Tíminn - 02.02.1954, Blaðsíða 4

TÍMINN, þriðjudaginn 2. febrúar 1954.
26. blað.
H Theóclór Gannlaagsson, Bjarmalandi: <
RJLIPAN OG VÍSINDIN
Fyrir átta árum bað
„Náttúrufræðinginn“ að
birta smágrein, er ég nefndi:
Hvað verður af rjúpunni?
Reyndi ég þar að skýra þau
fyrirbrigði, sem ég fyrst
veitti eftirtekt góða vetur-
inn 1929 í sambandi við hið en þá, er komið gátu út af
furðulega hvarf rjúpunnar' þeim stofni, sem hér var um
hér í Þingeyjarsýslum og um áramótin síðustu.
land allt, en fyrrnefndar
sýslur hygg ég að séu ein-
hverjar mestu og beztu upp-
Mér hefir verið sagt af
mjög glöggum mönnum að t.
... ....x .. d. í sínum hreppum í Þing-
eldisstoðvar rjupunnar Slika eyjarsýslu og Þistilfirði> Tjör
rjupnaþurð og þá varð her, nesi; Aðaldal Q fL haf. fjöldi
- hofðu elstu menn aldrei rjúpnamæ5ra verið óvenju- i
fyrr komizt i_kynm við. Vet- mikilL Þœr komu lika upp
ungum sínum eins og bezt
, , , . ., , varð á kosið. Höfðu langoft-
skotið her af rjupum en eg ast 10_12. Á fyrrnefndum
hef nægar sannamr fyrir því stoðum sóttu þær mjög f tún
um eðli og
þessa sjúkdóms (Coccidiose)
í rj úpnastof num annarra
landa, þá liggja ekki ennþá
fyrir neinar sannanir um að
hið sama valdi fyrrnefndum
lif naðarháttum r j úpunnar,
vita, hve geysi mikið hún er
háð veðurfari á hverjum
tíma. Það má einnig uridir-
i strika það, að nú orðiö á tíðar-
farið meginþátt í því, hýérri-
jig útreið hún íær, þann tíma
eyðingarmátt sannað áður, — að veiðar eyði ársins, sem hún er ófriðuð.
lögðu ekki rjúpnastofninn. í pf&ar jörð er auð, sólskiri og
öðru lagi eru mín kynni af bimnesk blíða, er þeim mesti
trúnni á þá lund, að þrátt báski búinn af mönnunum.
fyrir nokkra bókstafi í lög-
Sé aftur á móti dimmviðrí og
_ ____ um, standi hún ekki keik og snjókoma, en krafstursjörð
íslenzka rjúpna- föst á fótum eins og klettur- um allar heiðar, er það þeirra
inn í hafinu. Á hina hlið mun bezti skjöldur gegn mánnin-
ég aldrei fallast á annað en um,_
urna 1924
meðtöldum
-1927 að báðum
var mjög mikið
að, hin óvenjulega rjúpna-
og garða. Mætti ætla að rjúp
þurrð var ekki af þenn astæð an af ginni eðlishvöfc hafi ó-
um, og heldur ekki af vold- rag f rir veðurblíðunni héf í
um harðræðis eða forsótta vor og sumar og ollum
en í sambandi við það siðast veizluföngum í ríki jurtanna.
talda er sykxll sem hfir í Þesg vegna hafi þær þvrpst
þormum rjupunnar og heitir hingað Qg þá ef til yill af
á, fræðimali: Eimena avium, Austfjörðiim sunnarlega. Þar
var sagt óvenjumikið af
rjúpum 1952.
5. apríl 1951 sendi mennta
talinn hættulegastur.
Síðan þetta var skrifað hef
ír rjúpan okkar og allt hátt- i
erni hennar komið af stað
milli okkar óskaplegu orða- ,, .
flóði, og hefir þar sumt ekki málaraðherra fynrspurn tri
verið heflað. Sannast þar hið alIra ^ePP^ra um það aö
fornkveðna að „oft veldur svara arleSa fynr.L októbei*
lítil þúfa þungu hlassi“. En næsta, ar hvort rjupum fjolg
allt er þetta gott og blessað, ar. eða tækka5 1 umdæmi
ef það verður til þess að brot 3eirra' Þessæri fynrspurn
in verði leið að kjarna máls fylgdl einniS /htsgerð dr.
fns :Fmns Guðmundssonar um a
í' þessu sambandi get ég'bnf veiða á íslenzka rjúpna
ekki stillt mig um annað en fofninn fk td skyrmSar
segja frá einni skrítlu sem ég Þf.t
heyrði. Ég gleymi aldrei hvað
sveiflum
stofnsins.
