Tíminn - 19.07.1952, Blaðsíða 3

160. blað.
TÍMINN, laugardaginn 19. júli 1952.
3
Runólfur í Dal:
I minningargrein, sem skrif
uö var fyrir nokkrum árum,
um Kristinn Sigurðsson, j
bónda á Skriðulandi í Kol- j
beinsdal, var þess getið, að
fyrir svo sem hálfri öld eða
beggja megin síðustu alda-
móta hefðu búið og haft setu
í Hólahreppi öndvegismenn
um ráðdeild og alla siðan, j
sannorðir og efndavissir, i
ásamt fleiru, er sérstætt er i
og telst til atgervis og mannj
kosta. Þetta hefði að vísu eigi ar, menntaskölakennara og
mátt svo verða, ef húsfreyjur ráðskona og barnsmóðir Páls
þeirra og eiginkonur hefðu Péturssonar. Engin augnabliks
ekki verið þeim samboðnar og kona. Tigin niður í tær og'
samhentar í farsælu og merki framm í fingurgóma. Sjálfs- j
legu þróunarstarfi. Höfundur stjórnin sleitulaus. Börn
áminnstrar minningargreinar þeirra Guðrúnar og Páls voru !
er raunar hinn sami og sá, er tvö, Elinborg og Pétur. Munu
hér tekur til máls. í greininni bæði enn á lífi. Páll Pétursson
um Kristinn á Skriðulandi eru var vegmenni eitt hið mesta,'
engin nöfn nefnd, en nú er er ég hefi þekkt. Einhvern
mér helzt í hug að færa mig tíma átti ég erindi að Nauta- j
upp á skaftið og nafngreina búi. Þar réði þá húsum Stefán '
nokkrar húsfreyjur og bænd- Sigurgeirsson, seinna lengi
ur þeirra, er ég leit augum og bóndi í Hvammi. Ráðskona
hafði meiri eða minni kynni hans var (þau giftust síðar)
af á umgetnu tímabili. Var Soffía Jónsdóttir. Hún var svo
ég að vísu í þessa mund á ungl mikil afkastakona við verkn
ingsaldri og naumast ályktun að allan, að fádæmum sætir.
arhæfur eða gæddur þeirri Soffía átti Róðhóls-Björn að
dómgreind og skyggni, er fullt afa. En Björn var borinn og
öryggi veitir. • fæddur í Svarfaðardal, sleit
j þar barnsskónum og meira þó,
Það var á vori einu. Ég kom' djúpsær og dulvís og hagleiks
að Reykjum í Hjaltadal. Þar maður mikill. Það hefði ein-(
annaðist búnað innan dyra hver góðfús og sannleiksgjarn
Herdís Bjarnadóttir og þá fræðimaöur þurft að skrifa
vkkja eftir mann sinn Jó- j ævisögu Bjarna. Svo mikilsj
hannes Þorfinnsson. Hann var . virði var hann. Guðrúnu Ás-
bróðir Margrétar á Kálfsstöð- grímsdóttur, konu Jóns Sig-
um og Gísla á Hofi. Af Reykja urðssonar á Skúfsstöðum sá
heimilinu hafði áður en hér j ég aldrei. Hún var systir Árna
var komið, farið lofsorð og Ásgrímssonar á Káifsstöðum
orðstýr ágætur alla leið aust- j og ein af þeim Hofsstaðasels
ur um fjall og gervöll byggð systkinum, börnum þeirra Ás-
Svarfdæla að minnsta kosti gríms hreppstjóra Árnasonar
hafði margt gott heyrt umjog konu hans, Þóreyjar Þor-,
Reykjaheimilið og húsbænd- j leifsdóttur. Jón Sigurðsson áj
urna þar. Skúfsstöðum var oft nefndur 1
Synir þeira Jóhannesar og Jon >>oddviti‘-. Mátti það til(
Herdísar Bjarnadóttur voru sanns veSar færa- Hann mun
þeir Reykjabræður: Ástvald-,hafa verið hreppsnefndarodd
Minningar
Hallfríður á Skriðulandi og
Hólahreppsbúar hinir eldri
atgervis- og mannkostamað-
ur, langt yfir meðallag og
lengi einn hinn traustasti vin
ur föður míns. Dáðrekkið, trú-
festin og mannvitið gerði
bóndann í Efra-Ási, Stefán
Ásgrímsson, að mikilmenni og
virðuleikinn fylgdi honum,;
hvar sem hann fór og hvar
sem hann starfaði. Börn
þeirra Stefáns og Helgu voru
fjögur, er upp komust, Ásgrím
ur, Guðrún, Steinn og Páll.
