Tíminn - 25.08.1953, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, þriðjudaginn 25. ágúst 1953.
190. blað.
GuBnrLundur Jónsson, Kópsvatni:
Orðiö er frjálst
BKIL GLEYMSKA
i.
Á íundi í Sjálfstæðishús-
inu þann 21. janúar síðast-
liðinn flutti ^jarni Benedikts
son utanríkisráðherra fram-
söguræðu um stjórnarskrár-
málið. En hann er formaður
þeirrar nefndar, sem skipuð
hefir verið til þess að vinna
að endurskoðun stjórnarskrár
innar. Ræða þessi birtist í
ísafold og Verði 27. janúar.
Fyrst ræddi ráðherrann al.
mennt um hin íslenzku stjórn
skipulög, uppruna þeirra og
þróun, en gerði síðan grein
fyrir tillögum þeim, sem full-
trúar Sjálfstæðjsflokksins í
stjórnarskrárnefndinni lögðu
fram um miðjan nóvember
s. 1.
Ráðherrann telur á mis-
skilningi byggt, að ákvæði ís-
íenzku stjórnarskrárinnar séu
yfirleitt af dönskum uppruna,
en fyrirmyndarinnar sé hins
vegar að leita í Englandi,
enda hafi brezkir stjórnar-
hættir að verulegu leyti mót.
að stjórnarskrár allra vest-
rænna rikja. Hann telur enn
fremur að stjórnskipun hvers
lands þroskist á löngum tíma
og mótist mjög af aðstæðum
öllum.
Ráðherrann gerir grein
fyrir stjórnarháttum í Banda
ríkjunum og álítur, að þeir
menn, sem vilja aðgreina
framkvæmdavald og löggjaf-
arvald með <bvd> ací leggja
stjórnarforustuna í hendur
forsetans, vilji taka upp
bandaríska stjórnarhætti í
einu og öllu. Þetta, held ég,
að sé á misskilningi byggt.
Að vísu aðhyllast sumir fylkja
skipun á þeim forsendum,
að slíkt sé nauðsynlegt, ef
valdsvið forsetan yrði auk-
ið. Eg hygg þó, að þeir, sem
stóðu að tillögum fjórðungs-
þinganna, hafi aðhyllzt fylkja
skipun í þetim tilgangi að
tryggja áhrif héraðanna, en
ekki álitið fylkjaskipun ó.
hjákvæmilegan fylgifisk for-
setastjórnar. Eg get heldur
ekki séð nokkurt samband
þar á milli, sem væri hindr-
un í vegi þess að taka upp
forsetastjórn án þess að taka
einnig upp fylkjaskipun.
Ráðherrann telur þingræö-
ið hafa gefizt hér vel síðustu
íimmtán árin, og bendir um
leið á þær framfarir, sem
átt hafa sér stað á þessum
tíma. í þessu máli gildir þó
nútíðin, en ekki fortíðin. Þó
að þingræði hafi reynzt hér
vel fyrir mörgum áratugum,
cr ekki þar með sagt, að það
hljóti einnig að reynazt vel
nú. Aðstæðurnar breyttust
mjög, þegar stjórnmálasam-
bandið milli íslands og Dan.
merkur slitnaði árið 1940.
Segja má, að þá fyrst hafi
prófraun þingræðisins byrjað.
Hvað segir svo reynslan? Hef-
ir ávallt gengið greiðlega að
mynda ríkisstjórn? Hafa
stj órnarframkvæmdir á þessu
tímabili yfirleitt sýnt festu,
víðsýni og hyggindi? Reynsl-
an segir, að Alþingi hafi aldr-
ei tekizt að mynda löglega
ríkisstjórn fyrr en eftir mikla
vafninga, nema ef til vill einu
sinni (stjórn Ólafs Thors
1942). Þeir, sem halda fram
ágæti stjórnarstefnunnar síð
asta áratuginn, ættu að hug-
leiða, hvernig nú væri um-
horfs í þjóðfélaginu, ef hvorki
stríðsgróði eða gjafir hefðu
komið til, miðað vlð sömu
stjórnarstefnu. Árið 1951 var
upphæð erlends gjafafjár
135,5 milljónir króna. en áriö
1950 115,2 milljónir króna.
