Tíminn - 28.02.1952, Blaðsíða 5

18. blað.
TÍMiNN, fiirnntudaginjn 28. febrúar '1952.
5.
IvÍHIIW
Flmmtud. 28. febr.
Faxaævintýrið
Hér í blaöinu eru birt á
öðrum stað svör framkvæmda
stjóra Faxaverksmiðjunnar,
sem er sameign Kveldúlfs og
Reykjavíkurbæjar, við fyrir-
spurnum, er Þórður Björns-
son, bæjarfulltrúi Framsókn-
arflokksins, lagið fram í bæj-
arstjórninni 4. okt. í haust.
Það hefir m. ö. o. tekið
á fimmta mánuð að fá þessi
svör og hefir Þórður þó marg
gengið eftir því í bæjarstjórn
inni að fá þau.
Þrátt fyrir þetta verður það
vissulega ekki sagt, að svör-
in séu svo fulinægjandi sem
skyldi. Þannig er ekki gefnar
nema gamlar tölur um stofn
kostnað verksmiðjunnar og
engar tölur, er gefa verulega
vitneskju um rekstrarafkomu
hennar. Virðist af þessu mega
ráða, að forráðamenn verk-
smiðjunnar vilja ógjarnan
veita glöggar upplýsingar um
þessi mál.
Fyrirspurnir Þórðar Björns
sonar hafa samt borið þann
árangur, að menn eru nokkru
fróðari um þetta mál eftir en
áður, þótt enn vanti mikið á,
að um fullnægjandi upplýs-
ingar sé að ræða. Þannig upp
lýsir nú framkvæmdastjórinn
að í árslok 1950 hafi stofn-
kostnaður verksmiðjunnar
verið 25,5 millj. kr., en á síö-
astl. ári hafi hann svo hækk-
að allmikið. Af kunnugum
mönnum er giskað á, að hann
muni nú alltaf kominn yfir
30 millj. kr. þó vantar enn
ýmsar dýrar vélar, t.d. lýsis-
eðlunarvél, eftir því, sem fram
kvæmdastjórinn upplýsir í
greinargerð sinni.
Við stofnkostnaðinn bætist
svo rekstrarhalli, er vafalaust
hefir verið verulegur á síðastl.
ári. Það er því áreiðanlega
búið að binda yfir 30 millj. kr.
í þessu fyrirtæki, sem þó er
enn ekki orðið fyllilega starf-
hæft.
Þetta er álíka mikið fé og
veitt er til landbúnaðarlána
af tekjuafgangi ríkissjóðs
1951 og Alþjóðabankaláninu
samanlagt og hefir þó ýms-
um þótt þær upphæðir ríf-
legar. En fáir virðast telja
það aðfinnsluvert, að eitt
einkafyrirtæki í Reykjavík
fái slíkt fjármagn til starf-
rækslu, sem í mesta máta er
áhættusöm og ævintýra-
kennd.
Saga Faxaverksmiðjunnar
er annars gott dæmi þess,
hve öflug er aðstaða vissra
fjárbrallsmanna í þjóðfélag-
inu. Síldargangan mikla í
Hvalfjörð 1948 freistar þess-
ara manna. Þeir þykjast þar
sjá möguleika til þess að láta
mikla gróðadrauma rætast.
Þegar þeir koma til sögunn-
ar, er búið að ákveða bygg-
ingu eða stækkun svo margra
síldar- og bræðsluverksmiðja
við Faxaflóa, m.a. kaup Hær-
ings, að fyllsta óráð virðist að
bæta fleirum við meðan ekki
er meiri trygging fyrir því
að síldveiðarnar i Faxaflóa
myndu haldast. Þessum
mönnum standa þó allar dyr
opnar. Þeir fá Reykjavíkur-
bæ í félagsskap við sig, en þó
þannig, að þeim er jafnan
tryggður meirihluti í stjórn
fyrirtækisins. Þeir fá að
byggja verksmiðjuna á bezta
Er stofnkostnaður Faxaverksmiðj-
unnar orðinn um 30 millj. króna?
Framkvæmdastjórinn svarar fyrirspurnum Þórðar 1Sjarnssouar
um stofnkostnað og rckstur verksmiðjunnar
Reykjavík, 19. febr. 1952.
Samkvæmt tilmælum yðar,
hr. borgarstjóri, sendum vér yð-
ur hér á eftir svör við spurning
um þeim, er Þórður Björnsson,
bæjarfulltrúi, lagði fram viðvíkj
andi Faxaverksmiðjunni á bæj
arstjórnarfundi þann 4. október
s. 1.
1. Hver er stofnkostnaður
Faxaverksmiðjunnar?
