Tíminn - 12.03.1952, Blaðsíða 4

4.
TIMINN, miðvikudaginn 12. marz 1952.
59. blað.
Daníel Knstjánsson frá Hreðavatni:
Orðið er frjáist
Sundruð öfl orka litlu
Frá því í seinustu styrjöld
hafa orðið miklar framkvæmd
:ir í landi voru, engum bland-
ast hugur um það.
Stórvirkar vinnuvélar tU
lands og sjávar hafa á
skömmum tíma rutt mörgum
nýjungum braut með undra-
/erðum hraða.
í kjölfar allra framfara, á
að fylgja velmegun fólksins,
óryggi, alsnægtir, og þroskað
:fólk, er tekur hinni eldri kyn
slóð fram á öllum sviðum.
Flestar framfarir í heiminum
eru frá fyrstu hendi hugsað-
ar til hagsælda, að færa mann
kynið á leið til fullkomnunar
— umbæta og fegra. Hið and-
stæða er þ sú hlið, er að styrj
jldum lýtur, og ættum við fs-
iendingar a. m. k. að leiða
ijá okkur allar „stríðsæsing-
ur“ og óþarfa mælgi um þau
nál, enda eru afskipti íslend
nga af „hermálum" ekki til
að auka hróður þeirra.
Það er ekki úr vegi að
skyggnast nokkur ár aftur í
úmann, og hollt uppvaxandi
synslóð, að hún sé minnt á
iortíðina — mitt í auði og als-
aægtum, — vélaskrölti og
nargra ára skólagöngu —
avað sú kynslóð hefir lagt að
sér í starfi, er ruddi brautina í
nörgum helztu framfaramál-
im þjóðarinnar, með þrot-
lausu starfi og tvær hendur
tómar að kalla. Og það þarf
ekki lengra aftur í tímann
ið fara hjá okkur íslending-
am en til ársins 1927, en þá
hefst nýr þáttur í lífi þjóðar-
innar. Þá urðu straumhvörf
í íslenzku stjórnmálalífi.
Stjórnmálastefna, er áður
rnátti sín lítilis meðal íslenzku
þjóðarinnar.kemur fram sem
ráðandi afl í stjórnmálum og
tekur völdin í landinu.
Við stj órnarvölinn sitja
hugsjónamenn, er þora að
bjóða hættunum birgin. Þeir
boða lýðnum nýjar framfarir
bæði um almennar umbætur
á sviði jarðræktar,húsabóta og
vegagerðar, landhelgisgæzla
er aukin, ný og vegleg skip
tekm til strandferða, réttar-
far í landinu stórum endur-
'bætt, löggjöf um alþýöuskóla
er sett, umbætur gerðar á
menntaskóla o. m. fl. er eigi
verður rakið í stuttu máli.
Við hlið athafnamikilla og
ungra forustumanna, er þann
ig þorðu að brjóta ísinn og
ryðja nýjum verkefnum braut,
stóð alþýðan Þ1 sjávar og
sveita sameinuð og fylltist á-
huga til athafna og dáða.
Afturhaldsöflin í landinu
htu margar þessar umbætur
óhýru auga og reyndu eftir
megni að standa gegn þeim,
og sennilega hefir ekki, fyr
né síðar, jafn öflug andstaða
verið sýnd nokkurri stjórnar-
forystu og einmitt á þessu
tímabili. Við hhð forustu-
mannana, er stóðu í eldinum,
skipaði umbótafólkið sér ein-
huga og tók upp baráttuna
fyrir umbótamálunum og
leiddi þau fram til sigurs.
Hvar sem leiðir lágu um
landið, blöstu við nýjar fram
kvæmdir á þeim árum. Hmar
leiðandi hendur í framfara-
baráttunni boðuðu ekki stytt
ingu vinnutímans né minnk-
andi erfiði, — kjörorðið var
að vinna markvisst að fram-
gangi góðra máU, er horfðu
til þjóðarheilla, án tillits til
Jauna fyrú- störfin. Félagslíf
var mikið, og fjöldinn tók í
því virkan þátt. Þegar th al-
mennra landsmálafundar var
boðað, kom fólk um
langa vegu og fylgdist af á-
huga með þeim málefnum, er
rædd voru, og lét sér ekkert
óviðkomandi á því sviði. Það
var að jafnaði ekki spurt um
erfiði í sambandi við fram-
kvæmd góðra mála, kjörorö-
ið var að umbæta og byggja
varanleg verðmæti í landinu.