í Þmgeyj'arsýslum hafa - g alfriða riún-' Eins °S nu horfir, mætti
ymsir fylgst svovel með a0 rettast se að allllöa liUP ætla að ,-iúnan nái hámarki
varni riúnunnar vpvti nnp-a una 1—2 ar> Þegar stofn æua> a0 ijupan nai namana
fpi ^ i • ’ V Xtl unga hennar er fáliðastur hér í Þingeyjarsýslum á næstu
o. fl. þar tU þeir eru næstum nennar ei ianoasuu. ö ■’■> *
oe stundum ahæo- fuiiva-smir I Tli Þess að fa upplýst sem 2 arum, ef sa stofn, sem nu
°«S , • a ,6° f 7a mpst i sambnndi við riúnuna beiir alizt hér upp, ekki flyt-
A þeim árum sem fjölgun most 1 sainbancil vlS liUPuna ur sicr til ma?al bendir til
riiínnanna hpftr náS okkar> ieg5i eS til, aö eyðu- 111 sl° rn- u§ margt oenair ui
íjup anna nein nað ha nip?í nnkkrurn fvrirsr)lirn að henm verði veitt meiri eft-
hamarki að ekki kemur til 0100 meö nokkrum íyrirsPurn
máin o A hin ^vnriiipo-o um yröu senö ollum hrepp- .eKt en aoul um ailt ianU-
Sfktun teirr “hafl ve« S ««*>»..•» ***» W* W f „^fhSt
ssr6héns s,"Æaís mzs.
helztu rökin "gegn þvi eru sú úð Iáta áhnBame.m hatu. hver ‘fjf'f
.. .. i,- ji smum hreppi, þvi „betur sja taiUcU ^ao munui aieio
jup íai 1 a e i tai augu en auga“. Að skrifa svör anie8'a hjálpa til að svara
a vaxtarskeiðmu heldur, jn inn & shk eyðubloð yrði spurningunni: Hvað verður af
, fullum vetrarskruða. Her mar falt fljótiegra og mun r3úPunni?
ber mikið a milh og veitir j fyrir utan þann stóra ' Hvenær> sem aS Þyi kemur
sannmlegá ekki af að það sé mun; hye auðveltP yrði að að vart verður við crugg
~ "’ vinna úr þeim. Það, sem spurt merki Þess> sem er undarifari.
væri um, yrði eitthvað á þessa a? hvarfi rjúpunnar, Yerður
ar borin verða saman svör
mér var7skemmt,Teg'a‘r"mér, hrePPsti oranna ar trá ári
var sögð hún fyrst og jafnanjma væntanlega fara nærn
siðan, er ég minnist hennar.!um meiri háttar breyíingar
Þegar mest gekk á á Al- j f erðaloS rjuPunnar um
þingi 1949 um að alfriða I iamilð. Og með þessum fynr-
spurnum, sem full astæða
ér til að ætla að verði svar-
; að eftir beztu vitund úr
rjúpuna nokkur ár, — þótt
endirinn yrði annar átti
einn háttvirtur þingmaður,, . , . , , .
að hafa sagt í eldmóði um-jhveriUm hrePPl]landsins tel
1 ég að sé stig^ð mikrivægt
ræðanna: „Ef við
ekki rjúpuna strax,
hana tafarlaust, þá
hún öll drepin, öll
steikt og étin og dr,
friðum spor 1 ^á átt aö fyígjast með
verður rjáPnastofninum og áber-
skotin andi breytingum hans. En
Finnur hér Þarf storum meira til, ef
Iíka.“ Og mér varð á að fomast á ™ botns í 0 iu hatte
hugsa að þingmanninum jlagl , rjupunnar islenzku-
hefði þótt bitastærð í þeim ! Hvað leynast kann í þeim hyl
síðast talda. Ikemur v°nandi aöur en langt
Nú vitum við öll að rjúp-
líður fram í dagsljósið en til
unni hefir mikið fjölgað, eins Þess þarf margar fórnfúsar
og allt af áður, þrátt fyrir ( hendur;, °.g ^að var emmitt
ófriðunina 2Vz mánuð á ári.
