Tíminn - 28.08.1951, Síða 4

4.
TÍMINN, þriðjudaginn 28. ág-úst 1951.
193. blað.
Sj álfstæðisbarátta Islendinga
Mesta ógæfa hverrar þjóð-
ar er að glata frelsi sínu.
Stærsti sigur hverrar þjóð-
ar er að vinna það aftur.
Æðsta hlutverk hverrar
þjóðar er að vernda frelsi sitt
og sjálfstæöi. Þessi þrjú grund
vallaratriði verður hver þjóð
að hafa í huga, sem lifa vill
sjálfstæðu menningarlífi. ís-
lenzka þjóðveldið, sem grund
vallað var hér á síðari hluta
9. aldar og fékk á sig svip
menningar- og réttarríkis ár-
ið 930, þegar Alþingi var stofn
að, var byggt á ríkri frelsis-
þrá. Frelsi og sjálfstæði voru
ekki aöeins falleg orð í vit-
und hinna fyrstu landnema,
það hvort tveggja var þeim
heilagur veruleiki, sem þeir
l'ildu ekki selja nokkru verði.
Prelsið var þeim ailt. Það var
meira en frændur og vinir,
meira en óðöl og eignir, meira
en ættjörðin sjálf. Já, frelsið
var þeim meira en allt þetta.
Kannske hefir það kostað
þunga innri baráttu að fórna
þessu öllu fyrir nýja og óvissa
ættjörð. Kannske hefir það
ekki verið sársaukalaust að
slíta þá römmu taug, sem
tengdu þessa forfeður vora
við sín föðurtún. Kannske
Kæða cftir Ilannos J. Magnússon skóla-
stjóra. flntt á Akurcyri 17. jímí 1951
þránni, á hann sér varla upp-
reisnar von. Þjóðarsálin lifði
og dró andann undir öllu farg
inu. Þjóðarhjartað sló, hið
sama hjarta, sem sló á Þing-
völlum við Öxará, þegar sett
var hið fyrsta þing hinnar
sjálfstæðu íslenzku þjóðar ár-
ið 930. Og kannske er það
furðulegast af öllu í þessu
stórfenglega ævintýri, að þessi
tiltölulega fámenni hópur
skyldi ekki á þessu langa nið-
urlægingartímabili gefast
upp við það að vera þjóð.
En í dag skulum við ekki
rekja raunasögu. Því að við
höldum hátíð í dag. Vér ræð-
um ekki meir um þessa 750
ára raunasögu, en við megum
aldrei gleyma henni. Þessar
löngu og dimmu aldir eiga að
vera oss til eilífs varnaðar.
Þær sýna ,hvað bíður þjóðar,
sem er sjálfri sér sundur-
þykk. Rotnun og spilling inn-
an frá er öllu öðru hættu-
legra.
Það hefir sagan sýnt á öll-
um öldum.
En eins og Drottinn sendi
hefir einhver af þessum fornu ísraelsmönnum forðum daga
' spámenn og leiðtoga á hinu
langa niðurlægingartímabili
þeirra, svo var einnig með
þessa litlu og umkomulausu
þjóð. Þegar ísraelsmenn flýðu
burt úr Egyptalandi eftir 400
ára áþján, er sagt, að drottinn
sjálfur hafi gengið á undan
þeim, á daginn í skýstólpa,
en á n.æturnar í eldstólpa. —
Lilja Eysteins, sálmar Hall-
gríms Péturssonar og kvæði
Eggerts Ólafssonar urðu ís-
lenzku þjóðinni slíkir veg-
vísar. Það voru eins konar
haugeldar ,sem brunnu á forn
um fjársjóðum. Þeir báru vott
um, að eldurinn lifði enn und
ir yfirborðinu, og þau lífs-
mörk gáfu þjóðinni nýia von
og nýja trú. Óslítandi þjóðleg-
ur og kristilegur þáttur lá
upp í gegnum alla söguna. Þao
var hinn vígði þáttur í lífi
þjóðarinnar, sem engin járn
bitu. Og ef til vill hefði þjóð-
in aldrei fundið sjálfa sig aft
ur. ef hún hefði ekki átt forn-
bókmenntirnar, sínar gullald
arbókmenntir, sem minntu
hana alltaf á upphaf sitt, og
héldu við þjóðarmetnaði henn
ar. Þangað sóttu skáldin yrk-
isefni, þangað sóttu braut-
ryðjendurnir, já, þjóðin öll
sitt þrek og þor.