! Varðandi afstöðu þjóðar-
innar til valdamikilla ein-
staklinga farast ráðherran-
um þannig orð:
„íslendingar hafa ætíð ver-
ið því andsnúnir að fá einum
manni of mikil völd í hend.
ur----------“
: Eg skal ekki ræða forseta-
kjörið hér s. 1. sumar. En eng-
inn efi er á, að ein ástæðan,
sem úrslitum réði, var sú, aö
menn töldu stjórnmálaleið-
toga, er þeir treystu á sínu
sviði, verða of valdamikla, ef
að þeirra ráðum væri farið
um það, hvern kjósa skyldi
fyrir forseta íslands.
Þetta er án efa rétt athug-
að. Þjóðin hefir ávallt verið
því andvíg að fá einum manni
eða aðila of mikil völd i hend
ur. Þar með er þó ekki sagt,
að þjóðin vilji ekki fela ein-
um manni, t. d. forseta mikil
völd i hendur, ef það er gert
á fullkomlega lýðræðislegan
hátt. Ráðherrann viðurkenn-
ir einnig, að þjóðin kann að
álíta, að fleiri aðilar geti orð-
ið of valdamiklir en forset-
inn. Það er eins vel hugsan-
legt, að forsætisráðherra eða
ríkisstjórn geti fengið of mikil
völd í hendur. Síðan víkur
ráðherrann að stjórnarkef-
inu í Sviss:
„Sýnu nær en það, að ætla
að fá einum manni hér á
landi slík völd, sem forseta
Bandaríkjanna hefir þar,
væri hitt, að sameina stöðu
forsetans forsætisráðherra-
embættinu, og láta Alþingi
kjósa hvort tveggja með svip-
uðum hætti og er í einu elzta
lýðræðislandi heimsins, það
er í Sviss.“
í Sviss er ríkisstjórnin kos-
in af þingihu til fjögurra
ára, og er hún skipuö sjö
mönnum. Ríkisstjórnin kýs
síðan forseta til eins árs í
senn.
Með þessari aðferð dreif-
ist valdið á nokkra menn, en
gallarnir eru þó óhjákvæmi-
legir. Engin trygging er fyrir
ákveðinni stjórnarstefnu eða
góðri samvinnu meðal ráð-
herranna. Óljóst er, gagn.
vart hvaða aðila stjórnin ber
ábyrgð. Heppilegra væri, að
Alþingi kysi forsetann einan,
sem þá væri jafnfram for-
sætisráðherra og hann mynd
' aði síðan stjórnina á eigin
ábyrgð. En væri þá ekki eðli-
legra, að forsetinn sé kos-
inn af þjóðinni beinum kosn
ingum, heldur en að fyrst séu
kosnir þingmenn, sem síðan
kjósa forsetann? Það væri
að minnsta kosti lýðræðis-
legra. Forsetinn stæði í nán-
ara sambandi við þjóðina, og
ætia mætti, að hann tæki
þá meira tillit til óska henn-
ar.
Um stöðu forsetans segir
ráðherrann eftirfarandi:
„Reynslan hefir sýnt, að
óhæfilega illa hefir gengið
með stjórnarmyndanir af
hálfu Alþingis. Þaö er því
fulikomin ástæða til að ótt-
ast, að illa kunni að fara,
ef það öryggi er tekið í burtu,
sem felst í stööu og valdi for-
seta íslands —---------—
Öryggið er meira með því
að halda forseta íslands með
svipuðu valdi og verkefni og
honum nú er ætlað, og þess
vegna ber að gera það.“
Hér leggur ráðherrann til,
að staða forsetans verði
svipuð og nú er og rökstyður
skoðun sína með því, að verra
sé þó, að leggja forsetaem-
bættið niður fyrir fullt og
allt. Þetta er undarleg rök-
færsla, þegar þess er gætt,
að engar raddir hafa komið
íram um, að afnerna beri
forsetaembættið. Hins veg-
ar hafa verið uppi um það
háværar raddir, að auka beri
vald forsetans með því að
fela honum í hendur mynd-
un ríkisstjórnar á eigin á-
byrgð. Það hefði verið eðli-
legra að beina gagnrýninni
heldur í þessa átt, en vera má
að rökin hafi ekki legið laus
íyrir.
