Tíminn - 07.06.1952, Blaðsíða 5

125. blab.
TÍMINN, laugardaginn 7. júní 1952.
5.
Sérstætt brúökaupsafmæli
Laugard. 7. júní
Einingin um
forsetann
Þá er komið út annað tölu-
blaðið af hinu nýja málgagni'
Ásgeirs Ásgeirssonar og Al- \
þýðuflokksins, Forsetakjöri.'
Slíkt er nú álitið á veslings
Alþýðublaðinu, sem kallar sig
orðið A.B.-blaðið, að ekki þyk
ir heppilegt að skáka því fram
mjög áberandi í kosninga-
baráttunni. Þess vegna er
þetta nýja blað orðið til.
Þetta síðara tölublað For-
setakjörs er athyglisvert á
margan hátt. í fyrsta tölu-
blaðinu var einkum alið á því,)
að þjóðin ætti að fylkja sér^
um Ásgeir Ásgeirsson sem for (
seta vegna þess, að hann væri (
„hinn mikii mannasættir“ og
myndi því reynast hið ákjós-
anlegasta einingarafl í for-
setastólnum. t síðara blaðinu
er ekkert minnst á þetta. Þó
hafði hér í blaðinu verið beint
eindregið þeirri fyrirspurn til
stuðningsmanna Ásgeirs Ás-
geirssonar, að þeir nefndu
einhver dæmi um „manna-
sættir“ þær, er tengdar væru
nafni hans. Þögnin í Forseta-
kjöri bendir ótvirætt til þess,
að stuðningsmenn Ásgeirs
hafa ekki treyst sér til að
nefna nein slík dæmi. Sann-
leikurinn er líka sá, — hvað,
sem um Ásgeir má segja að
öðru leyti, — að hann hefir
verið einn mesti sundrungar-
og ófriöarmaður í íslenzkum
stjórnmálum á síðari áratug-
um. Hann átti meginþátt í
klofningi Framsóknarflokks-
ins á sínum tíma. Hann hefir
átt einn drýgstan, þáttinn í
ágreiningi þeim, sem staðið
hefir í Alþýðuflokknum á síð-
ari árum, og verið hinn raun-
verulegi stj órnandi hægri
arms flokksins. Hann hafði
frumkvæði að því á hernáms-
árunum, þegar mest þörf var
fyrir þjóðareiningu, að hafn-
ar voru deilur um viðkvæm-
usta deilumál flokkann, kjör
d.æmamálið, en af því leiddi
slika sundrungu, að þingið
gat ekki myndað ríkisstjórn
um alllangt skeið á eftir. Þann
ig mætti halda áfram að
nefna dæmin um sundrungar
starfsemi hans. Seinasta og
ljósasta dæmið er baráttan,
sem nú er hafin við forseta-
kjörið, en hklegt er, að ein-
ing hefði getað náðst um ó-
háðan mann, ef metnaður
Ásgeirs og tengdamanna
hans hefði ekki hindrað það.
Af fortíð Ásgeirs er það
ljóst, að hann er manna ó-
líklegastur til þess að geta
orðið einingarafl og ekki
myndi ríkja nauðsynleg til-
trú til leiðsagnar forsetans,
ef Ásgeir skipaði það sæti.
Forsetatign hans myndi
raunverulega þýða sama og
afnám forsetaembættisins
sem einingarstarfs.
Þetta er ekki sagt til að
gera lítið úr Ásgeiri sem
manni, því að hann er ýms-
um góðum hæfileikum gædd-
ur. Hneigð hans til undirróð-
urs og baktjaldavinnu og mik
ill metnaður hans, gera hann
hins vegar ófæran til að njóta
þeirra almennu tiltrúar, er
forsetinn þarf að hafa sem ó-
háður og hlutlaus maður.
Aðstandendum Ásgeirs hef
ir líka orðið það ljóst, að ekki
Pálmi Hannesson:
— Kaflar úr ræðu —
Um alllanga hríð hefir hið
f;'rirhugaða forsetakjör verið
ofarlega á baugi manna á með
al, svo að kalla má, að hvar
sem tveir eða fleiri eru sam-
an komnir, sé það hið helzta
jmræðuefni og deilumál. —
Slíkt fer mjög að vonum, því
um minnimáttarkennd þjóð-
arinnar: vantraustið á því,
sem íslenzkt er, dekrið við
allt hitt. Ýmsir menn, sem
utan hafa farið, eru sýknt og
heilagt og reyna að sanna
heiminum', að hér búi ekki
eintómir skrælingjar, landið
Kristján Gnnnl. Kristjánsson og Svanfríður Jónsdóttir.
að nú stendur þjóðin fyrsta sé ekki með öllu hulið ís og
sinni frammi fyrir þeim vanda snjó, og þjóðin sé ekki út af
að velja sér þjóðhöfðingja.
