Alþýðublaðið - 20.07.1927, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐDELll IB
kemur út á hverjum virkum degi.
Afgreiðsla i Alpýðuhúsinu við
Hverfisgötu 8 opin írá kl. 9 árd.
til kl. 7 síðd.
Skrifstofa á sama stað opin kl.
9*/s — lO'/g árd. og ki. 8—9 síðd.
Simar: 988 (aigreiðslan) og 1294
(skrilstofan).
Verðlag: Áskriftarverö kr. 1,50 á
mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15
hver mm. eindáika.
Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjau
(í sama húsi, sömu simar).
Fall íhaMsins*
Það verður í miniii liluta
i báðum þingdeiMum.
Það er nú einu sinni wo, að
þegar eitthvað er búið að standa
lengi, gerast menn vantrúaðir á
brevtingu. Og af jrví að íhaldið
var búið að sitja að völdum þessi
árin, voru margir ósjálfrátt farn-
ir að líta svo á, að eðillegt væri'
eða jafnvel sjálfsagt, að íhalds-
flokkurirm sæti áfram við völd
um ófyrirsjáanlega framtið.
Það er því ekki ofmælt, að hrun
það hið gífurlega, er orðið hefir í
íhaldsliðinu við þessar kosningar,
Ijþfi komið flestum á óvart, og
hefir þó sennilega enginn oróið
jafnhissa á því og sjálfur íhaids-
háyfirhershöfðinginn Jón Þorláks-
son. Eftir því, sem ihaldið hefir
íilaðið hærri tollum og sköttum
á alþýðuna og óstjóxn þess orðið
æ berari, hefir lofið í íhaldsblöð-
unum um f jármálavizku Jóns Þor-
lákssonar orðið háværara og há-
værara. Festu margir trúnað á
það, eins og ott er i bili um
skrumaugíýsingar, en þð undar-
legt megi virðast, mun eng'inn
hafa trúað því betur en Jón Þor-
láksson sjálfur, svo að það var
ekki furða, að honum kæmi á ó-
vart það álit, er Rosningarnar
sýna að kjósendurnir hafa á í-
haldspólitík hans.
Um hrun íhaldsins er að öðru
leyti það að segja, að furðu gegn-
ir, að kaldi sá, sem nú blæs gegn
íhaldinu, skuli ekki fyrir löngu
hafa btósið upp, því að víst er, að
faann um næstu kosningar .er orð-
inn að stormi.
Liðsauki . Alþýðufiokksins á
þingi kemur hins vegar ekki fyrr
en við var að búast, enda þarf
nú ekki lengur að efa? að það
var ekki í fyrsta sinni núna árið
1927, að meiri hluti kjósenda á
ísafirði vildi hafa Harald Guð-
mundsson þingmann sinn, heldur
hefir ótvíræður meiri hluti ís-
firzkra kjósenda viljaó það þeg-
ar 1923 og Haraldur veriö rétt-
kjörinn þingmaður þá, en íhalds-
maður sá, sem oft í gamni er
nefndur Sigurjónsson Jónsson,
setíð heilt kjörtímabil ú pingi á
fölsuðum atkuœðum.
Margir spyrja, hvað verði nú
eftir kosningarnar, og er þá fyrst
að svara, að íhaldsstjórnin hlýtur
eð fara frá völdum (eða, sagt
með sama orðbragði og „Morgun-
ið“ viöhafði um erlenda jafnaðar-
mannastjórn: hröklast fráj. Sjálft
íhaidsmálgagnið „Vörður" gerir
ráð fyrir^ að stjórnin fari, og ætlar
þó Ihaldsflokknum 17 þingmenn,
en jrað er nú séð fyrir, að þeir
verða mest 16. Annars er ekki
ófróðlegt að sjá, hvemig íhaldið
á þessum miklu vonbrigðatímum
]>ess stöðugt lifir í voninni og
hangir svo fast við veika \’on um,
að íhaldsmaður verði kosinn í
Vestur-Húnavatnssýslu, að í
„Verði“, sem borinn er út um
borgina daginn eftir að hann er
fallinn, er gert ráð fyrir, að í-
haldið haldi þessu kjördæmi.
