Tíminn - 28.12.1954, Qupperneq 4

TÍMINN, þriðjudaginn 28. desember 1954.
293. blað.
Eins og allir vita, sem nokk
uð eru kunnugir í Vestur-
Skaftafellssýslu, stendur
Kirkjubæjarklaustur undir
hlíðinni, sunan undir Klaust
urheiðinni.
Kirkjubæjarklaustur er
sögufrægur staður að fornu og
og nýju. í Landnámu segir
að Ketill hinn fíflski, dóttur
sonur Ketils Flatnefs, nam
land milli Geirlandsár og
Fjarðarár.
Hann bjó í Kirkjubæ. Áður
höfðu þar Papar setið, þar
máttu heiðnir menn ekki búa.
En Ketill var kristinn.
Snemma hefir þar kirkja ver
ið. í Njálssögu segir frá því,
þegar Flosi fór til brennunn
ar á Bergþórshvoli. Riðu þeir
til Skógahverfis og komu í
Kirkjubæ. Bað þá Flosi alla
ast fyrir, og gerðu menn svo.
Sýnir þetta, að þarna hefir
verið kirkja þegar í byrjun
kristni hér á landi, og mun
svo hafa verið þar til hún
var flutt að Prestbakka á síð
ari hluta 19. aldar. Síðar var
þar svo stofnað klaustur eins
og kunnugt er. Mun ég ekki
gera frekari tilraun til að
rekja sögu staðarins, til þess
skortir mig öll nauðsynleg
gögn, en vil aðeins drepa á
nokkra menn, sem þar hafa
búið á síðari tímum.
Á fyrri hluta 19. aldar bjó
þar stórbúi Jón Magnússon,
ættaður úr Skagafirði. Hann
átti fjölda barna og eru mikl
ar og merkar ættir frá honum
komnar í Vestur-Skaftafells-
sýslu. Þar á eftir bjuggu þar
sýslumenn Skaftfellinga. Má
þar til nefna Árna Gíslason,
sem lengi bjó þar, en flutti
til Krýsuvíkur, þegar hann
lét af embætti og bjó þar til
dauðadags.
Það er í frásögur fært, hvað
fjárríkur hann var, þegar
hann flutti frá Klaustri. Er
fullvíst, að rekstur hans var
um 1400 fjár. Hann hafði að
vísu tvær jarðir til ábúðar.
Síðar var þar Sigurður Ólafs-
s<jn, 1881—1891, síðar sýslu
maður Árnesinga, og síðast
Guðlaugur Guðmundsson.
Hann kom þangað 1891 og sat
þar til 1904, en var þá skipað
ur sýslumaður í Eyjafjarðar-
sýslu og bæjarfógeti á Akur-
eyri.
Voriff 1904 keypti Lárus
Helgason jörðina og flutti
þangað ásamt konu sinni El-
ínu Sigurðardóttur frá Breiða
bólstað á Síðu.
Bjuggu þau á Kirkjubæjar
klaustri meg þeirri rausn,sem
löngu er landskunn orðin í
39 ár, eða til 1941, en það ár
lézt Lárus. Synir þeirra hjóna
eru 5. Tóku þeir þá við jörð
og búi og hafa rekið það í fé
lagi síðan, þótt sumir þeirra
hafi dvalið árum saman ann
ars staðar. Er það sjaldgæf
samheldni, og tryggð við föð
urleifð sína.
Verður nú sagt nokkuð frá
hinum miklu framkvæmdum,
sem gerðar hafa verið á
Kirkjubæjarklaustri hin síð-
ari ár.
Kirkjubæjarklaustur er
mikil og fögur jörð, túnið nær
upp að hlíðinni, sem er óslitin
frá Systrastapa ag vestan, að
norðaustur takmörkum jarðar
innar, þar sem áin Stjórn fell
ur niður af heiðinni. Öll er
hlíðin grasi gróin, upp að lág
um hamrabeltum, sem eru
með allri brúninni. Neðan við
túnið rennur Skaftá, þung og
vatnsmikil til austurs.
