Tíminn - 31.07.1951, Blaðsíða 4

TÍMINN, þriðjudaginn 31. júlí 1951
170. blað
Flokkur sérréttindastéttanna
Ef nokkur hefir efast um
það, að málgögn Sjálfstæðis
flokksins gengu erinda þeirra
sérréttindamanna, er ætla sér
annan hlut en allri alþýðu,
þá ættu þeir að lesa „leiðar-
ann“ í Vísi þ. 24. júlí s. 1.
Stjórnmálaritstjóri Vísis hef-
ír valið þessum skrifum sín-
um heitið „Snobbið fyrir
fátæktinni. í grein þessari
segir svo:
„Hér á landi llfa tveir, ef
ekki þrír stjórnmálaflokkar
á því að „snobba“ fyrir fá-
tæktinni. Reisi einhver sér
hús með menningarbragði.
hefir þótt góður siður að
stimpla hann sem auðkýfing
og broddborgara og birta
myndir í blöðunum af þessu
risavaxna fyrirtæki. „Snobb
ið“ fyrir fátæktinni hefir
jafnvel gengið svo Iangt, að
með lagasetningu, reglugerð
um og allskyns auglýsingum
opinberra nefnda, hefir
mönnum verið bannað að
byggja sér stærri íbúð, en
sem nemur eitt hundrað og
þrjátíu fermetrum að flatar
máli. Stjórnmálaflokkar
þeir, sem að ofan greinir,
vaða í þeirri sálfræðilegu
villu, að íslenzkur almenn-
ingur kunni ekki að hugsa
stórt og vilji veg sinn sem
minnstan og aðbúð sína sem
versta.
Sannleikurinn er þó sá, að
flest íbúðarhús mega teljast
íburðarlaus með öllu, og eru
einföld að gerð ytra sem
innra. Mætti það helzt að
þeim finna, að byggingarnar
séu of látlausar og innbyrðis
líkar.
En allur áróðurinn um ó-
hófið og „Iuxusinn“ virðist
einna frekast benda til þess,
að þeir menn, sem mest af
slíku guma, vilji helzt, að al-
menningur sætti sig við
braggahverfi til íbúðar, eða
einhverja slika vistarveru.“
Mikið speglast Fariseahátt-
ur broddborgaranna fallega í
þessum orrðum, er hrotið hafa
úr penna Vísisritstjórans. Á
máli Vísis er það aðeins af því
að menn vilji, að almenning
ur búi í bröggum eða álíka
vistarverum, sem amast er
við því að einbýlishús séu
byggð stærri en 130 fermetra,
á tímum, sem byggingaefni er
takmarkað.
Ritstjóra Vísis finnst það
goðgá, að menn skuli ekki
mega byggja 200—250 fer-
metra „villur“ eins og tíðkað-
ist á dögum nýsköpunarinnar.
Útflúrið er of lítið, húsin of
lík hvert öðru. Jú, ætli maður
kannist ekki við hugsunarhátt
inn. Broddborgara-frúrnar og
nýríku herrarnir þola það
ekki, að húsið þeirra sé ekki
með einhverju „pírumpári“,
sem nágranninn hefir ekki.
Kapphlaupið um útflúrið og
lúxusinn má ekki stöðvast.
Hinir ríku skulu hafa óskor-
aðan rétt til að láta eftir hé-
gómagirnd sinni og heimsku-
legum metnaði.
En hvað líður þá öllum hin-
um, sem ekki hafa efni á að
taka þátt í kapphlaupinu um
útflúrið og óhófið. Fóiksins,
sem aflað hefir gjaldeyrisins
til að kaupa fyrir byggingar-
efnið. Fólksins, sem hefir lát-
ið menn með hugsunarhætti
Visisritstjórans skriða upp eft
jr bökum stnum, og nota sig
sem verkfæri til að afla fjár-
mnnanna í útflúrið á „lúxus-
villunum*
Eftir Hannes Pálsson frá IJndirfelli
Hvernlg hafa byggingarmál
okkar verið framkvæmd.
Vilt þú nú ekki lesandi góð-
ur nema staðar og hugsa um
byggingarmál okkar þjóðar.
Til skamms tíma voru engar
varanlegar byggingar byggðar
á voru landi.
Á tímum nýsköpunarinnar
var miklu af gjaldeyri þjóð-
arinnar eytt í óhófsíbúðir í
Reykjavík.
Hinir nýríku sökktu hundr-
uðum milljóna króna í „vill*
ur“, einbýlis- og tvíbýlishús,
eins og sjá má hér í Hiíðun-
um og Melunum og víðar.
