Tíminn - 19.11.1952, Blaðsíða 5

263. blað.
TIMINN, iniðvikudaginn 19. nóvember 1952.
5.
Mi&wihiid. 19. nóv.
Hræðslan við
ábyrgðina
Arbeiderbladet norska birti
nýlega grein um Alþýðuflokk-
inn íslenzka eftir Rolf Ger-
hardsen, en hann er bróðir
Einars Gerhardsens forsætis-
ráðherra og einn af meðrit-
stjórum blaðsins. Höfundur
var hér sjálfur á ferð á siðasta
sumri og má því ætla, að hann
hafi náð til heimilda á fyrstu
hendi.
Það er bersýnilegt, að komu
manni hefir sýnzt Alþýðu-
flokkurinn heldur smár og
fundizt að hann ætti við nokk
urra eríiöleika að etja. En
hann hefir sínar skýringar á
þvi öllu saman. Rétt þykir að
láta íslenzka lesendur fá sýn
ishorn af þessari stj órnmála-
sögu:
ERLENT YFIRLIT:
Úgnarhreyfingin Mau-Mau
Barátta gegn livítmn möiiimsn er takmark
Ieynilireyísngar Kiknyusnaima, cn annars
er marg't óvíst um Iiana.
Óspektirnar í Kenýu hafa stöð- j af landi sínu. Það bar að með þeim
ugt vakið meiri og meiri athygli hætti, að árið 1902 keyptu Evrópu-
undanfarið. Að vísu fer tvennum
sögum af því, hve vítt þær nái eða
hvað liggi þeim raunverulega til
menn land af þeim í héraðinu
Kiambu. Seinna reis ágreiningur
af þeim kaupum og er illt að átta
grundvallaf. öspektir. óg hryðjuverk sig á orsökum hans að öðru leyti
geta stafað af ýmsum ástæðum og j en því, aö ýmsir negrar héldu sig
þurfa ekki að eiga neitt skylt við j aðeins hafa selt landið á leigu, en
stjórnmál og. þjóðerniskennd. Hins j þeir hvítu töldu sig hafa keypt það
vegar er Mau-Mau hreyfingin veru- j til fullrar og kvaðalausrar eignar.
leiki, og hun er þjóðernisleg upp- ! Hins vegar urðu engir árekstrar af
reisnarhreyflng. En að hvað rniklu
ieyti stafái' Ökyrrðin frá henni?
Erlend blöé birta stöðugt frétt-
ir frá atburðunum í Kenýu og yfir
litsgreinar um þá. Hér verður nú
rakið efni úr .grein eftir Alf Martin
í Göteborgs Handels- og Sjöfarts-
tidning. , .
Það þyrfíi raunar engum að
bregða viö það, þó að svertingjar í
Afríku bindist samtökum til kyn-
þáttabaráttu gegn hvítum mönn-
um. Það er- svo sem til félagsskap-
ur, sem heitir.Ku Klux Klan í landi,
, , sem hvítir ír.enn ráða. Það mega
„Bræðrafiokkui voi ínyizta þe þejr svöj-tu eiga, að þeir stefna
ríki Norðurlanda hefir haft j ekki ag ánauð hvítra manna. Þeir
hafa hingað til látið sér nægja
einstök mörð' og hermdarverk, sem
jöfnum höridum hefir verið snúið
að kynbræðrum sjálfra þeirra.
Sum ensku blöðin hafa áreiðan-
lega kynnt Mau-Mau á þann hátt,
aS bendir til. slappra tauga. Þeim
virðist, að í Kenýu sé að gerast
svipuð saga og á Malakkaskaga.
Svo er ekki, því að allt til þessa
dæmalaus áhrif. Hann hefir1
tekið sér erfið verkefni á erfið
um tímum.
Stefán Jóhann Stefánsson
var forsætisráðherra á ein-
hverjurii mestu erfiðleikatím
urh i sögu jslands hinni nýrri.