Uppá heiðarbrúninni er
stöðuvatn, sem heitir Systra-
vatn. Úr því rennur lækur nið
ur hjá bænum, sem knýr raf
stöðina, sem er aflgjafi þeirra
Klaustursmanna. Lækurinn
var vatnslítill og misbresta-
Maynús Finnbogason:
Ur Ausfurvegi 5
Á Kirkjubæjarklausfri
samur, en hefir nú verið stór
aukinn, með miklum skurða
grefti uppi á heiðinni og vatns
miðlun í vatninu. Er nú kom
in þarna fullkomin rafstöð,
sem nægir staðnum sem afls-
og hitagjafi nú og um næstu
framtíð að minnsta kosti.
Fyrir norðan vatnið var einu
sinni býli, sem hét Klausturs
sel. Þar eru nú og hafa lengi
verið fjárhúsin frá Klaustri.
Er nú búið að rækta þarna
stórt tún. Heiðarnar eru geysi
víðáttumiklar og allar grasi
grónar, eru þar hin ákjósan
legustu beitarlönd.
Fram að síðustu árum var
aðalheyskapurinn tekinn á
heiðurium. Þarna stóðu marg
ir karlmenn að slætti allan
síðari hluta sláttarins og
álíka margar stúlkur að raka.
Svo kom hestasláttuvélin með
rakstrartækjum, og þar á eft
ir dráttarvélin. Þá var heyið,
er afgangs var í fjárhúsunum
flutt niður snarbratta fjalls-
hlíðina á reiðingshestum. Nú
er heyskapurinn af túnunum
orðinn svo mikill, að allur
heyskapurinn á heiðinni er
úr sögunni. En í stað þess var
í sumar flutt á annað hundrað
hestburðir af töðu á 10 hjóla
trukk uppá heiði, í fjárhús-
hlöðuna, því að allt hlöðurúm
var þrotið heima.
Sunnan við SKaftá er Eld-
hraunið mikla, sem rann
þarna 1784, svo að segja við
bæjarvegginn á Klaustri.
Það mun flestum, sem koma
á þessar slóðir, verða hugsað
til þeirra ógnarlegu náttúru-
hamfara, sem þarna áttu sér
stað fyrir 170 árum. Hin hug
prúða trúarhetja séra Jón
Steingrímsson hafði kvatt
söfnuð sinn til þess að koma
saman í húsi Drottins, biðja
hann miskunnar og fela sig
honum á vald. En svo nærri
var hraunflóðið komið staðn
um, að búast mátti við, að
það tæki kirkjuna og staðinn
á hverri stundu. Við sjáum
prestinn í anda þar sem hann
stendur fyrir altarinu. Með
trúarstyrk, eldmóði og krafti
mælsku sinnar hrífur hann
tilheyrendur sína svo, að á
þessari stundu virðast þeir
gleyma þeim ógnar hamför
um náttúrunnar, sem um-
kringir þá og ógnar lífi þeirra
og afkomu allri. En meðan á
messunni stóð, stanzar hraun
straumurinn. Og hvað sem
þessu hefir valdið, verður
þetta alltaf dásamlegur við-
burður og ógleymanlegur
þeim, sem vilja um það
hugsa. En eitt er víst, að fólk
ið, sem þarna var saman kom
ið trúði, að þarna hefði gerzt
kraftaverk, sem veitti því ó-
metanlegan kraft til að berj
ast áfram fyrir lífi sínu.
Kirkjan á Kirkjubæjar-
klaustri stóð af sér ógnir og
hörmungar Skaftáreldanna,
en var síðan flutt að Prest-
bakka. En kirkjugarðurinn
hefir verið girtur með vand-
aðri steinsteypugirðingu, og
bíður þess, að kirkjan verði
aftur reist að Kirkjubæ á
Síðu.
Að sjálfsögðu hvíla margir
merkismenn og konur i kirkju
garðinum á Klaustri, en án
alls mannjafnaðar mun mörg
um finnast bera hæst nöfn
þeirra séra Jóns Steingríms-
sonar og héraðshöfðingjans
Lárusar Helgasonar, sem báð
ir urðu bjargvættir Skaftfell
inga, sinn í hvoru eldgosi.
