Tíminn - 13.01.1953, Qupperneq 4

4.
TÍMINN, þriðjudaginn 13. janúar 1953.
9. blaff.
Jóh.ann Skaptason, sýslumabur:
Orðið er frjálst
*
Island skal allt vera byggt
Forfeður okkar komu að
landinu óbyggðu og námu
það og byggðu á um það bil
60 árum.
Þar voru engir vitar til að
vísa leið til hafnar og á landi
voru engir vegir, allar ár ó-
brúaðar, engin ræktun, eng-
in hús. En hlíðar og dalir
hlógu við landnemunum og
lokkuðu fleiri og fleiri sveina
og meyjar frá byggðum ból-
um Noregs út í óbyggðina
„langt frá öðrum - þjóðum“
Og þau reistu þar byggðjr og
bú.
Landið hefði ekki byggzt á
svo skömmum tima, ef land-
kostir hefðu eigi þótt ágætir
í samanburði við það, sem
þéttbýlið veitti í þeim héruð-
um Noregs, sem fólkið kom
frá.
Kalla má, að öllum land-
námsmönnunum væri gert
jafnt undir höfði. Landkostir
voru að vísu ekki jafnir alls
staðar, en sérhver varð að
sætta sig við að lifa af því,
sem land og sjór gaf af sér
og una á andlega vísu því
umhverfi og andrúmslofti,
sem skapaðist í hverju land-
námi.
Landnámsmennirnir höfðu
flestir um sig nokkurn hóp
frjálsra manna og oft var
með þeim sifjalið, sem búsetti
sig í landnáminu umhverfis
sjálfan landnámsmanninn
Heimili hans var allfjölmenn
miðstöð, og þangað sótti um-
hverfið oft holl og góð ráð,
skjól og traust. Hvert land-
nám varð í fyrstu lítill heim-
ur eða ríki út af fyrir sig, sem
tókst að veita fólkinu viðun-
andi og oft góð lífsskilyrði.
Aðstæður voru mjög svip-
aðar um allt land, alls staðar
var fólk að vinna fyrir sér á
svipaðan hátt og bar álíka
mikið úr býtum. Óvíða virtist
því vera ástæða til að flytj-
ast milli byggða vegna betri
afkomu annars staðar. Því
hélzt landið albyggt um alda-
raðir, nema þegar pestir eða
hallæri eyddu mannfólkinu.
En af plágunum afstöðnum
greru sárin smátt og smátt
og byggðin færðist í samt lag
aftur.
Þegar fram liðu stundir hef
ir áhrifa landnámsheimil-
anna hætt að gæta á sama
hátt sem í upphafi, en byggð
in var þá búin að ná festu og
fólk orðið margt á flestum
bæjum og hvert heimili því
sjálfu sér nægara en í upp-
hafi landnámsins.
Vafalaust má telja, að land
kostir hafi rýrnað eftir því
sem aldir liðu, þvi sums stað-
ar hefir verið óhóflega af tek
ið og ekkert verið gert til að
viðhalda þeim. Afleiðingarn-
ar hafa orðið erfiðari lífsbar-
átta og lakajji kjör, en ekki
flótti úr byggðinni meðan
hvergi stóðu vonir til betri
aíkomu.
Telja má víst, að það sé
ekki fyrr en á síðustu manns-
öldrum, að heilar sveitir
leggjast í eyði vegna breyttra
lífsskilyrða innanlands og
breyttra lífshátta þjóðarinn
ar.
Hér verður ekki rætt um
mismun á kostum kaupstaða
og sveita. Því er slegið föstu,
að landsbyggðin utan kaup-
staða sé þjóðfélaginu nauð-
synleg, og að sporna beri við
því, að hlutfallið milli bú-
enda í sveit og kaupstaða
haldi áfram að breytast i
sömu átt sem á undanförnum
árum.
Ný atvinna, stórútgerð og
iðnaður, seinustu tíma, hefii
haft aðsetur sitt í kaupstöð-
um, aðallega í Reykjavík.
Flestar nýjar þjóðfélags- og
félagsstofnanir voru settar á
sömu staði og að kalla al’ar
í Reykjavík, ef þær höfðu al-
bjóðlegt starfssvið.
Þessar nýju framkvæmdir
kölluðu á vinnuafl utan úr
sveitunum, og uppbygging
bæjanna, sem af þessu leiddi,
kallaði á meira vinnuafl.
