Tíminn - 10.08.1951, Blaðsíða 3

178. blað.
TÍMINN. föstudaginn 10. ágúst 1951.
3.
Verðhækkun
Verðlag í helztu viðskipta-
löndum okkar hefir farið
hækkandi undanfarið, eink-
um þó síðan Kóreustyrjöldin
brauzt út á síðastliðnu sumri.
Verðlag hefir hins vegar ekki
állt hækkað jafnt. Hráefni
hafa yfirleitt hækkað geysi-
lega í verði, en aðrar vörur
íangtum minna. Eftirspurn
eftir hráefnum getur breytzt
skyndilega frá viku til viku
og verðlagið því breytzt mik-
ið á skömmum tíma. Hins veg
ar er eftirspurn eftir matvöru
og margskonar þjónustu til
þess að gera mjög jöfn og all
ar verðbreytingar þar því
miklu hægari, nema þá helzt
þær, sem orsakast vegna breyt
inga á framboði, t. d. vegna
uppskerubrests. Af þessum
orsökum breytist framfærslu
kostnaður yfirleitt miklu hæg
ar en heildsöluverðlagið, og
sveiflurnar á honum eru langt
um minni. Auk þess er í sum-
um löndum greitt niður verð
á sumum vörum, sem neytend
ur kaupa. Framfærslukostnað
inum er haldið niðri með
styrkjum. Breyting á fram-
færslukostnaðinum gefur þá
rangar hugmyndir um raun-
verulegar breytingar á verð-
lagi.
Hvorttveggja þetta, að
framfærslukostnaðinum er
með pólitískum ráðstöfunum
haldið lægra en ella, og það,
að heildsöluverðlag sveiflast
langtum meira en smásölu-
verðlag og framfærslukostn-
aður, eru afar þýðingarmikl-
ar staðreyndir, þegar dæma á
um það hver áhrif verðhækk
unaraldan erlendis hefir haft
á verðlag á íslandi undanfar-
ið. Þegar íslenzkir innflytjend
ur gera kaup sín erlendis, þá
kaupa þeir að sjálfsögðu í
heildsölu. Þeir kaupa því á
öðru verðlagi en neytendur.
í Bretlandi hækkaði fram-
færslukostnaðurinn á sl. ári
aðeins um 4%, en heildsölu-
verðlagið hækkaði um 21,2%.
lferðlag það, sem skiptir máli
fyrir íslenzka innflytjendur,
hækkaði Því meir en 5 sinn-
um örar en það verðlag, sem
skiptir máli fyrir brezka neyt
endur. Þet'ta stafaði af því að
framfærslukostnaður stígur
yfirleitt hægar en heildsölu-
verð, og svo því að niður-
greiðslur á vöruverði til neyt
enda í Bretlandi nema gífur-
legum upphæðum. Ennfrem-
ur má benda á það, að brezka
ríkisstjórnin kaupir nokkrar
þýðingarmiklar neyzluvörur
af öðrum þjóðum með samn-
ingum til langs tíma og greið-
ir í sumum tilfellum óeðlilega
lágt verð.
Fyrir nokkru var birt í blöð
unum línurit, sem sýndi breyt
ingar á framfærslukostnaði í
nokkrum löndum á árinu
1950. Höfðu upplýsingarnar
verið teknar saman af Al-
þj óðaverkamálaskrif stof unni.
Að vísu nær yfirlitið ekki
nema til 27 landa. Þau lönd,
sem ekki eru með, eru lönd,
þar sem stjórnarvöldin afla
ekki nauðsynlegra upplýsinga
eða þar sem stjórnarfarið er
þannig, að ríkisstjórnin telur
sér ekki skylt að birta slík-
ar upplýsingar, þótt þær séu
til, og eru þetta að sjáifsögðu
fyrst og fremst þau lönd, þar
sem lífskjör almennings eru
svo bágborin, að yfirvöldin
forðast að gefa upplýsingar
um þau. Á þetta einkum við
löndin austan „járntjaldsins“.
Af þessu, sem sagt hefir
verið hér að framan, ætti að
\era Ijóst, að hækkun á fram
færsluverðlagi. erlendis gefur
hvergi nærri réttar hugmynd
ir um áhrif hinna erlendu
Dr. Benjamín Eiríksson:
Verðhækkun og dýrtíð
verðhækkana á verðlag hjá
okkur. Yfirlitið sýnir þó að
framfærslukostnaður hefir
hækkað ■— í sumu tilfellum
mjög verulega — í 25 löndum
af þessum 27_Yfirlitið geym-
ir því frekar veigalitlar stað-
reyndir eigi það að sýna að
verðhækkun innanlands hjá
okkur nú komi ekki erlendis
að. Flestir myndu vilja líta
svo á að yfirlitið einmitt sanni
að miklar verðhækkanir hafi
orðið erlendis. En þar sem
það er heildsöluverðlagið sem
mestu máli skiptir frá því
sjónarmiði, sém hér um ræðir,
héf ég tekið saman tilsvarandi
yfirlit, sem sýnir hækkun á
heildsöluverðlagi í þessum
löndum í þeim tilfellum, þar
sem þær upplýsingar eru til.
