Tíminn - 19.07.1951, Blaðsíða 5

159. blað.
TÍMINN, fimmtudaginn 19. júlí 1951.
imjt.
5.
Samvinnuskipulagið
og þjóðnýtingin
Samband flutningaverka-
manna er fjölmennasta verka
lýðssamband Breta. Félags-
menn þess eru talsvert á aðra
milljón. Það var hinn nýlátni
stjórnmálaskörungur Breta,
Bevin utanríkisráðherra, er
var aðalstofnandi og forustu
maður þess um langt skeið.
Forustumaður þess nú er
Arthur Deakin, en hann taldi
Bevin bezt hæfan til þess að
vera eftirmann sinn.
Deakin hefir nýlega vakið
sérstaka athygli með því að
gera þjóðnýtingarmálin að
umtalsefni í ræðu, sem hann
hélt. Hann komst svo að orði
m. a., að Verkamannaflokkur
inn myndi bíða stórfelldan ó-
sigur í næstu kosningum, ef
hann ætlaði að hafa einhver
meiriháttar þjóðnýtingará-
form á stefnuskrá sinni.
Þessi ummæli Deakins hafa
vakið enn meiri athygli en
ella vegna þess, að innan sam
taka þeirra, er hann veitir for
stöðu, er mikill hluti þeirra
verkamanna, er vinna við
þjóðnýtt fyrirtæki, en bæði
járnbrautirnar og áætlunar
bifreiðar í langleiðaferðum
eru þjóðnýttar.
Ummæli Deakins þykja
túlka óánægju þeirra verka-
manna, er starfa við þjóð-
nýttu fyrirtækin. Þeir hafa
yfirleitt orðið fyrir vonbrigð-
um. Þeim finnst stjórnin sízt
lýðræðislegri en hún áður var
og hinn nýi atvinnuveitandi
vera þeim engu síður erfiður.
Reksturinn hefir ekki heldur
tekið verulegum - breytingum
til bóta.
Reynsla sú, sem hefir feng-
izt af þjóðnýtingunni í Bret
landi, virðist hafa sannfært
marga fleiri af leiðtogum
Verkamannaflokksins en
Deakins um það, að ríkisrekst
urinn er ekki heppilegt form
til að koma stefnu þeirra í
framkvæmd. Hann leiðir til
mikillar skrifstofumennsku
og leggur völdin raunverulega
í hendur fámennra nefnda
eða ráða. Skipulagið verður
enn stirðara og silalegra en
það áður var. Hinir óbreyttu
verkamenn finna ekki neitt
til þess að fyrirkomulagið sé
lýðræðislegra en það áður var
eða að þeir njóti meiri ávaxta
af rekstrinum, ef hann geng
ur vel. Vonbrigði þeirra verða
því mikil vegna þess, hve búið
var að gylla þjóðnýtinguna
fyrir þeim.
Umrædd reynsla hefir orðið
til þess, að ýmsir af forustu-
mönnum Verkamannaflokks-
ins hafa byrjað að gera sér
grein fyrir nýjum leiðum, er
betur fullnægðu því, sem fyr
ir þeim vekti. Meðal þessara
manna má ekki sízt nefna
Cole prófessor, sem er einn af
helztu og viðurkenndustu
fræðimönnum flokksins. Nið-
urstaða hans er í stuttu máli
sú, að samvinnuskipulagið sé
hið rétta úrræði. Það geri ein-
staklingana beina þátttak-
endur i stjórn fyrirtækjanna
og auki áhuga þeirra fyrir
góðri stjórn og afkomu, þar
sem þeir njóta þess,
ef vel gengur. Með
samvinnuskipulaginu séu
völdin látin í hendur fólksins,
ERLENT YFIRLIT:
Semja Bandaríkin við Franco?
1 Madrid liafa staðið yfir viðræðnr, scm
vekja mikla athyt>ii o$>' talsverðar deilnr
Yfirmaður bandaríska flotans,
Sherman flotaforingi, dvelur nú
í Madrid og ræðir þar við spönsk
stjórnarvöld um hugsanlega sam
vinnu Spánar og Bandaríkj-
anna um sameiginlegar hervarn
ir. Fyrr í sumar kom Bradley
hershöfðingi, sem er yfirmaður
alls Bandaríkjahers, til Spánar
í sömu erindum. Álitsgerð sú, *
sem hann sendi Bandaríkja-1
stjórn eftir Madriddvöl sína, hef
ir orðið til þess, að stjórnin ]
hefir hraðað aðgerðum sírium í
þessum málum stórum meira en
ella.
