Tíminn - 22.10.1953, Blaðsíða 5

239. blaff.
TÍMINN, fimmtudaginn 22. október 1953.
B
Fimmtud. 22. otet
Hlutleysi samvinnu-
hreyfingarinnar
Síöan kosningum lauk hef-
ir Morgunblaðiff yfirleitt forð
ast að minnast á samvinnu-
hreyfinguna. Þeir, sem hafa
verið' vilviljaðir ritstjórum
þess, hafa talið þetta merki
um, að þeir finndu til nokk-
urs samvizkubits út af fram-
komu sinni í kosningabar-
áttunni, en þá fylltu þeir
blað' sitt dag eftir dag með
hinum andstyggilegasta rógi
um samvinnufélögin. Óeöli-
legt hefði það' því ekki verið,
þótt ritstjórar Mbl. hefðu
fundið til nokkurrar iðrunar
yfir þessari breytni sinni,
þegar hiti baráttunnar var
liðinn hjá.
Þessu hefir þó ekki verið til
að dreifa, a. m. k. eru rit-
stjórar'Mbl. nú hættir að iðr
ast, þótt þeir kunni að hafa
gert það fyrst í stað. Þetta
sést á því, að í íorustugrein
Mbl. í fyrradag er byrjað á
nýjum rógsöng um sam-
vinnufélögin.
Uppistaðan í þessum nýja
rógsöng Mbl. er gamalkunn-
ug. Hún er sú, að kaupfélög-
in séu misnotuð til eflingar
Framsóknarflokknum.
Þótt þessum rógi hafi ver-
ið margsvaraö, skal það gert
einu sinni enn.
Það er markmið samvinnu
félagsskaparins að starfa á
algerlega ópólitískum grund-
velli, enda eitt grundvallar-
atriði hans að vera opinn öll
um. í mörgum löndum hefir
þetta þó þróast þannig, að
forvígismenn samvinnufé-
lagsskaparins hafa skipað
sér í ákvcðinn flokk, er mest
hefir látið samvinnumálin til
sín taka. Árásir andstæðing-
anna á , pölitískum vettvangi
hafa svo oröið til þess aö
styrlcja þessa samstöðu.
Þannig hefir þetta orffiff
liér á landi. Framsóknar-
flokkurinn hefir frá fyrstu
tíff veriff hinn eini sam-
vinnuílokkur landsins og
því hafa forustumenn sam-
vinnuféláganna skipaff sér
undir merki hans. Til viff-,
bótar hefir þaö svo komiff, i
aff stórkaupmenn og að’rir 1
stórgróffamenn landsins
hafa efnt til pólitískra
flokkssamtaka og blaðaút-
gáfu, er hafa ekki sízt það
takmark aff eyffileggja sam!
vinnuhreyfinguna. Sjálf-
stæffisflokkurinn og Morg-
unblaffið eru þessi fyrir-
tæki stórgróðamannanna.
Hvarvetna þar sem forkólf-
ar Sjálístæffisflokksins hafa
fengiff því viffkomið (t. d. í
bönkum og gjaldeyrisnefnd
um), hafa þeir reynt að tor
velda og eyffileggja starf
samvinnuféiaganna. Þaff
hefir orðið hlutskipti Fram-
sóknar f lokk sins að vera
verjandi samvinnuhreyfing
arinnar á hinum pólitíska
vettvangi, og hefir það aff
' sjálfsögðu aukið tengslin
milli hans og hennar.
Meðan svo háttar til, að
samvinnuhreyfingin er of-
sótt af öflugum pólitískum
flokki og blaðakosti hans, get
ur hún ekki starfaö fullkom-
lega hlutlaust. Hún verður að
leita sér einhvers styrks á
hinum pólitíska vettvangi.