Það er sagt, að Norðmenn
hafi sótt dyrfsku og kraft í
Heimskringlu Snorra í sinni
sjálfstæðisbaráttu. Mun þá
ekki líklegt, að gullaldarbók-
menntir vorar hafi vakið ein-
hverja glóð í vorri sjálfstæð-
isbaráttu. Það er því full á-
görpum borið harm í hjarta
er hann sá síöustu tinda ætt-
jarðarinnar hverfa í sjá. Við
vitum það ekki. En hitt vit-
um við, að þeir kusu frelsið.
Þeir vildu heldur vera frjáls-
Ir menn í nýju, óþekktu landi
en þrælar á sinni eigin ætt-
jörð.
Þetta er fegursti kapítulinn
I ævintýrinu um íslenzku
þjóðina og einn hin einstæð-
asti í allri veraldarsögunni.
Svo glöggar og áreiðanlegar
heimildir um upphaf sití á
engin þ.ióð í heimi.
En frelsi er brothætt. Og
þeir einir eiga skilið að njóta
frelsis, sem kunna með það að
fara, og lifið er réttlátur dóm-
ari.
Þegar pólitískir flokkar á
12. og 13. öld fara að hendá
þessu fjöreggi á millí sín, eins
og skessurnar í ævintýrun-
um, var ógæfan á næsta leiti.
Því að: Þegar frelsinu er glat-
að við Festarklett, er fjötr-
anna skammt að bíöa, — seg-
\r Davíð Stefánsson. Sundr-
\rö þjóð á sér fáar vonir. Hún
er aðeins leiksoppur örlag-
anna. Samhuga þjóð er aftur
ósigrandi. Það getur að vísu
farið svo, að hún verði að
lúta í lægra haldi fyrir ofur-
efli um stundarsakir. Það má
banna henni að hugsa og tala,
það má hneppa hana í fanga-
búðir. En þjóð, sem á eina
sál, slítur þá fjötra fyrr eða
síðar. En því miður var það
sundruð þjóð, sem glataði
frelsi sínu og sjálfstæði við
Festarklett árið 1262. Það
voru borgarastyrjaldir Sturl-
ungaaldarinnar, sem steyptu
þessari frelsisunnandi þjóð í
750 ára ánaúð.
Þetta er lærdómsríkasti
kaflinn í ævintýrinu um ís-
lenzku þjóðina. Kannske hef-
ir stundum legið nærri, að
frelsis- og sjálfstæðisþráin
slokknaði í brjósti hinnar á-
nauðugu íslenzku þjóðar.kann
ske hefir þjóðin stundum
gleymt þeirri fórn, sem for-
feðurnir færðu á altari frels-
isins. En guði sé lof. Neistinn
iifði eins og eldurinn undir
felhellunni á íslenzku sveita-
býlunum, því að þegar mað-
urinn hefir gíatað frelsis-
nafnlausa bóndanum, nafn-
lausu móðurinni, sem ól fram-
tíðinni syni og dætur, hinum
nafnlausa íslending, sem hélt
við tungu og þjóðerni til þess
að gefa það oss, sem höldum
hátíð hér í dag.
En vér fengum einnig vora
spámenn og leiðtoga, eins og
ísraelsmenn, menn, sem áttu
nafn, er sagan geymir í þakk-
látri minningu, og vér í dag
minnumsf með lotningu. Eitt
þeirra er nafnið Jón Sigurðs-
son, sem oftast er nefnt, þeg-
ar rætt er um sjálfstæðisbar-
áttu þjóðarinnar. Þetta er of-
ur hversdagslegt nafn og eitt
hið algengasta á íslandi, og
þó er yfir því einhver höfð-
ingsbragur. íslendingar eiga
Alþýðublaðið hefir nú um
helgina gert sér tíðrætt um ut-
anferðir Gunnars Thoroddsens
borgarstjóra. Hann flýtti sér ut-
an áður en endanlega var geng
ið frá hækkun útsvaranna og
kvaðst þurfa að fara til Mikla-
garðs í brýnum skylduerindum
eða til að mæ*ta á fundi Al-
þjóðasambands þingmanna. Nú
upplýsir Alþýðublaðið, að þessi
fundur hefjist ekki fyrr en nú í
vikunni, en Gunnar hafi dvalið
allan timann á Spáni eða sið-
an hann fór utan.
