Tíminn - 10.02.1952, Blaðsíða 5

33. blað.
TÍ'VÍINN, sunnudag:inn 10. febrúar 1952.
5.
Sunnud. 10. fébr.
Hvernig verður stór
iðju komið upp?
Landbúnaður og sjávarút-
vegur hafa verið og eru und-
irstöðuatvinnuvegir íslend-
inga. Á þeim hefir afkoma
þjóöarinnar byggzt og bygg-
ist aðallega enn þann dag íj
dag Aðrar atvinnugreinar,
sem hér hafa risið upp,
byggja á þeim að meira eða
minna leyti .Það á t. d. að
mestu leyti við um iðnaðinn,
sem hér hefir risið upp á
síðari árum.
Um báða þessa undirstöðu
atvinnuvegi er það að segja,
að þeir hafa sínar takmark-
anir. Vaxtarmöguleikar land-
búnaðarins eru að miklu leyti
háðir innlenda markaðinum1
því að áhættusamt getur ver- !
ið að treysta á útflutning
landbúnaðarvara í stórum
stíl. Sjávarútvegurinn getur
brugðist bæði vegna afla-
skorts og markaðserfiðleika.
Þótt báðir þessir atvinnuveg-
ir séu ómissandi og mikil
nauðsyn sé að efla þá og
treysta, eru þeir tveir einir
ekki nægilega traustur -grund
völlur fyrir örugga afkomu
þjóðarinnar.
Svipað má og segja um
megnið af þeim iðnaði, sem
enn er starfræktur í landinu.
Afkoma hans er háð því,
hvernig sj ávarútveginum og
landbúnaðinum vegnar. Hann
getur því ekki hlaupið í skarð
ið, ef þessir atvinnuvegir
bregðast, þótt hann sé til
mikils styrktar jafnhliða
þeim.
Til þess að sannfærast um
það, hve mikilvægt það sé að
fj ölga undirstöðuatvinnuveg-
unum, þarf ekki annað en að
líta til annara landa. Af-
koma þeirra er þeim mun ör
uggari og betri, sem slikir at-
vinnuvegir eru fleiri. Því fá
breyttari, sem þessir atvinnu
vegir eru, er afkoman yfirleitt
óvissari og lakari.
Eitt stærsta verkefni þjóð-
arinnar, ef efnaleg afkoma
hennar á að vera örugglega
tryggð til frambúðar, er því
það að koma fótum undir
nýja undirstöðuatvinnuvegi,
við hliðina á sjávarútvegi og
landbúnaði. Möguleikar til
þess eru hér miklir fyrir
hendi, þar sem er uppbygg-
ing stóriðnaðar, er byggist á
hagnýtingu hinnar miklu
vatnsorku, sem landið hefir
að bjóða.
Uppbygging slíkra atvinnu
greina kostar mikið fé. Fyrst
þarf að reisa orkuverin og
síðan verksmiðjur, sem hag-
nýta sér orkuna. Þetta fé höf
um við ekki. Þetta verður þvi
ekki gert, nema okkur takist
að fá erlent fé til fram-
kvæmdanna.
Erlent fé til slíkra fram-
kvæmda er hugsanlegt að fá
með tvennum hætti. í fyrsta
lagi með því að fá lánsfé. í
öðru lagi með því að veita er
lendum aðilum sérleyfi til
framkvæmdanna. Fyrri leið-
ina mætti nefna skuldaleið-
ina, en síðari leiðina sérleyfis
leiðina.
Það virðist yfirleitt hafa
verið álitiö, að skuldaleiöin
væri betri en sérleyfisleiðin
Hún samrýmdist betur sjálf
ERLENT YFIRLIT:
Merkileg starfsemi S.Þ.
Sérfræðingar þeirra vinna nú ötnlScga að
cfling' atvinnuvcgaima í Libyu
Fyrir nokkru síðan var hér
í erlenda yfirlitinu sagt frá
stofnun hins nýja ríkis í Líbýu,
er öðlaðist sjálfstæði sitt um
seinustu áramót. M.a. var gerð
grein fyrir því, að fjárhagslega
stæði það völtum fótum, þar
sem verkleg menning væri á
mjög lágu stigi í Líbýu og kjör
alþýðunnar einhver hin léleg-
ustu í allri veröldinni. Þetta
hafa Sameinuðu þjóðirnar, sem
stóðu að stofnun þessa nýja rík
is, líka gert sér ljóst, og því
falið matvæla- og landbúnaðar-
stofnun sinni (FAO) að vinna
að því að skapa landinu örugg-
ari afkomu. Fyrst og fremst
mun þetta starf beinast að því
að efla landbúnaðinn, sem er
aðalatvinnuvegur landsmanna.