Um áramótin 1950—1951, en
j þá var Faxaverksmiðjan full-
byggð scm síldarverksmiðja, var
1 stofnkostnaður hennar orðinn
| 25,5 milljónir króna. Af þessari
upphæð stafa rúmar 6 milljónir
króna frá gengismun, sem orðið
hefir á dollaraláninu til verk-
' smiðjunnar, vegna lækkunar
' krónunnar í hlutfalli við doliar,
' síðan lánið var tekið. Stofnkostn
1 aður verksmiðjunnar hefði þvi
orðið 19—19,5 millj. króna, hefði
■ gengi krónunnar ekki verið
breytt. i
Um síðustu áramót er stofn-'
kostnaðurinn orðinn allmikið
hærri og stafar það frá breyt-
' ingum, sem gerðar hafa verið á
' verksmiðjunni á árinu 1951 í því j
! skyni að hægt væri að vinna í:
henni aðrar fisktegundir heldur |
en síld. Á árinu fóru og fram {
íyrslu vinnslutilraunir í verk-
smiðjunni, þjálfun starfsliðs og
endurbætur á byrjunargöllum
| o s. frv., en þessi atriði eru jafn
an kostnaðarsöm i sambandi við
hvaða verksmiðju sem er og
hlutu að verða þar enn meiri í
Faxaverksmiðjunni, sem notar
áður óþekkta vinnsluaðferö.
Þennan byrjunarkostnað er eðli
legt að telja til stofnkostnaðar
að verulegu leyti, enda er ógern
ingur að greina. á múli stofn-
og rekstrarkostnaðar fyrr en
reksturinn er kominn af til-
raunastiginu og í fastar skorð-
ir.
2. Hver eru afköst verksmiðj
unnar?
Mestu sólarhrings afköst verk
smiðjunnar við bræðslu á upsa
og karfa hafa orðið ca. 400 tonn.
Ef nægilegt hráefni er fyrir
hendi, bræðir verksmiðjan 300
- 350 tonn af þessum fiskiteg-
undum á sólarhring að jafnaði.
Með því að ganga 12 tíma á
dag afkastar verksmiðjan 100--
120 tonna bræðslu, eða ca. 500
tonnum af hráefni á viku til
jafnaðar.
Ekki hefir gefizt kostur á að
reyna afköst verksmiðjunnar
Á bæjarstjórnarfundi í fyrradag var loks svarað fyr-
irspurnum Þórffar Björnssonar varðandi Faxaverk-
smiðjuna, en þær hafði hann lagt fram á bæjarstjórn-
arfundi 4. okt. síöastliffinn. Svörin voru í því formi, að
birt var greinargerð frá framkvæmdastjóra verksmiðj-
unnar og fylgir hún hér á eftir í heilu lagi.
Varffandi svarið við seinustu fyrirspurninni er rétt
að geta þess, aff engir reikningar verksmiðjunnar hafa
enn verið lagðir fyrir bæjarráð eða bæjarstjórn,
en þeir munu fyrst hafa verið lagffir fyrir stjórn verk-
smiðjunnar í þessum mánuði eða alllöngu eftir, að
Þórður Björnsson bar fyrirspurnir sínar fram. Virðast
fyrirspurnir Þórðar hafa valdið því, að nokkur skriður
hefir komist á reikningana, en þó enn ekki meiri en
svo, að þeir eru enn í endurskoðun.
Nánara er um þetta rætt á öðrum stað í blaðinu.
við síldrbræðslu, en samkvæmt
íenginni reynslu eru góðar vonir
um, að hún nái 5000 mála af-
köstum við bræðslu á síld, eins
og fyrirhugað var.
3. Hvernig er framleiðsla
verksmiðjunnar og hver er
framleiðslukostnaðurinn pr.
tn.?
Þegar ráðizt var í byggingu
Faxaverksmiðjunnar, var þess
vænzt, að hún mundi framleiða
betra mjöl heldur en aðrar verk
smiðjur og skila meira magni
af lýsi, og þó einkum mjöli, úr
hverri hráefniseiningu heldur
en áður þekktist, sökum algerr
ar nýtingar hráefnisins.
Faxaverksmiðjan framleiðir
betra mjöl heldur en nokkurj
önnur verksmiðja hér á landi.;
Faxamjölið hefir mun meira
eggjahvítuinnihald, lægra fitu-.
magn, og virðist samkvæmt byrj
unarrannsóknum hafa mun rík- 1
ari vaxtarörfandi eiginleika held
ur en mjöl annarra verksmiðja
úr rilsvarandi hráefni.
Faxaverksmiðjan fær um 15%
meira mjölmagn úr hverju tonni
af upsa og karfa en nokkur önn
ur verksmiðja hér á landi get-
ur sýnt.
