi, í orðsins dýpsta'
skilningi, eins og mennirnir sjálf t
ir. Þetta hefir þó ekki svo til
gengið. Það sýnir reynsla ald-
anna. Jafnvel í frumkristni, þar
sem bræðralagið og jafnréttis-
hugsjónin var ekki minni, en nú
gerist innan safnaða, örlar á
vegtyllu þráinni.
Markúsarguðspjall segir oss,
að þegar Kristur leggur af stað
úr Galileu suður til Jerúsalem,
sína síðustu för, og þessa miklu
og merkilegu för, þá fylgdi hon
um mikill mannfjöldi. Meðal
fylgdarmanna hans, og meðal
þeirra, er honum stóðu næstir,
voru þeir: Jakob og Jóhannes
Sebedussynir. Á leiðinni fóru
þeir að tala við Krist um að fá
að sitja næstir honum, er hann
kæmi í ríkið væntanlega, ann
ar til hægri handar honum, en
hinn til vinstri handar.
Mattheusarguðspjall segir oss
frá hinu sama, en þó með nokk
uð öðrum hætti. Þar segir, að
móðir þeirra bræðra hafi komið
fram með þessa beiðni, fyrir
hönd sona sinna. Loforð fyrir
þessari vegtyllu fást engin. Auð
séð er, ef marka má guðspjöllin,
að Kristi hafa leiðst þessar veg-
tyllusníkjur flokksmanna sinna,
sem ef til vill hafa verið fleiri en
um er getið. Hann slær út í aðra
sálma. Segir þeim, að hver, sem
vill verða mestur meðal þeirra,
verði að vera allra þjónn eða
eins og Mattheus orðar það, þá
verði sá, sem mestur vill verða
meðal þeirra, að vera allra
þræll.
Þetta, og margt fleira, bendir
til þess, tað innan Krists kirkju,
hafi engar vegtyllur átt að vera,
svo enginn gæti öfundað annan,
heldur endalaust jafnrétti og
bræðralag. Aldirnar liðu. Kirkj
an varð voldug, varð handhafi
auðs og jarðneskra valda. Veg-
tyllur urðu margar innan henn
ar vébanda. Ef nefndur væri
metorðastigi kirkjunnar í kat-
ólskum sið, þá er hann mikill
og margbrotinn. Fyrst urðu þjón
ar hennar að taka hina svo-
nefndu krúnuvígslu, voru krúnu
rakaðir til merkis um að þeir
væru komnir inn fyrir kirkjunn
ar dyr sem þjónandi menn, næst
er dyravarðarvígsla, þá ljósa-
meistaravígsla, lesaravígsla, sem
veitti rétt til að lesa ritningar-
greinar úr kór, þá akólútus-
vígsla.
Allar þessar virðingarstöður
voru og eru lausar stöður innan
kirkjunnar, þannig, að menn
gátu sagt sig frá þeim, gift sig
og gengið úr þjónustu kirkjunn
ar, allt eftir vild. Þá kemur á-
framhald metorðastigans, en
stöður þær, sem hér á eftir koma
eru bindandi, þannig, að þær
eru loforð um ævilanga þjónustu
í ríki kirkjunnar, og ennfremur
loforð um ævilangt einlífi. Vígsl
urnar eru þessar: Súbdjákn,
djákn, prestur og biskup. Eru
þá virðingarstöður í katólskum
sið níu alls. Nú ber vel að merkja
að til þess að klifa metorðastig
ann katólsku kirkjunnar þurfti
og þarf mikið erfiði. Mikils bók-
legs lærdóms er krafizt, einlægr
ar og óskeikullar þjónustu, ein
lífis, fátæktar, og afneitun allra
jarðneskra listisemda. Kirkjunn
ar menn í katólskum sið hafa á
öllum öldum verið vel komnir
að æðstu virðingarstöðum kirkj
unnar. Munu það öll heimsins
börn viðurkenna.
Nokkru öðru máli er að gegna
um kirkjuna í Lúterskum sið.
Þar er talið sjálfsagt að kirkj-
unnar þjónn sé einnar konu eig
inmaður. Hann má afla fjár á
allan heiðarlegan hátt og verða
maður ríkur og voldugur á ver-
aldlega vísu. Metorðastigi Lút-
ersku kirkjunnar er stuttur, að-
eins fjögur stig, sem eru: Prest
ur, prófastur, biskup og erki-
biskup. Til þess að geta klifað öll
þessi stig þar stúdentspróf,
kandidatspróf í guðfræði og
prestsvígslu. Þessum stigum
fylgja hækkandi tekjur, hærra
líf, á veraldlega vísu, auður og
völd. Þessi stig koma nokkuð
af sjálfu sér, eftir að maðurinn
hefir hlotið prestsvígslu.
1 Lúterskum sið hefir á öllum
öldum verið nokkurt kapp milli
presta um metorðin. Þar hefir
verið sótzt fast eftir metorðun
um, enda hafa þau ávallt skap
að veraldlega velmegun og ytri
glans. í friðarríki hinnar Lút-
ersku kirkju hefir ávallt gætt
lágrar kjælu og metings um hefð
arstigin. Hefir þetta nokkuð tor
veldað friðsælu þá, sem þar hef
ir átt að ríkja, samkvæmt anda
hennar og uppruna, enda þótt
(Framhald á 6. siðu.)
•2 Okkar innilegustu kveðjur og þakklæti sendum við I;
■I öllum þeim, sem á einn eða á annan hátt greiddu I;
götu okkar og sýndu okkur vinsemd á.ferð okkar um ■;
Gnúpverja og Hrunamannahrepp þann 12. þ. m. Sér- £
;■ staklega þökkum við prestinum að Hruna og heimilis- ;I
I; fólki hans, og heimilisfólkinu á Galtafelli, fyrir ógleym- ;■
I; anlegar móttökur. Ij
•I Guð og gæfan fylgj ykkur og ykkar fögru sveit.
;I Konur úr kvenfélaginu Eining, Hvolhreppi. ;I
A.W.W.W.VW.W.WAW.W.W.VW.VVVVW.VW.VV
Auglýsingasími Tímans 81300