Tíminn - 02.02.1954, Síða 3

m. b!að.
TÍMINN, þriðjudaginn 2. febrúar 1954.
ara
Utvarpsræða Steingríms Steinþórssonar, félagsmálaráöherra
NÁ
Reykjavík, 29. janúar 1954.
Oóðir íslendingar.
Svo mun því varið um all-
ar menningarþjóðir heims,
sem eiga langa sögu að baki
sér, að það eru vissir ákveðn-
ir atburðir í sögu hverrar
þjóðar, sem gnæfa upp úr og
marka ákveðin tímabil. Þess-
ir sérstöku atburðir hafa oft
orðið til þess að breyta öllu
viðhorfi þjóðarinnar um langt
skeið, stundum til vaxandi
þroska og framfara, en aðrir
atburðir hafa leitt til ófarn-
aðar, oröið upphaf þreng-
inga og hnignunar. Þess er
aldrei kostur, að samtíðar-
menn geti kveðið upp rétta og
sanngjarna dóma um þessa
atburði og áhrif þeirra á fram
tíð þjóðarinnar.' Það er fyrst
Hannes Hafstein
þess að sú framsókn hlaut
aö verða hægfara enn um
stund.
Miklu olli, þar um óeðlileg
og þvingandi skipan á
stjórn landsins, er yfirstjórn
þess var í höndum erlends
ráðherra, manns sem ekkert
þekkti til þarfa lands né
þjóðar og gat þess vegna ekk
ert frumkvæði átt að brýn-
ustu hagsmunamálum þjóð-
arinnar.
Það sem gerðist 1. febr.
1904 fyrir réttri hálfri öld,
var að íslenzkur maður, sem
ber ábyrgð gagnvart Alþingi
verður ráðherra og setur á
stofn ráðuneyti, sem þá var
í þremur deildum. Þessi skipu ;
lagsbreyting er nú að hálfn
miklir, varða litlu eða engu,
þegar þeir síðarmeir eru skoð-
aðir í ljósi sögunnar, en hins
virt hann fyrir okkur í röð
þeirra viðburða frá liðnum
tímum, sem mestum örlögum
hafa valdið þjóð vorri. Og nú
þarf engum að dyljast að hér
er um aö ræða einn af
stærstu viðburðum íslenzkr-
eftir nokkurt árabil, að unnt i J.sins árin 1262—12G4> t>eáar ^ a3ri öld or3in oss nútíma-
er að gera sér rétta og óhlut- i Islendingar gengu með sér-; monnum nægilega fjarlæg
dræga grein fyrir mikilvægi:stökum. samningi erlendum til þesg ag vér getUm með
þeirra. Stundum er þaö svo, i konungi á hönd eftir lang- fu]iri ýfirsýn . gert okkur
að atburðir sem samtíðar-1vinnar óeirðir> hatrammar grein fyrir SOgUiegri þýgingu
mönnum virðast stórir og fei.lur og valdabaráttu milli;þessa útburðar. vér getum
hofðmgja landsms, með þemr
afleiðingum, að þjóðin glat-
aði frelsi sínu og sjálfstæði
vegar geta atvik hverra lítils um sex aicia skeið. Vafalaust
gætir, þegar þau gerast, risið jóraði menn þá ekki fyrir
því hærra, sem lengur líður nema iiiiu einu af þeim ófarn
Ctg verða þá i hópi mestu ör- aði.> sem þessir atburðir áttu
lagaaugnablika í sögu þjóöar- eftn: að le^'u Jflr. kiððina' . ar sögu. Endurreisn inlendr-
innar' Þama emmg hei nefna þa sfiórnar ímdir forvstn fs
Saga vor íslendinea er rik atburði, er gerðust um og eft- f stjornar, undir forystu Is ,
oaga voi isienamga er rm iðbik .. n° .lendmgs, sem með atfylgi A1
af dæmum, er sanna þessa , . 10Ö1K aldar með ^iða- .. . . . f t - H11
álgildu reglu er ée hér heíi skiptunum, sem að vísu létti pIS tekur f01ystu 1 ellum
aiguau regiu, er eg ner nen himnv bohAki-,, w.w,, \ velferðarmalum þjoðarmnar
nefnfc Þjóð vor hefir orðið °. 1,j?mnai kaÞolsku kirkju af. * f ,, ly3f , , en um
fvrir mörsum stórum áföll- ÞJ°ömm> en felldu um leið 1meö fu.u Iyðfrelsb en um
jynr morgum storum afoii síbinkandi nk lleið valdl fli Þess að embeita
um þaii hartnær 1100 ár, sem p ngt °° siþjakandi ox vax-', - „3 hörfnm np-
hún hefir betta land bveat andl eriends konungsvalds að kl0ítup smum að þorium og
Bun nenr pena íana oyggt. þálsi bióðarinnar op wm framforum lands og þjóðar.