f tilefni af þessu deilir Alþýðu
blaðið harðlega á Gunnar og þyk
ir Spánardvöl hans mikil stjórn
málaspilling. Má búast við því,
að Mþl. svari þessu ekki síðúr
harðlega og telji foringja Al-
þýðuflokksins ekki standa neitt
betur í þssum efnum, enda ekki
kannske, eins og margar aðr- | kunnugt um> að þeir ’hafi slegið
ar þjóðir oft erfitt með að hendi á móti ókeypis utanferð-
meta rétt sína beztu menn. um, þegar þær hafa verið i
En í sögunni og í vitund þjóð boði.
arinnar er Jón Sxgurðsson for '
inginn mikli. Hahn kom til
vor á eyðimörkinni eins og
Móses. Hann leiddi þjóðina
út úr þrældómshúsinu. Hann
vakti metnað hennar, frelsis-
þrá og framsækni. Hann
benti henni inn í fyrirheitna
landið þótt hann kæmist þang
að ekki sjálfur.
Vér íslendingar getum deilt
um flest milli himins og jarð-
ar, en þó hygg ég, að oss komi
öllum saman um, að enginn
einn maður hafi lagt slíkan
skerf til sjálfstæ^isbaráttu
þjóðarinnar sem Jón Sigurðs-
son. Þegar hann hóf starf
sitt var baráttan harla von-
lítil, og það hefði engnn með-
almaður lagt út í jafn von-
lítið stríð, svo ójafn var leik-
urinn. Öðrum megin var sterk
og óbilgjörn herraþjóð, sem
sjálf bjó við storknað einveldi,
en hinu megin fámenn, fá-
tæk og umkomulaus þjóð.sem
bjó ekki yfir neinum rétti,
nema réttinum til lífsins. —
Hvað átti slík kotþjóð að gera
með sjálfstæði? Þjóð, sem var
eins og ófleygur fugl. Bjó í
óræktuðu landi, átti engin
hús nema moldarkofa, áttil
ekki nema einn skóla, enga
vegi, engar brýr, engin skip, |
engin samgöngutæki á landi,'
ekki einu sinni landið, sem!
hún stóð á, því að það áttij
Danakonungur. Já, hvað átti;
slík þjóð að gera með sjálf-
stæði. Það var von að þeír
spyrðu svo herrarnir við Eyr-
arsund.
En Jón Sigurðsson sá sýn-
ir: Hann sá frjálsa þjóð í
frjálsu landi .Hann sá ísland
endurborið, öndvegi andans í
norðurhöfum. Hann sá Kolbít
ana rísa úr öskustónum og
Helgu Karlsdóttur setjast í
sæti Bergþóru, Guðrúnar Ó-
Því er hins vegar ekki að neita,
að það er orðið mikið alvörumál,
hve ríkið kostar orðið mikið af
ferðalögum til útlanda. Sum
þessara ferðalaga eru vitanlega
brýn og nauðsynleg og er ekki
um slíkt að fást. Önnur eru það
ekki og má vel færa Miklagarðs
för Gunnars undir það. Yfirleitt
hefir það orðið venjan, að ís-
land gengi í alls konar banda-
lög og ráð, án tillits til þess,
hvort það væri nauðsynlegt eða
ekki. Þessu fylgja nú orðið veru
leg útgjöld fyrir ríkið. Mætti að
skaðlausu ganga úr ýmsum þess
um samtökum og spara þannig
mikið fé. Þá er ekkert eftirlit
með því, hvernig störf sendi-
mannanna eru rækt og mun
það einna frægast, er Jóhann
Hafstein fékk greiddann allan
ferðakostnað og dagpeninga í
margar vikur fyrir að mæta á
Strassborgarþinginu í einn dag.