Meðan hieimsstyrjöldin síðari
stóð voru fjárhagslegir ævin-
týratímar á íslandi. Menn
græddu fé. Það var öld Börs
Börssonar Þáð var nóg af
öllu fáanlegt í búðunum. Svo
skipti um. Stefán Jóhann
hlaut að hafa forustu í þeirri
stjórn, sem tók upp ströng-
ustu skömmtun og varð að
reyna að finna færa leið tii
ag taka upp eðlilega lifnaðar
hætti. Hann var formaður
samsteypustjórnar. Kommún-
istar einir voru í stjórnarand
stöðu.
Verkamannaflokkurinn hef
ir nú í bili orðið að gjalda
þess, að hann tók á sig ábyrgð
ina á þessum erfiðu tímum".
Þannig er sú saga. Gengis
leysi Alþýðuflokksins er skýrt i
þessu tilefni þegar samningar fóru
fram, því að þá var héraðið mann-
laust. Það hafði eyðzt sökum drep-
sóttar og fjárpesta.
En svo komu gömlu landeigend-
urnir aftur heim á fornar slóðir
og fundu þá. að landið var í hönd
um hvítja manna. Þeir áttu löng-
um erfitt méð að átta sig á því, að
þeir hefðu látið eign sína. Mynd-
uðu þeir samtök til að berjast fyrir
rétti sínum. Kölluðu þeir það félags
skap Kikuyu-manna. Smám saman
þrútnaði óvild í garð Breta innan
þessara samtaka, svo sem eðlilegt
íslenzk þjóðhetja
Sigríðui* Tómasdóttir í
Brattholti hefir með vissum
hætti orðið þjóðhetja í lif-
andi lífi.
Það er vitað, að Sigríður
tók á unga aldri mikilli tryggð
við átthaga sína. Hún fékk
að erfðum fasta lund og
stælta, ólst upp í hörðum
skóla íslenzkrar lífsbaráttu
við þær menningarerfðir ís-
lenzkrar sveita, að virða þó
aldrei sóma sinn til fjár.
Atvikin höguðu því svo, að
iim Sigríði í Brattholti mynd
uðust þjóðsögur. Allir vissu,
að hún unlii Gullfossi mjög,
var þjóðleg og þjóðrækin í
Meðal fanganna í Kenyju er bezta lagi og lét ekki freistast
Jomo Kenyatía, sem nefnd- j af f jármunum. Hún vildi ekki
ur er spjótið logandi eða Eld- , að Gullfoss væri seldur og hún
geir. ílann er forseii í Kenýju vildi ekki heldur, að hann
deild Afríkusambandsins, en væri leigður eða seldur á
cr grunaður um að vera liöfð neinn hátt í hendur þeim, sem
ingi Mau Mau-hreyfingar- hygðust að beizla hann eða
virkja.
Enginn þarf að efa heilindi
.SPJÓTIÐ LOGANDI.“
mnar.
fornar og þjóðlegar særingar. Nýir
félagar eru roðnir geitablóði, sem' og einlægni Sigríðar í Bratt-
borið er í hylki úr bananareyr með , holti í þessum málum. Um
sjö nöktum kvistum og skreyttum
mörgum augum úr geitum og kind-
var, þar sem þeir áttu mjög undir um. Þannig vinna nýliðarnir félags
högg að sækja í þeirra garð. Kom
svo, að brezk stjórnarvöld leystu
félagsskapinn upp árið 1941. Það
varð þó sízt til aö gera negvana
ánægða og má telja víst. að ýmsir
þeirra, sem unnu í félagi Kikuyu-
manna hafa fljótlega horfið til
starfa í ieynihreyfmgu þeirri, sem
nú hefir vakið slíkan hryiling og
ógn. Og þegar dráttur varð á réttar
bótum þeim, sem Bretar gáfu vil-
yrði um og fjárhagur landsins fór
hafa óspektirnar í Kenýa verið tak j versnandi magnaðist óánægjan og
markaðar' við tiltölulega lítið andúðin.