Eg hefi hlustað gaumgæfi-
eins fámenn og hún er. Mér
virðist, sem eitthvað af þess-
lega á þessar umræður í því.ari utanfararheimsspeki láti
skyni að verða nokkurs vís- j hér um of á sér kræla. Þess
ari um það, sem þjóðin meti
mest í fari þess manns, sem
hún vildi valið hafa til for-
seta, og er það skemmst að
segja, að ég hefi orðið fyrir
nokkrum vonbrigðum. Kröfur
manna til forsetaefnisins virð
ast einkum vera þessar:
1) Að hann sé vörpulegur á
velli, föngulegur og fríður
sýnum. 2) Að hann kunni sig
Þeir 19:faldar bænuur eyfirzk bui-gh í Nörður-Da«toca eiga
ir, spm ofýast koma við sögu á nefnilega sjötíu og fimm ára
blöðufþK|nnar miklu handrita- brúðkaupsafmæli í dag. Ég veit
skrár Landsbókasafnsins. eru ekki, hvað slíkt afmæli heitir,
Þdrstfnn| Gíslason á Stokka- og menn margfróðari mér eru
hlöðum og Þorsteinn Þorsteins- jafnfávísir í þessu efni. Það er
son aUféúm. Sá fyrrnefndi þó því líkast, sem ekki sé gert ráð
miklþ'^tí^r. Báðir voru þeir fýrir sliku hjúskaparafmæli.
fræðintarar og uppskrifarar og ] síðastliðinn vetur hætti
áttu áfaa önn og hugðarefni á Kristján að hafa ferilvist, en erivel- 3) Að hann tali ensku
þeim A^ttvángi. Sagan varðveit- 1 pQ ^nn vel andlega em og fylg- sem bezt. 4) Að hann sé vel
ir nöffikþeirra fyrir það, en hefði íst ótrúlega vel með mörgu, er úð sér um utanrikismál.
glopráð þéim niður, þótt þeir gerist hér á landi. Svanfríður Allt eru þetta að vísu góðir
hefðu> verið tvíelleftir búand- kona hans er níutíu og sjö ára, kostir, en þó ekki svo, að þeir
menm.Þannig birtist hún þessi og hefir hún verið rúmföst fjög
eðlisbörna íslendingstaug, sem ur síðustu árin.
aldrei tókst að sarga sundur, \_________
hvernlg sem lét og viðraði í marg _
Um miðja síðustu öld bjuggu
eyfirzk hjón á Úlfsstöðum í
ar aldir.
Þorsipinn á Stokkahlöðum átti
16 börn, og af þeim náðu 13 Skagafirði. Þau höfðu stofnað
fullorðmsaldri. Ein dóttirin gerð t 111 bús 1 heimahéraði sínu, en
ist Húémóðir á Grund í Eyjafirðl t tiotzt eftir örfá ár suður yfir
og varð formóðir eins Briems t Öxnadalsheiði og setzt að í
leggsiris, ög önnur fluttist suður t Slönduhlíðinni. Hjón þessi voru
á land ög varð húsmóðir á Kjal! KrlsÚán» eitt af elztu börnum
arnesi. Einn sonurinn settist að Þorsteins á Stokkahlöðum, og
í Skagafirði, tveir fluttust norð, Guðrún Margrét Sigurðardóttir.
ur á Langanes og einn austur í,Þau voru Þá enn á bezta aldri
Vopnafjörð. Niðjar Þorsteins munu hafa unað hag sínum
eru því dreifðir víða um land og»vel 1 binu nýja byggðarlagi. En
fjölmargir þeirra eru vestan sjálfsagt hefir orðið þungt á fót
hafs, því að þangað flutti ann- !inn fyrir Þeim, því að á þau
ar sonur hans af Langanesi og hlóðst mikil ómegð. Yfir tók þó
auk þess mörg barnabörn hans.