Hér á eftir fer nokkurt yfir-
lit um þetta starf Sameinuðu
þjóðanna, en margir vænta
þess, að einmitt svipuð starf-
semi þeirra annars staðar í
heiminum geti átt sinn drjúga
þátt í að skapa betri og batn-
andi tima, því að neyðin er ein
meginorsök árekstra og ófrið-
ar. Með því að vinna að því að
uppræta hana og það ekki sízt
hjá þeim þjóðum, sem verst eru
staddar, - er áreiðanlega stigið
stórt spor til að treysta friðinn
í heiminum.
Yfirlitið, sem hér fer á eftir,
er gert. af upplýsingastofnun
Sameinuðu þjóðanna, er einnig
hefir séð um þýðingu þess á ís-
lenzku: '
Erindrekar FAO.
— Undanfarna mánuði hafa
sérfræðingar frá FAO ferðast
um Líbýu, þeir hafa ekið hundr
uð kílómetra um eyðimerkurn-
ar, rætt við smábændur og hirð
ingja, döðluræktendur og úlf-
aldareka og hina mörgu fjár-
hirði. Þeir hafa gert sér glögga
grein fyrir þeim vandamálum,
sem Líbýa á við að etja og ein-
mitt um þessar mundir eru
skýrslur þeirra að berast aðal-
stöðvum FAO í Róm.
Það lítur út fyrir, að FAO geti
veitt ráð og aðstoö á svo að segja
öllum hugsanlegum sviðum í
Líbýu — allt frá því, hvernig
hægt er. að fá fátæka bændur
til aö hætta við að kaupa silf-
urarmbönd til kvenna sinna, en
nota peningana í þess stað til
„nytsamra hluta“, og til þess að
leysa vandann við að selja app-
1 elsínur Líbýu meö sem hagstæð
ustum kjörum á heimsmarkað-
inum.
Óþolinmóðir
ræktunarmenn.
í Líbýu eru tré
og ávextir
þeirra dýrmæt eign. Tré eru svo
fá, að þau voru talin dýrgrip- |
ir. Tíðum eiga margar fjölskyld
ur sama tréð. Sérfræðingur FAO
í ávaxtatrjárækt varð þess
vegna mjög undrandi, er hann
komst að því, að enginn gerði
sér hina minnstu fyrirhöfn til
að auka trjágróðurinn í Líbýu.
Margir staðir í landinu eru vel
fallnir til ræktunar ávaxta, en
enginn reynir neitt til þess. Sér
fræðingurinn komst að þeirri
niðurstöðu, að kæruleysi þetta
stæði í sambandi við hugmynd-
ir Arabanna um peninga og verð
mæti þeirra. Arabarnir þekkja
beinlínis ekki hugmyndina um
fjárfestingu. Þeir verða að fá
eitthvað skjótlega fyrir peninga
sína og geta ekki beðið þar til
tré hefir vaxið upp og ber á-
vexti.
Nú hefir FAO hafið stórfelld-
an áróður fyrir aukinni 'trjá-
rækt. Líbýa á að verða sjálfri
sér nóg um timbur og ávextirn-
ir eiga að afla erlends gjaldeyr-
is. í ráði er að rækta olíuvið,
döölupálma, möndlutré, appel-
sínur og gullepli. Og þetta er
hægt, ef fólk skilur að ekki má
höggva trén af handahófi til
þess eins að afla timburs, að
hjarðmennirnir verða að halda
geitum sínum frá nýgræðingn-
um og að trén bera ávöxt í f jölda
mörg ár, ef þau fá svolitla um-
önnun.
Olífur og döðlur .
Oliutréð er auðveldast við að
fást. Það getur þrifizt svo að
segja hvar sem vera skal. Döðlu
pálminn i Libýu er jafn algeng
ur og rúg- og hveiti-akrarnir í
SkandÆnavhf. Aðalfæða Arab-
anna i Libýu er döðlur, en þeir
hafa ekki lært að geyma þær og
því er einungis hægt að nota
takmarkaða uppskeru. Það, sem
mennirnir boröa ekki sjálfir,
nota þeir sem fóður fyrir úlf-
alda og asna, og Evrópumenn í
Líbýu nota döðlurnar sem svína
fóður. Einnig hefir verið búið
til vín úr döðlunum, en ef FOA
fær vilja sínum framgengt, verð
ur nú lögð áherzla á að rækta
döðlur og koma þeim óskemmd
um á markað. Á þann hátt verð
ur Líbýumönnum gert kleift að
Idris Líbýukonungur
tryggja sér fæðu allt árið og
einnig geta þeir flutt út ótak-
inarkað af döðlum, svo framar-
lega sem þeir hafa fyrsta flokks
vöru á boðstólum.
Möndlurækt fyrir
tilviljun.
