Tíminn - 15.05.1954, Blaðsíða 5

108. blað.
TÍMINN, laugardaginn 15. maí 1954.
5
Laugard. 15. maí
Fyrir 20 árum
ERLENT YFIRLIT:
Kreppuhættan liðin hjá
B|arÉsýni í fjármálnm fer saú vaxandi
iiæði í iSandaríEijumim «g Vestur-Evrópu.
í vetur var mjög um það rætt, ræSis fyrir bændur, getur það kost
hvort kreppa væri í þann veginn að þá mörg kjördæmi í landbúnað-
Á árinu, sem nú er að líða,' að hefjast í Bandaríkjunum. Umtal arfylkjunum. Þetta mál liggur nú
mun bændastétt íslands minn þetta var byggt á því, að atvinnu- fyrir þinginu og er cnn óséð,
ast þess, að 20 ár eru liðin leysi fór heldur vaxandi og kaup- hvernig það verður afgreitt.
Síðan loggjöfin um afurða- menn drógu úr innkaupum sínum I
sölu landbúnaðarins gekk í tóku Því ýmsar verksmiðjur það Vaxandi atvinna og
gildi, sn það mun vart of-
til ráðs að minnka framleiðsluna að framleiðsla.
A . .. .... . . sama skapi. Margir hagfræðingar; yfirlit um viðskipti og fram-.
mælt, ao su ioggjof nati a vestra töidu þetta merki þess, að íeiðslu í Bandaríkjunum íyrstu U—
ýmsan hatt, bemt og óbemt kreppa væri í aðsigi, og væru þetta 4 mánuði þessa árs, li;gur nú nokk
markað tímamót í búnaðai— fyrstu byrjunareinkenni hennar. Urn veginir fyrir. Það sýnir, að
sögu landsins. Með þeirri lög Þá töldu þeir að það myndi jta fram'eiðslan er nú óðum að örf-
gjöf fékkst viðurkenning á undir hana, að ríkisstjórnin iækk- ast aftur, en um skeiö var hún
því, að það væri alþjóðarmál, framlög til vigbúnaðar og þann nær 10% minni en á sama tíma
að ' haldið yrði uppi fram- ig dræSi úr framleiðslu hergagna. a fyrra ári. Á tímabilinu frá 10.
ímiribúnaðarafnrða á 1 Þaö vom einkum andstæðingar marz til 10; apríl fækkaði nkráðum
leiöslu iandpunaóaiaíuröa a stjórnarinnar, er héldu þessu fram atvinnuleysingjum um 260 þús„ eu
Islandi og^ að þj oðfelaginu og kröfsust ýmsir þeirra, að hún skráning manna í vinnu jókst um
bœii g6ia þser ráöstafanil gerði þegar sérstakar ráðstafanir 500 þús. Misniunurinn á þessum
sem með þyrfti til þess að til að koma í veg fyrir kreppu. tölum, liggur í því m. a„ að skóla-
svn mætti verða. | Eisenhower íýsti hins vegar yfir fóik, sem ekki er skráð sem atvinnu
KjÖtlÖ°'Íli 0°" mjólkurlö°in Því, að hann myndi bíða átekta, íeysingjar, hefir hafiö vinnu á þess
voru geífin út sem bl'áða- enda teldu hagfræðingar stjórnar- um tfma.
hire-ðalös' af fnrsætis- no nnri mnar enga hættu a íerðum’ þvl i Smásöluviðskipti hafa verið næst
birgðaiog aí fo sæt s ogland að hér væri aðeins að ræða um um eins mikil þrjá fyrstu manuði
bunaöaiiaóheiranum, Hei eðlilegan samdrátt, er stafaði af þessa árs og á sama tíma í fyrra
manni Jónassyni á ofanveröu því, að fjárhagslífið væri að leita ega aðeins 3% minni. Þau hafa
sumri 1934, og staðfest á Al— jafnvægis eftir ofþenslu undanj- farið vaxandi seinustu vikurnar og
þingi í lok ársins. Var út- farinna missera. Eisenhower tók búast kaupsýslumenn við því, að
gáfa þessara bráða'slirgða- Þa<5 jafnframt skýrt fram, að stjórn þau verði orðin eins mikil á miðju
laga eltt af fyrstu verkum bans myndi hafa á öllu gát og hik ari 0g á sama tíma i fyrra. Kaup-
Hermanns eftir að hann tók lauf. grí.Þf..ti! róttæfa aðgerða' mönnum hefir því gengið betur að
ef hun aliti það nauðsynlegt. ---—
GEORGE M. HUM^REY,
f jármálaráðherra U. S. A.