Mun Steinn vera einn þeirra
systkina enn á lífi. Á þessum
tímum bar mig að Neðra-Ási.
Það vár á hausti einu. Þar
bjó þá Kristín Björnsdóttir,
ekkja eftir Gísla mann sinn,
búhöldinn mikla. Kristín þótti
mér vera aðalskona um hátt-
semi og risnu. Dætur þeirra
Gísla og Kristínar voru þær
Sigurlaug, Lilja og Sigurbjörg,1
en bróðir þeirra er Sigurbjörn
Á. Gíslason, prestur í Reykja- .
ur, Bjarni (Hesta-Bjarni eða viti 1 Hólahreppi um tuttugu
ára skeið. Oruggur um fjár-
hald. Héraðsríkur nokkuð.
Reykja-Bjarni) og Friðrik,
hinn rúmlægi vitringur, marg
æföur og þjálfaður í skóla Ei^ svo varfær, þar er konur
tnannraunanna. Á þessum voru fvrir- Mannspartamaður
tímum sátu að búi á Hrafn- mikiil °S höfðingi í aðra rönd
hóli Guðmundur Þorleifsson ina- Jon Sigurðsson var systur
og kona hans Jóhanna Guð-|sonur Sigurðar Guðmundsson
rún. Margföld að manngildi, Iar múlara og séra Péturs Guð
ef borið var saman við vallar, mundssonar prests og fræði-
sýn. Eitt af börnum þeirra var , manns í Grímsey. Ætterni
Þorleifur Guðmundsson. Fór Jons var ósvikið.
um skeið með verkstj órn fyrir • Einhvern tíma kom ég að
Viðvíkurpresta, síðar sjúkling Ingveldarstöðum. Öldruð,
ur á Vífilsstöðum og seinast Þróttleg og hreinsvipuð kona
ráðsmaður þar. Varð hann bauð mér 1 bæinn. Hún sat á
brautryðjandi í ræktunar- tali við mig litla stund og hún
starfi á Vííilsstöðum, svo að birtist mér Þarna í gervi alúð
eftirtekt vakti og varð af Því arinnar og þeirrar kurteisi, er
þjóðkunnur, þrátt fyrir það, hvarvetna /ganga í augun.
þó að hann tæki aldrei á heil- hetta var húsfreyjan á
um sér mörg hin síðari æviár- hænum, Elín Guðmundsdóttir,
in. Að Kálfsstöðum kom ég í kona Benjamíns Friðfinnsson
fyrsta skipti daginn, sem jarð ar, his heiðvirðasta manns.
neskar leifar Margrétar Þor- Bróðir Elínar var Jón Guð-
finnsdóttur voru bornar til mundsson í Víðirnesi. Börn
grafar. Hún átti Árna Ás- Þeirra Elínar og Benjamíns
grímsson, Árnasonar prests voru allmörg og fleiri synir en
síðast á Tjörn í Svarfaðardal. dætur- Nu hefir eitt sonar-
Er stutt frá að segja, að Kálfs harna þeirra, Hafþór Guð-
staðir í Hjaltadal voru í Um- mundsson> lögfræðingur, hlot
sjá þeirra Árna og Margrétar ié doktorsnafnbót fyrir vis-
taldir höfuðból. Og var mér, mdaafrek í fjarlægu landi.
