Tíminn - 07.08.1952, Blaðsíða 4

TÍMINN, fimmtuðaginn 7. ágúst 1952.
175. blað.
íslenzki landbúnaðurii
‘*aneaa
Ávarp Sverris Gíslasonar, formaims Stéltarsambaiuls bænda,
við setnmgii miðstjórnar norrænna bændasamtaka 4. f». m.
Um leið og ég býð fulltrúa
>g gesti aðalfundar N. B. C.
/elkomna, þakka ég hinum er
lendu fulltrúum fyrir síðast
)g fyrir þær ógleymanlegu
/iðstökur sem við íslending-
irnir, sem sóttum aðalfund
B. C. s. 1. sumar, urðum að
i.iötandi í Noregi.
pað er okkur íslendingun-
im sönn ánægja og mikill
heima og á útibúunum, en á fram yfir aldamót bió sem
leigu 1761 kúgildi. En auk mest að sinu, er nú orðinn
hinna leigðu kúgilda áttu að viðskiptabúskap í stórum'fer á eftir:
kirkjur, stólar og klaustur stíl.
fóðrarpening vítt um jarðir. I Bændurnir hafa í vaxandi
Einstakir bændur og em- mæli bætt jarðir sínar og á-
bættismenn áttu mikið af býli, kynbætt búféð og bætt
Sveinn Sveinsson frá Possi hef-
I ir sent mér pistil þann, sem hér
„í baðstofu Tímans 29. f.m. birt-
ist grein eftir mig, þar sem ég
ræddi m.a. um stóru nautin í Sand
Menn hafa síðan verið að
' málnytupeningi sem þeir meðferð þess. Ennfremur!felli'. . ,
leigöu sumpart með joróum hafa þeir byggt ny hus, bæði,^ ^jötið af þeim> víst vegna þess>
eða á annan hátt. fvnr fólk og fénaö. Landbún!hvað þau voru gömul> n og 9
Um miðja 17. öld segir Páll aðurinn hefir fengið sérstak-| vetra. Vegna þeirra, sení ekki hafa I íækni, sem nefnist „Soðin fæða eða
Eggert Ólafsson að jarðeign- ar lánastofnanir fyrir sig er ígetað talað við mig, en lesið grein ósoðin“. — Maður les alltaf með
ar og læknar, sem komu vitinu fyr
ir fólkiö með því að neyta þess
sjálfir og þeirra heimili. Eiga þeir
embættismenn, bæði þeir, sem
fallnir eru, og þeir, sem lifandi eru
enn, miklar þakkir skildar fyrir
það þarfa verk, sem svo mjög hef
ir bætt líðan fólksins í landinu.
Þann 29. júlí s.l. birtir Tíminn
grein eftir Jónas Kristjánsson
tðalfund sinn hér. Eg óska
ið samvera okkar í þetta
oettá sinn verði okkur ánægju
'eg og gagnleg.
í.slenzkir bændur og bænda
::ólk hafa frá ómunatíð búið
strjálbýlu landi og víðáttu
niklu, samanborð við fólks-
fjölda. Landið hefir fram að
úðustu áratugum verið ein-
rngrað, ekki aðeins gagnvart
tmheiminum, heldur hefir
aæstum hver sveit og hvert
)ýii verið einangrað, að
ninsta kosti vissa tíma árs,
• — naft takmarkaðar eða litl-
tr samgöngur við aðrar sveit
:ir
ilið og var það mikið búsílag, gang
limir reyktir, og hitt allt saltað í
tunnur eða ámur, sem stærri voru
eða enn öðru nafni eikartunnur.
Ég man vel cftir, hvaö lcjötið
var ljúffengt, eins og af ungviði.