■Sömuleiðis fær Faxaverksmiðj
an meira lýsismagn úr hverju
tonni af fiski en aðrar verksmiðj
ur.
Hins vegar hefir komið í ljós,
að lýsi það, sem Faxaverksmiðj
an vinnur úr mögrum fiski,
jafnast ekki að gæðum á við
það lýsi, sem aðrar verksmiðjur
framleiða, einkum að því er
verksmiðjan vinnur. Ótalinn er
hins vegar fastakostnaður, sem
er meira og minna óbreyttur,
hvort sem ársyinnslan er,mikil
eða lítil, svo sem vextir af stofn
fé, stjórnarkostnaður, kaup
fastra starfsmanna o. s. frv.
Hlutur þessara kostnaðarliða í
héildarvinnslukostnaðinum pr.
tonn verður þeim mun lægri
sem meira magn er unnið.
4. Hver hefir rekstrarafkoma
verksmiðjunnar verið?
Um rekstur Faxaverksmiðj-
unnar hefir ekki verið áð ræða
fyrr en á árinu 1951, enda þótt
hún tæki á móti nokkur hundr
uð tonnum af fiski á árinu 1950
vegna frumtilrauna í forvinnslu
verksmiðjunni. Allt fram í maí
1951 var vinnslan á tilrauna-
stigi eins og fyrr hefir verið drep
ið á. Á tímabilinu frá júní—
september, en þá gekk vinnsl-
an mjög greiðlega, hafði verk-
smiðjan aldrei nægilegt hráefni
til þess að vinna úr og var að
jafnaði ekki í gangi nenía ca.
1—2 sólarhringa á viku, en með
svo lítilli framleiðslu getur rekst
urinn ekki staðið undir sér.
Helztu orsakirnar fyrir hrá-
efnisskortinum var aflatregða á
karíaveiðunum og það að ýmsir
þeirra togara, sem gerðir eru út
I héðan úr bænum, lögðu aflann
snertir lit og innihald af fríum upp annars staðar. Mestur hluti
fitusýrum. , þess karfa, sem á land barst,
Faxaverksmiðjunni er því fór í flökun. Faxaverksmiðjan
nauðsyn á að afla sér lýsiseðlun fékk ekki neitt af karfaúrgang-
artækja, sem gera það mögulegt inum fru frystihúsunum hér í
að bæta gæði lýsisins. Á þennan bænum til vinnslu, þar sem þau
eru allflest hluthafar í fiski-
mjölsverksmiðjunni á Kletti og
kusu heldur að láta hana vinna
úr þessu hráefni.
Meðan ekki er búið að selja
allar afurðir síðastliðins árs er
ekki hægt að gefa upp tölur um
rekstrarafkomu, en hún hefir
verið mjög örðug.
hátt eru vonir til þess að Faxa-
lýsið gæti orðið betri vara heldur
en lýsi annarra verksmiðja er
nú og þessi tæki gætu komið að
mjög miklum notum til þess að
eðla og þar með verðhækka
lýsi frá öðrum verksmiðjum til
útflutnings.
I síldarverksmiðjum er af aug
ljósum ástæðum ekki hægt að
gefa upp framleiðslukostnað pr.
tonn af framleiðsluvörum.
Vinnslukostnaðurinn pr. tonn
eða mál af hráefni er því notað-
ur sem mælikvarði.
Fyrri helming ársins 1951 var
vinnslukostnaðurinn pr. tonn
af hráefni mjög hár og breytileg
úr. Stafaði það af óhjákvæmi-
legum byrjunarörðugleikum,
meðan vinnslan var á tilrauna-
skeiði. Þá hefir hráefnisskortur
og þar af leiðandi stopul vinnsla
verkað mjög til hækkunar á
vinnslukostnaðinum allan starfs
tíma verksmiðjunnar.
Frá því að vinnslan í verk-
smiðjunni var komin í öruggt
horf snemma á sumrinu 1951 og
þar til hún stöðvaðist sökum
hráefnisskorts í septemberbyrj-
un, var beinn vinnslukostnaður
að heita má sá sami frá viku til
viku eöa ca. 200 kr. á tonn. Með
beinum vinnslukostnaði er hér
átt við kostnaðarliði svo sem
vinnulaun, rekstrarvörur, raf-
5. Hvernig stendur á 3,3 milj.
króna skuld verksmiðjunn-
ar viff bæjarsjóð 31. des. s.l.?
Skuld þessi er framlag frá
Reykjavíkurbæ til byggingar
verksmiðjunnar umfram stofn-
fé.
6. Hvers vegna eru reikning-
ar verksmiðjunnar ekki lagð
ir fram?
Reikningar verksmiðjunnar
hafa verið lagðir fram og eru
í endurskoðun.
Virðingarfyllst,
FAXI S/F.