Það er engum blöðum lengur
um það að fletta, að ihaldið fer
frá. En ósjálfrátt verður manni
á að spyrja, hvort það hefði verið
jafn-fúst tii þess að leggja niður
völdin að þingræðissið, ef það
hefði verið búið að koma upp rík-
islögreglunni, sem ihaldsflokknum
hefir verið svo mikill áhugi að
koma upp og myndi hafa dembt
á, ef hann hefði haft tryggan
meiri hluta. Myndi lærisveinn
Mussolinis þá hafa brugðist kenn-
ingum meistarans og látið vera að
nota valdið, eða myndi hann hafa
setið við stjórn í trássi við þing-
meirihlutann, eins og svo mörg
erlend íhaldsstjórn hefir áður set-
ið? En bvað sem hefði orðið, þá
þarf nú ekki að óttast, að íhaldiÖ
fyígi ekki þihgræðisreglum, enda
ekki annars kostur.
En hvers konar stjórn kemur í
staðinn fyrir íhaldið ?
Á því getur varla leikið vafi.
Það verður hrein „Framsóknar"-
flokksstjórn. Þó ekki liggi fyrir
nein samþykt frá Alþýðuflokkn-
um, má ganga að því vísu, að
Ijann verði hlutlaus við stjórn-
armyndun á komandi þingi. Alls
eru þingmenn 42 eða 37, þegar
Alþýðuflokksmennirnir dragast
frá. „Framsókn“ þarf því ekki að
hafa nema 19 þingmenn til þess
að hafa meiri hluta og geta var-
ist því, að samþykt sé vantrausts-
yfirlýsing gegn stjóm, er hún
myndar. En hím hefir þegar 17
þingmenn, og allir telja henni vísa
þingmennina úr Suður-Þingeyjar-
og Suður-Múla-sýslum, pg verða
„Framsóknar“-menn á þingi þá
. samtals tuttugu. Á móti þeim
gætu hins vegar mest orðið:
íhaldsmenn 16
Frjálslyndir (Sig. Egg.) 1
Samtals 17
íhaldið hefir þrjá landskjörna
þingmenn. Mótstöðuflokkar þess
þurfa því að koma fimm af átta
þingmönnum, er sameinað þing
kýs til efri deildar. En það geta
þeir auðveldlega, því að til þess
þarf ekki nema 24 atkvæði í sam-
einuðu þingi. Það er því meira
en að íhaldið verði að iáta af
stjórn; það verður líka eftir kosn-
ingarriar í algerðu’m minni hluta
í báðum þingdeildum.
Margar getgátur hafa verið
Iéiddar að því, hverjir yrðu ráð-
Jierrar í hinu nýja „Framsóknar'-
ráðuneyti. Með vissu verður j>að
nú ekki sagt að svo komnu málil
En vafalaust verða þeir báðir,
Jónas og Tryggvi, í ráðuneytinu,
og annarhvor þeirra forsætisráð-
herra. Það er aðallega þriðji mað-
urinn, sem vafi getur leikið á
um. Margir myndu hafa getið upp
á Klemenz Jónssyni, ef hann heíði
náð þingmensku, en sennilega
hefir hann fajlið sem ráðherra-
efni um Jeið og hann féll sem
þingmaður.
Sumir Alþýðuflokksmenn hafa
haft við orð, að aðstaða flokks-
ins til þess að koma fram mlálum
sínum myndi hafa verið fult svo
góð, ef „Framsóknar“-mennirnir
hefðu verið heldur færri á þingi
og flokkur þeirra þurft að vera
meira upp á Alþýðuflokkinn kom-
inn.. En sú skoðun mun röng.
„Framsóknar“-flokkurinn myndi
aldrei kaupa fylgd Alþýðuflokks-
ins þvi verði að vera með neinu
því áhugamáli jafnaðarmanna, er
líkindi væru til að nota mætti á
móti „Framsókn" við kosningar.
Skilyrðin fyrir því, að Alþýðu-
flokkurinn geti komið fram á-
hugamálum sínum, eru því alveg
eins mikil, þó „Framsóknar“-fIokk-
urinn geti haft völdin án beinnar
fylgdar Alþýðuflokksins. En skil-
yrði fyrir framgangi málefna jafn-.
aðarmanna er það, að þau séu
nægilega undirbúin til þess, að
kjósendur skilji þau, að almenn-
ingi sé ljóst, a'ð þarna sé verið
að berjast fyrir hagsmunum hans.
En þegar þannig er komið, uerður
„Framsókn" að vera með málun-
um, enda munu flest mál, er Al-
þýðuflokkurinn ber fram á þingi,
jafnframt vera hagsmunamál
bænda, og ekkert mál hefir flokk-
ur okkar þar fram að bera, er
kemur í bága við hagsmuni
bændastéttarinnar. En sá kostur
er við það, að „Framsókn" getur
nú staðið ein, að Alþýðuflokk-
urinn þarf enga ábyrgð að bera á
gerðum hennar; þó hún syndgi,
verður Alþýðuflokknum ekki um
kent.