Margt af fólki því, sem tíl
kaupstaðanna flutti, fékk ný
og betri húsakynni, föst laun
og styttri starfstíma.
í þéttbýlinu voru lagðir ný-
ir vegir og sími og byggðm
raflýst, samgöngur jukust og
meira varð um að vera en í
afskekktari byggðarlögum.
Þannig skapaðist smátt og
smátt meira misræmi í lífs-
skilyrðum einstakra lands-
hluta og byggðarlaga, sem
hélt áfram að hvetja fólk til
flutninga, unz þær byggðir
fóru í auðn, sem varhluta
fóru af nýjungum tímans.
Enginn slær tún eða engj-
ar. Enginn vitjar varplanda
eða fuglafangs í björg. Fén-
aður dreifist ekki lengur um
grænar hlíðar. Enginn geng-
ur á reka og enginn hlúir að
hröktum sjófarendum, er ör-
lögin kunna að kasta þar á
land. Enginn nýtur þeirra
hlunninda, sem frá landnams
tíð ólu manndómsríkt fólk.
Hér er orðið skarð fyrir
skildi, hlekkur er brotinn í
keðjunni, uppblásturssár í
þjóðlífinu, sem allir vindar
r.æða um. Næstu býlum og
héruðum er hætt. Það þarf
sterka menn og góða bak-
hjarla til að búa í nábýli við
óbyggðina. Aðalástæðan til
þessara breytinga er misskipt
ing framkvæmdanna í þjóff-
félaginu. Jafnvægis hefir eigi
verð gætt. Sumir landshlutar
fóru varhluta af framförum
þjóðfélagsins.
Verði engir varnarmúrar
hlaðnir, má búast við, að eyð
ingin haldi áfram. Þess vegna
verður þjóðin öll að snúast
gegn hættunni. Landið má
ekki eyðast á ný. Þegar verð-
ur að hlaða upp í skarðið og
tengja hlekkina aftur saman,
og það verður að koma í veg
fyrir það, að þessi eyðingar-
saga endurtaki sig.
Þjóðin verður að ákveða,
að landið skuli allt vera
byggt. Geri hún það, er sigur
þegar unninn. Því alltaf
finnast leiðir að settu marki.
Það má engan furða á því,
þótt Vestfirðingum sé það
nokkurt áhyggjuefni, að all-
ar nyrstu sveitir héraðsins
skuli vera aleyddar. Og það
bætir eigi úr kvíða þeirra, að
svo virðist, sem ráðamenn
þjóðfélagsins telji þetta sem
sjálfsagt tímanna tákn.
Á síðasta Fjórðungsþingi
Vestfirðinga vakti ég um-
ræðu um upplausn byggðar-
innar nyrzt í Norður-ísa-
fjarðarsýslu. Kom í ljós, að
þetta var öllum fundarmönn-
um hið mesta áhyggjuefni og
hvað mest þeim, sem næstir
bjuggu hinum eyddu byggð-
um. Mátti á þeim skilja, að
röðin væri nú þegar að þeim
komin, ef engin andstaða
yrði veitt.
Urðu alllangar og áhuga-
samar umræður um málið.
Bar ég fram svohljóðandi
ályktunartillögu, sem sam-
þykkt var í einu hljóði:
„Fjórðungsþingið telur
brýna nauðsyn að koma í veg
fyrir það, að nokkur byggð
landsins leggist i eyði. Telur
það rétt að verja nokkrum
hluta þess fjár, sem veitt er
til nýbýla, til að viðhalda
byggð í þeim sveitum, sem
liggur við eyðingu eða eyðst
hafa að undanförnu.
í því sambandi bendir þing
ið á, að efling stórbýla á af-
skekktum hlunnindajörðum
allt í kringum landið mundi
verða til mikils styrks fyrir
aðra byggð í þessum héruð-
um, enda yrði jafnframt
tryggt, að fólkið ætti sæmi-
Iega greiðan aðgang að heil-
brigðisþjónustu og við hald-
ið öruggum samgöngum.
Ríkið ætti að byggja eða
viðhalda byggð á höfuðbólun
u m, sem vera ættu útverðir
og öryggisstaðir sveitanna."
Hvarvetna þar sem ný-
byggð hefir risið, hefir nauð
syn slíkra staða komið í Ijós.