Ráðherrann viðurkennir,
„að óhæfilega illa hefir geng
ið með stjórnarmyndanir af
hálfu Alþingis,“ og vill þess
vegna hafa Iforsetann sem
nokkurs konar þrautalend-
ingu, þegar í óefni er kom-
ið. En væri þá ekki skynsam-
legra að byggja upp af nýju,
heldur en að reyna að setja
stoðir undir skipulag, sem
augsýnilega getur ekki staðið
á eigin fótum. Samt sem áð-
ur telur ráðherrann nauðsyn-
legt, „að forsetinn fái aukin
völd frá því, sem nú er.“
II.
Tillögur fulltrúa Sjálfstæöis
flokksins í stjórnarskrárnefnd
inni eru í 20 liðum. Verða nú
þeir liðir athugaðir, sem mik-
ilvægastir eru.
Ein aðalbreytingin er sú,
„að 15. gr. stjskr. sé breytt
svo, að berum orðum sé tek-
ið fram, að forsetinn skipi
ráðherra og veiti þeim lausn
í samráði við meirihluta Al-
þingis. Ef ekki er unnt að
skipa nýja ríkisstjórn, er
njóti nægilegs þingstuðnings
þ. e. a. s. hafi hreinan stuðn-
ing eða hlutleysi Alþingis,
innan mánaðar frá því, að
fyrri stjórn fékk lausn, skal
Alþingi rofið. Ræður þá for-
seti, hvort gamla stjórnin
skuli sitja áfram, ef hún fæst
til þess, eða hvort skipa skuli
nýja ríkisstjórn án atbeina
Alþingis. Geti meirihluti Al»
þingis ekki komið sér sam-
an um ríkisstjórn aö afstöðn
um kosningum innan mánað-
ar frá því, að það kom sam-
an, skal forseti íslands þá
skipa stjórn án atbeina Al-
þingis, ef hann hefir ekki
þegar áður gert það, en sú
stjórn skal jafnskjótt láta af
völdum, ef meirihluti Alþingis
vill styðja aðra stjórn.“
Með þessu fyrirkomulagi
er reynt að halda í þingræð.
ið, svo lengi sem stætt er.
Lagt er til, að Alþingi sé beitt
refsiaðgerðum, ef það mynd-
ar ekki ríkisstjórn innan til-
tekins tíma. Án efa er hér far
ið út á mjög varhugaveröa
braut, og er þess vegna nauö
synlegt að gera sér grein fyr-
ir, hvað afleiðingar þetta
fvrirkomulag kunni að hafa
í för með sér.
Orsakirnar til þess, að ríkis
stjórn biðst lausnar, eru ann-
að hvort þær, að stjórnar-
samvinnan rofnar, ef um
samsteypustjórn er að ræða,
eða stjórnin missir meiri-
hluta sinn í alþingiskosning-
um. Samkvæmt þessu er
stjórnarskipta helzt að vænta
CFramh. & 6. tíðu).
f blaði Prentarafélagsins birtist
nflega grein eftir Ólaf Sveinsson,
þar sem hreyft er athyglisverðu
máli er getur snert margar fleiri
stéttir en prentara. Tek ég mér því
bessaieyíi til þess að koma henni
á framfæri:
„Við síðustu samninga (1951)
minntist einhver á að hinir um-
sömdu veikindadagar prentara (12
á ári) væru ófullnægjandi og nauð-
syn tæri til að fá þeim fjölgað.