Sv. S. Einarsson.
Sívaxandi koia-
notkun
Á hverjum degi er meira
orku o. s. frv., sem leggjast beint' .
á hvert tonn af hráefni, sem af. kolu“ og koksi en
. nokkru sinni aður í sogunm,
stað við höfnina, þótt með
því sé Reykjavíkurhöfn að
miklu leyti eyðilögð sem báta
höfn. Þeir fá nægan erlend-
lan gjaldeyri og nóg iánsfé í
'bönkunum.
Það skorti heldur ekki á fög
ur loforð af þeirra hálfu. Verk
jsmiðjan átti að vera tilbúin
til starfa í seinasta lagi um
áramótin 1949—’50. Hún átti
að byggjast á alveg nýrri
vinnsluaðferð. Reyndin er sú,
að hún er enn ekki fær um
að annast síldarvinnslu, svo
sæmilegt geti talist, nema
enn sé stóraukinn vélakost-
ur hennar. Og svo mikil var
trú forgöngumannanna á
síldina, að ekki var neitt hirt
um að búa verksmiðjunni
annan afkomugrundvöll en
síldarvinnsluna. Aðrar hlið-
stæðar verksmiöjur hér syðra,
voru hins vegar yfirleitt svo
búnar, að þær gætu jafn-
íramt annast ýmsa vinnslu
aðra. Á því hafa þær byggt
afkomu sína undanfarið. Það
var fyrst á síðastl. ári, sem
farið var að hugsa fyrir þessu
í sambandi við Faxaverk-
smiðjuna.
Kórónan á þessu er þó
sennilega þaff, hvernig fjár-
aflamönnunum hefir tekist
aff ná stjórn fyrirtækisins
alveg í sinn vasa. Hún er
skipuff fimm mönnum. Þaff
var alltaf talið víst, að þeir
réffu yfir þeim tveimur full-
trúum, er þeir tilnefna sjálf
ir, og svo þeim fulltrúa, er
Sjálfstæffismenn í bæjar-
stjórninni tilnefna. Hins
vegar var veik von um það,
að fulltrúar minnihluta-
flokkanna, Einar Olgeirsson
og Jón Axel Pétursson,
myndu ekki alveg lenda í
vasa þeirra. Sú hefir þó
reyndin orðið. Eftir þvi, sem
Tíminn veit bezt, hefir
stjórnin ekki komiff nema
tvisvar saman. Fyrri fund-
urinn var haldinn fyrir
löngu til þess aff ræffa um
laun stjórnarinnar. Síðari
I en þrátt fyrir það sitja marg-
fundurinn var svo haldinn ir í kulda í vetur vegna þess
fyrir skömmu og voru þar að kolabirgðirnar hrökkva
lagðir fram reikningar fyr- ekki til- í dag er kolaneyslan
irtækisins, en ekki þótti rétt 50% meiri en fyrir 23 árum,
aff draga þaff lengur eftir aff en samt sem áður heimta öll
fyrirspurnir Þórffar Björns- lönd meiri kol.
sonar voru komnar fram. I í mánaðarlegum hagskýrsl-
Fyrr munu þeir Einar og um S.Þ. er að finna nokkrar
Jón ekki hafa fengið aff sjá skýringar á því hversvegna
reikningana effa farið þess skortur er á kolum. Ástæðan
á leit. | er auðvitað hin stóraukna
Landbúnaðurinn býr við 'ðnaðarframleiðsla. Hinar
lánsfjárskort. Iðnaðurinn er gömlu iðngreinar hafa ekki
að stöðvast vegna lánsfjár- auki® kolanotkun sína nema
skorts. Það er atvinnuleysi. tUtölulega lítið síðastlið n 23
En við hverju öðru er að bú- ^r, en aörir og nýir viðskipta
ast meðan þjóðfélaginu er vúiir hafa komið til sögunn-
þannig háttað, að nokkrir ar. Afríka notar nú 54% meiia
gróðabrallsmenn geta fengið af kolum en 1929, Suðui-
30 milljónir króna til þess að Amerika 78% meira, Asía
23% meira og Astralía og
Nýja Sjáland 56% meira af
hefir
leggja í áhættusömustu fyr-
irtæki eins og Faxaverk-
smiðjuna, sem byggir afkomu kolum.
sína á óvæntum höppum. I 1 Norður-Ameríku
Meðan uppbygging atvinnu- j kolanotkunin aukizt um 15%
veganna er látin byggjast á frá 1929, en aukningin hefir
gróðavonum, er helzt minna uðeins numið 5% í Evrópu.
á fjárhættuspilara, er ekki i Iðnaðarframleiðslan í Evrópu
von á góðu. 1 „ _ [(Framhald á 6, síðu) j