sagt, að þar þætti öllum gott j
að vera. Börn þeira veit ég j Ég hefi um litla stund rakið
þrj ú að greina, Hólmfríði, Þór, þráð minninganna vestan
eyju og Árna. Þær voru vöxtu , Hjaltadalsár. Allt i einu er
legar Kálfastaðasystur með ( ég kominn að Efra-Ási. Búi
karlmannsþrek í fagursköpuð, stýrði þar um alllangt skeið
. um líkama. Menntar hið Stefán Ásgrímsson og kona
bezta. Lifðu alla stund ógiftar. j hans Helga Jónsdóttir. Hún
Var mér i gamla daga sagt, að . Helga í Ási með birtuna og
ungir menn nefðu litið til j vorið í svipnum og systir Hall-
þeirra hýru auga, þó að til, fríðar á Skriðulandi. Ég sá
lítils kæmi. Nokkrum sinnum
kom ég að Kjárvalsstöðum.
Þar fór með matseld og bú-
ráð fyrir innan stokk Guðrún
J,þnsdóttij., JHún var móður-.
systir Steindórs Steindórsson
Stefán í Efra-Asi í fyrsta
skipti á Atlastöðum, á bæ for
eldra minna. Og síðar sá ég
Stefán oft, var gestur hans og
skjólstæðingur. Stefám Ás-
grímsson var hvorttveggja
vík.
í Brekkukoti bjuggu um
þetta leyti Margrét Lárusd.,
og Sigurður Sölvason, mann-
gæðahj ón og gestrisin með yf
irburðum. Börn þeirra veit ég
þessi að greina: Lárus, Sigurð,
Þóru og Guðrúnu. Lárus fór
til Ameríku og andaðist þar á
bezta aldri. Þóra giftist norð-
ur í Svarfaðardal Arnóri
Björnssyni frá Húsum. Sigurð |
ur hefir alla stund lifað i
ókvæntur. Enn á lífi í ættar- j
sveit sinni. -Auk barna sinna;
fóstruðu þau Margrét og Sig- j
urður Sigríði Sigurðardóttur j
bónda í Hringveri og Guðrúnu j
Guðmundsdóttur (Hóla-Guð-j
mundar). Þessar fóstursystur ^
og uppeldisdætur uxu og döfn .
uðu svo vel utan og innan
dyra þar í Brekku, að líkast
var því, er fifill rennur upp
í túni við sól og nóttleysu.
Aldamótaárið 1900 á sunnu-
daginn fyrir fyrstu réttir bar
mig að húsum í Víðinesi. Þar
hafði ég aldrei áður komið. j
Ég var þá um fermingarald- j
ur og hvergi hlutgengur vegna
æsku. Við þessu hafði svarf-
dælsk fyrirhyggja séð og skip
að stráklingnum forgangs-
mann og fararstjóra, Árna
Árnason vinnumann Sigur-
hjartar Jóhannessonar bónda
á Urðum. Við áttum að sækja
úrtíningsfé í Kolbeinsdalsrétt.
Árni Árnason var að vísu, þeg
ar hér var komið, lítið yfir
tvítugsaldur að árum, en þó
reyndur að gætni og varúð í
fjárrekstra- og fjárleitarferð
um og á vettvangi hverjum,
sítrúr og vökull í þjónustu
skyldunnar, svo að tæplega
verður lengra komizt. Árni |
hafði ákveðið að leita náttbóls
í Víðirnesi. Stóðu okkur þar
opnar dyr góðgerða og gest-
risninnar, svo að ekki verður
á betra kosið. Þarna sá ég Jón
Guðmundsson í Víðirnesi í
fyrsta skipti. Sérkennilegan,
fornan og spakan i máli. Vitr
an og varhyggðarsamann,
frumstæðan og traustan.
Kona Jóns var Guðrún Gunn-
laugsdóttir, systir Sigurðar
Gunnlaugssonar fyrrum
bónda á Skriðulahdi. Ráðdeild
arkona mikil, með atfylgi
skapfestunnar í hreyfingum,
svip o.g hverjum andlitsdrætti.