Var þetta á fundi þeim, er gekk frá
fullnaðarsamþykkt samninganna,
og var máli þessu ekki frekar
hreyft í það sinn. Að mínu áliti
er hæpið að hreyfa veikindadaga-
ákvæðinu á þeim grundvelli að fá
þeim fjölgað, bæði vegna þess, að
þetta mun vera nokkuð líkt og
tíðkazt hefir hjá öðrum iðnaðar-
stéttum, og að heyrzt hafa þau
ummæli frá prentsmiðjueigendum,
að fremur beri að fækka þeim en
fjölga. Á hitt er líka að líta, að
fyrir réttindaaukningu á einu sviði
verður oft að gefa eftir á öðru.
Að líkindum gengi sú eftirgjöf
helzt út á samnings-frídaga stétt-
arinnar, og er hæpið, að það yrði
vinsælt; fríöagarnir ná til allra,
en sem betur fer þurfa iangfæstir
að nota alla veikindadaga sína ár-
lega. En það er hægt að ná svipuð-
um árangii, ef ákvæðunum um
veikindadagana er breytt í réttlát-
ari og eðliiegri átt.
í Núgildamli ákvæði í samningum
I H. í. P. og F. í. P., að ónotaðir veik-
| indadagar starfsmanns verði ein-
hliða ágóði atvinnufyrirtækis, er ó-
eölilegt og ósanngjarnt að mínu á-
liti og þarf að breytast. Heilsu-
hraustum og samvizkusömum mönn
, um verður lítiö eða ekkert gagn af
þessum hlunnindum svo árum
' skiptir, en svo getur komið að þvi,
að starfsmaöur þurfi að vera frá
i vinnu af sjúkdómsorsökum langt
! um lengur en þessa 12 daga á sama
ári, en fær þó aðeins kaup fyrir þá
daga og ekkert þar umfram; —
samningar eru samningar. Ég veit
þess dæmi, að maður í stéttinni,
' sem búinn var að nota nokkra
| veikindadaga sína, — þetta var
' seint á árinu — þurfti að láta skera
! sig upp. Hann sá fram á, að þeir
1 veikindadagspeningar, sem eftir
; væru, myndu ekki nægja, skýrði
! viðkomandi prentsmiðjustjóra frá,
I hvernig á stæði, og benti á, að hann
, heíði ekki notað nema lítinn hluta
1 veikindadaga sinna á síðasta ári.
En samningar voru samningar,
sagöi prentsmiðjustjórinn, og þar
með búið. (Þetta er ekki sagt til að
sýna harðýðgi eða ósanngirni við-
| komanda; hann haíði rétt fyrir sér;
] samningar eru sanmingar). Af því
J að uppskurðurinn virtist ekki mjög
! aðkallandi, sló maðurinn aðgerð-
1 inni á írest fram yfir áramótin, og
| allt fór vel, en íresturinn gat líka
; haft þær afleiðingar, að batinn
I yrði langsóttari.
Þaö þarf að fá ákvæðinu um
veikindi breytt á þann veg, að ó-
| notaðir veikindadagar komi að ein
hverju leyti starfsmanni að gagni,
! ef svo færi, að hann þarfnaðist
' þess siðar. Ég vil láta semja um, að
t. d. helmingur — helmingur er að-
eins uppástunga mín, gæti alveg
eins verið eitthvað meira, en varla
minna — ónotaðs veikindadaga-
kaups reiknist starfsmanninum til
góða eftir árið.
Það ætti að vera auðsótt mál að
fá veikindadagaatkvæðinu breytt á
þessa leið, því að auk þess-, sem
þetta er sanngjarnt og -eöHlegt
gagnvart starfsmanni, er það at-
vinnurenkanda trygging gegn mis-
notkun og myntíi draga úr tor-
tryggni í því efni, sem nokkuð hefir
brytt á, e. t. v. ekki alveg að á-
stæðulausu. Báðir aðilar hagnast af
fækkun veikindadaga, og' báðir tapa
við fjölgun þeirra.