Elzta barnabarn Þorsteins á
Stokkahlöðum, sem á lifi er,
verður eitt hundrað og tveggja
ára í dag. Það er að vísu hár
aldur, en hú orðið er hann ekki
einsdæmi meðal fslendinga. En
þessi öldungur á einnig annað
afmæli í dag og það má vafa-
laust telja til einsdæma, a. m. k.
þekki ég ekki samstæðu þess.
Hjónin Svánfriður Jónsdóttir og
Krtstján G. Kristjánsson í Edin-
fyrir Guðrúnu, þegar Kristján
bóndi hennar féll frá á miðj-
um aldri í sláttarbyrjun sumarið
1859. Úlfsstaðahjón höfðu þá
eignazt 10 börn og voru þau enn
öll ung að árum. Hér verður ekki
rakið, hvernig fram úr réðst fyr
ir ekkjunni á Úlfsstöðum, en frá
henni fluttist þá um haustið
þriðja elzta barnið hennar,
drenghnokki níu ára. Sá var
Kristján Gunnlaugur, er í dag
(Framhald á 7. Biðu)
■>"
var hepptíegt að halda áfram
að réka áfóður fyrir honum
sem manhasættir og eining-
eigi að ráða úrslitum. Þjóð-
höfðingi er ekki sýningargrip-
ur, ekki kvikmyndastjarna.
Menn velja hann ekki eftir
því, hvernig mynd hans fari
á frímerkjum. Líkamsvöxtur
hans, andlitsfall og mynd-
hæfni geta því eigi skipt
næsta miklu máli. — Forset-
inn þarf að kunna sig. Ég játa
það, að ég skil ekki vel, við
hvað er átt, því að svo er fyr-
ir að þakka, að margir ís-
lenzkir menn kunna skil á
því að snæða með hníf og
gal'fli og koma lýtalaust fram
aö öðru leyti. Áður fyrr var
það talið sæmilega öruggt, að
vel menntur fslendingur
kynni með tignum mönnum
að vera, og hygg ég, að svo
muni enn vera, ef á reynir,
nema menn hafi glatað hátt-
vísi sinni með ofnautn áfeng-
is. Hitt. er annað mál, hvort
forset' íslands þurfi að hafa
tamið sér einhverja farands-
sala-kurteisi. Ég er ekki þeirr
ar skoðunar.
Og forsetinn þarf að tala
ensku vel, helzt lýtalaust. Já,
ekki spyr ég að því. Slíkt virð-
ist nú vera orðinn óskadraum
ur, ekki aðeins smákvenna í
Reykjavík, heldur mikils
hluta þjóðarinnar. Fyrir
nokkrum áratugum þótti ó-
missandi, að hver sæmilegur
íslendingur gæti talað dönsku
með öllum kokhljóðum. Það er
annars furða, að enginn skuli
ar, því að þeir vita, að honum
er óhætt að treysta.
Liðsmenn Ásgeirs Ásgeirs-
arafli. pár vitnar öll fortíð' sonar geta heldur ekki fundið
hansrá móti honum. Með því séra Bjarna neítt til foráttu.
eru jáfnfíramt fallin úr sög^jEinu rök þeirra gegn honumjnefna frönsku, sem þykir þó
unni þau meðmæli, sem for- eru þau, að hann sé studdurjmála fínust eða þótti. En
setaefni eru nauðsynlegust. af Hermanni Jónassyni og (meðal annarra orða, þarf
Af ; hálfu forvígismanna j Ólafi Thors og til þess að <?kki lcrseti íslands að kunna
stjórnarflokkanna hefir verið klekkja á þessum tveimur
leitast við að finna forseta-! flokksforingjum, megi menn
vegna festi menn augun við
hið ytra gervi forsetans, en
líti siður á manngildi hans.
Að mínum dómi er fyrsta
krafan til forsetans sú, að
hann sé sæmdarmaður, að
svik verði ekki fundin í hans
munni, að ekki beri minnsta
skugga á mannorð hans, að
enginn geti borið honum á
brýn með réttu neinn vott ó-
drengskapar. Forsetinn þarf
að liafa traust þjóðarinnar
allrar. Þess vegna er mikils
virði, að hann standi utan
við stjórnmálagnýinn.
Næsta krafa til forsetans
er sú, að hann sé gáfaður mað
ur og menntaður. Slíkt hefir
ætíð verið mikils metið meðal
íslendinga, raunar oft ofmet-
ið, enda á ég ekki við háan
lærdóm, heldur skýrleika í
hugsun og heiðarleik í dóm-
um, tamda skapsmuni og virð
ing á því, sem er fagurt gott
og gilt.