itrásir Morgunblaðs-
ins á Olíufélagið
í tilefni af seinustu olíu-
skrifum Morgunblaðsins, var
þaö rifjað upp hér i blaðinu,
, hvernig ástatt var í olíuverzl
juninni á landi hér fyrir 15
árum. Þá var olíuverzlunin
öll í höndum fyrirtækja, sem
voru leppar útlendra auðfé-
laga, og beittu þau óspart
þeirri einokunaraðstöðu sinni.
Verzlunin var miðuð við það,
að gróðinn af henni yrði sem
mestur, c>g meginhluti hans
rann í vasa hinna erlendu
auðfélaga. Nokkrir íslenzkir
hluthafar fengu þó þjónustu
sína vel greidda.
Olíusamlög útvegsmanna
hafa ekki sízt merkilega sögu
að segja frá þessum tímum.
Hin erlendu auðfélög setíu
j þeim svo stólinn fyrir dyrnar,
Einkum eru það fylkisstjórnirnar og
svo borgarstjórnir, sem hafa þess-
ar framkvæmdir með höndum.
Þeir eru aðeins að litlu leyti í hönd j ,
um sambandsríkisins. j að þau gatu tæpast haldið
Hitt er svo það, að líklegt er áfram starfsemi sinni. Þau
talið, að góð kaupgeta almennings urðu að sætta sig við þá kosti,
muni haldast. Næg atvinna og er umboðsmenn hinna er-
hátt kavpgjald mun tryggja eftir- {entju olíufélaga settu.
spurnina. Skattalækkun, sem nú | yegna starfsemi Olíufélags
hefir. verið ákveðin, mun stuöla að jns sem | og samvinmi
’oví sama. Þá hefir almenn span- ................ . . _ «
r 1 ‘ ,. . . felogm eiga í sameinmgu, hef
f jársöfnun aukizt semustu misssr- . 6 ” , , . ’
in, en þess er að vænta, að eigsnd- lr Þetta gerbreytzt. Strax og
ur þess noti það smátt og smátt Olíufélagið tók til starfa,
og örfi þannig eftirspurn, vörukaup Iækkaði það verulega það
selja birgðir sínar en þeir reikn-
uðu með og eru nú að gera miklar
pantanir til verksmiðjanna, en það
við stj órnaírforustu að' af-
stöðnúm kosningum á því áii, gígnr fyrir Eisenhower,
enda var þar um að rseða ( seinustu fregnir frá Bandaríkj- örfar svo aftur framleiðsluna. Þess
aðalkosningamál flokksins. unum benda nú til þess, að hag- vegna er búizt við vaxandi fram-
Þar sem meiri hluti hins ný— fræðingar stjórnarinnar muni hafa leiðslu.
kjörna þings var löggjöfinni rétt fyrir sér. Atvinnuleysingjum Tvær atvinnugreinar standa helzt
fylgjandi, þótti sjálfsagt, að fer fækkandi aftur og framleiðslan höllum fæti, en það eru kolafram-
hinar nýju ráðstafanir kæmu vaxandi. Allt hendir til þess, aö leiðslan og stálfiamleiðslan. Ekki
•-- - --- árið 1954 ætli að verða mjög hag- er búizt við aukningu kolafram-
og íramkvæmdir.
Vestur-Evrópa nú óháðari
Bandaríkjunum en 1949.
Það er haft eftir sænskum kaup-
verð, sem olíusamlögin þurftu
að greiða. Síðan hefir það
greitt þeim árlega ágóðahluta
í samræmi við viðskipti
til framkvæmda svo fljótt
,, , . .Á þeirra. Olíusamlögin hafa nú
syslumanm, að þegar Bandaríkm 1
hnerri, fái' Evrópa lungnabólgu. j aðstoðu til að tryggja ser
Ummæli þessi eiga við það, að jafn j hin beztu kjor og eru þetta
vel smávægileg kreppa í Bánda-jþví alger umskipti frá þvi,
ríkjunum geti valdið mikilli kreppu sem áður var.