Og eftir því, sem ég bezt veit....... „„„„ .. . . .
er dr. Finnur Guðmundsson Itlllogum _ ve?na. m!lefnisinsJ
náttúrufræðingur
brattarí en nú. Vafalaust er
þessi sagt ýkt, en þó ekki upp
spuni frá rótum. Að einu
leyti verður hún þó lærdóms .. . , . . ,
rík. Þegar næst verður deilt anna’ Eg veit aö 1 þeim hóp
á Alþingi um það hvortieru marfr leikmenn 0g
friða skuli rjúpuna eða ekki ?run hef um nokkra natt
á því sviði sem mig langaði
til, að varpa fram nokkrum
tillögum vegna málefnisi
aldrei ef Það mætti verða til að
sameina betur sókn þeirra
er áhuga hafa og enn eiga
drjúgan spöl eftir til að
komast í höfn staðreynd-
krufið til mergjár. Og ég vil,
bæta því við að aðeins þá vet
ur, sem rjúpan hefir horfið leYðé
hefi ég og ýmsir fleiri veitt, ’ TT . . . ..
eftirtekt hinu undarlega há-!f f Hvar bar mest a rfpum
fh,gi rjúpunnar. I ^TveðTrfT ^
Svar náttúrufræðinga við i „ „ . . ...
þessu fyrirbrigði er mjög stutt' ' fir .. P
en ekki að sama skapi sann-1 y ]
færandi. í fáum orðum 3- Hvernig virtist afkoma
hljóðar það svo: Þegar skæð- Þeirra? (afeiii> síðara varp?)
ar farsóttir herja á rjúpurn- 4. Varð vart við að ungar
ar er það eölishvöt þeirra, i misfærust eða fullorðnir fugl
hinni örvæntingarfullu bar- ar, hvar helzt og af hvaða á-
áttu á lokastiginu, að leita á stæðum?
hvítuna, fljúga til jöklannaj 5. Hvar héldu rjúpur sig
og deyja þar. A hvaða rann-
sóknum er sú skoðun byggð,
að þetta sé ástæðan fyrir
hvarfi íslenzku rjúpunnar?
Það dylst ekki, að fyrir þessa
kenningu kemur sér ákaflega
vel, að íslenzku jöklarnir eru
mest frá september til ára-
móta (veðurfar)?
6. Varð vart við breytingar
á háttsemi þeirra, á hvaða
tíma ársins og hverjar helzt-
ar?
7. Hve mikið var skotið af
þögulir, eins og gröfin, og þeir íþeim í hreppnum (lágm., há
, „ ,,, ..............n s-n /ri ^
þá verður orðum náttúru-
fræðinganna vafalaust meiri
gaumur gefin.
Á síðustu átta árum hefir
hér í Þingeyjarsýslum sama
úrufræðinga,
Með náinni samvinnu við
þá og með þeirra forustu verð
ur veruleikinn aðeins viður-
kenndur en það er leitin að
sagan endurtekið sig í heim; honum, sem við köllum vís-
kynnum rjúpunnar. Þar hef"|inúi'
ir ekkert nýtt gerst.
Síðustu mánuði
1949 var strax í
hreppum Þingeyjarsýslu
Síðustu árin hafa margir
ársins veitt sérstaka eftirtekt stofn
sumum sveiflum íslenzku rjúpunar.
Nú er sannað að flestar
talsvert skotið af þeim litla hænsn fuglategundir og
stofni, sem þá var orðinn. nokkrar tegundir nagdýra
Sama sagan endurtók sig > eru frá náttúrunnar hendi
1950, og fjölgaði rjúpunni því háðar þessum sveiflum með
mjög hægt. Árin 1951 og 1952 vissu árabili. Það eru því
virtist mjög svipað magn af nefndir sveiflóttir dýrastofn
henni bæði árin, i sýslunni ar. í öðrum löndum (Noregi,
sem heild. Árið 1951 var líka ( Skotlandi og víðar) virðist
mikið skotið miðað við stofn sannað að stundum i öllu
inn. En um mánaðamótin falli eigi fyrrnefndur sýkill
maí-júni síðastliðinn brá sök á hinu mikla hruni'
svo við að þeim fjölgaði hér | rjúpnastofnsins. Hér hefir
mjög skyndilega í sumum'einnig verið talið, að aðal-
hreppum sýslunnar. Og sá
stofn, sem alist hefir upp
hér í sumar telur mörgum
sinnum fleiri einstaklinga
ástæðan fyrir rjúpnaþurrð-
inni sé hin sama og í ná-
grannalöndunum. En eftir
því, sem næst verður komist
hafa heldur ekki á glámbekk
það, sem þeim er trúað fyrir.