(Sjá International Financial
Statistics, May 1951). Til frek
ari skilningsauka er sýnd sér
staklega sú hækkun, sem orð
ið hefir á fyrsta ársfjórðungi
þessa árs.
HEILDSÖLUVERÐLAG 1 NOKKRUM LÖNDUM
1937 = 100
Hækkun Hækkun
Desember Desember Marz á árinu á 1. árs-
1949 1950 1951 1950 fjórð. 1951
% %
Austurríki 492 598 658 21,5 10,0
Beigía 338 405 443 19,8 9,3
Canada 184 210 224 14,1 6,6
Ðanmörk 227 275 303 21,1 10,2
Dominican lýðveidi 76(1) 83(1) 87(1) 9,2 4,8
Egyptaland 98(1) 113(2) 117(2) 15,3 3,5
Finniand 933 1,180 1,390 26,5 17,8
Frakland 2,250 2,580 2,890 14,6 12,0
Vestur-Þýzkaland 181 195 — 7,7 —
Grikkland 308 326(3) — 5,8 —
írland 237(4) 262(4) 276(4) 10,5 5,3
Ítalía 4,750(5) 5,420(5) 5,750(5) 14,1 6,1
Lebanon 548(6) 690(6) 740(6) 25,9 7,2
Mexico 320 341 386 12,9 13,2
Noregur 187(7) 231(7) 245(7) 23,5 6,1
Suður-Afríka 194 215 222 10,8 3,3
Svíþjóð 192 222 251 15,6 13,1
Sviss 192 211 223 9,9 5,7
Thailand 1,490(7) 1,680(7) 1,670(7) 12,8 - -0,6
Bretland 222 269 288 21,2 7,1
Bandaríkin 175 203 213 16,0 4,9
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
1948=100
Nóvember 1950
Október 1950
Október 1938=100
1938=100
Júní 1930=100
Apríl 1838/Marz 1939=
100
Taflan sýnir að í Bretlandi,
Bandarikjunum og á Norður-
löndum (Danmörku, Noregi,
Svíþjóð) hækkaði heildsölu-
verðlagið að meðaltali um
tæp 20% á árinu 1950. Hækk
unin hélt áfram. Á fyrsta árs
fjórðungi þessa árs hækkaði
heildsöluverðlagið i þessum
löndum um rúm 8%. Þetta
þýðir að frá 1. janúar 1950 til
31. marz 1951 hækkaði heild-
söluverðlag í þessum tilteknu
löndum um rétt tæp 30% að
meðaltali. Samkvæmt þessu
höfum við orðið að borga
snemma á þessu ári um 30%
meira en áður fyrir það, sem
við höfum keypt frá þessum
löndum, (miðað við það að
skipting innkaupanna á vöru
tegundir sé sú sama — eða
hliðstæð — og sú sem vísitöl-
urnar byggjast á). Svipað má
segja um heildsöluverðlag í
öðrum löndum, sem við skipt
um við. Sem dæmi um verð á
þýðingarmikilli vörutegund
má nefna kolaverð Pólverja.
Á skömmum tíma hækkuðu
þeir verðið I dollurum um
100%, þ. e. það varð fimmföld
un á verðinu í krónum miðað
við gengið fyrir gfingislækk-
unina 1949.
I Dýrtíð
j Þegar Verðgildi peninganna
1 rýrnar, breytist venjulegast
verðlag mjög ójafnt. Sumar
vörur hækka ört í verði, aðrar
mjög hægt. Verðlag breytist
á mismunandi hátt, og fer
það eftir orsök gjaldeyrisrýrn
unar peninganna á hvem hátt
verð á einstökum vörutegund
um eða vöruflokkum breytist
innbyrðis.
Þannig getur ýmislegt
gerzt, er breytir eftirspurn
eða framboði á hinni ein-
stöku vörutegund eða þjón-
ustu, hvort heldur er um að
ræða kaffi eða saltsíld, kol
eða húsnæði. Sumar orsakírn
ar kannast allir við, eins og t.
d. uppskeru- eða aflabrest.