Við erfiðar aðstæður var
unnið þrekvirki á íslandi og
verkin tala enn í dag, og þau
munu í framtíðinni bera vitni
þeim þróttmiklu hugsjóna-
mönnum, er stiltu saman hug
og hönd, meiri hluta íslenzku
þjáðailinnajr í sameiginlegu
átaki fyrir framgangi góðra
mála. Fólkið vann verkin án
vonar um persónulegan hagn
að. Það vann af áhuga fyrir
að skapa betra ísland. Því var
trúað af emlægni af fólki, sem
af fátækt sinni gaf hundruð
þús. króna til að byggja al-
þýðuskóla fyrir komandi
kynslóðir þessa lands, að frá
slíkum menntasetrum kæmi
fólk, er væri færara í lífsbar
áttunni og á allan hátt betur
búið til starfa, en eldri kyn-
slóðin, er ekki átti þess kost
að stunda slíkt nám, nema
að litlu leyti.
Það fyrirbrigði, er löngum
hefir auðkenht fátækt og
kúgun, er minninmáttar-
kendin, og hefir hún veriö
rótgróm meðal íslendinga um
aldaraðir. Ekkert er betri jarð
vegur fyrir skefjalausa auð-
valdshyggju og sérhagsmuna
stefnur en einmitt minnimátt
arkennd fjöldans. Við slíkar
aðstæður verður bilið á milli
hins volduga og sterka annars
vegar, og hins allslausa og
snauða hinsvegar mikið.
Slíkri öfugþróun fylgir jafn-
an spillt réttarfar, hlutur
hins sterka er oftast tryggð-
ur hvað sem í skerst, en hinn
snauði stendur varnarlítill í
þeirri baráttu.
Með þeirri umbótastefnu,
er hóf göngu sína í landsmál-
um 1927, var gerð tilraun tU
að brjóta hverskonar yfir-
ganga á bak aftur og réttar-
farið endurbætt. Meðal vinn-
andi stétta í þessu landi skap
aðist annað viðhorf, fólkið
varð frjálsmannlegra í fram-
göngu, og einmitt sá trúnað-
ur, er valdhafarnir sýndú vinn
andi fólki í bæjum og sveit-
um um samráð öll, í almenn-
um framfaramálum, urðu án
efa drýgsti þátturmn í giftu-
samlegri lausn ýmissa vanda-
mála á umræddu tímabili.
Skin og skúrir tóku að skipt
ast á í stjórnmálum lands-
ins. Á tímabilinu 1934 tU 1939
sat að völdum umbótastjórn
skipuð ungum og röskum
mönnum, er studdir voru af
fylgi verkamanna og bænda,
en það er líka hin síðasta
ríkisstjórn, sem íslendingar
hafa átt, er studd var sam-
eiginlega af vmnandi stétt-
um þessa lands.
Tólf ár eru ekki langur
tími í sögu heillar þjóðar, en
á tólf árum geta gerzt þeir
atburðir, er kollvarpa fram-
tíð þjóðar — og hneppt hana
í fjötra þrældóms og kúgun-
ar um langa framtíð, og slík
eru mörg dæmi úr veraldar-
sögunni síðustu tólf árin.
Hin íslenzka þjóð hefir
reynt margt á síðustu 12 ár-
um. Á þessum árum hefir
þjóðin endurheimt sjálfstæði
sitt að fullu, að kallað er, og
stafaði allmiklum ljóma af
þeirri athöfn hið ytra, enda
þótt að enganveginn væri siá
anlegur í framkvæmd og
hugsun sá þáttur, er æskileg-
ur væri fyrir þessu langþráða
máli, og færi vel að valdhöf-
um þessa lands tækist að varð
veita sjálfstæði þjóðarinnar
— heldur en raun»hefir á orð
ið um framkvæmd ýmsa
vandamála hennar siðustu ár
in.
Síðustu tólf árin hafa fært
þjóðinni meiri og skjótfengn-
ari auðæfi en dæmi eru til
áður.
Með öllum þeim auðæfum,
er á land hafa komið síðustu
árin, hefði mátt umskapa
landið til hagsælda fyrir
aldna og óborna, ef hinn
sami andi hefði svifið þar yfir
vötnum og ríki á tímabilinu
1929 eða 1936. Að vísu hefir
mikið verið framkvæmt, en
þegar smanburður er gerður
á fjármunum þeim, sem úr
var að moða á þessu tímabili,
en fátækt þjóðarinnar áður,
verður sá samanburður sorg-
lega óhagstæður síðustu árin.