Þeir, sem forystuna höfðu
rugluðu dómgreind almenn-
ings, §vo margir hlupu
í þessa sporaslóð, sem ekki
höfðu efni á því, og stynja nú
undan skuldafargi er stafar
af of dýru og óhentugu íbúð-
arhúsi.
Meðan broddborgararnir og
þeir sem gengu í þeirra spora-
slóð, byggðu sér 200—250 fer-
metra villur, með hinu stóra
holi, sem þá tíðkaðist, svölum
og hverskyns útflúri, hrúguð-
ust hinir fátækari í bragga,
kjallara og rishæðir tvibýl-
ishúsanna. Verkamannabú-
staðir voru ekki byggðir, hóf-
legir samvinnubústaðir áttu
erfitt uppdráttar, og í sveit-
um var ekki byggt neitt sem
heitið gat. Flottræfilsháttur
þjóðarinnar varð dýr. Fyrr en
varði var allur gjaldeyrir upp
étinn. Ef þjóðin átti ekki að
svelta varð að fá erlenda
fjárhagshjálp. Hjálpin var
veitt. Hin íslenzka þjóð hefir
nú þegið tugi milljóna í fá-
tækraframfæri, og alla sökina
eiga broddborgararnir, sem
sóuðu fé þjóðfélagsins i lúxus
villur og persónulegt óhóf.
Eftir stendur fátæk þjóð
með flest verkefni óleyst. —
Meira en þriðjung af öllum
sveitabýlum landsins þarf að
byggja upp á næstu árum.
Mikinn hluta gripahúsa og
annarra nauðsynlegra fram-
leiðslutækja landbúnaðarins.
Braggarnir grotna utan af
fólkinu í fátækrahverfum
höfuðborgarinnar. Hundruð
manna búa í sólarlitlum og
saggafullum kjöllurum.. Smá-
kauptúnin út um land þurfa
að endurbyggjast að mestu
leyti.
Þjóðin virðist ekki geta
framleitt nóg af útflutnings-
vörum, til að kaupa neyzlu og
rekstrarvörur og hinar þjóð-
nauðsynlegustu fjárfestingar-
vörur, svo hægt sé að efla
framleiðsluna, og hafa þak
yfir höfuð þeirra, er að henni
vinna, beint eða óbeint.
Þegar svona er ástatt, telja
ritstjórar Sjálfstæðisflokksins
það helzt að, að einstaklíng-
um sé bannað að byggja nema
takmarkaö stærð íbúðarhúsa.
Flestum mönnum sem eitt-
hvað hugsa mun þó vera ljóst,
að því minna óhóf, sem ein-
staklingar þjóðfélagsins
leggja í óarðgæfar byggingar,
því meira fé hefir þjóðin til
að leggja í arðgæfar fram-
kvæmdir. Við getum ekki lagt
það fé í rafvirkjanir, ræktun,
hafnarbætur, vélar og skip,
sem við Ieggjum í lúxusvillur
og sumarbústaði broddborg-
aranna.
Hversu margar verkamanna
íbúðir eða snotur íbúðarhús
til sveita hefði mátt byggja
fyrir það byggingarefni, sem
farið hefir í sumar'nallir
broddanna. Við Þingvallavatn
eitt, munu vera sumarbústað-
ir fleiri en einn, sem kostað
hafa yfir hálfa miljón króna
hver.
Hversu mikil not hefir fram
leiðsla landsins af slíkum
byggingum? Mun ekki mörg-
um finnast, að sá erlendi
gjaldeyrir og kannske hið
innlenda fjármagn, er i þess-
ar sumarhallir hefir farið,
væri betur komið í verka-
mannabústað eða sveitabæ?
Skortur íbúðarhús-"
næðis er afleiðing
„lúxushallanna“.
Um það er engum blöðum
að fletta, að hefði því bygg-
ingaefni, er sökkt var í ó-
hentugar óhófsíbúðir í Reykja
vík, á tíma nýsköpunarinnar,
verið varið til hæfilegra íbúða
bygginga í sveit og við sjó, þá
væru nú mun minni húsnæð-
isvandræði í höfuðstað lands-
ins og mun færri jarðir, sem
dæmdar væru til að fara i
eyði fyrir skort á byggingum.
Öllum má það ljóst vera, að
lúxushöll í Reykjavík, 150—
250 flatarmetrar, sem skýlir
jafnmörgum einstaklingum
og 70 fermetra íbúð í verka-
mannabústað, kostar marg-
falt meira af erlendum gjald-
eyri og innlendu framlagi á
hvern einstakling, en verka-
mannabústaðurinn.