Þetta þykir nú kannske ótrúlegt,
en er þó satt. Ég hef líka orðið var
við, að kjötþunginn þykir ótrú-
legur, en þeir, sem hefðu séð naut
in, myndu ekki efa sannleikann í
því efni. Sérstaklega var það eldra
^iGiður ð Sciiribtiiici bscnclct
mtakn Nm-ðiirlandn helriur'irnar * landinu hafi skipst í mjög hafa greitt götu þeirra'ina, vil ég gefa 1'étta skýringu ogjáhuga greinar eftir þennan merka
a,hundruðum á landvísu þann umbóta sem þegar hafa orð-! hún er sú, að kjötið var lagt í heim heiisufræðing, og víst er, að hans
ig: Kirkjur áttu 11.657,5 ið í landbúnað'inum.
hundr. eða 13.64%, biskups- J Það má fyllyrða að sterk-
stólar 15.350 hundr. 17,97%, ’ asta stoöin undir ölluxp. frarn
kristfjár og spítalajarðir förum í búnaði er vaxandi
910,5 hundr. 1,0%, konungur menning og menntun bænd-
14.730 hundr. 17.25%, bænd- anna sjálfra og samtök
ur 42.795,5 eða 50.08%. Nú er þeirra í búnaði og verzlun.
það víst að af þeim 50%, jarðj Á síðast liðnum 20 árum
arhundruöum á öllu landinu,' hefir heyskapur á ræktuöu
sem voru í eigu bænda, hafa landi aukist mjög en hey-
ekki allar verið í sjálfsbúð, skapur á óræktuðu lahdi
— á þeim hafa búið margir minkað að sama skapi. Bænd ^vlÍíg, sem var vel vaxið> lapna.
leiguliðar. 1847 eru taldir að ur hafa og á síðari árum e>gn lágt og. þrekig á skrókkinn, eins
vera 4384 leiguliðar en um ast góðan kost vinnuvéla og'og nútíma fræðimenn viija hafa
1237 sjálfseignabændur. En áhalda. Landbúnaðinum hef, kjötskrokka tii frálags.
1942 er talið að leiguliðar séu ir tekist að fullnægja þörfum
_ _ .2235 en bændur í sjálfsábúð þjóðarinnar um neyzlu land-j Ég man það, að þennan vetur
eða býli. Meðan þannig|3i68, auk þess séu 460 jarðir búnaðarvara, annara en korn'átti beimilisfólkið og við krakkarn þessu fyrirkomulagi ætti að koma i
5toð, bjó hvert býli sem mest'að nokkru í sjálfsábúö. Frá vara, enda þótt fólki í land-jir betri ævi .en íyrr og siðar; j 103 bvort sá ” L~
_ ... _ . ,! var enn í mmu ungdæmi sa osið-1 mn lifa eftir reglum Jonasai, iæi
•þa leiguliðum ími hafi fjolgað allt að PVi;ur jjjátrú við líði að fleygjajekki neina sjúkdóma, þótt hinn
ráð lækna margan sjúklinginn, er
ekki hefir getað læknazt á annan
hátt. En hvort menn, sem lifa eft
ir kenningum hans, fá ekki sjúk-
dóma, það .er kannske ekki full-
sannað ennþá.
En til þess að fá nokkurn veg-
inn fulla vissu um það, dettur mér
í hug, svona af minni fáfræði í
þessum efnum, hvort ekki ætti að
stofna uppeldisstofnun, sem ríkið
kostaði og ala þar upp börn frá
fæðingu til fulloröinsára einhverja
ákveðna tölu, sem skipt væri í tvo
flokka. Annar flokkurinn ætti að
lifa algjörlega eftir kenningu Jón-
asar og hinn flokkurinn eftir
venjulegum uppeldisreglum. Með
ið isínu og aflaði til matar, 1847 hefir
íatar og skæðis, svo og eldi-!fækkað verulega.
/iðar. Ennfremur var notað
iö mestu heimafengið efni til
húsagerðar o. fl.
ril forna var margt
nanna á mörgum bændabýl-
im, því margs þurfti búiö við.
Þessi stóru og margmennu
oændabýli voru nokkurskon-
ar ríki fyrir sig. Allmargar
.jarðir höfðu allskonar nytjar
og hlunnindi, bæði til lands
)g sjós. Var ekki ósjaldan á
slikum býlum 20—30 manns i
heimili. Nokkrir bændur
itunduðu útveg með landbú-
ikapnum. Altítt var að vinnu
menn bænda stunduðu sjó-
tóðra á vetrarvertíð. í sum-
im sveitum sunnanlands átti
það sér stað að allir verkfær
r menn stunduðu sjóróðra á
/etrarvertíð, en konur einar,
mglingar og eldri menn
stnnduðu búféð. Það má
uegja að íslenzki bóndinn hafi
/erið bóndi, iðnaðarmaður og
sjómaður.