Ég hef nokkrum sinnum
staðið undrandi og horft á
stórar rjúpnabreiður geysi
hátt í Iofti þá vetur, sem rjúp
urnar hafa horfið. Næstum
undantekningarlaust hafa
flotarnir stefnt vestur cg norð
vestur. — Og sömu fyrirbrigði
hafa aðrir leikmenn veitt eft-
irtekt, t. d- á Vestfjörðum,
Hellisheiði og Holtavörðu-
heiði. Einnig þar hafa rjúpna
flotarnir stefnt vestur og norð
vestur.
Ég nefni þetta hér aðeins
vegna þess, að sumir leik-
menn hafa tekið þetta sem
bendingu um, og trúað því, að
rjúpurnar fari til Grænlands,
og komi líka einnig þaðan
stundum. Á þessa skoðun hafa
náttúrufræðingar skellt
stimplinumj „Hjátrú“ og „bá-
biljur". Og þótt að svo sé í
þessu tilfelli, þá er víst, að
einmitt þessi orð eru vand-
meðfarin og þó sennilega
hvergi eins og i munni vís-
indamanna á meðan verið er
að leita staðreyndanna. í
jslíkri eftirleit væri mér skapi
jnæst að taka orðið „bábiljur“
alveg úr umferð.
j Þegar rjúpan var ekki al-
Ifriðuð yfir síðasta lágbylgju-
j tímabil 1947—1948, var það
:gert á þeim forsendum, að
sanna þá kenningu að henni
' fjölgaði aftur — þrátt fyrir
það, að hún væri skotin ár-
lega. Reyndist svo, væri þeirri
trú, sem slæi þvi föstu að
beinu sambandi við það, sem
drepið væri af henni, kippt
upp með rótum í eitt skipti
fyrir öll.
í fyrsta lagi var þetta marg
márk)? (Mjög aríðandi að
svara þessari spurningu.)
8. Aðrar upplýsingar.
Allir. sem fylgzt hafa með
að gera ýmsar athuganir, ,sam
fara því. Mér finnst það t.d.
sjálfsagt að leyfa 'að‘“skjótá
eitthvað af þeim í rannsqkri-
arskyni á þeim tíma, sem gru.n
samlegastur væri.' Ég vaéri
líka mjög spenntur' fyrir því,
að farnar væru nokkrar könn
unarferðir um landið í ílug-
vél, sem hefði irinari börðs.
vana menn méð góða sjón-
auka. Væri æskilegt ’að gríþa
tækifærið í kyrru og heið-
skíru veðri, þegár helzt væri
von um árangur. í Ijósaskipt-
um slíkra kvölda verð ég oft'-
ast var við háflug rjúpunn-
ar.
Það er ýmislegt fleir'a, sem
fylgjast þarf með, ef rjúp-
unni okkar fækkar aftur-
skyndilega. Minnumst þess
þegar að því kemur og ver-
um á verði.
Bj armalandi,
vetrardaginn fyrsta 1953.
ÁÆTLUN GULLFAXA
Gildir frá 1. febrúar 1954
Frá og með 1. febrúar 1954 breytist áætlun GULL-
FAXA, og verður hún sem hér greinir:
REYKJAVÍK—PRESTWICK—KAUPMANNAHÖFN
Frá Reykjavík alla þriðjudaga kl. 8:00
KAUPMANNAHÖFN—PRESTWICK—REYKJAVÍK !
Til Reykjavíkur alla miðvikudaga
Flugfélag íslands h.f.
■

Allir þeir,
sem vilja ná með auglýsingar eða annað til sem allra
fiestra landsmanna, athugi, að TÍMINN er lesinn á
nær hverju heimili i flestum sveitum landsins, og
lesendum fer hraðfjölgandi í Reykjavík og flestum
öðrum kaupstöðum og kauptúnum.
Sunnlendingar! Athugið að TÍMINN kemur inn á
flest heimili ykkar sama daginn og hann kemur út
eða daginn eftir. Tilvalið að birta auglýsingar í TÍM-
ANUM, sem eiga að hafa áhrif.