í Evrópu. Þetta var m. a. talið j Þetta hefir hins vegar orðið
t . ... stætt ár fyrir almenning í Banda- leiðslunnar að svo stöddu, þar sem sannast 1949 þegar nokkur r.am- j þess valdandi, að erlendu auð
sem unnt væn, Og þVl eigl ________________________ A ____„„ '.mmavSHnv Iiormav otafam.fin-cf cv dráttur í Bandaríkjunum haiði hin. féíöe'in nff iimboðsmenii
K . ríkjunum á sviði atvinnumála og samdráttur hennar stafar • fyrst .g
beöiö eítir, aö ping kæmi viðs]jiptamála 0g jafnvel næstum fremst af þvi, að olían verður í
saman. Mátti það heldur ekki eins gott og árið 4953^ sem er að sívaxandi mæli hlutskarpari á
lengur dragast, að hér yrði þessu leyti talið hagstæðasta árið markaðinum. Stálverksmiðjurnar
bót á ráðin. Mjólkursamsal- í allri sögu Bandarikjanna. j framleiða nú aðeins 70% af því,
an í Reykjavík tók þó ekki til j Það er talinn mikill sigur fyrir ^ sem þær geta framleitt. Minnkandi
starfa fyrr en í ársbyriun Eisenhower og stjórn hans, ef þro-, eftiispum ííkisins eftii hergögn-
7 qou i unin verður þessi í fjárhagsmálun- um hefir dregið mest úr framleiðslú
Mnro-mn er erm i ferqlru um og þVÍ em rePublikanir taldir þein'a' Eftirspurnin eftir stáli hef-
° “ * 7 . mun sigurvænlegri í þingkosning-, ir hins vegar aukist verulega í
mmni það neyðarastand, sem ■ unum a komandi hausti en þeir ' seinni tíð vegna ýmissa fram-
bændur bjuggu við í afurða-j voru álitnir fyrir skömmu síðan. kvæmda einkafyrirtækja og er því
málum á árunum 1932 og' Ef atyinnuleysi hefði aukist og fastlega húizt við, að' hún muni
1933, þegar dilkurinn lagði kreppa virzt nálæg, hefði það á-. hrátt ná fyrra hámarki aftur. |
sig á átta krónur og varla, feiðanlega verið hið bezta vatn á j _ |
var annað sýnt en að bænd myllu demokrata. Nú horfir hins Mikil fjárfesting j
ur i nokkrum Sýsium yrðu að,vegarf0' að demokratar kunni að fyrirhuguð.
eefast nnn við miólkurfram-' tal?a a þvl’ að þelr haía haldlð í Tvennt virðist nú einkum auka
To-Aci S? , , . . fiV. . 'þeim spádómum urn of á lofti, að trú á það, að ekki verði neitt úr
leiosiu. Et e-KKl iieiöl veriö kreppa væri að skapast í Banda- ‘ kreppu i Bandaríkjunum að þessu
að gei t, hefði vel getaö farið ríkjunum. sinni og heldur ekki í náinni fram-
svo, að mjólkurframleiðsla á Eina vandamálið, sem republik- tíð.
bændabýlum hefði að veru- J anir hafa við að glíma á sviði efna j Annað er hin mikla fjárfesting,
legu ieyti lagst niður og í hagsmála, ef svo fer sem nú horf- ^ sem þar er riú fyrirhuguð af ýms-
hpirrn stti A' ímmiri hrfó d nr : ir> vei'ða verðlagsmál landbúnaðar- 1 um stórfvrirtæk.ium, og af opin-
i félögin og umboðsmenn
ar alvarlegustu afleiðingar l En.j^ hafa misst drjúgan
ópu og leiddi m. a. til gengisfell-
skerf úr aski sínum. Reiði
ingar í mörgum löndum þar. Af þess ,,
um ástæðum hefir óttinn við n-ja,' þeilra birtist i árasum mal
kreppu verið öllu meiri í Évröpu
en í Bandarikjunum seinustu mán-
uðina.