Líkur eru þó til þess, að það
dragist nokkuð enn, að hernað
arleg samvinna Spánar og
Bahdaríkjanna komist á. Banda
ríkjastjórn mun sennilega helzt
vilja hafa hana í því formi, að
Spánn gangi í Atlantshafsbanda
lagið, en það mætir mikilli mót-
spyrnu annarra þátttökuríkja
þess. Ýmsir áhrifamiklir Banda
ríkjamenn telja líka samvinn-
una við Spán hæpna, eins og
ástatt er. f annan stað vilja ýms
ir æstustu þjóðernissinnar í liði
Francos setja skilyrði fyrir sam
vinnunni, sem vesturveldin
munu eiga erfitt með að fallast
á, eins og t. d. að Bretar láti
Gibraltar af hendi.
Álit Bradleys.
í álitsgerð Bradleys, sem áð
ur er minnzt á, er því m. a.
haldið fram, að það taki alltaf
11/2—2 ár enn að koma upp næg
um þjálfuðum herafla í Vestur-
Evrópu, þó ekki standi á herút-
búnaði frá Bandaríkjunum. Á
næsta ári, sem margir telja
mjög hættulegt, muni Vestur-
Evrópa því ekki hafa nægu liði
á að skipa til þess að geta var
ið sig. Hins vegar hafi Spánn
þjálfaðan her, sem telur um
eina milljón manns. Varnir Vest
ur-Evrópu á næsta ári verði
því bezt treystar með því, að
hægt sé að grípa til spánska
hersins, ef á þurfi að halda.
Bradley telur að vísu, að ekki
megi dæma styrkleika spánska
hersins eftir höfðatölunni einni
saman. Auðvelt eigi þó að vera
að koma upp 10 góðum spönsk-
um herfylkjum fyrir næsta vor,
ef Bandaríkin leggja til herbún
að og vopn, en slíkt væri stór-
aukinn styrkur fyrir varnir
Vestur-Evrópu.
Hernaðarlegt samstarf Spánar
og Bandaríkjanna myndi hafa
það í för með sér, að Bandarík-
in yrðu að veita Spáni ýmsa
efnahagslega hjálp, auk aðstoð
arinnar við vígbúnaðinn.
Sérstakt hernaðarlegt
bandalag.
í seinni tíð virðist það hafa
komið mjög til tals, að Banda-
ríkin og Spánn gerðu með sér
sérstakt hernaðarbandalag til
þess að komast hjá árekstrum,
sem gætu leitt af því, ef Banda-
ríkin reyndu að koma Spáni inn
í AtlantshafsbandalagiÖ. Franco
stjórnin er talin vilja þetta held
ur, en Bandaríkjastjórn mun
telja það óheppilegra.
1 Bandaríkjunum sjálfum
myndi og sennilega verða meiri
andstaða gegn sérsamningi við,
Spán. Þar er það skoðun margra 1
manna, að Francostjórnin sé aö j
falli komin og það myndi að- \
eins verða til að styrkja hana í
sessi, ef Bandaríkin gerðu banda
lag við Spánverja og veitti þeim
efnahagslega hjálp. Auk þess
myndi slíkt bandalag mælast
illa fyrir í Vestur-Evrópu.
Spánski herinn sé heldur ekki
svo sterkur, að slíkt sé tilvinn
andi fyrir aðstoð hans. Meðal
þeirra, sem dregið hafa styrk-
leika spánska hersins í efa, er
Hanson W. Baldvin, hernaðar-
legur sérfræðingur „The New
York Times“. Hann telur að hern
aðarbandalag við Spán undir
rikjandi kringumstæðum sé
ekki tilvinnandi, þar sem ávinn
ingurinn af því, geti ekki bætt
upp það álitstap, sem fylgi
samningum við Franco. Slíkur
samningur yrði talinn merki
þess, að Bandaríkin væru farin
að styðja versta afturhaldið eða
Franco í Evrópu og Chiang Kai
Shek í Asíu. Kommúnistar
myndu vissulega kunna að not-
færa sér það.
Franco valtur í sessi.
Talið er, að Bandaríkjastjórn
muni reyna að fá Franco til að
taka upp lýðræðislegri stjórnar
hætti, svo að auðveldara verði
að mæta þessum áróðri. Vafa-
samt er hins vegar talið, að
Franco þori því að eiga slíkt
á hættu.
Seinustu fréttir frá Spáni
benda eindregið til þess, að and
staða gegn Franco fari vaxandi,
og það ekki aðeins meðal al-
mennings heldur líka innan
hersins. Óstaðfestar fregnir
herma, að nýlega sé komin upp
víðtæk hreyfing, sem stefnir að
því að steypa Franco, og sé hún
bæði skipuð' fulltrúum hægri
manna og vinstri manna. Aðal-
leiðtogi þessarar hreyfingar er
sagður Antonio Aranda hershöfð
ingi, sem barðist undir merkjum
Francos í borgarastyrjöldinni og
vann sér þá mikla frægð. Ýmsir
telja, að kirkjan, sem er áhrifa
mikil á Spáni, styðji þessa hreyf
ingu.