svæði. Kériýá er mikið land. Þar
búa 5 milljönir negra. Meginiiluti
Astandið í Kcnýu er mjög alvar-
þeirra eru friðsamir menn og legt og engin undur, þó að kvartað hinn hvíta kynþátt og virðist vera
ósnortnir áf Mau-Mau. En þó eru
alvarlegir hlutir aö gerast þarna.'
sé. Fyrir sex árum sögðu opinber- j byggð á þeirri trú, að ef hvítum
ar skýrslur, að í Kiambahéraði , mijnnum verði bægt í burtu, geti
væru 40% íbúanna jarðnæðislausir í hinir réttu og sönnu eigendur iands
Mau-iMau er glæpafélag, sem not- ’ og fyrirsjáanlegt væri að 90 þúsund his lagaö allt í hendi sér.
ar töfra og, hjátrú og miskunnar- J ir manna gætu ekki séð sér far-
iaust ofbeldi. Þessi hreyfing starfar | borða. Síðan hefir ekkert verið gert.
ínnan Kikuýukynstofnsins, en til, Hungur og eymd hefir hrakið fólkið ^
hans telst 1 milljón manna. Kyn- | þúsundum saman til borganna. j Þ'á auðséð, hvernig færi, ef svartir
stofn þessi býr milli Viktoríuvatns | Kringum Nairobi eru 10 þúsundir , menn sameinuðust í þessa kynþátta
og strandarinnar. Hann er talinn j manna, sem hvergi eiga höfði sínu baráttu á grundvelli Mau-Mau.
einna beztum gáfum gæddur allra j að að halla. Margir jarðnæðislausir | Það hefir lengi staðið til aS
Afríkunegra. Ýmsir þeirra frænda ' menn vinna fyrir kaupi, sem ekki , Bretar sendu rannsóknarnefnd tii
hafa haft mikil samskipti við hvíta 1 dugar til framfærslu.
kapp hennar og þrautseigju
þurfti heldur ekki að’ fara í
neinar grafgötur. Og þó er
það ef til vill minna atriði,
þó að sumar þær sagnir, sem
um hana lifa á vörum manna,
séu þjóðsögur einar og styðj
ist ekki við veruleika. Þær
hafa í sér sannleika þjóðsög-
unnar jafnt fyrir því og eru
tákn þess, að eiginleikar Sig-
ríðar í Brattholti finna berg-
mál í hjörtum annarra íslend
inga.
Sagan um Sigríði í Bratt-
holti er saga um fátæka þjóð,
sem veit, að hún á sér þau
verðmæti, sem ekki verða met
in til fjár og kýs því heldur
að lifa lífi sínu við iðjusemi
og sjálfsafneitun en að gera
dýrmætustu gersemar sínar
í Kenýu eru hvítir menn fáir,: að uppboðsvöru.
eið sinn með hinum römmustu for
mælingum og særingum um bölvun
yfir sig, ef þeir rjúfi eiðinn.
Margt er óvíst um þessa óspekt-
arhreyfingu, en talið er, að hún
hafi sína eigin dómstóla og refsi
þeim grimmilega, sem þykja óþjóð-
legir. Mönnum er drekkt, grafnir
lifandi eða þeir eru brenndir inni
eða ógnað til að fremja sjálfsmorö.
Sums staðar hafa verið unnin
hryðjuverk á búfé hvítra manna.
Mau-Mau vinnur ekki að jafn-
rétti hvítra manna og svartra eða
þjóðfélagsumbótum á, líðandi
stundu. Stefnan er barátta við
einn á móti 175 svörtum. Það er
menn og tileinkað sér óvenjumikið j
af menningú þeirra. Það er vitað, að j
kjörorð Mau-Mau-hreyfingarinnar
i annars vita menn ekki, hvað felst
Hið forna skipulag kynþáttanna
með því að hann hafi átt þátt
í ríkisstjórn.