Reynslan virðist nú hafa leitt
í ljós, að þessi ótti sé ástæðulítill.
Samdrátturinn í Bandarikjúnum
hefir verið meiri nú en 1949, en
hans virðist ekkert hafa gætt í V.-
Evrópu. Ástæðan er fyrst og fremst
sú, aö atvinnu- og viðskiptamál Svr
gagns þeirra, Morgunblaðsins,
á Olíufélagið.
í skrifum sínum forðast
Mbl. að minnast á þennan
samanburð á clíuverzluninni
fyrr og nú. Það reynir hins
vegar að koma af stað þeirri
tortryggni, að raunverulega
borgi Olíufélagið engann arð,
ópu eru nú komin á miklu traust- ! l>ar sem það greiði hann með
ari grundvöll en 1949 og Evrópa er j skuldabréfum. Skuldabréf
nú minna háð skiptum við dollara- j þessi verða þó greidd að fullu
svæðið en þá. Að ekki óverulegu , eftir tiltekin tíma og þangað
leyti má þakka þetta áranrri Mars- j tij eru greiddir af þeim háir
hallhjálparinnar. j vextir. Þau eru jafngild hin-
Af þeim ástæðum, sem hér eru • öruggustu skuidabréfum.
i’o'.úov ribir nn ernrum moivi hiorr
þeirra stað komið örfá stór
„verksmið j ubú“ rekin með
fjármagni reykvízkra fésýslu
manna. Má vera, að sumir
telji enn, aö slík þróun hefði
verið æskileg, en frá sjönar
miði þeirra, sem trúa á hið
þjóðlega og menningarlega
hlutvérk sveitanna, var hún
það áreiðanlega ekki.
Æsingarnar gegn afurða-
sölu löggjöf Hermanns Jónas
sonar og hin hatramma bar-
átta, sem haldið var uppi
gegn henni fyrstu árin, er nú
að mestu gieymd, en. þeir,
sem þá stóðu í eldinum til
ag koma í veg fyrir, að það,
sem á haíði unnist fyrir iand
búnaðinn, yiði aftur frá hon
um tekiö, eiga þó ýmsar end
urminningar frá þeim tíma,
sem hafa a. m. k. sitt reýns’.u
gudi. Þess er t. d. gott að
minnast hve vel mikill hluti
reykvizkrar verkamannastétt
a.r þá stóð með bændum í bar
áttunni, þegar reynt var að
koma á samtökum í hötuð
síaðnum til að koma í veg
fyrir kaup ‘landbúnaðaraf-
urða. Munu og ýmsir, er að
um stórfyrirtækjum, og af opin-
ins. Republikanir eru tregir til að berum aðilum. Mörg helztu stór-
tryggja bændum ákveðiö verð, eins fyrirtæki landsins hafa byrjað á
og gert var í stjórnartíð demo-' framkvæmd mikilla áætlana um
krata, þar sem ríkið verður þá a'ð endurbyggingu og aukningu verk-
kaupa þær afurðir bænda, sem ekki1 smiðja sinna. Þá hafa opinberir
seljast, og getur það bakað því ’
mikil útgjöld. Ef republikanir
breyta þessari tilhögun til óhag-
aðilar á prjónunum miklar áætlan
ir um byggingai', vegagerðir, orku-
ver og aðrar slíkar framkvæmdir.
Nú er hin opinbera and- ir þeirra manna, sem viidu
staöa gegn afurðasöhúóggicf, íslenzkan landbúnað feigan,
landbúnaðarins löngu niöur sérstaklega sauðfjárbúskap-
fallin, cg sumum kann að inn. og þóttust hafa þau rök
Lcma það undarlega fydr (fyiiv máli sínu, að erlendar
sjcnir nú, að hún skuli nokk landbúnaðarafurðir væru c-
urntíma hafa átt sér stað. Nú | dýrari en innlendar. Siðar
gildandi lög um framleiðsiu skildist mönnum, áð fátt yrði
ráð og afurðasölumálin íjfvamleitt á íslandi, ef aiJt
sambandi við það, virðast nú yrði keypt frá útlöndum, sem
af flestum talin eðlileg. Það
hefir iíka komið í ljós hvað
eftir annað síðustu áratugi,
að bændur eru ekki eina fram
leiðslustéttin á þessu landi,
sem getur þurft á löggjöf aö
halda starfsemi sinni til
sluðnings.
