Tíminn - 13.07.1954, Blaðsíða 5

153. blaff.
TÍMINN, þriSjudagmn 13. júlí 1354.
Þí’iðjHd. 13. júlí
EVIiiiBiisSeysi i
Morgunbiaðinu
Þeir, sem skrifa um verka-
Þjððleg endurreisn með
Norsk stjórnarvöld sýna henni vaxandi ski’ining
I norðlregustu héruðum Noregs
hafa verið tveir litlir þjóðflokkar,
Samar, sem oft eru kailaðir Lapp- j
ar, og Finnar, sem eru einnig nefnd i
ir Kvenir. Báðir þessir þjóðfiokk-
ar tala úralska tungu, en Samar i
hafa að öðru leyti haldið betur i
Edvard Welle-Strand:
mannabústaði í Mbl., eru nú, við sérsiðum sínum og einkennum.
búnir aö átta sig á því, að Þeir eru talsvert dekkri á hörund
það muni vera rétt, að áhrifa en Finnar. Þjóðernisleg vakning
menn í Sjálfstæðisflokknum: eykst nú mjög meðal Sama og er
hafi verið á móti setningu j m- »• sagt frá henni i eítirfarandi
laganna um þetta efni, þeg-Jerein eftir sænska blaðamanninn
ar þau voru sett á Alþingi.
En blaðið spyr eitthvað á
þessa leið: Megum viö Sjálf- — í norðlægustu héruðum
stæöismenn ekki lofa gott ■ Noregs, Finnmörk og Troms, eru
tveir fámennir þjóðflokkar, Sam-
ar og Finnar. Samarnir eru frum-
býlingar Finnmerkur og er fjöidi
þeirra nú 12.000. Finnarnir eru aft
ur á móti ekki nema 5000. Á fyrri
hluta miðalda höfðu Samarnir
dreifzt suður um landið til hinna
hlýrri skógarhéraða í Östlandet.
Snorri segir á einum stað frá
því í Heimskringlu, að Haraldur
hárfagri varð svo ástfanginn aí
einni Samamær, að hann kvæntist
henni og unni henni svo með ærsl-
um, að hann sat yfir henni dauðri
í hálft ár. Það var með hörkubrögð
um, að frændur konungs fengu
hann til að vikja írá banabeði
hennar. Þeirra biðu þó þau öriög
að vera drepnir sem seiðmenn og
voru settir í útsker, or sjór fiædui
yfir.
Þonnig má segja, að Finnmerkur-
auðnirnar hafi verið friðað ’.and-
svæði fyrir Samana um aldaráðir.
Einu skiptin, sem þeir á miðöld-
um höfðu við Norðmenn, voru í
sambandi við skattamál. Hinn svo-
nefndi Finnskattur var heimtur
ER A LEIÐ MIÐALDIR, hrökt-
inn af lénsherrum hi:is gamla Há-
ust Samarnir frá Östlandet undan iogalands. Skattheimtan var kon-
Norðmönnum. Nú er þar ekki Ieng ungleg umbun, er fékk þeim mik-
ur nema fámenn Samakynkvíst, er illa tfikna færði konungi á hinn hreindýrahjarðir, er skipta þús-
heldur sig á hálendinu upp af Rör- bóSinn drjúgan skerf í sjóð. j undurn dýra, og þar eð hver hretnn
os með hreinahjarðir sínar. En I í stjórnarfarslegu tilllti var
allar líkur henda tih að hún muni Finnmörk þá nánast óþekkt land, hundruð krónur, geta menn seð
innan skamms blandast Norðmönn og Samarnir urðu einnig að gjaida nokkur auðæú eru fglgin í þess-
mál nú og viðurkenna gagn-
semi þess, þó að við höfum
áður verið á móti því? Auð-
vitað mega þeir það. Það er
vel farið, og -rétt að þakka
það, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn kann að gera nú til að
stuðla að byggingu verka-
mannabústaða. En hingað til
hefir farið ákaflega lítið fyrir
forystu hans í því máli. í
Keykjavík hefir hann haft
miklu meiri trú á framtaki
einstaklinga, sem byggja hús
til sölu eða leigu, og þá oft
stærri en svo, að þær komi
lágtekjúmönnum að notum.