Skoðanir gætu skipzt um, hvern-
ig geyma skuli fé það, er safnast
á þennan hátt. Sumum gæti virzt
eðlilegast, að prentsmiðjurnar
hefðu vörzlu þess með höndum,
hver fyrir sína starfsmenn, en mér
finnst eðlilegast, að prentsmiðjurn
ar afhentu H. í. P. féð til vörzlu,
meðfram vegna þess, að oft verða
mannaskipti i prentsmiðjunum, og
ekki kæmi til greina að afhenda
starfsmanni fé það, sem hann
kynni að eiga inni af þessum á-
stæðum við burtför, og hins vegar
virðist óviðeigandi, að það standi
inni hjá fyrirtæki eftir það.
Villaös heitinn Sandholt, hlnn á-
gæti og listfengi stéttarbróðir, sem
átti svo mjög um sárt að binda
hvað heilsuna snerti, eins og fleiri
stéttarbræður áður fyrr, gaf einu
sinni út óvenjusmekkleg ávísana-
eyðublöð á „Heilsu- og hamingju-
banka íslands“; — mig minnir, aS
nafnið væri þetta. Mér finnst vel
viðeigandi að nota nafn þetta að
nokkru lúyti og að fé það, er safn-
ast á framangreindan hátt, yrði
lagt í sjóð innan H. í. P„ er nefnd-
ist „Heilsubanki H. í. P.“, og yrði
i vörzlu gjaldkera eins og aðrir
sjóðir félagsins (þótt hann yrði i
raun og veru ekki eign þess). Sam-
in yrði reglugerð fyrir sjóðinn, með
al annars um, hvernig eignum og
vöxtum skyldi ráðstafað, meðan
eigendurnir hefðu ekld not fyrir
inneign sína, og ef svo færi; að
þeir þyrftu hennar aldrei við af
sjúkdómsorsökum.
Fyrir alla meölimi stéttarinnar
yrði þessi nýskipun veikindastyrks-
ákvæðisins þýðingarmikil réttarbót,
en einkum og sér í lagi fyrir yngri
stéttarbræður, sem væntanlega
eiga velflestir mörg ár óskertrar
heilsu og hreysti fram undan; —
á 10 árum myndi maður, sem væri
svo lánsamur að þurfa ekki að
nota nema helming veikindadaga
sinna, eignast 5 vikna veikinda-
varasjóð; — er það ekki lítill ör-
yggisauki, ef í nauðir rekur, — og
„enginn veit sína æfina ....“. —
Dæmi eru til í stéttinni, sem sýna,
hversu slíkur varasjóður hefði get-
að komið sér vel.
I Ef til vill mætir þetta nýmæli
daufum undirtektum hjá mótaðil-
um H. í. P. að samningunum, en
minnast mætti þess, að flestar rétt
inda- og kjara-bætur hafa, a. m. k.
í byrjun, mætt andstöðu, og þessi
j réttindabót virðist byggð á svo rétt
mætum og sanngjörnum forsend-
um, að andspyrna getur naumast
orðið hörð eða langvinn. Frá sjón-
armiði okkar prentara getur þetta
varla orðið neitt ágreiningsatriði,
heldur sjálfsögð og eðlileg réttinda
bót, sem undarlegt er að ekki skuli
hafa verið hreyft fyrr.“
Grein Ólafs er lokið og vilja nú
ekki fleiri hugáeiða þetta en prent-
arar?
Starkaöur.
\ Borgfirðingar
♦
♦ Þeir, sem eiga matvæli geymd í frystihúsi voru, utan
^ hólfa, eru áminntir um að taka þau fyrir 10. sept. n. k.
| Kaupfélag I5«r«iiréiji}*a.