Undir þeim kringumstæðum
ERLENT YFIRLIT:
Janet iiosenberg Jagan
Sttslkan fj*á Oiicago, scibj er skæ?Sasá.i
anelstæðfMgaia0 ISreta í GaiaMa
Jiddi Jagan, forsætisráðherra
heimastjórnarinnar í brezku Gui-
ana, er nú kominn til London til ’
að tala þar máli sínu og flokks
síns. Sérstaklega mun hann ræða '
við forvígismenn brezka Verka- j
mannaflokksins í þeirri von, að þeir
snúist gegn þeirri ákvörðun brezku
stjórnarinnar að nema úr gildi um
ótiltekinn tíma stjórnarskrá þá, |
sem gekk í gildi í Guiana um sein-
ustu áramót og veitti íbúunum þar
allvíðtæka heimastjórn, sem fyrsta
skref í þá átt, að þeir fengju fullt
sjálfstæði sem brezkt samveldisríki.
Eins og áður hefir verið greint
frá, nam brezka stjórnin stjórnar-
skrána úr gildi á þeim forsendum, 1
að flokkur Jagans, sem hlaut meiri
hluta í þingkosningum í vor, hefði •
unnið að því eftir valdatökuna að
slíta alveg tengslin við brezka sam- j
veldið og kom á kommúnistiskri !
stjórn í Guiana. Þessu mótmælir
Jagan og mun afstaöa Verkamanna :
floklcsins fara mjög eftir því, hvaða
trúnað hann leggur á þau mót-'
mæli. i
Annars er það ekki Jagan, sem ‘
talinn er höfuðpersónan í þeirri i
hreyfingu gegn Bretum, er virðist |
nú eiga sér stað í Guiana. Þeir!
erlendir blaðamenn, sem dvalið ’
hafa í Guiana og kynnt hafa sér
ástandið þar, telja konu hans vera '
aðalbrautryðjanda og stjórnanda
þessara samtaka.
Upphafið rakið til Chicago.
Blaðamenn þessir segja, að raun
verulega hefjist saga þessarar hreyf
ingar í Chicago fyrir 11 árúm síðan.
Jiddi Jagan, sem var þá 22 ára
gamall, hóf þá nám sem tann-
læknanemi við háskólann f Chi-
cago. Bráðlega eftir komu sína
þangað kynntist hann Janet Rosen
berg, 21 árs gamalli, er var að nema
hjúkrunarfræði við einn aðalspít-
ala borgarinnar. Janet 'var fríð
stúlka og eftirsótt og segir sagan.
að hún hafi ekki átt færri en
fimm biðla, þegar fundum þeirra
Jagans bar saman. Pljótlega eftir
kynni þeirra hafnaði Janet öllum
fyrri biðlum sínum og þau Jagan
birtu trúlofun sína.
Janet átti efnaða foreldra og
höfðu þau sett sér það mark að
afla henni góðrar menntunar. Hún
hafði stundað nám við ýmsa æðri
skóla og hlotiö þar góðan orðstýr.
Takmark Janetar.
Á þessum árum áttu Rússar mikl
um vinsældum að fagna í Banda-
ríkjunum og bar þó einna mest á
því við ýmsar æðri skólastofnanir.
Margir stúdentar gerðust komm-
únistar. Virtist það jafnvel um
skeið eins konar tízkufaraldur, að
stúdentar frá efnuðum heimilum
gerðust áhangendur kommúnism-
ans.
Meðal þeirra stúdenta, sem gerð
menn a
JAGAN-HJONIN
upp öflugustu flokkssamtCíomum
ust kommúnistar á þessum árum,
var Janet Rosenberg. Hún lagði sig
eftir kommúnistiskum fræðum af
miklum áhuga, tók þátt í kommún
istiskum leshringum og lét fá tæki-
færi ónotað til að afla þessum nýja
átrúnaði sínum fylgir. Pyrir atbeina
hennar gengu ailmargir ungh' menn
í félagsskap kommúnista.