Flestum mun það lika ljóst,
að þjóð, sem raunverulega er
að byrja nýtt landnám, getur
ekki byrjað á því að byggja
stórar hallir með hverskyns
útflúri yfir hverja fjölskyldu.
Þetta vita sérréttindastéttirn
ar líka, en þær ætla sér ann-
an hlut en almenningi. Verka
mennirnir, sem gjaldeyririns
afla, eiga að þeirra dómi að
búa í bröggum eða borga ok-
urleigu fyrir að fá af náð, að
hýrast í kjallaraholu eða
hanabjálkalof tum.
Sveitafólkið, sem yrkir jörð
ina og bezt gengur fram í hinu
nýja landnámi, það má einn-
ig áfram hýrast í saggafull-
um og hriplekum torfbæjum.
En broddborgararnir þurfa
að hafa 150—250 fermetr,a
„lúxusíbúðir" í höfuðstaðn-
um og sumarhallir við Þing-
vallavatn.
Það þarf að takmarka
stærð einbýlishúsa.
Vísisritstjórinn kvartarund
an því, að ekki megi byggja
stærra einbýlishús en 130 fer-
metra. Án efa er þetta tak-
mark allt of hátt. Það sem
okkur vantar eru íbúðir á
borð við verkamannaibúðirn-
ar í Hafnarfirði, sem eru 70
flatarmetrar, 3ja herbergja í-
búðir með nútímaþægindum.
Það sem vantar fyrst
og fremst eru 2ja til 3ja her-
bergja íbúðir. Fólkið hefir því
miður ekki almennt efni á
stærri ibúð, þegar það byrjar
að reisa heimili. En þessar i-
búðarstærðir vantar mest nú.
Því miður virðist Fjárhags-
ráö ekki hafa nægilegt eftir-
lit með því að fjárfestingar-
leyfin séu ekki misnotuð. Ef
ritstj. Vísis skoðaði viss hús
við Ægissiðu og víöar, þá
myndi hann geta fundið til
velþóknunar í hjarta sínu, við
að sjá, hvernig leyfi Fjárhags-
ráðs til fjárfestingar eru mis-
notuð. Þannig, að einbýlis-
(Framhald á 7. síðu).
Hér er kominn I baðstofuna]
Pétur Jakobsson og ætlar að
flytja ræðustúf um Skálholt:
„Það er fallegt í Skálholti á
þessum tíma árs, þegar öll jörð
er iðjagræn, þegar himininn er
bjartur og fagur og brosir kring-
um bláan og víðfeðman fjalla-
hringinn. f Skálholti stendur
maður á mold minninganna og
þar andar maður að sér lofti
minninganna. Þar situr Saga á
sínum gullstóli og segir við veg-
farandann líkt og Jave við Móse:
„Drag skó þína af fótum þér, því
sá staður, er þú stendur á, er
heilög jörð“. Það var mikil há-
tíð í Skálholti, þann 20. júlí,
fyrr á öldum. Þess vár þá
minnst, með mikilli viðhöfn, að
helgur dómur Þorláks Skálholts
biskups var þann dag eitt sinn
upptekinn, og minning hans þá
tekin í tölu helgra manna, en
dánardægur hans er 23. des. Því
eigum við Þorláksmessu á sumri
og Þorláksmessu á vetri.
Fyrra sunnudag var mikil há-
tíð f Skálaholti. Þangað streymdi
múgur og margmenni, úr Árnes-
sýslu, Rangárvallasýslu og
Reykjavík. Muri þar hafa verið
um 2000 manns. Þar voru
fræðslu- og skemmtikraftar
miklir. Biskupar landsins þjón-
uðu í kirkjunni með sínum á-
gætum, landsins mesti organ-
leikari lék á kirkjuorgelið og val
inn kór annaðist sönginn í kirkj
unni. Eftir messu var útiskemmt
un, góðar ræður voru fluttar,
mjög vel ortur kvæðaflokkur les
inn, leiksýning fór þar fram, sem
virtist takast með ágætum, þá
söng Karlakór Biskupstungna,og
fórst það vel, eftir atvikum, og
loks söng Þjóðkórinn, að vísu fá
mennur, en leysti þó sitt hlut-
verk ágætlega af hendi.
Nú mun, ef til vill, einhver
spyrja: Til hvers var þessi hátíð
með öllu þessu skrauti og við-
höfn? Hún var til þess að opna
fólkið fyrir Skálholti, því Skál-
holt hefir ávallt verið fólkinu
i opið. Hún átti að sýna gestum
fall staðarins úr fornri frægð.