Það mun nú raunar vera
Kenju til að gefa viðreisnartiliögur
um hag og velferð iandsins, en það
hefir farið í undandrætti. Nú virð-
er í upplausn. Sumir ættarhöfð- . isT Þó ekki seinna vænna að hefj-
er: Afríka fyrir Afríkumenn, en ' íngjar hafa verið handbendi Breta, ast handa um féiagslegar umbæt-
enda hafa tveir slíkir heldri menn , ur, sem gera veröur í kapphlaupi j , . ,
við skortinn og æsingastarfsemi
Islenzka þjóðin þarf þess
sannarlega með að eiga sér
slíka þjóðhetju á þessum hin
um féfölu tímum efnishyggju,
kaupmennsku og hvers ltonar
gróðaklækja. Það veitir sann
arlega ekki af einhverju því,
sem lyftir huga þjóðarinnar
UPP yfir fjárbrallsauglýsingar
og munað hagkvæmra við-
j í því vígoiði. Vinnubrögð þessarar
hreyfingar einkennast af hinni
mestu grimmcl og svörtustu heiðni.
Annars er sennilega betra að finna
svo, að vinsældir flokka séu , sálfræðilegár skýringar en stjórn-
meira undir því komnar hvern
íg þeir stjórna, heldur en
hvort þeir eru í stjórn eða
eklci. Það getur líka svipt
flokka áliti og tiltrú, ef þeir
■treysta sér ekki til þess að
eiga hlutdeild að stjórn mál-
anna.
TJm Alþýðuflokkinn ■ er það
annars að segja, að hann tap
aði ekki í siðustu kosningum
vegna þess í sjálfu sér að hann
hafði verið í stjórn, heldur
vegna hins, hvernig hann tók
á málum í þeirri stjórn. Fram
sóknarflokkurinn hafði líka
verið í rikisstjórn og vann þó
á í kosningunum.
Hins vegar ákvað Alþýðu-
flokkurinn það strax eftir
kosningar, að eiga engan hlut
að ríkisstjórn næsta kjörtíma
bil. Við það hefir hann stað-
ið, án þess að aukakosningar
þær, sem fram hafa farið, né
nokkuð annað bendi til þess,
að það verði honum til álits-
auká: Þáð getur líka svipt
flokka áliti að leggja völdin í
liendur andstæðinga sinna.
Það var cgæfa Alþýðuflokks
ins í síðustu kosningum,
hverja hann hafði einkum val
ið sér að leiösögumönnum í
málalegar á þessu fyrirbæri.
nú verið myrtir vegna þess, að ,
þeir háfa þótt halda illa á málum
þjóðar sinnar.
Á tímabili tóku ýmsir Kikuyu- ’
menn kristna trú, en nú þykir
erfitt að reka trúboð meðal þeirra.
Ef til vill hafa Kikuyu-menn séð
Mau-Mau.
Ailt hefir sínar orsakir og það of
Raddlr nábúanna
er eins og hver önnur fásinna, að
ætla sér að afgreiða þetta mál með
því einu að segja, aö Kikuyukyn-
stofninn hafi hlotið meiri menn-
ingu en hann þoli. Um hálfrar
aldar skeið hefir grafið um sig með
þessum mönnum.beizkja vegna þess,
að þeir hafa verið sviptir nokkru
Vísir segir svo í grein um
mikið af eiðskiptasiðferði og káupgjaldsmálin í gær:
„Þótt ljóst sé, að hlutur verka
lifsvenjum hvítra manna. Ef til
vill líka helzt til mikii kynni haft
af kvikmyndum þeirra kristnu.
Meðal Kikuyu-manna er hin
forna heiðni svo skammt undan að
mjög er auðvelt að nota sér erföir
hennar. Mau-Mau menn nota líka
stjcrnarsamstarfinu. Síðan
hefir hann haldið áfram á
braut gæfuleysisins með því
ag velja sér forustu þeirra
manna, sem eru hræddir við
ábyrgðina og vilja því raun-
verulega ekki að flokkurinn
fái völd í hendur. Hver sá
flokkur, sem ekki treystir sj álf
um sér til að fara svo með
stjórnarvöld að hann vinni sér
tiltrú og álit, hefir raunar
ekkert með kjörfylgi að gera
í lýðfrjálsu landi. Kjósendur
vilja hafa flokka til að berj-
ast fyrir stefnumálum og bera
þau fram til sigurs svo sem
auðið verður. Kjósendur vilja
stjórnmálamenn, sem þora
að standa og falla með sínum
málstáð. Sá flokkur, sem ekki
þorir að taka á sig þá ábyrgð,
sem stjórn fylgir, taer því óhjá
kvæmilega feigðarmark á
enni.