Nýsköpunarstjórninni, sem
Sj álf stæðisf lokkurinn veitti
forstöðu, var sorglega gleym-
in á þessi mál. Verkamanna-
hverf i nýsköpunarstj órnar-
innar, þera sérstakan svip,
ekki er til að státa af. Það
eru hin alkunnu bragga-
hverfi, sem bæjarstjórnin í
Reykjavík fékk hjá setulið-
inu. Bygginga\sj óður verka-
manna fitnaði ekki af stríös-
gróðanum.
En þótt Mbl. hafi nú tek-
ist að átta sig á því, sem gerð-
ist á Alþingi 1929, er það enn
lialdið einkennilegu minnis-
leysi eða. jafnvel rangminni
um það, sem gerðist í málum
verkamannabústaðanna á Al-
þingi 1950—’52. Til glöggvun-
ar þykir rétt að rifja það
upp í meginátriðum. Á önd-
verðu ári 1950, gerði Fram-
sóknar- og Sjálfstæðisflokk-
urinn með sér samninga um
stj órnarmyndun. Framsókn-
annenn lögðu þá til og fengu
samþykkt, að nál. 7. milljónir
króna af gengishagnaði bank
anna vegna breytingar á
skfásetningu erlends gejald-
eyris yrðu lánaðar Bygginga-
sjóði verkamanna, og honum
síðan afhentur hluti af stríðs
gróðaskatti. í gengisfrum-
varpi því, er Sjálfstæðismenn
höföu áður lagt fram, var
ekkert um þetta, og er hægt
að sannfæra sig um það með Auðvitað er hér ekki um menn einkum áhuga á fjár-
því að lesa. A-deild Alþingis- neinar stórupphæðir að ræða, útvegun til bæjarbygginga, til
tíðindánna. Síðan bar það til, miðað við hina miklu þörf. ao greiða áfallnar skuldir
að á öðru ári, sem Framsókn-'En miðað við það starfsfé, Reykjavíkurbæjar. Var þess
arflokkurinn fór með fjár- sem sjóðurinn hefir fengið einnig fuíl þörf, enda á það
málastjórn ríkisins (1951), hingað til, var þetta vissulega fallist. En aldrei hefir þess
varð töluverður greiðsluaf- mikið fé, og sérstaklega mun- j orðið vart, að Mbl. hafi lát-
gangur hjá ríkissjóði. Af'aði vel um það, af því að það ið Rannveigu njóta þess sér-
þessu fé fékk Byggingasjóð- j varð að lokum óafturkræft J staka áhuga, sem hún hafði
Frá Norður-Noreji. Samabústaður er á miðri myndinni.
um, ilswmt bdfí.iaoi siniun. ÞU'rJ-
verjar breardu oi'm a: þeim kof-
ana sem aðra b/ggó' Fmnmórk,
■og Lappar, sem nú eru þar búfastir,
hafa fengiS nýtízkulegri hibj'Ii. Þeir
Samar, sem enn lifa hirSingjálífi
á auðnum Finnmerkur, eru y’fir-
leitfc miklu betur stæðir fjárhags-
lega en þeir, sem tekið hafa 3ér
fasta búsetu. Margir eiga þeir
STORT OG SMATT:
Jafnvægi í byggð
landsins
Hinn 4. febr. samþykki Al-
þingi svohljóðandi tillögu til
þingsályktunar: „Alþingi á-
lyktar að fela ríkisstjórninni
að hefja nú þegar undirbún-
ing að heildaráætlun um
framkvæmdir í þeim lands-
hlutum, sem við erfiða að-
stöðu búa sökum erfiðra sam
gangna, og skorts á raforku
og atvinnutækjum. Að slík-
um undirbúningi loknum skal
ríkisstjórnin leggja fyrir Al-
þingi tillögur sínar um nauð-
synlegar framkvæmdir. Skulu
þær stefna að því að skapa
og viðhalda jafnvægi í byggð
Iandsins og tryggja sem mest
framleiðsluafköst þjóðarinn-
ar. Fiskifélag íslands, Bún-
aðarfélag íslands og Lands-
samband iðnaðarmanna skulu
vera ríkisstjórninni til stoð-
ar við starf þetta.“ — Tillaga
þessi var flutt af sjö þing-
mönnum. Ríkisstjórnin hefir
nú falið tveim alþingismönn
um, þeim Gísla Guðmunds-
syni og Gísla Jónssyni, að
imdirbúa og semja áætlun
þá, sem gert er ráð fyrir.