Meðal barna þeirra Jóns og
bókgefinn og öruggur um trún
að allan. Jón á Sviðningi lifði
ókvæntur alla ævi. Fjármarka
þulur fágætur. Hreinhjartað
góðmenni, svo sem öll ytri
teikn sýndu. Á Unastöðum bjó
lengi Þorlákur og minnir mig
að Þórdís héti kona hans. Með
al barna þeirra var Hermann
Þorláksson) er stund bjó á
Fjalli. Þorlákur á Unastöðum
hafði áður búið á eignarjörð
sinni Hreppsendaá í Ólafsfirði
Guðrúnar voru bau Gunnlaug °§ bjargazt þar vel. En þar
ur og Kristín. Gunnlaugur bjó kom að snjóþyngslin í ættar-
lengi síðar í Víðirnesi. Örugg- sveit hans ýttu þessum atorku
ur mannkostamaður. Kristín manni af óðali sínu, og bjó
var móðir Ágústar Magnús- hann eftir það á Unastöðum
sonar, er enn býr í Víðirnesi. snotrum bjargálnabúskap.
Vinur minn frá fornu fari. Ætið heyrði ég Þorláks að
Fáum árum eftir siðustu S°ðu getið. Á Fjalli bjuggu
aldamót flutti sig búferlum beggja megin aldamótanna
frá Garði í Fnjóskadal að Hól allmargir bændur hver eftir
um í Hjaltadal Geirfinnur annan, s. s. Björn Hafliðason,
Trausti Friðfinnsson og kona Hermann Þorláksson, Halldór
hans Kristjana Hallgrímsdótt Halldórsson (frá Viðvík), ætt-
ir hreppstjóra í Fremstafelli. aður úr Svarfaðardal og Þor-
Mér verður Geirfinnur jafnan keil Dagsson og jafnvel fleiri.
minnisstæður og ber til þess Allir voru Þeir Fjallsbændur
fleira en eitt. Geirfinnur hinir mætustu menn og ég
Trausti hlaut að vekja eftir- minnist þeirra allra með virð-
tekt hvar sem hann fór. Mikiil ingu og þökk.
á allan vöxt, fríður sýnum,
mannúðarmaður, hjartahlýr, Og nú á ég eftir að koma
frjálshugi og gjöfull. Búinn aö Skriðulandi. Að Skriðu-
þeim kurteisisþokka, er hvar landi kom ég oftar en á alla
vetna á sér vísa viðtakendur. aðra bæi í Hólahreppi. Og það
Óskólagenginn menntamaður. er eetlan mín að tileinka hús-
Orðfæri hið bezta. Rithöfund freyjunni á Skriðulandi, Hall-
in skýr og falleg. Alvörumað- friði Jónsdóttur, þaö, sem eft
ur í aðra röndina. Gekk þó á ir er Þessara minninga.
stundum um gleðinnar dyr. j Allt, sem dagsett er og ár-
Kunni að búa gestum sínum fært um upphaf og ævi Hall-
og góðvinum, háum og lágum' fríðar er eftir heimildum frá
varanlegan hlátraheim með syni hennar, Kolbeini fræöi-
hugkvæmni sinni og fyndni. ‘ manni og bónda á Skriðu-
Gísla Þorfinnssyni á Hofi landi. Hitt„sem sagt kann að
kynntist ég allmikið á efri ár- j verða um persónur og mahn-
um hans og var hann þá orð- ' gildi konunnar er allt á
inn ekkjumaður. Kona hans ábyrgð þes, er linur þesar rit-
minnir mig að væri Hólmfríð- ar.
ur systir Árna eldra á Kálfs-J Annan dag janúar 1858
stöðum og þeirra Hofstaða- fæddist þeim dóttir hjónun-
selssystkina. Sonur Gísla og Um á Ysthóli í Sléttuhlið, Guð
Hólmfríðar var Ásgrímur sið- rúnu Jónsdóttur frá Brúna-
ar bóndi á Hrappsstöðum (nú stöðum í Fljótum og manni
Hlíð í Hjaltadal). Varð maður hennar Jóni Guðmundssyni
eigi allgamall. Gísli Þorfinns- frá Lundi í Stíflu Einarssonar.