Þar sem landnemarnir áttu i
höggi við villta forbúa, varð
að koma upp virkjum og setu-
liði, til verndar gegn árásum
og víghlaupum. En þetta var
ekki einasta gagnið, sem virk
in gerðu. Vissan um fasta
framtíðarbúsetu á þessum
stöðum og öruggar samgöng
ur til þeirra, varð til þess að
fólk þorði að setjast að í ná-
grenninu og eyða kröftum sín
um til ræktunar, bygginga og
annars starfs í þágu íram-
tíðarinnar.
Nú er orðið svo ástatt hér
á landi, í þeim byggðum, sem
fólki fækkar í, að fæstir eða
engir þora að ráðast i dýrar
framkvæmdir, af ótta viö, aff
ekkert fáist fyrir þær, þegar
þeir sjálfir hætta að njóta
þeirra eða verða að leggja ár
ar í bát sökum elli eða las-
leika.
Fólkið, sem býr í þessum
héruðum, hefir rétt til að
krefjast þess af þjóðfélaginu,
að það tryggi verðgildi verka
þeirra og eigna. Sérhver
byggð á sinn fornhelga rétt
til tiltölulegs styrks af þjóö-
félagsins hálfu. íbúar þeirra
hafa borið sínar þjóðfélags-
byrðar og verða að njóta
hlunninda þess.
Til þess er ætlast, að stór-
býli, sem ríkið reki eða styrki,
komi í stað landnámsbú-
anna fornu og veiti annarri
byggð í umhverfinu það ör-
yggi og styrk, sem landnáms-
búin gerðu á landnámsöld.
En jafnframt þarf að sjá
um, að fólk það, sem settist
að á þessum stöðum, færi
ekki á mis við sannar þjóðfé-
iagsframfarir. Það yrði að
njóta fullkominnar vinnu-
tækni til sjós og lands, raf-
magns og vega og samgangna
í lofti og á legi.
Þetta myndi að sjálfsögðu
kosta mikið í byrjun, en laun-
in yrðu viðhald byggðar um
land allt og uppskeran mann
dómsrikt fólk.
Ármenn í ríkisbúunum yrðu
að sjálfsögðu að vera úrvals-
menn, vel menntir og reglu-
samir. Gera má ráð fyrir að
(Framhald á 6. sfða.)
Hjörtur Hjálmarsson hefir sent
mér eftirfarandi hugvekju um stytt
I ingu vinnutímans:
Saell, Starka'ður! Þú býður bað-
stofurúm fyrir andmælanda Kr. S.
Sig., sem ræðir um kröfur verka-
lýðsfélaganna og stytting vinnu-
tímans.
Ég þekki þá svo vel, Kr. S. Sig.
og félaga hans. Það eru mennirnir,
sem unnu hörðum höndum myrkra
á milli og skiluðu okkur í arf öllu
því, sem við eigum nú að byggja á.
Þökk sé þeim. Þeir gerðu gruiininn
traustan. Og þó njótum við ekki
alls, sem þeir afrekuðu. Verulegur
hluti af þeim arði, sem þeir sköp-
uðu, var fluttur úr landi eöa lagð-
ur í ýmislegt, sem þjóðin nýtur
lítils góðs af, og svo er enn.
i
i En þem hættir við að horfa of
mjög um öxl á aðstæðurnar, sem
við bjuggum við á þeirra mann-
dómsárum. Nú vinnur tæknin tug-
þúsundir dagsverka, sem hendurn-
ar voru einar um áður. Þess vegna
er nú svo komið að meira er fram-
leitt af ýmsu í heiminum en menn
hafa not fyrir eða ráð á að veita
sér. Þess vegna er það líka, að jafn-
vel með 8 stunda vinnudegi virðist
aðeins þörf fyrir vinnu margra
annanhvern dag ársins eða svo.
Það eru ekki þær 16 frjálsu stundir
vinnudagsins, sem þjóðinni eru
hættulegastar, heldur dagarnir, sem
menn fá ekki að vinna. Því er það,
að sveitastörfin eru heilbrigðari.
Jörðin á alltaf verkefni, en mölin
ekki.
Þá eru það sumarfríin. Þau eru
átalin hjá verkafólkinu. En hvað
um hina? Hve margir verkamenn
og verkakonur munu skipa hópa
þeirra manna, sem sigla og fljúga
á sumri hverju út í lönd, svo að
eitt sé nefnt? En lögbundið frí verka
manna er nýmæli, því mun eldri
kynslóðinni koma það ókunnuglega
fyrir sjónir. Það er satt, að við
eigum næg verkefni fyrir höndum,
en víða er starfsorkan illa nýtt.