Nótabátar úr stáli
ei' nú á dö~um metinn á nokkur
Finnmerkur- ' valdhafa, ei' litu á þetta landsvæði
að þeii' geta sem sitt lén. Mátti því segja, að
um. Rörossamarnir tala allt aðra skatta tii sænskra og rússneskrjr
Samamállýzku en
samarnir, svo ólíka,
ekki skilið hverir aðra. Þeir hafa þar væri hver hnúta nöguð. Finn-
þannig gersamlega skilizt frá for- skatturinn var einkum goltíinn í
feörum sínnm í Norður-Noregi. j skinnum bjóra, bjarndýra og ann-
Á Naumudalsfióllunum lifir einn arri grávöru, ásamt- rostungatönn-
ig önnur Samaættkvísl, sem talar um> er voru verðmætur gjaldmiðill
enn aðra tungu en bæði Rörossam I utanfíkisverzlun Norðmanna.
arnir og Finnmerkursamarnir. I Eftir ákvörðun landamæra milli
Pram um allar miðaldir var allfjöl Rússlands, Svíþjóðar, Fir.nlands og
menn Samaættkvísl í Norðlandi, Noregs, töldust Samarnir norskir
en þeii' eru nú alveg blandáðir
Norðmönnum nema nokkur huntír
uð Samar, er búa í Týsfirði.
þegnar og komust af með að gjalda
skatta í þágu eins rikis.
ÞAÐ MA ÞAKKA ÞVI, að Sam-
arnir hafa búið á hinum óbyggðu
víðáttum Finnmerkur, að þeir
hafa ekki á liðnum öldum olandazt
Norðmönnum. Þeir hafa á liðn-
um öldum lifað á auðnum, þar sem ekki betur
Norðmenn hafa ekki haft neinna lífið og á
NU A T/MUM er ekki nema um
helmingur peirra Sama, er búa á
Finnmörk, hirðingjar. Flestir cru
sjómenn eða bænd.U' við h'.na
löngu firði Finiimoi'it ír og hm nieð
fljótunum. Fles'.ir þeirra geiðu
>r.n rei't að draga fvam
1 ítíims scyrj ald a rárur u m
sérstakra hagsmuna að gæta. siðustu lifðu þeir flestir í torfkrf-
urinn 4 milljónir en þar að t framlag samkvæmt f-rum-, á verkamannabústöðunum.
varpi Framsóknarmanna. |Hún virðist jafnvel vera verr
auki var allmiklu fé varið til
smáíbúða og bæjarbygginga.
Seint á árinu 1952 báru þrír
aiþingismenn , Framsóknar-
flokksins íram í efri deild
Eins og þingtíðindi bera liðin í því góða blaði en aðrir
vott um, var það Rannveig þingmenn Framsóknarflokks-
Þorsteinsdóttir, þáv. þingm.' ins um þetta leyti. En vænt-
Reykvíkinga, sem innan Fram J anlega kemur hinu nýi skiln-
Alþingis frumvarp, þar sem sóknarflokksins og utan, eink J ingsauki Mbl. í þessu máli að
lagt var til að ríkissjóður jum beitti sér fyrir fjáröflun j fullu gagni, þegar Framsókn-
gæfi Byggingasjóði eftir bæði til verkamannabústaðanna, armaður verður næst kosinn
lánin, samtals nál. 11 millj.Jásamt félagsmálaráðherran- á þing í Reykjavík. Vonandi
kr. og varð þetta frumvarp aðjum, Steingrími Steinþórssyni. I verður þá einnig hætt að
lögum á sama þingi. Hér var(Rannveig flutti þingsályktunjtelja eftir lán úr Bygginga-
ekki um nein skilyrði að artillögu um að Bygginga-jsjóði til verkamannabústaða
ræða, eins og segir í Mbl., sjóður fengi 12 milljónir afií kaupstöðum og þorpum ut-
því að þeir báru sjálfir fram tekjuafgangi 1951, þótt ekki an Reykjavíkur, eins og gert
tillöguna um eftirgjöf lánana yrði nema 4 milljónir, en umlvar í Mbl. sí'ðastliðinn sunnu-
tvéggja til þyggingasjóðsins. það leyti höfðu Sjálfshtæðis- |dag.
um ferfætlingum, er reika um aúðn
ír Finnmerkur.