Flestir skilja auðveldlega or-
sakir og eðli verðbreyting-
anna, sem hljótast af þess-
háttar orsökum, og færist
verðlag venjulega aftur i við-
unandi horf, án sérstakra að-
gerða frá opinberum aðilum.
Á hinn bóginn eru almenn-
ar verðiagsbreytingar. Gerist
þær á tiltölulega skömmum
tíma eru þær venjulega kall-
aðar dýrtíð eða verðhjöðnun.
í þessum tilfellum eru verð-
breytingarnar aðeins brot
langtum umfangsmeiri um-
breytinga í atvinnu- og pen-
ingamálunum.
Dýrtíðin getur átt sér ýms-
ar þjóðfélagslegar, hernaðar-
legar eða stjórnmálalegar or
sakir. En hverjar sem orsak-
irnar eru, þá gerast hverju
sinni sömu hluturnir í peng-
ingamálunum, sem einkenna
dýrtíðarástandið og gera það
frábrugðið einfaldri verð-
hækkun. Fullvalda ríki gefa
út eigin peninga nærri und-
antekningarlaust. Venjuleg-
ast er ástandið þannig, að itil
þess að fá peningana þarf
borgarinn að láta af hendi
þjónustu eða vöru. Stundum
fær hann þó peninga hjá pen
ingastofnun gegn loforði um
vöru eða þjónustu. En það
kemur einnig fyrir að sá að-
ili, sem hefir vald til þess að
gefa út nýja peninga, sem
venjulegast er þjóðbankinn,
gefur út nýja peninga án þess
að sú aukning standi i sam-
baiidi við auka framleiðslu.
Þessir peningar koma þá á
markaðinn, og er keypt fyrir
þá eins og fyrir aðra peninga.
Eftirspurnn eftir vöru og
þjónustu verður of stór mið-
að við framleiðsluna, sem
ræður framboði innlendra og
erlendra vara. Vöruskortur
myndast og verðlag hækkar.
Auk þess eru ýms önnur á-
hrif, sem koma fram. í eðli
sínu er um að ræða þróun
þar, sem verið er að breyta
skiptingu þjóðarteknanna á
kerfisbundinn hátt.
Algengasta orsök stórfelldr
ar dýrtíðar — sögulega séð —
hafa verið styrjaldir. Ríkis-
stjórnir hafa notað vald sitt
yfir peningakerfinu til þess
að gefa út nýja peninga í stað
þess að leggja nægilega
skatta á borgarana. Nú á tím
um er það algeng orsök dýr-
tíðar, að nýir peningar eru
gefnir út til þess að greiða
með nýjar framkvæmdir.
Hinir nýju peningar taka vör
urnar af markaðinum, valda
vöruskorti og verðhækkun.
Við þá þróun koma fram kröf
ur um hærra kaupgjald og
hærri peningatekjur, og
hækkar það allan framleiðslu-
kostnað og líka kostnað af
hinum nýju framkvæmdum,
og þarf því að gera enn meiri
nýja peninga. Veldur það svo
enn meiri verðhækkun og svo
koll af kolli, og kannast flest-
ir við dýrtíðarskrúfuna. Tog-
streitan í þjóðfélaginu meðan
þessi þróun varir stendur um
skiptingu þjóðarteknanna.
Togsteitan er tvennskonar.
Annarsvegar er togstreitan
milli neyzlu og fjárfestingar,
hinsvegar er togstreitan um
skiptingu þeirra verðmæta,
sem fara til neyzlu. Allir, sem
fastar peningatekjur hafa,
sér í lagi allir launþegar,
verða fyrir kjaraskerðingu,
því að þegar verðlag hækkar,
fá þeir minna fyrir pening-
ana. Það, sem af þeim er tek-
ið, eru fyrst og fremst verð-
mæti, sem birtast í hinum
óeðlilega miklu verklegu
framkvæmdum. Standi þjóð-
félagsstéttirnar ekki einhuga
að þessari stefnu, þ. e. að
framkvæmdunum, reynir
hver um sig að velta af sér
byrðinni á hinar. Fyrir þjóð-
ina í heild gerist það, að
neyzlan er skorin niður en
fjárfestingin aukin.