Þar a meðal:misst sjalístæði ndlslpi00armnar>0Ssemmeð| binðar vnrmr frá
sitt í hendur erlends ríkis — al annars -leiddi til þess, að Saga Þi0ðar vonar ha.
s i í ne aur enenas rikis :verzjun iandsin<; var pi>mk..,v aidamótiim síðustu, verður
og i Þann Slatað dyr-, « ^sms var emokní , raki„ hé þess er
rlatefbTaTvoním stigifeitt íid nfesta ogenda er sú
þeir atbulS, er einium ðr;?S“'^ dgmtnspor, semk^Ma bröan o* tramtar
gnæfa upp úr sögu íslenzku stuornarsagp Jaiids vors herm ir> er átf bafa séi stað al-
þjóðarinnar, séu ekki allir ir fra- Afleiðingar þess auð- j Þljð kunnar Arm 1918 og
gleðilegir eða hafi orðið þjóð kennir sogu vora slðan um! 19f4 ei tyðveldið var endur-
yorri til þroska og vaxandi,meira en tveggia alda skeið,reist & Þmgyollmn eftir,
gengis, heldur hið gagnstæða. og le.lddu stórfellda áþján yfir imeir en G alda eilenda yfir-
Þegar vér í dag minnumst (Þlððma- rað, eru lokaatok hmnar ís-
hálfrar aldar aímælis inn- Af sogulegum storatburðum , ienzku þjóðar til fulls sjalfs
lendrar ríkisstjórnar þegar slðari alda má llér nefna ’ forræðis. í raun og veru má
vér nú leitumst við að gera jlymkun einokunarinnar 1787, j fullyrða, að sú hálfa öld, sem
óss rétta grein fyrir því er taknar timamot 1 Þj°ðmaia illðin er fra Þvi að ver feng_
hve mikilvægur sá atburður stíórn íandsiiis og hafði mikla um innlenda ríkisstjórn, sé
er, já, hvort réttmætt sé ag Þýðingu fýrir atvinnu og þjóð .landnámsöld íslands , hin
telja hann til þeirra stærstu : maiaiif 1 landinu, þótt enn(nýja. Svo stórfelldar eru þær
drægist til ársins 1854 að létta breytingár og umbætur er
og örlagaríkustu viöburða í
sögu þjóðarinnar, þá vil ég
með örfáum orðum nefna a ÞJ0ðmm
nokkur slík örlagaaugnablik,
sem mestum áhrifum hafa
yaldið til ills eða góös í sögu
hinnar íslenzku þjóðar frá
öndverðu
dæma þann atburð, er gerð
ist hér 1. febrúar 1904, þegar
Stjórnarráð íslands var sett
á laggirnar sem alíslenzk
stofnun.
verzlunaránauðinni til fulls
átt, hafa sér stað, hvort sem
augum er rennt til landbún-
aðar, sjávarútvegs, iðnaðar
eða menningarmála.