Þegar kynni þeirra Janetar og
Jagans hófust, hafði Jagan lítt
gefið sig að stjórnmálum. Ætlun
Jagans var fyrst og fremst sú að
ljúka tannlækninganámi, hverfa
svo aftur heim til Guiana og
stunda tannlækningar þar. Janet fyrir kosningarhar.
hugsaði hins vegar hærra. Hún j x samræmi við þetta hófust þau
sneri Jagan til fylgis við kommún- ' Jagan-hjónin handa um flokks-
ismann og setti þeim það markmið stofnun nokkru fyrir kosningarnar.
aö vinna að framgangi hans í Hann hlaut nafnið The Peoples
Guiana. j Progressive Party. Venjulegast
Seint á árinu 1943 héldu þau gengur hann undir skammstöfun-
Jagan-hjónin, sem giftu sig rétt inni P.P.P. Flokkurinn var byggð
fyrir brottförina frá Bandarikjun- ' ur upp á líkan hátt og kommún-
um, heim til Guiana. Nokkru seinna istaflokkar annars staðar, t. d. var
opnaði Jagan tannlækningastofu ritarastaðaja voldugasta embætti
sína í höfuöborg nýlendunnar,1 hans. Janet var líka kjörin ritari
Georgetown. Kona hans hjálpaði flokksins, en maður hennar for-
honum til á tannlækningastofunni. maður. í kosningabaráttunni var
* hins vegar ekki látið bera neitt á
Hagfelldar affstæður. I ^vl’ flokkurinn væri kommún-
, , . listiskur. Aðal áróðursefni flokksins
Janet hafði ekki dvalið lengl i j var að lofa ni num skó
Guiana, þegar hun gerðx ser ljost, um> ef flokkurinn fengi meirihluta
að aðstæður allar voru svo hag- . kosningunum. Þau jaganhjónin
stæðar fynrætlunum hennar og tótu mjög á sér bera f kosninsa.
fv^ast, val' a kosiö. Verkamenn og j hriðinni, enda bæði ágætiega vel
fjolskyldui þema bjuggu við le- , máii farin. úrslitin urðu þau, að
legust kjör, en viðreisnarhugur fk)kkur þeilTa fékk rúmlega helm.
þeirra var að vakna. Þeir voru ing atkvæða ; kosningunum, en
byrjaðir að heimta hækkað kaup , mikinn meirihluta j þingínu vegna
og bætt kjor. Janet hjalpaöi til; kosningafyrirkomulagsins.
þess að yta undir þessar kröfur. t samræmi við koSningaúrslitin
og stofnaði m. a. sérstök kvenna- daði Jagan stjórn, ' en kona
samtok i því sambandi. Þess gætti ' lét sér nægja að vera afram
hún þó vel í fyrstu að hafa ekki
á þeim neinn pólitískan blæ
Kvennafélagsskapur liennar náði
mikilli útbreiðslu og hún varö brátt
sú kona, sem mest bar á og mest
var talað um í nýlendunni.
I ritari flokksins. Nokkru eftir
stjórnarmyndunina tók hún sér
, ferð á hendur til Austur-Evrópu
. og kom þá við í Kaupmannahöfn,
j þar sem hún sat friðarþing komm
únistakvenna. Eftir heimkomu
ar íhlutunar Bretastjórnar,
áður er sagt frá.
sem
Nokkru áður en Jagan-hjónin , hennar fér stefna stjérnarinnar að
komu til Guiana, höfðu Bretar haf ! snúast meira og meira í kommún-
izt handa um að setja nýlendunni' istiska átt og leiddi það til þeirr-
nýja stjórnarskrá með heimastjórn '
fyrir augum. Eftir valdatöku ríkis-
stjórnar Verkamannaflokksins
komst aukinn skriður á það mál, en
þó var ekki fullkomlega frá stjórnar
skránni gengið fyrr en í tíð nú-
verandi stjórnar. Hún gekk í gildi
um seinustu áramót, eins og áður
segir, og fóru fyrstu þingkosningarn
ar fram á grundvelli hennar í apríl
mánuði síðastliðnum.
P. P. P.
Janet Jagan gerði sér fljótt ljóst,
Vinsæll landstjóri.