Seg.ia má, að í stríðslokin
og íyrstu árin eftir stríðið
hafi um skeið aö sumu leyti
horft nckkuð óvænlega um
aðstööu bændastéttarinnar í
samblæs.trinum stóðu, fyrir ,þjóðféiaginu. Hin svonefnda
löhgu l:afa áttað sig á bví, j nýsköpunarstjórn var land-
aö 1 það smn hafi verið of búnaðinum þung í skauti. Þá
laj'.gt ueuRið. I voru um tíma háværar radd
þar væii ódýrara en hér. og
að \e:ðbólgan hafði raskað
hlutföl.’unum milli inniends
og e'.lends verðlágs. Og nú
hefir áróður nýsköpunarar-
anna gegn landbúnaöinum
verið kveðinn niður að mestu
leyti.
Nú á sú skoðun vaxandi
fylgi aö fagna, að landoúnað
urii’n sé og muni verða cn’.n
af iurnsteinum þjoðlífs á ís-
landi. Með þetta í huga er
gott aó minnast 20 ára af-
inæl^s afurðíasöiulöggjafar-
innar og baráttunnar, sem
hún kostaði
raktar, ríkir nú stórum meiri bjart
sýni á sviði fjárhagsmála í vest-
rænum löndum en fyl'ir fáum
mánuðum síðan. Kommúnistum
veldur þetta hins vegar miklum
vonbrigðum. Þeir voru farnir að
trúa á, að kreppa væri að skapast
í Bandarikjunum og Vestur-Evrópu
og hugsuðu sér gott til glóðarinnar.
Fyrir þá hefði það getað reynzt
margfalt meiri ávinningur en sigur
sá, sem þeir unnu við Dien-Bien-
Phu og þeir láta nú mest af.
Hernaðarbandalag
Abessiníu og
Bandaríkjanna
Addis Abeba, 10. maí. Haile
Selassie, keisari Abessíníu fer
innan skamms i heimsókn til
Bandaríkjanna og mun þá
endanlega verða gengið frá
samningum um hernaðar-
bandalag, sem þessi ríki hafa
ákveðið að gera með sér.
Bandaríkin fá samkvæmt
samningi þessum rétt til að
hafa herbækistöðvar í Abess
íníu og Eritreu. Bandaríkin
skuldbinda sig hins vegar til
að sjá her Abessíníu fyrir næg
um vopnabúnaði. Er keisarinn
kemur úr ferðalagi sínu til
Bandarikjanna mun hann
fara í heimsókn til allmargra
landa í Evrópu.
Það er hægt að selja þau og
veðsetja og breyta þeim í
hlutabréf í Olíufélaginu. Það
er þess vegna hin fyllsta blekk
ing, að arðurinn sé ekki
greiddur með öruggum verð-
mætum. Raunverulega er hér
um sama fyrirkomulag aff
ræða og begar kaupfélag legg
ur arðshluta í stofnsjóð.
Hann er bundinn þar vissan
tíma, en er þó örugg eign
viðkomandi viðskiptamanns.
Vegna þess, að Olíufélagið er
hlutafélag, getur það ekki
lagt arðinn í stofnsjóð, en
hlutafélagsformið var valiff,
því að þátttaka útgerðarinn-
ar var bezt tryggð með þeim
hætti.
Eins og sést á framansögðu,
er rógur Mbl. um þessi skulda-
bréf fullkomlega á sandi
byggður. Hann er sprottinn af
gremju yfir því, að á einum
sjö árum hefir Olíufélaginu
tekizt að ná um helmingi olíu
verzlunarinnar úr höndum
leppfyrirtækja hinna erlendu
auðhringa, tryggt viðskipta-
mönnum sínum góðan hagn-
' að og byggt upp dreifingar-
(kerfi, sem verður varanleg
eign almennings í landinu.
Engum kemur á óvart, þótt
málgögn auffmanna, eins og
Mbl., reyni aff ófrægja slíkt
umbótastarf og noti til þess
liin ólíklegustu tilefni.