Hún átti að hvetja fólkið til á-
taka ’ um viðreisn staðarins,
I sem er mjög nauðsynleg og að-
kallandi. En hvernig á að reisa
Skálholt úr rústum? Það er
i spurningin, sem fær misjafnt
| svar. Ég leyfi mér að leggja til
I málahna, að nú þegar verði haf-
i izt handa um stórfelldar jarða-
bætur á staðnum, gert verði
svo fljótt sem auðið er, að
minnsta kosti 300 hektara tún,
byggð verði þar gróðrarstöð,
byggð verði þar gróðurhús og
jarðhiti nýttur, byggðar verði
varanlegar nýtízku byggingar
fyrir búpening, hey og annan
jarðarávöxt, að byggð verði var-
anleg hús fyrir fólk það, sem
aö búskap staðarins vinnur, að
reistur verði skóli á staðnum.
kennaraskóli landsins, hús-
mæðrakennaraskólinn, landbún
aðarháskóli, einn eða allir, að
reist verði kirkja á staðnum,
sem sómi honum, og að þar
verði prestssetur.
Tel ég fyrst þurfi að efla jörð
ina til nytja og fegurðar, því, án
jarðnytjanna á staðurinn enga
framtíð og engan rétt á sér til
frama. Finnst mér rangt að
byggja viðhafnarkirkju á van-
hirtri jörð, sem er með ræfilsleg
um húsakosti og nær mannlaus.
Fyrst, þegar búið er að rækta
staðinn upp og koma nytja
framleiðslu þar upp í stórbrotn-
um stíl, húsakostur orðinn góð-
ur, skólar komnir þar og mann-
fjöldi, þá er fylling tímans kom-
in til þeirrar kirkjubyggingar,
sem staðnum hæfir; fyrr ekki.
Skálholt á sér mikla sögu. Þegar
fallegustu blöð þeirrar sögu eru
lesin út af fyrir sig, þá er dýrð
Skálholts mikil. Þegar saga þess
er lesin í heild, þá kemur nokk-
uð annað upp, því þar eru blöð
blettuð.
Hvað sem annars öllum sögu-
og trúarbragðahugleiðingum við
kemur, þá verður að endurreisa
Skálholt og koma því til vegs
og gengis í þeim stíl, sem ég hefi
bent á. Ég skora á Árnesinga,
heima í héraði og í Reykjavík,
að fara heim til Hóla og skoða
staðinn þar. Þá munu þeir
gleggst geta séð niðurlægingu
Skálholts, og þá munu þeir sann
færast um, að héegt er að hefja
veldi og dýrð Skálholts samtækt
og sambærilega við Hóla í
Hjaltadal. Árnesingum ber fyrst
og fremst að endurreisa Skál-
holt. Þeir hafa horft á það níð-
ast niður og þeir eiga að taka
í taumana og segja: „Hingað
og ekki lengra". Stuðningur
þjóðarinnar kemur, ef byrjað er
á verkinu.
Um þá hugmyndi, sem nú virð
ist vera efst á baugi hér í Reykja
vík, að endurreisa Skálholt sem
biskupssetur, skal ég vera fá-
orður. Ég hefi ekki trú á slíku.
Hygg ég að biskupum landsins
mundi þykja dauflegt áð vera
þar búsettir árum í kring. Mundi
þeim þykja lífið fátækt þar og
tilbreytingalítið, nema þá að
hafa um sig stóra hirð manna
og kvenna, en slíkt mundi verða
þungur ómagi á búi þjóðarinn-
ar. En eigi það að liggja fyrir
Skálholti að verða aftur biskups
setur, þá vil ég óska þess, að
þar yrðu valdir menn á stóli,
sem sameinuðu í sér glæsi-
mennsku GiSsurar og ísleifs og
orku og manndáð Ögmundar og
Vidalíns.“
Ilér verður numið staðar að
sinni.
Stark-tður.
,v.v
■v.v.v.v.v/.v.v;
H.f. Eimskipafélag íslands í
M.s. Gullfoss
fer frá Reykjavík laugardaginn 18.
ágúst kl. 12 á hádegi til Leith og
Kaupmannahafnar.
Pantaðir farseðlar skulu sóttir eigi
síðar en þriðjudag 7. ágúst. Það skal
tekið fram, að farþegar verða að
sýna fullgild vegabréf þegar farseöl-
ar eru sóttir.
i
v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v
AUGLÝSIÐ í TÍMANUM