Höfuðmálgagn íhaldsflokksins
flutti nú um helgina mjög viðeig-
andi mynd. Það sjást á henni
þrjú hús, standa tvö, en hið þriðja
er hrunið til grunna. Undir mynd-
inni stendur „Snjóflóð i Noregi",
en hún hefði eins getað heitið:
Jhaldsflokkurinn eftir kosningarn-
ar“, þar eð flokkurinn hefir mist
fimrh þingsæti eða nær þriðjung
þeirra þingmanna, erkosiðvarum
nú. Meðal þessara þingmanna eru
sumir af þeim, sem mestur styrr
hefir staðið um, t. d. Jón Kjart-
ansson, Björn Líndal og Árni í
Múla. Engimi, sem sér myndina
í „Verði", iætur sér detta í hug,
að úr spítnaruslinu úr hrunda hús-
iriu veröi nýtt hús reist, og fáir
þeirra, sem fylgjast með í stjórn-
málum, geta látið sér detta í hug,
að reistur verði við sá hlutí i-
hald-sins, er nú fór i rústir. Þeir
íhaldsþing'menn, er féllu við kosn-
ingarnar — og reyndar við mjög'
misjafnan orðstír —, verða senni-
rega ekki reistir við frekar en
föllnu raftarnir, sem höfuðníáí-
gagn íhaldsins svo einkar vel við-
eigandi nú flytur mynd af.
Ólafur Friðriksson.
Jóia ©erF©kss©M.
íslenzk uppreistarsaga.
Einstök er hér á landi uppreist
sú, er gerð var þenna dag, 20,
júlí, árið 1433, þegar dómkirkjan
í Skálholti var tekin á Jóni bisk-
upi Gerrekssyni, ]>ar sem hann
stóð í biskupsskrúða og hugðist
að nota helgi altarissakramentis-
ins sér til 'varnar, en uppreistar-
mennirnir skeyttu því engu, hield-
ur drógu hann hörðum höndum út
úr kirkjunni, sviftu honum úr
skrúðanum, tóku siðan herra bisk-
upinn, létu í poka, bundu stein
við og köstuðu í Brúará, líkt og
kettlingur væri, og voru eftir það
jafnvel lítt eða ekki hafðir fyrir
sökum vegna athæfisins. Sýnir
það, hversu illa J>okkaður Jón
Gerreksson var. Þess verður þó
vel að gæta, að biskupsveldið var
mikið í þá daga.
Þá má ekki gleyma því, að
þessar aðfarir voru á háhelgum
degi, Þorláksmessu á sumri, sem
haldinn var í kaþólskum sið hér
á lándi í minningu þess, að þann
dag var tekinn upp helgur ciomur
(þ. e. nein) Þorláks biskups hins
helga Þörhallssonar; en því mun
sá dagur hafa verið valinn til
aölarannnar, að þa var biskup
vís heima, og þann dag vöktu
miklar mannaferðir til staðarins.
siður eftirtekt en áðra daga. Ö-
þokkabrögð Jóns og sveina hans
höfðu vakið þá gremju, er eigi
varð kveðin niður, enda voru þeir
harðsnúnir, er að sóttu, og létu
sér ekki alt i augum vaxa. Þeir
Teitur í Bjaxnanesi sundriðu Hvítá
í Skálholtsleið, og kirkjunni lyftu
uppreisnjarmennirnijr af gtrulnni
með stórviðum, þegar biskup og
fylgismenn hans höfðu læst henni.
að sér og ætluðu henni að geyma
sín.
Þegar Eirikur konungur af Pom-
mern vélaði Jón þenna á Skál-
holtsstól, túlkaði hann málið
fyrir páfanum á þann hátt, að
embættið væri bæði rýrt og á.
afskektum stað, meðal hálfgerðra
skrælingja, en biskup þessi, sem
'þá hafði verið rekinn frá erkibisk-
upsdæmi í Svíþjóðu, væri maður
eignalaus, en hefði nú séð að sér
og gengi í endurnýungu lifdag-
anna. „Endurnýjungin" sú lýsti sér
í því, að eftir að hann var oröinn
biskup í Skálholti, þá biann mútur
af manni nokkrum, er Gissur hét,
til þess að hann fengi að svala
sér á óvini sínum, sem Filippus
ér nefndur. Biskup var á yfir-
reið og var staddur á Reykhólum.
Þá var honum sagt, að Filippus
hefði komist i kirkju,. er sveinar
biskups ætluðu að taka hann.