Möndluræktin í Líbýu hófst
óvart, ef svo mætti að orði kom
ast. ítölsku nýlendubúarnir hófu
á árunum milli styrjaldanna að
rækta möndlutré á milli stofn-
anna í olíuviðarlundunum. Olíu
viðurinn vex hægt, en möndlu-
trén fljótt. í fyrstu var aðeins
áætlað að hafa not af möndlu-
trjánum fyrstu árin, þar til olíu
viðurinn hefði náð fullum
þroska, en þá yrðu möndlutrén
höggvin. En öllum til mestu
furðu sýndi það sig, að möndlu
trén gáfu álíka mikinn arð og
olíuviðurinn, og nú er það í
ráði að hætta við að fella þau,
en takmarka hins vegar ræktun
olíuviðar.
FAO hefir einnig í hyggju aö
hvetja ríkisstjórn Idriss kon-
ungs til að styðja appelsínu-
rækt. Ávextir, sem vaxa í Líbýu,
eru alveg jafn góðir og ávextlr
annarra Miðjarðarhafslanda,
en í höfnum Líbýu skortir enn
þekkingu á að flokka ávextina
eftir gæðum og bændurnir hafa
ekki vanið sig á að rækta sömu
(Framhald á 6. síðu*
stæði þjóðarinnar. Völdin yf-,
ir fyrirtækjunum væri þá 1
höndum innlendra manna o.
s. frv. Þetta hafði nokkuð til
síns máls áður fyrr. Nú er
þetta breytt, því að sérleyfun
um eru nú jafnan látin fylgja
skilyrði, sem tryggja innlenda
hagsmuna. Fleiri og fleiri
lönd, sem hafa þurft erlent
lánsfé til stórframkvæmda,
hafa því farið inn á sérleyfis
leiðina í vexandi mæli hin
síðari ár.
Reynslan hefir nefnilega
leitt það í ljós, að skuldaleið-
in getur verið sjálfstæðinu
öllu áhættumeiri og skaðlegri
en sérleyfisleiðin. Lánveitand
inn þarf ekki annað að gera
en að innheimta skuld sína
og þarf ékki neitt undir hlut
aðeigandi þjóð að sækja. Allt
öðru máli gegnir um sérleyfis
hafann, sem hefir margt
undir hlutaðeigandi stjórnar
völd að sækja og hefir hag
að því að sambúðin gangi sem
bezt.
Þá tekst og oft betur upp-
bygging þeirra stórfyrirtækja,
sem sérleyfishafar hafa með
höndum, því að þeir ráða yfir
þekkingu og reynslu, sem ann
ars er síður völ á.
Við uppbyggingu stóriðnað
ar hér á landi virðist rétt, að
þessar leiðir séu farnar jöfn-
um höndum eftir því, sem að
stæður eru fyrir hendi hverju
sinni og framkvæmdir veröi
tryggðar, án þess aö þeim
fylgi óeðlilegar kvaðir. Sér-
hvern möguleika, sem kynni
að opnast til þessara fram-
kvæmda, á að athuga gaum-
gæfilega og ekki slá hendi á
móti honum, nema honum
fylgi óviðunandi skilyrði.
Þjóðinni er það lífsnauð-
syn, að undirstöðuatvinnuveg
ir hennar séu auknir og
styrktir, því að annars verð-
ur efnaleg afkoma hennar
mjög óviss og ótrygg á kom-
andi árum. Takist ekki að
tryggja hana og vinna bug á
atvinnuleysishættunni, getur
vel svo farið, að héðan hefj-
ist fólksflutningar á nýjan
leik, því að ungt og framsæk-
ið fólk unir ekki þar, sem
deyfð ríkir og möguleikar eru
látnir ónotaðir til þess að
skapa öruggari og batnandi
af komu.
Raddir nábúcmna
Það birtist ýmislegt skringi
legt í stjórnarandstöðublöðun
um varðandi atvinnumálin
um þessar mundir. Forustu-
grein Alþýðublaðsins í gær
endaði t. d. á þessa leið:
„Nú, þegar verkalýðurinn
hefir í tvö ár fengið að kenna
á sannkallaðri íhaldsstjórn og
kjaraskerðingarstjórn, sum-
part af því, að nokkur hluti
hans lét blekkjast af komm-
únistum, og atvinnuleysið og
neyðin hefir á ný haldið inn-
reið sína á álþýðuheimilin,
ætti flestum að vera farið að
Verða útsvörin
lækkuð?
Á seinasta bæjarstjórnar-
fundi flutti Þórður Björnsson
tillögu þess efnis, að borgar-
stjóra yrði faliö að rannsaka,
hve mikið mætti læklta út-
svörin, ef bærinn notfærði
sér heimild þá, sem seinasta
ARþíngi veitti bæjarfélögum
til að innheimta fasteigna-
gjöld með álagi.