Á þessu stigi, er örðugt að spá
því, hvernig framvinda atburð-
anna i Guiana verður. Ef til vill
yeltur það mest á framkomu
brezka landstjórans, Savage, en
hann hefir nú fengið nokkurskon-
ar e'inræðisvald x nýlendunni síð-
an stjórnarskráin var felld úr
gildi. Það styrkir aðstöðu hans
, , , . .. . .. ... , mjög, að hann nýtur þar mikilla
hvert tækifæri nyja stjornarskram I u vinsældai yi3 komu
hcnirt TvrrMr’oorln rmm hoirnov TT’nriir *•
bauð fyrirætlunum hennar. Engir
raunverulegir stjórnarflokkar voru
til í landinu. Pólitískur áhugi
hjá almenningi var takmarkaöur.
er viss samstaffa hennar með
flokki eins og Framsóknar-
fJokknum eðlileg og óhjú-
kvæmileg.
Ástæðan til þess, að Sjálf-
stæöisflokkurinn og Morgun
blaðið vilja rjúfa tengslin
milll samvinnuhreyfingar-
innar og Framsóknarflokks-
ins, eru auðskilin. Vegna í-
hlutunar Framsóknarflokks-
ins hefir Sjálfstæðisflokkn-
um enn ekki tekizt að koma
samvinnuhreyfingunni á
kné. Slíkt yrði honum hins
vegar miklu auðveldara, ef
þetta samstarf rofnaði. Því
vinnur hann að því öllum ár-
um að rjúfa það.
Hinar svívirffilegu lygaá-
rásir Mbl. á hendur sam-
vinnulireyfingunni á síffast
liffnu vori, sýna það bczt og
sanna, hvaða örlög bíffa
samvinnufélagsskaparins, ef
Sjálfstæffisflokkurinn fengi
aff ráffa. Þaff væri alger tor
tíming. Þess vegna er þaff
sína þangað, vann harín það af-
rek aö bjarga ungum svertingja-
dreng úr sjávarháska. Drengui'inn
. ,, . . , ; hafði fallið fyrir borð í vondu
Sigunnn hlaut þvi að falla þeim! ... , Si „„„„„
, , , „ , , veðri og kastaox Savage ser a eftir
í skaut, er urðu fyrstxr til að koma . ö „ ,
honum og tokst að bjai'ga honum
á seinustu stundu. Nokkru seinna
lét Savage taka úr sér blóð til að
bjarga lífi sjúkrar konu af svert-
CFramhalcl á 7. síðu.)
Iíka, að enginn sannur sam-
vinnumaður getur Iéð Sjálf
stæðisflokknum atkvæöi
sitt, því að meff því er veriff
aff styffja flokk, sem vinn-
ur aff eyffileggingu sam-
vinnuhreyfingarinnar.
Tilgangur Mbl. með þvi að
rjúfa tengslin milli sam-
vinnuhreyfingarinnar og
Framsóknarflokksins, er öll-
um sönnum samvinnumönn-
um augljós. Með því á að
gera samvinnuhreyfinguna
varnarlausa á hinum póli-
tíska vettvangi, getur Sjálf-
stæðisflokknum reynzt auð-
veldara að vinna á henni.
Þess vegna verður svar sam-
vinnumanna það að treysta
enn betur þessi tengsli með-
an samvinnuhreyfingin býr j
við þá aðstöðu að vera of-
sótt af stærsta flokki lands-
Skírnir og íslenzk-
ar æviskrár
Skírnir, tímarit Hins ísl. bók
menntafélags er nýkominn út.
Er efni hans margvíslegt og
margar greinar þar að finna
um bókmenntaleg efni eftir
hina snjöllustu menn. Rit-
stjóri Skírnis er Einar Ól.
Sveinsson prófessor.
Þá er einnig komið út 5.
bindi af íslenzkum æviskrám,
sem Páll Eggert Ólafsson hef
ir tekið saman. Er þar lokið
Istafrófinu en síðan bætt við
alllöngum kafla, sem geymir
leiðréttingar og miklar við-
ins og liann gerir allt sem bætur, sem Jón Guðnason,
hann getur til að torvelda
störf hennar eftir pólitísk-
um leiðum.