Auðæfi koma og auðæfi
fara, og sannast það á fjár-
málaþróuninni hjá fsl.
síðustu árin, að meiri vandi
er að gæta fengins fjár en
afla.
Merkur Norðmaður sagði
við mig fyrir tveim árum:
„Þið íslendingar áttu gott á
styrjaldarárunum, höfðu alls
nægtir og söfnuðu auði á
sama tíma sem norska þjóð-
in stóð í hörmungum styrjald
armnar og tapaði auðæfum".
Ég svaraði Norðmanninum á
þá leið, að auðæfi stoðuðu
þjóðinni skammt, ef sam-
heldni væri ekki fyrir hendi
um að gæta fjársins. Eru ís-
lendingar hamingjusöm þjóö,
þrátt fyrir auðævin, er á land
bárust á stríðsárunum? Er
það fólk, er var á þroskaárun
um, þegar stríðið skall á og
peningaflóðið æddi yfir þjóð-
ina, hamingjusamara, vinnu-
samara og betur búið að þekk
ingu, heldur en sú kynslóð, er
barðist^ févana í miklu starfi
1929? Ég held ekki.
Hvar er sá innri eldru í þjóð
málum sjanlegur nú, er tendr
aði ódauðleg verk af Þtlum
efnum fyrir stríð. Það mætti
lengi spyrja, en svarið verður
ekki hagstætt okkur í dag —
því miöur.
En fólkið sjálft á ekki alla
sök á eyðslu og værðarmóki
líðandi stundar. Forustan í ís-
lenzku stjórnmálalífi síðustu
tólf árin hefir ekki reynst
fær að vísa henni veginn í
gegnum brim og boða líðandi
stundar. Fjórir flokkar í fá-
mennu þjóðfélagi eru ekki lík
legir til giftusamlegs sam-
starfs um lausn aðkallandi
vandamála, enda hefir raun-
in orðið sú. Ef lýsa ætti stjórn
málaviðhorfi síöustu árin, ber
þar hæst á innantómri matar
pólitík, úrræðalítilli. Loforð
um nýjar kjarabætur og
aukin þægindi fólkinu til
handa hefir rignt yfir þegna
þjóöfélagsins líkt og dimm-
viðris snjókomu í skammdeg-
ismyrkri. í stað fórnfýsi og
þegnskapar hugsunar fyrir al-
hliða velferð og framförum
(Framhald á 6. síöu)
Hér er kominn Halldór Krist-
jánsson, bóndi á Kirkjubóli í
Önundarfirði, og ætlar að ræða
um ríkisstyrki til lestrarfélaga:
„I síðasta hefti Menntamála er
skýrt frá ríkisstyrk til lestrar-
félaga, en árið 1950 var 207 lestr
arfélögum greiddur styrkur úr
styrktarsjóði lestrarfélaga, sam-
tals nálega 149 þúsund krónur
eða liðlega 700 krónur til hvers
félags að jafnaði. Þar sem þessi
tilhögun er nú orðin 15 ára
gömul og hefir hvers manns
hylli, fer vel á því að rifja upp
í aðaldráttum, hvernig hún er
til komin.
Á fyrri árum ríkisútvarpsins,
sennilega 1934—35 flutti Pétur
G. Guðmundsson stórfróðlegt og
gagnmerkt útvarpserindi um
lestrarfélög. Var fyrri hlutinn yf
irlit um þróun þeirra mála.
Benti Pétur þar meðal annars
á það, að víða hefði lestrarfélags
starfsemi verið komin vel á veg
en fallið niður aftur og sá stofn
;að bókasafni, sem fólkið hafði
eignazt, tvistrazt og týnzt. Ræðu
maður hafði viðað að sér fróð-
leik um fjölda starfandi lestrar-
félaga í landinu og margt ann-
að, er starfsemi þeirra varðaði.
1 seinni hluta erindisins flutti
Pétur ýmsar tillögur og bending-
ar varðandi framtíð lestrarfé-
laganna. Þar ætla ég, að fyrst
hafi koniið fram hugmyndin um
lítilsháttar, skipulegan ríkissjóðs
styrk til allra lestrarfélaga og
með vissum hætti opinbert eftir
lit með starfsemi þeirra á þeim
grundvelli. Að minnsta kosti
náði sú hugmynd ekki mínum
eyrum eða þeirra, sem ég tal-
aði við um þessi efni, fyrr en í
erindi Péturs.