Þessar ástæður valda því m.
a., að Bandaríkjastjórn mun
treg til samninga við Franco,
nema hann breyti verulega um
stjórnarhætti, og Bandaríkin fái
því ekki það óorð á sig, að þau
séu að endurlífga afturhalds-'
stjórn, er sé að falli komin.
Þeir, sem eru meðmæltir samn
ingum við Spán, segja hins veg
ar, að ekki megi láta stjórnar-
hætti landsins standa í vegin-
um. Einræðið sé ekki eins öflugt
og ófyrirleitið þar og í Sovétríkj
unum og hafi þó Rússar þótt
fullboðlegir bandamenn gegn
nazistum. Nú eigi hinn frjálsi
heimur í höggi við sízt minni
hættu en nazismann og eftir
þeim kringumstæðum verði
menn að haga sér.
Kröfur falangista.
Það getur átt sinn þátt í því
að hindra samvinnu Spánar og
Bandaríkjanna, að æstustu þjóð
ernissinnar í hópi falangista,
en svo kallast stuðningsmenn
Francos, vilja setja allskonar
skilyrði fyrir samstarfinu, eins
og t. d. að Bandaríkin lofi að
styðja kröfu Spánverja um end
urheimtun Gíbraltar. Þeir munu
og eftir megni reyna að hindra
það, að Franco fallist á kröfur
Bandarikjamanna um frjálslegri
stjórnarhætti.
OTramhald á 6. siðu.)
Saltfiskeinokunm
og ungir
stæðismenn
en ríkisreksturinn leggi þau
raunverulega í hendur fá-
mennra ráða, sem hinir ó-
breyttu starfsmenn hafi lítinn
eða engan aðgang að. Þess
vegna tryggi samvinnuskipu-
lagið bæði meira lýðræði og
betri rekstursafkomu en ríkis
reksturinn.
Annar áhrifamaður í Verka
mannaflokknum, John Strac-
hey hermálaráðherra, hefir
nýlega flutt ræðu, þar sem
hann hefir tekið í svipaðan
streng og Cole prófessor.
Hann sagði, að á fjölmörgum
sviðum verzlunar og atvinnu-
reksturs hentaði samvinnu-
skipulagið miklu betur en rík
isreksturinn.
Þannig mætti halda áfram
að nefna ummæli brezkra
verkalýðsleiðtoga, er benda til
þess, að þeir og flokkur þeirra
eru nú óðum að hneigjast frá
úrræðum þjóðnýtingarinnar
að úrræðum samvinnuskipu
lagsins. Þeir hafa að visu jafn
an sýnt samvinnufélagsskapn
um vinsemd, en hins vegar
ekki gert neitt sérstakt til
þess að greiða fyrir honum,
því að þeir hafa fyrst og
fremst sett trú sína á ríkis-
reksturfnn. Nú er reynslan
hins vegar óðum að sýna
þeim, að þeir eru þar á rangri
leið. Ríkisreksturinn getur að
vísu átt bezt við á visSum, tak
mörkuðum sviðum, en hann
er fjarri því að vera nokkur
allsherjarlausn, heldur þvert
á móti hið gagnstæða.
En það er ekki aðeins í
Bretlandi, heldur víða um
lönd, er frjálslyndir og lýðræð
issinnaðir menn eygja sam-
vinnuskipulagið sem hina
beztu lausn á sviði verzlunar
og margháttaðs atvinnurekst
urs, og þó sér í lagi alls konar
stóriðju. Allt bendir til þess
að samvinnuskipulagið muni
á komandi áratugum færa út
landnám sitt meira en nokkru
sinni fyrr.
Raddir nábúanna
í nýútkomnu hefti af Sam
vinnunni birtist ritstjórnar-
grein um aðalfund S.Í.S. og
segir þar m. a.:
„En athyglisverðasta aukn-
ingin var þó sú, að á árinu
tóku 2056 landsmenn þá á-
kvörðun að gerast meðlimir
kaupfélaganna og hefja við
þau meira eða minna regluleg
viðskipti. Voru félagsmenn sam
bandsfélaganna þannig orðnir
30 680 í árslok 1950, þar af
30 263 í neytendafélögunum,
og höfðu þeir á sínu framfæri
93 760 manns. Erú því tæplega
tveir þriðju hlutar þjóðarinn
ar félagsmenn samvinnufélaga
eða á framfæri þeirra, og
munu vera vandfundin öflugri
eða almennari samtök í land-
inu, og mjög vafasamt að sam
vinnuhreyfing nokkurs lands
njóti svo almenns stuðnings.