Til þess að hrinda í fram-
kvæmd hinum nýju fyrirtækj
um án dýrtíðar mætti hækka
skattana til hins opinbera. Sé
neyzla ekki minnkuð með
auknum sparnaði eða hærri
sköttum, gerist samdráttur
hennar með dýrtíð. Dýrtíðin
er því í raun og veru skatt-
lagningaraðferð, og ég álít að
það þurfi ekki að valda nein-
um misskilningi, þótt í þessu
sambandi sé talað um dýrtíð-
arskatt. En það ætti að vera
augljóst mál, að í þessu sam-
bandi er verðhækkunin allt
annars eðlis en þegar hún staf
ar af því að við þurfum að
greiða öðrum þjóðum meira
en áður fyrir það, sem þær
framleiða fyrir okkur.
Myndist dýrtíðin heima fyr
ir geta yfirvöldin að sjálf-
sögðu haft áhrif á hana, ef
almenrtingur vill sætta sig
við þær ráðstafanir, sem
nauðsynlegar eru til þess að
stöðva myndun nýrrar dýtið-
ar, (t. d. minnkun fram-
kvæmda eða aukin fjáröflun
með sparnaði eða sköttum. Þá
má einnig stöðva dýrtíð með
því að auka það sem til ráð-
stöfrthar er — með erlendum
lántökum eða gjöfum). Mynd
ist hinsvegar engin dýrtíð
heima fyrir, en dýrtíð er í
þýðingarmiklum vlðskipta-
löndum, þá hækkar verðla^-
ið á innfluttu vörunum. Og
hækki verðlag á útfluttum
vörum ekki að sama skapi,
minnka þjóðartekjurnar.
Fræðilega er hægt að hugsa
sér ástand, þar sem dýrtið
verður án þess að þjóðartekj-
urnar í heild breytist. Má
segja, að þá sé á vissan hátt
grundvöllur fyrir togstreitu
um skiptingu þeirra. En þeg-
ar við verðum að greiða öðr-
um þjóðum meira fyrir það,
sem við kaupum af þeim, án
þess að fá tilsvarandi hærra
verð fyrir eigin afurðir, þá
minnka þjóðartekjurnar.
minnka þjóðartekjurnar, og
sú skerðing getur orðið meiri
en ella við innbyrðis tog-
streitu.
Sigilt dæmi um notkun dýr
tíðaraðferðarinnar til þess að
greiða fyrir verklegar fram-
kvæmdir, er fyrsta 5 ára á-
ætlun Rússa. Framkvæmdirn,
ar voru greiddar á þann hátt
að ríkisstjórnin gaf út nýja
peninga að vild, neyzluvörur
hurfu úr verzlunum, almenn
skömmtun var tekin upp og
verðlag margfaldaðist á ör--
stuttum tíma. Flestir hag-
fræðingar fordæma þessa
skattlagningaraðferð. Þjóðir
þær, sem lengst eru komnar
efnahagslega og stjórnarfars-
lega beita henni yfirleitt-
ekki, nema helzt nokkuð i
sambandi við vígb'únað og
styr j aldarrekstur.
Sýslumót Héraðssamb. Suður-Þingeyinga
Sýslumót Héraðssambands
Suður-Þingeyinga var haldið
að Laugum sunnudaginn 5.
ágúst. Veður var ekki sem
bezt, en þó góð keppni í flest
um íþróttagreinum. íþrótta-
félagið Völsungur á Húsavík
vann mótið með 55 stigum.
Umf. Mývetningur hlaut 17
stig og Umf. Ljótur í Laxár-
dal 16 stig. Stigahæsti einstak
lingur mótsins var Vilhjálm-
ur Pálsson úr Völsungi.
Eftir íþróttakeppnina hófst
samkoma í íþróttahúsinu. Þar
söng karlakór Reykdæla und-
ir stjórn Páls H. Jónssonar,
söngstjóra, en ræður fluttu
Karl Kristjánsson, alþm. og
Júlíus Havsteen sýslum. Einn
ig voru sýndar kvikmyndir
og síðan dansað. Samkom-
unni stjórnaði Ingi Tryggva-
son, formaður sambandsins.
Úrslit í einstökum greinumi
urðu sem hér segir:
100 m hlaup:
1. Þorgr. Sigurjónss. V 11,8
2. Pétur Þórisson M 11,9
3. Gunnst. Karlss. M 12,0
4. Sig. Sigurbj.son GA 12,4
Langstökk:
1. Vilhj. Pálsson V 6,38 m
2. Jón Óskarss. G 5,89 —
3 Gunnst. Karlss. V 5,88 —
4 Pétur Þórisson M 5,64 —
Þrístökk:
1. Hjálm. J. Torfas. L 13,17 m
2 Vilhj. Pálsson V 12,88 —
3 Jón Óskarsson G 11,93 —
4. Ásgeir Torfason L 11,70 —
Hástökk:
1. Vilhj. Pálsson V 1,65 m
(Framhald á 6. síðu)