Hvað mun um allan þann fjölda,
sem við verzlun íæst. Mundu þeir
vinna hverja þá stund, sem kaup
er goldið fyrir?
En það virðist orðin allmikil tízka
að kenna flestan ófarnað kröfum
verkamanna til kjara,. senj eitthvað
nálgast kjör anhaíra stétta.
Og svo er skólunum kennt um,
að fólkið dragist frá frarjjleiðslunni.
1 En ég held, að ef unnt; y.®ri að
j skapa þeim, er erfiðisvinpu stunda,
svipuð kjör og ernbættismönnum og
fastlaunamönnum, þá..mundi eng-
inn hörgull fóljcs tú þeirrar vinnu,
sem er undirstaða þjóðfélagsins.-
I Sóknin á menntabrautina er ekkl
fyrst og fremst þrá eftir hvitum
flibbum og mjúkum, höndum,: held-
ur leit að öruggavi. lífsafkomu en
i verkamanninum. er boðin. ,.,
| Ég ætla ekki að ræða þetta frekar
í þessum pistli, því á"ð baðstofurnar
voru ánægjulegástai;' þégai þær
voru fullskipaðar fölkV'ög því má
einn maður ekki taka of míkíð rúm‘‘.
Lesandi sendir mér eftirfarandl
greinarstúf með þeirri skýrmgú, að
j hann hafi birzt fyrst í „Éjállkon-
1 unni“ 8. febrúar 1889:
„Lélegra pósthús ep. pósthúsið í
Beykjavik hafa lærðir.mepn sagt,
að ekki mundi. „fyrirfinnast" á
þessum hnetti, én það. er lygi.
Reykjavíkurpósthúsfð er eins og höll
í samanburði víð þósthúáið við Mag
elhams-sund á . suðurodda . Suður-
Ameríku. Það er ekkert .annað ,en
tunnuskrifli, sem bundin er með
reipum við staur, og á staurnum
er letrað orðið: PÓSTSTOFA. Bréf
um og sendingum er” bérast með
skipum, er -fleygt- í- tunnuna og
vitjað þangað. — Á -Reykjavikur-
pósthúsi stendur líka meira, þar
stendur „konungíég" poststofa, en
þótt vér virðum mikið þetta konúng
lega, þá kysum vér héídúr að þar
kæmi sem fyrst „þjóðleg-“ pðst-
stofa í staðinn, þ. e: rúmgott og
hentugt pósthús, er- þjóðin - léti
byggja. Það hlýtur að reka að því,
að pósthús verði byggt þér á lands-
ins kostnað, og er þegár orðin þörf
á því, þar sem afgréíðsian er nær
ókleif vegna rúmleysis“.
Menn geta svo gert sér til fróðleiks
að bera þessa lýsingú ' saman við
ástandið í pósthúsinu í dag.
Starkaður.
.V.'.V.V.VV.V.V.V.V.V.V.V.’.’.’.V.V.V.VYAV
T.
Í
AUGLYSINGI
um áburð
Áburðarpantanir afhendist til skrifstofu vorrar
fyrir 15. febrúar næstkomandi.
Þessar ábnrffartegundir eru væntanlegar
verðið áætlað:
og
iH
Kalkammcniaksaltpétur 20 y2% 75 kg. kr. 78.00
Ammonsúlf e tsaltpétur 26 %. 75 — ' — 100.00
Þrífosfat 43 % 100 — — 157.00
Kalí klórsúrt 50 % 100 — ;,,8p.op
Kalí brennisteinssúrt 50 % 100 — ■ ■*~r ■ 114.00
Blandaður áburður 10- •12-15 % 50 — — 72.00
Tröllamjöl 50 — . 65.00
il
.:.. ;• 'sá u.v
Af blandaða áburðinum verður aöeins.lltið magn,.
aðallega til garðræktar. ■ - -
.* * rii2 ÍKrri. .
Tilskilið er, að áburðurinn sé greiddur við af-
hendingu. Allar pantanir séu komnar íyrir 15: febr.—
'rtriu?.
Reykjavík, 12. janúar 1953,
Áburðarsala ríki^ins
.vwwvwwwvuwvwwwwvvvwvvuvwuvvvvwvvvvwvn
Vtttnið ötullega að útbreiðslu T í M A N S