Það hefir oltið á ýmsu
með eignarétt á jörð-
im og ábúð. Stór hluti
oændanna munu á öllum
;ímum hafa verið leiguliðar.
Sumpart leiguliðar einstakra
manna, sumpart ' kirkju,
biskupsstólanna, klaustra og
konungs. Drepsóttir og óár-
an leiddu til þess að margar
jarðir lentu í eigu einstakra
manna, sömuleiðis hin al-
menna fátækt fólksins. Enn-
fremur það að engin banka-
eða sparisjóðstarfsemi var í
landinu. Efnaðir menn sóttu
dftir að kaupa jarðir og mál
íiytupening og leigja með
jörðunum sem föst kúgildi og
leigja bændum einnig mál-
nytukúgildi á annan hátt.
Kirkju, klaustur og biskups-
stólar sóttu og mjög eftir jörð
im og ekki síður eftir mál-
nytupeningi og hrifsuðu
stundum til.sín eignir bænda
með ofbeldi og rangindum.
Leiga eftir málnytukúgildi
var 2 fjórðungar smjös (þ. e.
10 kg.) svaraði það til 16,%%
vaxta. Málnytukúgildi var
ein kýr eða 6 ær. Sem dæmi
am kúgildaeign Hólastóls á
16. öld. átti stólinn 493 mál-
.nytukúgildi (ca. 3000 æi')
um helmingi á þessaii Öld Og : hrossakjötinu fyrir hunda og I flokkurinn fái þá. í hvorum flokki
Leiguliðaábúöin hefir óefað að landbúnaöurinn hefxr orð. hrafna og hafa fólkið svangt og
verið bændum fjötur um fót. ið aö sjá af ungu hraustu | unglingana hálf uppkreista í stað
Leiguliðinn bjó við margvís-! fólki til bæjanna.
legan leigumála og ekki ó-1 Ætla mætti að íslenzkir
sjaldan við kúgun kirkju-, bændur, vegna einangrunar | smálagast almennt, rnest fyrir á
valds og konungs, auk þess J sinnar, mótuðu skoöanir sín-
sem leigujörðum fylgdi venju jar til félagsmála hver fyrir
legast dýr leigupeningur, sem' sig, og að erfitt væri að sam
bændur áttu að bera alla á-' eina þá um félagsleg átök. En
byrgð á og halda við. Leigu- að svo er ekki sést á því að
[ inn fyrir aö nota svo góða vöru
' til manneldis. Síðar fór þetta að
hugasama unga menntamenn, sem
fluttust í sveitirnar, svo sem prest
ábúin var ótrygg og henni
fylgdi sífeldar breytingar og
los.
Það telst til undantekning-
ar ef sama ætt hefir búið
marga ættliði í röð á sömu
jörð. Það hefir því ekki mynd
ætti að hafa bæði stúlkur og pilta.
Þetta væri mikið framtíðarspurs-
mál fyrir þjóðina.“
Pistli Sveins er lokið.
Starkaður.
ast neitt ættarstolt eða ættar, samvinnufélögin
tengsl, í sambandi við jarðirn
ar, sem hefir bundið ættina
við býlið.
fyrir um það bil 100 árum
byrja bændur tilraunir til
verzlunarsamtaka til þess aö
hrinda af sér oki selstöðuverzl!
ananna. Fyrir 70 árum stoín-
uðu þeir svo fyrsta samvinnu
félagið í þeirri mynd sem að
eru nú.