son var góðviljaður greindar- Bjuggu þau Jón og Guðrún
maður, langminnugur og all- allviða og síðast á Gautastöð-
fróður. Það var einhverju Um í sömu sveit. Fátæk af
sinni að ég heyrði Gísla rekja veraldarauði munu þau hafa
sögu Hólastaðar af munni verið, enda barst þeim ómegð
fram svo skipulega og vel, að mikil að höndum; þau áttu
eftirtekt vakti. Og veit ég 16 börn. Björguðust þó án
þess litlar vonir, að aðrir geri sveitarhjálpar alla stund og
það betur. .héldu sæmd og virðingu til
: æviloka. Móðurmóðir Hallfríð
Ég héfi um stund nokkra ar var Guðrún Einarsdóttir
dvalið með Hjaltdælum hin- ( prests á Þönglabakka og síðar
um gömlu. Þótti mér að þar(á Knappsstöðum í Fljótum
sæti valinn maður í hverju , Grímssonar. Var Guðrún Ein-
rúmi. Mundi þá vera ráð að arsdóttir prests síðari kona
hyggja til ferðar yfir i Kol-jjóns „gamla“ á Brúnastöðum
beinsdalinn. Að Sleitu-Bjarn-j í Fljótum. Kunnur búhöldur
arstöðum hefi ég aldrei komið. (og atorkumaður á sinni tíð,
En oft sá ég bóndann þar ogjsvo að til frásagna er fært.
hreppstjórann í Hólahreppi, j Eru afkomendur þeirra Jóns
Magnús Ásgrímsson. Virðuleg og Guðrúnar nefndir Brúna-
ur og háttvís og greindur var- j staðarmenn eða Brúnastaða-
úðarmaður. Kona hans var ( ætt. Margmenn og víða dreifð.
Þorbjörg Friðriksdóttir. Börn Hefir góð greind, andlegt táp
áttu þau nokkur. Þau Magnús J og annað atgervi með þeim
og Þorbjörg, svo og börn mörgum á leið snúizt. Móðir
þeirra, er á lífi voru, fóru vest Guðrúnar á Brúnastöðum og
ur um haf til Ameríku. jkona séra Einars Grímssonar
Á Smiðjugerði bjuggu í var Ólöf Steinsdóttir bónda á
þetta mund Pétur og Valgerð Grund i Höföahverfi, Jónsson
ur. Barnlaus. Valgerður var' ar bónda og skálds á Hóli i
systir Guðrúnar á Skriðu- Þorgeirsfirði, Þorsteinssonar
landi, konu Sigurðar Gunn- Sturlusonar bónda á Eyri
laugssonar. | (Knarraeyri) í Flateyjardal.
Á Sviðningi bjó fyrst, er ég(Jón Þorsteinsson á Hóli var
man, Hafliði Jónsson. Ráðs- maður skarpvitur og siyrkj-
kona hans og barnsmóðir var andi rímur og lausavísur. Var
María Björnsdóttir(?). Synir hann talinn annað mesta
þeirra voru þeir Jón Hafliða- J rímnaskáld landsins á sinni
son, síðar bóndi á Sviðningi og tíð. Hitt var Guðmundur Berg
Björn Hafliðason, bóndi fyrst þórsson, krypplingurinn á
á Fjalli og siðar á eignarjörð stapa. Mun að vísu ekkert
sinni Saurbæ í sömu sveit. finnast prentað af skáldskap
Hann átti Ragnheiði Þorláks-
dóttur og mun hún enn á lífi.
Jóns, en afskriftir af kveöskap
hans munu allmargar til og
Björn Hafliðason var atgervis bendir það tii þess að ljóða-
maður um greind og hagleik, I tFramh. a 1. síðu»-