I. R »; *.«•;
Eftir þetta var málið rætt á
hinum næstu þing- og héraðs-
málafundum Vestur-lsafjarðar-
sýslu og samþykkt þar áskorun
til Alþingis um lagasetningu í
þessa átt. Minnir mig að ein-
hugur væri um þær samþykktir.
Gazt mönnum betur að því jafn
rétti, sem tillögur Péturs byggð
ust á en handahófsbrag þeim,
sem var að skapast, þar sem
einstakir þingmenn náðu að
herja út beinan ríkissjóðsstyrk
handa sérstökum bókasöfnum,
sem þeir létu sér einkum annt
um.
Næsti áfangz þessa máls var
svo sá, að Vestur-ísfirðingar
fengu það tekið upp á flokks-
þing Framsóknarmanna
snemma árs 1937. Hafði hug-
myndin þar góðar undirtektir
og óskipt fylgi. Þó minnist ég
þess, að í menntamálanefnd
flokksþingsins var nokkur ágrein
ingur um það, hvort heppilegt
væri að binda ríkissjóðsstyrk-
inn því skilyrði, að framlag úr
sveitarsjóði kæmi á móti. Ótt-
ust einstakir menn, að þetta
gæti orðið til þess, að sum fé-
lög færu alls á mis, en aðrir
ætluðust til að einmitt þetta
ákvæði þrýsti hreppsnefndunum
til að leggja lestrarfélögunum
styrk úr sveitarsjóði, þar sem
það framlag fengi nú tvöfalda
þýðingu og drægi fé til sín inn
í hreppinn.
Strax þennan vetur flutti svo
Sigfús Jónsson tillögu í málinu
á Alþingi, en hún hlaut ekki af-
greiðslu vegna þingrofsins. En
lögin um þetta eru frá 29. des-
ember 1937, — lög um lestrar-
félög og kennslukvikmyndir.
Hér er ekki um stórmál að
ræða, en gott mál og vinsælt,
sem eflaust hefir orðið þýðingar
mikið fyrir bóklega menningu
margra héraða, svo að alþýða
landsins hefir yfirleitt stórum
betur en ella fylgzt með bók-
menntalífi þjóðarinnar frá ári
til árs. En í annan stað er saga
þessa máls dæmi um það, hvern
ig löggjöf verður til í lýðfrjálsu
landi og hvernig dreifðir menn
geta látið til sín taka gegnum
félagsskap og flokksskipulag. En
aðalsmark þessarar löggjafar er
það jafnrétti, sem hún veitir,
en það er stórvægilegt atriði,
þegar litið er á hitt, sem algengt
er, að hinir stærstu og sterkustu
hugsa um hag sinn einn.
Öllum þeim, sem njóta þessa
skipulags gegnum meiri lestur
og betri í lestrarfélögum, ber
aö heiðra minningu Péturs G.
Guðmundssonar og þakka hon-
um og flokksþinginu 1937. Það
er óvíst, að þessi skipun væri
komin á, ef Pétur hefði ekki
flutt útvarpserindi sitt og lagt
á sig vinnu, sem bak við það
var, og átti hann þó engra
persónulegra hagsmuna að
gæta. En að öðru leyti ætla ég
lesendunum sjálfum að draga
ályktanir af þessu sögubroti".
Þá hefir Halldór lokið ræðu
sinni og verður ekki rneira rætt
í dag.
Starkaður.
W^A'AW.V.V.V.V.V.V.V.VWA’.W.V.VV.VWAVAVJ
5 1
Jarðirnar Snæfjöll
og Skarð
í Snæfellshreppi í Norður-Isafjarðarsýslu eru lausar til
ábúðar í næstu fardögum.
I; Upplýsingar gefur hreppstjórinn í Snæfellshreppi, \
í; Æðey í Norður-ísafjarðarsýslu. í
í S
.V.V.VVVV.V.V.V.V.V.VVAV.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V^
W.VAV.V.V.V.V.V.’.V.V.V.VAV.V.V.V.V.V.V.VV.V.V
í ÞINGEYINGAFÉLAGIÐ í Reykjavík, heldur
! ■:
skemmtifund
:■ í Þórscafé Þmmtudaginn 13. marz kl. 8,30. ■!
.; ;.
;■ Helgi Kristjánsson og Baldur Baldvinsson segja ■;
V fréttir að norðan. I;
■II Sigurður L. Vigfússon, Fosshóli, stjórnar dansinum. í
.; Aðgöngumiðar við innganginn. J«
í STJÓRNIN. ■:
I í ■:
VV.VVVV.VVVV.VV.VV.V.VVVVVVVV.VV.V.VVV.VVVVVVVVV