Þriðja og síðasta krafan til
forsetans er sú að hann sé
íslenzkur maður, ekki aðeins
að fæðingu og ætterni, held-
ur íslenzkur inn að hjarta-
rótum, að hann skilji það, sem
íslenzkt er, unni þvi og mikl-
ist af því með hófsemd.
í stuttu máli: Forsetinn
þarf fyrst og fremst að vera
íslenzkur sæmdar- og gáfu-
maður, og legg ég jafna á-
herzlu á þetta allt. Ef hann
fullnægir þessum kröfum, ótt
ast ég ekki um það, að hann
kunni sig ekki né verði ekki
þjóðinni til sæmdar, hvort
sem hann á að skipta við inn-
lenda menn eða erlenda. Þess
vegna tel ég miklu meira vert
um þetta en málakunnáttu
forsetans andlitsfall og lima-
burð. Oddviti þjóðarinnar
verður umfram allt að vera
einhlitur til drengskapar og
góöfýsi. Hitt skiptir minna
máli, hvort hann er „bekk-
skrautuður“ eða ekki.
efni, semjíklegt væri, að ein-
ing gæti: skapast um, helzt
strax, en annars að afstöðn-
um kosningum. Við óhlut-
dræga athugun verður því
ekki neitað, að séra Bjarni
Jónsson ér manna vænlegast-
ur til þessa. Hann er virðuleg-
ur maður, hefir mikla og fjöl-
þættá; lifsreynslu að baki og
hefir nnnið embættis.stcrf sin
þannig, að hann hefir hlotið
óskipta viðurkenningu fyrir
góðvild sína og samvizku
semi. Til -hans geta þvi allir
borið traust. Jafnvel þótt
kosningabaráttan verði hörð,
munu.’ andstæðingar hans
eiga auðvelt með að samein-
ast um hánn eftir kosningarn
ekki kjósa séra Bjarna. Svo
segja þessir menn, sem eru
að reyna að snúa forseta-
kjörinu í baráttu gegn Her-
manni og Ólafi, að þeir vilji
ekki gera forsetakjörið póli-
tískt!
Þjóðin mun ekki !áta blekkj
ast af slíkum röksemdum. —
Vilji hennar er vafalaust sá,
að fylkja sér um það forseta-
efni, sem líklegast er til þess,
að mest eining geti skapast
um i framtíðinni og minnstur
styrr muni standa um að
kosningu lokinni. Þetta for-
setaefni er séra'Bjarni Jóns-
son og þess vegna vex líka
fylgi hans eftir því, sem menn
íhuga þessi mál betur.
islenzku til sæmilegrar hlít-
ar? Ég hefi ekki heyrt neinn
gera kröíu til þess.
Forsetinn á að vera vel að
sér um utanrikismál. Ekki
hygg ég, að hann þurfi að
vera neinn sérfræðingur á
því sviði, — eða til hvers er
utanríkisráðherra? Hitt.tel ég
meira virði, að hann kunni
góð skil á íslenzkum málefn-
um .íslenzkri sögu og íslenzk-
um venjum, að hann þekki ís-
lenzkt fólk úr öllum stéttum,
þekki það, sem hér er gott og
gróandi.
Já. ég hefi orðið fyrir von-
brigðum af umræðum manna
um forsetakjörið. Að vísu
hniga þær ekki allar í þann
farveg, sem hér var lýst. En
mér þykir sem þær beri vott
arnir landa hér
Vikuna 25.—31 maí lönduðu
togarar Bæjarútgerðar Reykja-
víkur afla sínum í Reykjavík,
sem hér segir:
26. maí. B.v. Hallveig Fróða-
dóttir 288 tonnum af isfiski til
íshúsa og í herzlu, og 9 tonn-
um af lýsi.
30. maí. B.v. Jón Þorláksson
211 tonnum af nýjum fiski í
íshús og herzlu, og tæpum 8
tonnum af lýsi.
30. maí. B.v. Pétur Halldórs-
son 114 tonnum af saltfiski, 19
tonnum af mjöli og 6V2 tonni af
lýsi.
30. maí. B.v. Þorkell Máni 103
tonnum af saltfiski, 150 tonn-
um af hraðfrystum fiski og
rúmum 5 tonnum af lýsi.