; Samarnii' eru nú komnir á það
menningarstig, að þeir
jafnréttis við norsku fyrir mál sitc
í skólunum. Má því segja, að steik
þjóðernísvakning sé meðal Sam-
anna á Finnmerkurfjör.um. Sem
j sérstakur ættbálkur gera þeir Kröf-
• ur um að halda einkennum sínum,
i og hafa norsk yfirvöld íallizt á
það sjór.armið. Það eru þvi engar
i hömlur lagðar á þjóðiega vakn-
iingu Samanna. Karasjok, hinn
sögufrægi kirkjustaður Samanna <
Finnmerkurauðnum, er orðinn liöf-
uðstaður þeirra.
ÞEGAR HEFIR VERIÐ stofnaður
þar samneskur gagnfræðaskóli, c§
nú er unnið að því að gera þenn-
an garnla kirkjustað að samnesk-
um Maíhaugi. Uridir þ i hreyfingu
renna sterkar stoðir, svo að óhætt
mun að fullyrða, að slikt muni tas
ast. Menningarsögulega væri einn-
ig mikill fengur að sliku, þar eð
rnikill munur væri að hafa á cin-
ura stað allt það, sem segja n'.á að
verið hafi rauði þráðurinn í mer.n
ingu Sama um aldaraðir, en það
sé ekki dreift um öræli I.applands.
Þá gefa þeir út sitt eigið blað
á samisku, og langt er nú síðan
biblían var þýdd á mál þeirra og
sálmabókin. Þetta eru aftur á moti
þær einu bókmenntir, sem þeir
eiga, svo að skiljanleg er sú krafa
þeirra, að norskar bókmer.ntir
verði þýddar á samisku.
Að lokum má geta þess, að Sam-
arnir hafa lagt fram sinn skerf tii
norskrar menningar, þar sem eru
hinar ágætu bækur Samaskáldsins
Matti Aikio, skrifaðar 4 norsku um
líf Lappanna. Þá er að geta sam-
neska málarans og teikaavans Jons
Savios, er dó um aldur fram. Tcikn
Frá því hefir verið sagt, að
Landssmiðjan hafi nú nýlega
lokið smíði tveggja síidar-
nótabáta úr stáli og að keypt
ir hafi verið nótabátar úr
stáli frá Noregi. Er talið, að
íslenzkir stálnótabátar séu á-
líVa dýrir og þeir norsku og
líka áiika dýrir og íslenzkir
trébátar. Hér er um athyglis
verða nýjung að ræða. Tím-
inn hefir áður getið um smíði
fiskibáta úr stáli í Hollandi
og Þýzkalandi, en þar er nú
krefjast mikið smíðað af slíkum bát-
um, Stálskip eru talin mun
ódýrari í viðhaldi en tréskip
og hafa ýmsa aðra kosti. Him
vegar er nú örðugra en fyrr
aó fá nægilega gott efni í
tréskip, og hafa skemmdir
komið fram í nokkrum nýleg
um vélbátum hér á landi af
þeim sökum.
Pólitiskt raat á
útvarpsefni
Þjóðviljinn hefir tekiS upp
þá „nýsköpun“ í blaða-
mennsku að sjá flokksmönn-
um sínum fyrir pólitísku mati
á dagsskrárefni útvarpsins.
Matsmaðurinn er Gunnar
Benediktsson, og birtir hann
matsgerðir sínar vikulega í
blaðinu. Er þetta mikill styrk
ur þeim, sem veikir kunna
að vera í trúnni, að að forða
þeim frá því að komast á þá
skoðun, t. d. að maður, sem
hefir gagnrýnt kommúnista,
getað sagt satt í útvarp!
Vilja koramúnistar
meiri bátagjaldeyri?
Undanfarin ár hafa komra-
únistar hamast gegn hinu
svokallaða bátagjaldeyrisfyr-
irkomulagi og talið það með
öllu óhafandi. Hafa þeir bæði
í blöðum sínum og ræðum á
ýmsum vettvangi lagt sig
ingar hans og raderirigar eru nú' mjög fram um að draga fram
seldar á himinháum prisum, þó að þá ókosti, sem taldir eru á
sjálfur væri hann nær sultinu i þessu fyrirkomulagi, og ýkt
hel í Osló. jþá eftir mætti, og aldrei við-
Framhald á 6. síðu. Framhald á 6. síðu.