Milli Skaftár og Stjórnar
Séð heim að Kirkjubæjarklaustrz neðan frá Skaftá. Myndin
er tekia fyrir allmörgum árum, og hafa þar nú bætzt við
mörg hús og reisuleg, svo sem hið nýja verzlunarhús Kaup-
félags Skaftfellinga, sem birt var mynd af í síðustu þátt-
um, ?iýtt sláturhús, nýtt gistihús og samkomuhús og læknis
og prestshús. Brekkan er þó hin sama, nema skógurinn,
sem þar hefir verið gróðífrsettur, hefir dafnað vel. Rétt
ofan við brú?zi7za er Systavartn, en þaða77 er vatn leitt á
rafstöðina við bæinn.
og Breiðbalakvíslar er sand-
flæmi, sem er 1350 ha að
stærð, eða var það áður en
það fór að gróa. Heitir það
Stjórnarsandur.
Þessi mikla eyðimörk var
mönnum mikill þyrnir í aug
um og olii margvíslegu tjóni.
Þegar austan og norðaustan
stormar gengu, lagði sandbyl-
inn vestur með fjallinu og olli
miklum skemmdum á túninu
að austan, auk þess lagði
mökkinn suður yfir Skaftá,
einkum þegar ís var á ánni.
Það er langt síðan farið var
að gera tilraunir til að hefta
sandfokið og græða upp sand
inn.
Nokkru eftir síðustu alda-
mót voru gerðar fyrstu tilraun
ir, sem mér er kunnug um, til
að græða sandinn með því að
veita Stjórn á hann. Það
voru gerðir lágir stíflugarðar
úr sandi, sem svo voru þaktir
með aðfluttu torfi. Þetta bar
talsverðan árangur og fór að
gróa út frá görðunum. En það
voru margir, sem áttu þarna
hlut að máli og fjárráð lítil,
svo að þessar tilraunir fóru út
um þúfur, og allt, sem unnizt
hafði, varð að engu.
Það var Búnaðarfélag Suð
uramtsins sem stóð fyrir þess
um framkvæmdum. Forstöðu
menn voru fyrst Sæmundur
Eyjólfsson og síðar Sveinbjörn
Ólafsson, báðir búfræðingar.
Eitthvað mun Sigurður Sig-
urðsson einnlg hafa komið
þar við sögu.
Nokkru síðar gerði Lárus
Helgason aðra tilraun, en hún
var í því fólgin, að sett var
upp stór sandgræðslugirðing
og sáð í hana melfræi. Það bar
heldur ekki tilætlaðan árang
ur. Sandurinn reyndist of gróf
ur og þurr til þess, að melgras
ið festi þar rætur. Aðeins
nokkrir lítilfjörlegir melakoll
ar hjörðu af.
En nú var lausnin á þessu
vandamáli í nánd. Nú datt
þeim bræðrum í hug að reyna
að ná Skaftá upp á sandinn
og láta botnfall hennar, jökul
leirinn, þétta sandinn, herfa
hann svo og sá í hann gras
fræi. Var nú ekki um annað
að gera en að dæla vatninu
upp á sandinn og nota til
þess rafmagn. Þetta var fram
kvæmt, þó að erfiðlega gengi
að ná í viðeigandi tæki. Ég
held að fáir hafi verið trúaðir
á, að þetta mundi bera mik
inn ávöxt.
En nú er sjón sögu ríkari.
Nú geta þeir, sem um Skaftár
brúna fara, séð allstóra girð
ingu, sem var slegin í sumar
og var kafgras af nýræktar
töðu. En með þessu er ekki öll
sagan sögð. Þegar niður á
sandinn kom, fór vatnið að
síast upp úr sandinum. Fór
þar strax að myndast gróður,
sem nú þekur allan neðri
hluta sandsins. Nú hafa þeir
einnig tekið Stjórn og veitt
henni á norðurhluta sandsins.
Nú er hann allur orðinn svo
rakur, að ekki vottar lengur
fyrir sandfoki. Og fullar likur
eru fyrir, að sandurinn verði
algróinn áður en margir ára
tugir eru liðnir.
Nýræktarstykkið, sem áður
getur, gaf af sér í sumar 150
hesta af ágætri töðu.
Hér er um svo merkilegt og
sérstætt framtak að ræða, að
mörgum mætti til fyrirmynd
ar verða. Hvað mætti gera á
Skóga- og Sólheimasandi, svo
aðeins sé dæmi nefnt?