í þessari aukningu, sem er
aðeins einn árshringur á
traustu tré, er fólginn ánægju
legasti dómurinn um starf
samvinnufélaganna. Frá þeirri
tíð, fyrir tæplega sjötíu árum,
er fyrsta kaupfélagið geymdi
vörur sínar í tjaldi og kaup-
félagsstjórann kól á höndum
við uppskipun, hefir stofninn
orðið traustari með hverju ári,
greinarnar fleiri og sterkari,
ávöxtur þjóðarinnár mijjti og
betri. Meðan landsmenn halda
áfram að fylkja sér undir
merki samvinnustefnunnar,
geta forráðamenn samtakanna
verið vissir um, að þau eru á
réttri braut“.
Á fundinum benti forstjóri
S.Í.S. á, að framundan væri
harðari samkeppni en undan
farin ár um vöruval, vöruvönd
un og hvers kyns þjónustu.
Samvinnumenn hafa fullan
hug á að mæta þeim vanda
þannig, að sigrar samvinnunp
|ar verði enn fleiri og meiri.
Ungir Sjálfstæðismenn
hafa nýlega haldið landsfund
á Akureyri. Eftir því, sem Mbl.
segir, var það ákaflega merki
legur fundur. Samþykktir
hans benda hins vegar til
þess, að aðalverkefni hans
hafi verið að týna saman öll
þau loforð, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefir gefið á und
anförnum árum, en litla eða
enga viðleitni sýnt i því að
efna, þótt hann hafi haft að-
stöðu til þess.
Ein af samþykktum fund-
arins hljóðar t. d. á þessa lcið:
„Þingið vill að öll einka-
leyfis- og einokunaraðstaða
sérstakra aðila í útflutnings
verzlun landsmanna verði
numin úr lögum. Telur þing
ið, að löggilding einstakra út
flytjenda til útflutnings á
ákveðnum afurðum sé ekki
æskileg, heldur skuli út-
flutningurinn vera algerlega
frjáls“.
Það er vissulega ekki nema
gott um þessa samþykkt
ungra Sjálfstæðismanna að
segja. Hitt er verra, að það eru
foringjar þeirra, sem viðhalda
þeirri einokun, sem þeir eru
hér að átelja. Það er á valdi
ráðherra Sjálfstæðisflokks-
ins að afnema þau sérleyfi, er
löggjöfin heimilar að veitt séu
til cinkasölu á útfluttum sjáv
arafurðum. Af hálfu Fram-
sóknarflokksins hefir hvað
eftir annað verið yfirlýst, að
ekki myndi standa á sam-
þykki hans til slíkra aðgerða.
Þrátt fyrir þetta halda ráð
herrar Sjálfstæðisflokksins
hið fastasta í saltfiskseinokun
ina, sem þeir gætu nú af-
numið með einu pennastriki.
Ungir Sjálfstæðismenn geta
séð á þessu, að foringjar Sjálf
stæðisflokksins taka sjálfir
lítið mark á þeim yfirlýsing-
um og fyrirheitum, sem þeir
hafa verið að gefa á undan-
förnum árum. Vissulega hafa
þeir lofað frjálsri útflutnings
verzlun, en standa nú sjálfir
í vegi þess, að hún komist á.
Það er vegna þess, að vissir
máttarstólpar í flokknum
hagnast á einokuninni. Hags
munir þeirra eru .metnir
meira en hagsmunir þjóðar-
innar og hátíðleg loforð Sjálf
stæðisflokksins.
Þetta þurfa ungir Sjálfstæð
ismenn að gera sér ljóst. Þeir
ættu heldur að einbeita kröft
um sínum að því, að foringj-
ar Sjálfstæðisflokksins efndu
loforð sín en að lýsa því sem
stefnu sinni og flokksins, er
foringjarnir hafa marg-
sinnis vanefnt.
Satt að segja virðist líka lítil
alvara hjá ungum Sjálfstæðis
mönnum með þessum yfirlýs
ingum, þar sem þeir keppast
jafnhliða við að lýsa trausti
síhu á þeim foringjum, sem
búnir eru að sýna í verki, að
þeir hafa umræddar yfirlýs-
irígar að engu. Slík framkoma
benúir vissulega til þess, að
ungir Sjálfstæðismenn meini
ekkí mikið með samþykktum
sínum, heldur séu búnir að
læra það af forustumönnuin
sínum að skreyta sig með
marklausum loforðum.
Það verður góður prófsteinn
á traustleika og ráðvendni
ungra Sjálfstæðismanna, hve
skelegglega þeir fylgja fram
þeirri yfirlýsingu sinni að
bcrjast gegn saltfiskseinokun
inni. X+Y.