Að þekkja sögu lands og
þjóðar, er hollasta og mikils-
Fyrsta stóra átakið til
þjóðlegrar vakningar og al-
og i^liósi bess menmar baráttu til viðreisn! yevðasta mennt hvers manns.
ai UP ilRgl Þiððarlnnar í öll Af sögu vor íslendinga lær-
um hennar efnum fjárhags-1 urn ver þann einfalda sann-
iega, menningarlega ogaejka, að því háðari sem vér
s j rnarfarslega var stigið höíum verig erlendu valdi í
i endurreisn Alþingis. hvaða mynd sem það hefir
3—1845. Þá hefst sleitu-1 birzt, því erfiðara hefir líf
aus og markviss viðleitni þ, óðarinnar verið. Þetta er
hinna beztu manna þjóðar-, bolhir lærdómur og má aldr-
Þá ber að sjálfsögðu fyrst
að nefna stofnun allsherjar-
rikis og setningu Alþingis ár-
ið 930, en með þeim atburð-
um var hið íslenzka þjóðfé-
Jag að fullu stofnað og ís-
lenzkri þjóðarmenningu feng
in skilyrði til að vaxa og
blómgast um aldir i skjóli laga
og réttar.
Þessu næst má nefna
kristnitökuna á Alþingi árið
1000, er eigi aðeins greiddi úr
afar örðugu þjóðfélagslegu
vandamáli, er vel gat leitt til
borgarastyrjaldar og hruns
þjóðveldisins, en leiddi jafn-
íramt til djúptækra og hollra
meningarlegra áhrifa á þjóð-
JíJEið allt um langa framtíð.
i Hér má nefna lok þjóðveld-
,var ógurlegt starf. Allt varð
1 að vinan með hesta- og I.and-
afli. Þá voru engar stórvirk-
; ar jarðýtur eða kranabílar til,
| sem nú gera grjótnám úr rækt
lunarlöndum leik einn. Það
; er ótrúlegt, en satt, að um
100 þúsund kerruhlöss af
grjóti — það var talið og skrif
að niður — voru flutt burtu
af ræktarlandinu.
Eins og kunnugt er, er land
námsmaöurinn og bóndl
þarna Gunnar Sigurðsson
kaupmaður í „Von“.
Eftir að ræktun var vel á
veg komin, byggði hann 7 kw.
rafstöö við Hólmsána, og varð
þá eðlilega að setja nokkra
stíflu í ána, en við það hækk-
aði vatnið i hrauninu og blotn
uðu þá engjar á næsta býli,
Elliðakoti. Voru honum þá
settir tveir kostir, að greiða
skaðabætur eða kaupa býlið
Gunnar tók siðari kostinn. —
Svo virðist sem hann ætli
ekki að láta staðar numið
með landnámið, því þegar hsf
ir hann látið grafa 5 km-
langa skurði á Elliðakoti.
Meðalheyskapur á Gunnars
hólma, en svo heitir nýbýlið,
er um 1200 hestar. Áhöfn er
þar nú 30 nautgripir, 70—80
svín, 1000—1200 hænsn, 8
liross og um 100 fjár. Gjarn-
ast hefir hann 6 húskarla á
búi og ráðskonu. En sínu máli
talar það, aö einn mann hefir
hann haft í 12 ár, 2 menn í 8
Þegar farið er um vegmn, ar °S tvær ráöskonur í 7 ár
sem liggur austuryfir Iiellis- hvora.
heiði og komið er yíir hólmsá,1 ^n Gunnar hefir ekki ver-
gefur að líta algræna kafrækt ið einsamall. Hann hefir átt
aða hólma báðum megin veg- góða konu, með afbrigðum
arins og við blasir stórt og duglega. Ættuð er hún úr
glæsilegt bóndabýli- l Húnaþingi Margrét alsyst-
Reisulegt íbúðarhús og ir Jons Gunnarssonar verk-
mörg og margs konar gripa-, fræðings. — A henni hefir
hús bera vott um að hér sé stjórn og búrekstur á þessu
rekinn margþættur búskap- stóra búi hvílt að langmestu
ur. Enda eru hér á búi allar leyti. Þar sem bóndinn varð
tegundir af íslenzkum bú- iöngum að sinna sinni um-
smala og enginn kotungsbrag fangsmiklu verzlun. „En þeir
ur virðist á neinu vera. imunu allir una bezt, sem eiga
Þetta er nýbýli, sem byrj- Sóða konu“, sagði Þorsteinn.