Þá er og verið að styrkja menn
til Utanferðar, án þess að slíkt
geti talizt nokkur nauðsyn. T. d.
munu þeir ráðamenn Alþýðu-
sambandsins, er nýlega fóru ut
an í boði Bandaríkjastjórnar,
hafa fengið allríflegan ferða-
styrk frá islenzka ríkinu eða
um 10 þús. kr. hver.
n
Hér er vissulega um mál að
ræða, sem þarfnast íhugunar og
heilbrigðra leiðréttinga. Skal
svo ekki rætt meira um það í
baðstofunni að sinni, en Guð-
mundi Þ. Sigurgeirssyni frá
Drangsnesi gefið orðið, en hann
ætlar að koma stuttri athuga-
semd á framfæri:
„Pétur sál. Jónsson frá Stökk-
um, var með minum beztu kunn
ingjum, og ræddum við oft um
vísur og bragarhætti. Eitt sinn
fyrir nokkrum árum, er Pétur
sat heima hjá mér, og vísur voru
til umræðu, lét ég hann heyra
vísu, er ég var þá nýbúinn af
fá af Vatnsnesi, — höfundur
hennar ér sr. Sigurður Norland
í Hindisvík á Vatnsnesi. Vísan
er svona:
„Hrósa sveigar mættu menn,
munað slíkan tvinna.
Rósa veigar ættu enn,
unað líkan vinna“.
Vísuna skrifaði Pétur þá hjá
sér, og taldi hana vera með
beztu vísum, sem hann þá enn
hafði heyrt, og er víst um það
að vísan er góð og mjög sér-
kennileg, þótt ekki sé nema að
því leyti, að síðari parturinn er
fenginn með því að strjúka
fremsta staf af hverju orði fyrri
partsins.
m
í baðstofuhjali Tímans frá 12.
ágúst 1951, tölublaði 180, les ég
vísu séra Sigurðar Norlands, til
færða þar af einhverjum Gísla
á Mýrum, og þykir mér vísan
vera allmikið brengluð frá upp-
hafi sínu, og vart trúi ég því,
að minn gamli og góði vinur,
Pétur sál. frá Stökkum, hafi
kennt þessum Gísla eða öðrum
vísuna eins og hún er þarna
tilfærð.
Ég fullyrði að vísan er rétt
eins og ég tilfæri hana hér, og
einnig hitt, að séra Sigurður
Norland er hinn rétti höfundur.
Þessa athugasemd mína bið ég
þig, Starkaður minn, að birta
fyrir mig i baðstofuhjali þínu“.
Hér verður svo numið staðar
að sinni.
Starkaður.
stæða til að spyrja nú í dag, svífursdóttur og annarra höfð
já, jafnvel nú í dag, hvort
við höfum ráð á því að hætta
að lesa Landnámu, Heims-
kringlu og Njálu.
í hinum mikla val liðinna
kynslóða, kynslóða niðurlæg-
ingartímabilsins, hvílir mörg
nafnlaus hetja. Og okkur
hlýtur að hlýna um hjarta-
rætur, er við hugsum um þá
merkilegu hetjusögu, því að á
þeirri baráttu byggjast sigr-
ar dagsins í dag. Á þeirri hetju
legu varðstöðu á yztu útjöðr-
um norrænnar menningar,
byggist menning vor í dag.
Og þegar vér hyllum stóru
nöfnin á hátíðisdögum eins og
nú, megum vér ekki gleyma
ingskvenna. Hann var kallað-
ur til að vekja þjóðina og
leiða hana til stærri hlut-
verka, og því kalli hlýddi
hann. Sjálfur lifði hann em-
bættislaus og við þröngan kost
alla ævi til að geta helgað sig
þessari köllun.
Framhald
Gerist áskrifendur að
JJímanum
Askrifrarsfml S3??
Skagfirðingar athugið!
Auglýsingaumboðsménn vorir í Skagafirði eru:
Á Sauðárkróki
Guttormur Ósharsson,
C/o K. S.
Á Hofsúsi
Óli Iff. f*orsíetiissoM,
C/o K. A. S.
Skagfirðingar!
TÍMINN er útbreiddasta blaðið I héraðinu og aug-
Iýsið því í blaðinu.
AUGLÝSIÐ í TÍMANUM
^V.V^Y.YAVW.V.V.V.V.V.V/.V.VV.V.V.V.Y.V.V.V.V
Laugarvatnsskóli
tekur enn sem fyrr nemendur til menntaskólanáms. —
Enn er hægt að fá skólavist í héraðsskólanum. Dvalar
kostnaður á mánuði s. 1. vetur var kr. 540 fyrir pilta,
en kr. 440 fyrir stúlkur.
$

[
W.’.V.V.V.V.V.V.V.V.V.Y.'.V.V.W/AWAW.Y.VAfA
i