Bændur hafa á samvinnu-
grundvelli reist sláturhús,
frystihús og mjólkurbú, og
Undir lok 19. aldar fer að Þaö voru Þríu samvinnufé-
rofa til í atvinnulífi þjóðar-jloS bænda sem stofnuðu
innar. Landsbankinn er J Samband ísL samvinnufélaga
stofnaður 1886. Stjórnin flyztjfyrir 50 árum síðan, sem nú
inn í landið 1904 og íslands- jeru einhver stærstu og öflug
banki er stofnaður um það jusiu félagssamtök lands-
leyti. Landið kemst í síma- jmanna; Bændiu’ hafa frá byi'j
samband við umheiminn!un verið styrkasta stoð sam-
1906, samgöngur batna til og j vinnufela§anna °§’ eru það
frá landinu, sjávarútvegurinn Ienn r dag.
fær betri skip, skúturnar og Um svipað leyti byggðu
síðar ennþá betri — togar-, bændur upp búnaðarfélags-
ana og vélbátana. Verzlunin' skapinn sem allir bændur
færist inn í landiö, verður j landsins eru nú þátttakend-
rekin af innlendum mönn-, ur í.
um o. s. frv. | sá félagsskapur sem stend
Á þessari öld hefir orðið ur fyrir þessari samkomu í
stór bylting í atvinnulífi
þjóðarinnar í því nær ölluríi
dag er
bænda.
Stéttarsamband
Stéttarsamband
svipuðum. Landbúnaðurinn bænda á sér ekki langan ald-
hefir ekki farið varhluta af
þeirri atvinnubyltingu. Meö-
al annars hefir heimilisiðnað
ur á sveitaheimilum svo að
kalla horfið, svo og sjósökn
bænda. Hinsvegar hefir mynd
ast fjölmenn iðnaðai'manna-
stétt í þorpum og bæjum.
Flutningar til og frá sveita-
heimilum, sem áður voru
framkvæmdir af bændum á
hestum og síðar á hestvögn-
um, eru nú orðnir sérstök at
atvinnugrein bílstióra, far-
manna og flugmanna. At-
vinnubreytingin hefir leitt til
þess að verkamönnum og iðn
aðarmönnum hefir stórfjölg-
að í bæjum og þorpum, en
vinandi fólki fækkað í sveit-
um. Landbúnaöurinn sem
Vélskóiinn í Reykjayík
verður settur 1. október 1952. Þeir, sem ætla að stunda
nám við skólann, sendi skriflega umsókn, ekki síðar
en 10. september þ.á. Um inntökuskilyrði, sjá „Lög um
kennslu í vélfræði, nr. 71, 23. júní 1936, og Reglugerö
fyrir Vélskólann í Reykjavik nr. 103, 29. september 1936.
Þeir utanbæjarnemendur, sem ætla að sækja um heima
vist, sendi umsókn til húsvarðar Sjómannaskólans fyr-
ir 10. september. Þ. á. nemendur, sem búsettir eru í
Reykjavík og Hafnarfiröi koma ekki til greina.
Eins og undanfarin ár, verður fyrsti bekkur fyrir raf-
virkja rekinn sem kvölddeild, ef nægileg þátttaka fæst.
Skólastjórinn.
t

ur. Það er stofnað á árunum
1945 og 1946. Á árunum frá
1937—1945 harðnaði stéttar-
baráttan mjög. Fleiri og fleiri
stéttir stofnuðu stéttarfélög
um hagsmunamál sín. Það
var því augljóst mál að bænd
ur gátu ekki einir setið hjá.
Þeim var nauðugur einn kost
ur að stofna sitt eigið stétt- j
arfélag, enda þótt ýmsir bænd
ur litu á stéttarbaráttuna,
eins og hún er rekin nú, sem
þjóðarböl.
Hlutverk Stéttarsambands-
ins er:
Að sameina bændur um sér
stök hagsmunamál stéttarinn
ar og hafa forystu um að
þeir beiti samtakamætti sín-
tFranmald 4 6. síðttb
S k e m m t u n
KveuiiasamSiandsiiis í Vesíar-
19 úmivaí nssýslu,
til ágóða fyrir dvalarheimilssjóðinn, sem áður var aug
lýst hér í blaðinu og halda átti 27. júlí, var af sérstök-
um ástæðum frestað en verður haldin í Ásbyrgi í Mið
firði sunnudaginn 17. ágúst.
♦
♦
Jarðarför konunnar minnar
EMMU BENEDIKTSDÓTTUR
sem lézt þ. 31. f. m., fer fram frá heimili okkar laugar
daginn 9. þ. m. Athöfnin hefst með húskveðju kl. 12
á hádegi. Járösett verður í Hvammi.
Ásgeir Bjarnason, Ásgarði