þjóðskjalavörður hefir tekið
saman. Er bindið allt á sjötta
hundrað blaðsíður.
Húsnæffisvandamálin eru
mjög til umræðu í blöðum og
á mannfundum. Þar er allt-
af mikið verkefni óleyst og
menn hafa misjafnar skoð-
anir um hvernig þau verði
hagkvæmast leyst fyrir þá,
sem vantar húsnæði. En
áhugi manna almennt er
meiri þegar einhver tíma-
mót eru framundan. Nú er
þannig háttað, að bæjar-
og sveitarstjórnakosningar
standa fyrir dyrum. Tími
þeirra, sem hafa stjórnaff,
er að f jara út, en nýir menn
með nýjum sjónarmiðum
taka brátt viff.
Gömlu mennirnir, sem
hafa stjórnað Reykja-
víkurbæ, gera allt sem
þeir geta til aö gylla
verk sín. Þeir segjast hafa
unnið sérlega vel. Þeir segj-
ast hafa liaft forgöngu um
miklar byggingarfram-
kvæmdir. Þeir segjast hafa
Iétt skattinn af aukavinnu
við eigin íbúðir. Þeir segja,
aff þaff hafi nú verið eitt'
alira mesta þrekvirki sitt í
þessu vandasama máli.
En þráít fyrir alla þessa
miklu forystu og alla þessa
sigra, er þó húsnæðiseklan
aldrei meiri en nú. Þetta við
urkenna gömlu mennirnir.
Eu hvernig má þaff vera?
Á þyrnigöngu gömlu mann
anna, aff hrósa verkum sín-
um, játa þeir I ritstjórnar-
grein Mbl. 18. okt., aff skatta
ívilnun vegna eigin íbúða,
hafi veriff eitt raunhæfasta
úrræðiff í húsnæðismálun-
um!
Eru mennirnir að hæðast
að sjálfum sér? Eða hver
lagði skattinn á? Fróðir
menn telja, aff þeir sjálfir
hafi þar mjög lagt hönd að
verki. —
En gömlu mennirnir segj-
ast hafa gert meira. Eitt er
forystuhlutverk þeirra um
hyggingu smáhúsa. Fyrir
tveimur árum áttu smáhús-
in að leysa allan vanda.
Menn, sem sögðu fyrir um
þá miklu erfiðleika, sem
verða myndu á þeirri fram-
kvæmd, voru álitnir aftur-
haldssamir og jafnvel óvinir
þess bæjarfélags, sem þeir
eiga heima í.
Jafnhliffa voru skrifaðar
miklar Iofgreinar um fórnar
vilja, framsýni og forystu-
hæfileika gömlu mannanna.
Menn seítust viff að teikna,
kortlcggja og mæla út stór
landsvæffi. í Eeykjavík voru
a. m. k. 20 til 30 hektarar
skipulagffir og úthlutað full-
um 600 smáhúsalóffum.
Mönnunum þóttu verk sín
harla góff og töldu víst, aff
sín frægð myndi endasfc
fram yfir næstu bæjarstjórn
arkosningar.
En nokkru seinna komu
staðreyndirnar. Og þær voru
ekki mjúkar undir tönn
Fyrst opnuffust augu skipu
lagsstjóra og verkfræðinga
bæjarins. Þeir tóku að
reikna og dæmiff var ekki
ýkja flókiff. Að stækka
Keykjavík um 20 ha. árlega
eöa 200 ha. á 10 árum og
veita íbúunum öll þægindi
nútímans, yrffi meff öllu
ofvaxiff verkefni og hlyti, ef
haldið væri áfram á þeirri
braut, aff draga stórkostlega
úr framkvæmdum um bygg
ingu íbúðarhúsa.
Þegar þessi einföldu cg
(Framh. & 6. slffu). ,