Umræður urðu engar um
tillögu þessa á fundinum, en
samkvæmt tillögum meirihlut
ans var henni vísað til bæjar
ráðs.
Eins og kunnugt er, flutti
fjármálaráðherrann frum-
varp á seinasta þingi, er fól i
sér tvö meginatriði. Annað
fjailaði um endurskoðun fast
eignamatsins með hækkun
fyrir augum, en hitt um það,
að framvegis skyldi fasteigna
skatturinn renna til bæjar-
og sveitafélaga, en nú renn-
ur hann í ríkissjóð.
Frumvarp fjármálaráð-
herra var byggt á því, að bæj
arfélögin þyrftu á auknum
tekjustofni að halda og væri
þá ekki um aðra eðlilegri
lausn að ræða en þá, að þau
fengju fasteignaskattinn, en
jafnframt væri fasteignamat
ið hækkað verulega. Slík
hækkun væri í alla staði eðli-
Ieg, þar sem matið væri mjög
lágt nú, og hækkunin myndi
fyrst og fremst lenda á þeim,
er hefðu mesta getu til að
bera hana. Allt öðru máli
gilti um hækkun útsvaranna.
Frumvarp fjármálaráð-
herra fann ekki náð fyrir aug
um Sjálfstæðismanna. Þeir
vissu, að hækkun fasteigna-
skattsins myndi lenda með
mestum þunga á stóreigna-
mönnunum. Það sýndi sig hér
eins og oftar, að Sjálfstæðis
flokkurinn ber hag þeirra
þeirra mest fyrir brjósti. Sjálf
stæðisflokkurinn átti hér líka
hjálparmenn, eins og venju-
lega, þar sem voru þingmenn
kommúnista og Alþýðuflokks
ins. Niðurstaðan varð því sú,
að samþykkt var dagskrártil-
laga frá Áka Jakobssyni um
frávísun á frumvarpinu.
Málið var þó ekki úr sög-
unni. Þegar ráðamenn Akur-
eyrarbæjar tóku að undirbúa
f járhagsáætlun þessa árs,
leizt þeim næsta illa á þá leið
að hækka útsvörin einu sinni
enn. Þeir hófu því athugun
á því, hvaða tekjur aðrar væru
fyrir hendi. Niðurstaða þeirra
varð sú, að hægt væri að
Iækka hina fyrirhuguðu út-
skiljast, hvern hauk í horni svarsupphæð um 20%, ef fast
hið vinnandi fólk landsins átti' eignagjöldin til bæjarsjóðs
í stjórn Stefáns Jóhanns Stef- j Væru hækkuð um 400%. Þeir
ánssonar þau þrjú ár, sem +öldu þá leið jafnframt miklu
hún var við völd. En auðvit- j
réttlátari. í samræmi við það
að mega kommúnistar ekki við ■ „, , . . , , ., . .. .
urkenna það; þvi að það f?ru Þeir þess a le.t^við nkis
myndi höggva of nærri þeim ’ stjornina, að hun fengi Al-
sjálfum, afhjúpa allt of ræki-! Þingi til þess að heimila bæj
lega gamlan og nýjan lyga-j arfélögunum aö innheimta
fasteignagjöldin með slíku á-
lagi. Meirihluti Alþingis varð
við þessari beiðni, enda stóðu
allir bæjarfulltrúar lýðræðis-
áróður þeirra gegn þeirri
stjórn, og sýna hve lítinn sið-
ferðilegan rétt þeir hafa í dag
til þess að tala um atvinnuleys
ið og neyðina, sem þeir sjálfir
áttu svo verulegan þátt í að
kalla yfir verkalýðinn með á-
byrgðarlausum rógi sínum um
ríkisstjórn Stefáns Jóhanns,
samtímis því, sem íhaldsöflin
sóttu að henni á hinn bóg-
inn.“
Þá vita menn það. Það var
stjórnarformennsku Stefáns
Jóhanns að þakka, að afla-
brögð voru sæmileg og vetur
mildir á árunum 1947—49, svo
að ekki kom til atvinnuleysis
þá af svipuðum ástæðum og
nú. Þetta geta menn a. m. k.
séð svart á hvítu í A-B-blað-
inu.
flokkanna á Akureyri að
henni.
Áðurnefnd tillaga Þórðar
Björnssonar fjallar um það,
að athugað sé á sama hátt
hér og á Akureyri, hve mikið
mætti lækka útsvörin, ef
þessi leið væri farin.
Það er ekki ólíklegt, að nið
urstaðan yrði svipuð hér og
á Akureyri, að lækka mætti
útsvörin allt að því um 20%.
Það er víst, að þessi tekju-
öflun myndi verða láglauna-
fólki og miðlungstekjufólki
mjög til hagsbóta miðað við
(Framh. á 7. síðu).