Sem betur fer má segja það
um íslenzka kjósendur al-
manna og láglaunamanna sé sízt
of góður vegna vaxandi dýrtíðar
og óstöðugrar atvinnu víða um
land, þá er hitt jafnvíst, að kaup
hækkanir og kjarabætur leiða
ekki til lausnar á vanda þessara
stétta, en auka miklu frekar á
hann. Eins og sakir standa er
einstaklingsframtakið lamað, svo
sem sjá má á hlutfallslegri aukn
ingu bæjarfélaga og ríkis í ýms-
um framkvæmdum, sem nú eru
hafðar með höndum. Einstakling
arnir halda að sér höndum og
treystast ekki til að ráðast í ný-
er ekki fyrir hendi. Til þessa hef
ir hver og einn þótzt góður, hafi
hann ekki þurft að rifa seglin, en
getað haldið í horfinu. Þó hefir
útvegurinn orðið fyrir slíkum áföll
um, að vafalaust er hvort vélbáta
útgerð hefst á venjulegum tíma,
en stórútgerðin hefir einnig verið
mennt, að annað er líklegra
til að vmna hylli þenra al- mæii, með því að greiðslugetan
mennt en ábyrgðarleysið eitt.
Það er gleöilegt, hve komm-
únistum hefir unnizt lítið með
því móti og mætti það eitt
vera öðrum flokkum ærið nóg
lil viðvörunar. Því er líka
óhætt að benda Alþýðuflokkn
um á það, að enginn gæfuveg
ur mun honum reynast aö elta
hrævareld þann, sem hinn
norski blaðamaður gerir hon-
um að leiðarljósi. Vilji hann
vinna sér traust, þarf hann
líka að velja sér nýja forustu,
horfast í augu við vandamál-
in og þora að bera ábyrgð á
lausn þeirra.
Þjéðsagan nm Sigríði í
Brattholti verður ekki rakin
hér, enda vísast að hún sé til
á fleiri en einn veg. Hitt er
staðreynd engu að síður, að
þessi kcna hefir um tugi ára
staðið ýmsum fyrir hugskots
sjónum sem ímynd þess, sem
lengst mun duga íslendingum
tii að vernda menningu sína
og sjálfstæða tilveru, en það
er sá manndómur að vilja held
ur vinna fyrir sér hörðum
höndum og lifa við fátækt en
selja helgidóm sinn, — það
lífsins boðorð, að lifa heldur
við sjálfsafneitun en bera
sóma sinn í sjóði. Það er hin
forna, íslenzka menning að
selja aldrei hjarta sitt.
Hvaða þjóðsögur, sem hafa
svo myndazt um Sigríði Tóm-
asdóttur í Brattholti, er mest
um það vert, að hún hafði
skaplyndi og hjartalag til að
verðskulda þær, því að þær
geyma mynd hennar rétta,
konunnar, sem heldur tryggð
við land sitt og sveit, hopar
aldrei af hólmi fyrr en yfir
rekin með tilfinnanlegum halla.
Á útgerðmni byggist starfræksla j Iýkur og lætur ekki vafurloga
frystihúsa og fiskiöjuvera, sem frá erlendu gulli glepja sér
sjón.
skapað hafa mikla atvinnu i land
inu og jafnvel aðalvinnuna í sum
um sjávarþorpum".
Ekki mun þurfa að efast um
það, hver áhrif allsherjarkaup
hækkun nú myndi hafa á at-
vinnuástandið.
O+Z.
ttbreiðið Tiniaiau