Skal nú vikið lítillega að
öðrum framkvæmdum þeirra
Klausturbræðra. Búið er að
byggja heyhlöðu austur á
sandinum, sem tekur 8—9
hundruð hesta. í henni er súg
þurrkun. Þegar ég kom þang
að var búið að kjölfylla hana
af töðu, sem var að verða
skraufþurr, og dúaði undir
fæti undan átökum tveggja
rafmótora, samtals 15 kw.,
sem bæði blása í heyið og hita
loftið. Svo var þetta hey
blautt, þegar það var látið í
filöðuna, að pollur stóð á oíl
pallinum. Þá sagði maður,
sem þetta sá: „Ef þetta verð
ur gott hey, skal ég ekki allt
marka“. En eftir nokkra daga
var þetta orðið fyrirmyndát,
hey. Nú er uppblásturinn. a.ust
an í túninu stöðvaður, og ér
nú sem óðast verið að nema
sandinn að nýju.
„Fögur er hlíðin“, sagði
Gunnar forðum. Þet'ta a' einn
ig við um aðra hlíð, hlíðina
fyrir ofan Kirkjubæ á Síðu.
Það var eitt af fyrstu verkum
þeirra bræðra að gróðursetja
birkiskóg í margar dagsláttur
í brekkunum upp af bænum.
Nú eru þessi birkitré orðin
um og yfir 2 metrar á hæð.
Eitthvað er búið að setja af
barrtrjám innan um birkið,
Þetta er fallegasti birkiskóg
ur, sem ég hefi séð, svo bein
vaxin og jöfn eru trén.
Mestur hluti þessa mikla
bæjarskógar mun vera úr trjá
ræktarstöð Hermánns Jónás-
sonar í Fossvogi. |
Kirkj ubæj arklaustur er orð
ið fallegt þorp. Auk heima-
húsa eru þar slátur- og frysti
hús, verzlunarhús og gistihús.
Læknisbústaður er þar og
prestsetur. Fleiri hús eru þar
einnig.
í Kirkjubæjarhreppi eru
um 30 búendur. Þeir eiga 21
dráttarvél. Rafmagn er á 27
bæjum. Vothey er á öllum
bæjum og súgþurrkun á 4. Á
nokkrum bæjum eru íbúðar
hús, heyhlöður og fjárhús í
smíðum.
Spyrji maður Síðu.menn,
hverju þeir þakki helzt þessar
miklu og skjótu framfarir, er
alls staðar sama svarið:, „Það
er mest rafmagninu að
þakka“. „En af hverju eruð
þið svna langt á undan ögrum
sveitum í þessu efni“ ? „$enni
lega eru hér almennt betri
skilyrði en víða annars stað
ar. En fyrst og fremst var það
gæfa okkar að eiga Bjarna
heitinn í Hólmi. Hann sá alls
staðar möguleika, og ekki
vantaði úrræðin. Og þetta
varð svo ótrúlega ódýrt í hönd
unum á honum“. Svo komu
aðrir, sem lærðu hjá honum
og tóku upp merki hans.
Ég spurði búnaðarfélagsfor
mennina, hvað þeir teldu ííú
mest aðkallandi að gera. Þeir
svöruðu báðir: Að koraa upp
súgþurrkun á sem allra flest
um bæjum. Við erum búnir
að leggja svo mikið í kostnað
við ræktun og eigum þó mikið
ógert í þeim framkvæmdum,
ag ekki má láta hjá líða að
tryggja nýtinguna eftir því
sem frekast er kostur á. Enda
er reynsla þeirra, sem búnir
eru að koma sér fyrir svo
góð, sem raun ber vitni um.
Það er heldur ekki mjög til—
finnanlegur kostnaður, þar
sem aðstaða í hlöðum er sæmi
leg og rafmagn fýrir hendi.
CSSSSSSSSSSSSSÍ

Langbczta «íí fjölbreyttasta
Vasaaimanakið
fæst hjá Biinaðarfélagi íslands.
Elafið {»ið fcnglð ykkur það?
MSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSÍSSSSSSSSSSSSSSa
Jólatrésskemmtun
Brciðfirðmgafclagsins
verður í Breiðfirðingabúð á morgun (miðvikudag) 29.
þ. m. kl. 3. Dansleikur fyrir fullorðna kl. 9. Aðgöngu-
miðasala kl. 5—7 í dag og við innganginn.
ssssssssssssssssscsssssísa