að var að rækta fyrir 25 ár-! Þegar Gunnar var innan
um, þegar enginn nýbýlalög við tvítugt, var hann á bún-
voru til og lítill nýbýlahugur. aðarnámskeiði á Hólum í
Ætla mætti að þarna hefði Hjaltadal. Það var á fyrsta
verið kjörland til nýbýlamynd skðiastí°raari Siguröar Sig-
unar og búskapar. — En um- . urðssonar. Aldrei segist hann
hverfið, lítt gróið land og úf- Seta gleymt Þoim áhrifum,
ið hraun, gefa allt annað til sem þetta stutta námskeió’
kynna. Svo mjög ber býlið af hafði á hann. —
umhverfinu, að manni kemur j Eftir að hafa fengizt 'vio og
í hug orð Jónasar um „Tóm-; stmidað margar atvinnugrein
asarhaga": „Algrænn á eyði- ar þessarar þjóðar um ára-
söndum er einn til fróunar.“ j tugi, segir Gunnar: Bónda-
Af því ég hefi af tilviljun staðan er heilbrigðasta, bezta
fylgzt með ræktun og myndun og skemmtilegasta starf, sem
mnar fyrir réttmætum kröf-
um hennar til frelsis og sjálf
ræðis um öll sín efni. Sú bar
átta var langvinn og örðug,
en með þrautseigju og harð-
fylgi, sem aldrei lét bugast,
vann hún smám saman bug
ei hverfa úr huga nokkurs
íslendings.
Það er vegna þess, sem ég
hefi hér nefnt, að oss er
bæði hollt og skvlt að minn-
ast 50 ára afmælis innlendr-
ar rikisstjórnar — og þakka
þessa býlis, langar mig til aö
segja nokkur orð þar um, í
því skyni að sanna, „að land-
ið vort á ærin auð ef menn
kynnu að nota hann“. — Ef
svona er hægt að fara með
urðir, hraun og auðnir, hvað
er þá hægt að gera þar sem
þúsundir hektara liggja af
hinni göíugustu gróðurmold?
Byrjað var á landnáms-
starfi þarna 1928. Grjótnámið
nokkur maður getur unnió
við.
í dag er Gunnar sjötvgui.
Ég segi eins og Matthíuo um
Skafta Jósefsson, Ausúa rit-
stjóra: „Sýndu mé. sjálegri
garp sjötugan komandi öld“.
Ég vildi óska þess, að íslenzk
bændastétt eignaðist sem
flesta slifca-
Ólafur Sigurðsson.
Hellulandi. 1
á hinni hörðu mótspyrnu þeim þjóðhollu og ágætu
dönsku ríkisstjórnarmnar. Á mönnum, sem að því unnu að
fan?i 1 Þessari baráttu og ^oma þeirri skipulagsbreyt-
þýðingarmikill sigur fyrir ingu f framkvæmd.
hinn þjóðiega málstað, var
stjórnarskráin frá 1874, er
veitti Alþingi fjárforræði og
löggjafarvald um innanlancts
mál, er síðar leiddi til öruggrj
ar framsóknar um brýn nauð_
synjamál varðandi atvinnu
og fjárhagsmál þjóðarinnar.
Þótt ýmsar orsakir yrðu til
Frá Þvottahúsinu Laug h.f.
Þvottahúsið er flutt að
Laugavegi 48B
Fljót afgreiðsla
Þv®ffahú$ið Laug h.f.
Laugaveg 48B

\lnni9 ötullega aú útbreiðslu TÍMANS