Tíminn - 07.01.1955, Blaðsíða 4

a
TÍMINN, föstudaginn 7. janúar 1955.
4. blað.
Benjam.Ln Eiríksson:
Fyrri grcin
Kanpgj aldsmálin og þjóðin
inngangur.
'Daglegt líf er sú reynsla,
rjem mestu ræður um þær hug
myndir, sem menn gera sér
im heiminn, um hlutina og
,;amhengi þeirra. En, eins og
■/ísindamennirnir hafa upp-
götvaö, þá er hin daglega
reynsla samt oftast einskis-
/irði til þess að skilja hið
dýpra eðli og samhengi hlut
anna. Dagleg reynsla manna
sr að sólin fari kringum jörð
ina, en vísindin kenna samt
annað.
Hin daglega reynsla ræður
eðlilega miklu um skoðanir
nanna. En þar með er samt
sagan ekki nema hálfsögð.
Veruleikinn breytist, en þótt
hann breytist þá halda hug-
nyndirnar og skoðanirnar
/enjulegast áfram að lifa
sínu lífi. Þótt hinar svoköll-
uðu staðreyndir daglegs lífs
,séu breyttar, lifa hugmynd-
irnar áfram, sem mynduðust
peirra vegna eða mótuðust
af þeim. Stundum þurfa nýj-
ar kynslóðir að koma til, til
þess að menn átti sig á því
að umhverfið sé breytt.
Þetta er eins konar inngang
ur að hugleiðingum um nokk
ur þeirra vandamála, sem
þjóðin á við að stríða í dag,
einkum launamálin.
Við heyrum mikið um hags
muni og hagsmunamál. Starf
semi hinna ýmsu stéttarfé-
laga snúast um hagsmuni,
.stjórnmálin því einnig að
miklu leyti. Siðgæðistilfinn-
ing þjóðarinnar er þannig, að
það er talið sjálfsagt að menn
— einstaklingar og hópar
þeirra — berjist (og þá gegn
öðrum auðvitað) fyrir hags-
munum sínum. Boðorðið er
ekki lengur það að elska ná-
ungann eins og sjálfan sig,
því það þýðir að taka jafn
mikið tillit til hans og hans
hagsmuna og eigin, heldur er
,sá venjulega talinn réttlætt
ur a'f gjörðum sínum, sem get
ar vitnað til hagsmuna sinna.
Öll sú mikla barátta, sem
menn heyja fyrir hagsmun-
am sínum, hlýtur að byggj-
ast að talsverðu leyti á því,
að menn viti hverjir þessir
hagsmunir séu, að menn
þekki þá í raun og veru. Sum
j.m hagsmunum sínum kynn
ast menn vel í daglegri
reynslu. Hvíldarþörf sjó-
manna á sjónum er ágætt
dæmi af þessu tagi. En sam
bandið á milli hinnar daglegu
reynslu og raunverulegra
hagsmuna er ekki alltaf
.svona einfalt og ljóst. Hin
daglega reynsla er oft alger-
’.ega óí'ullnægjandi leiðarvísir.
Saupgjáldsbaráttan.
Kaupgjaldsbaráttan er á-
jsétt dæmi um það, aö dágleg
:eynsla einstaklingsins er oft
.élegur leiðarvísir fyrir hann
:im það efni hverjir séu hags
. munir hans. Að talsverðu
eyti stafar þetta af því, að
pað, sem er einstaklingnum
ítundum í hag að gera, er hon
im ekki lengur í hag, ef aðrir
jera hið sama. Þannig getur
únstakur áhorfandi séð betur
pað, sem fram fer í leikhúsi,
;f hann stendur upp, en geri
tðrir hið sama, er hann engu
letur settur en áður. Laun-
pegi, sem hefir hærri tekjur
peningum i ár en í fyrra
yrir sömu vinnu, er betur sett
tr eii hann var. En hafi allir
aunþegar fengið hlutfalls-
ega hækkun, þá eru líkurn
,r eins miklar að hann sé
kkert betur settur. En hitt
r þo ef til vill fullt svo veiga
nikið nú á tímum, að þær
koöanir, sem oftast heyrast
á talsmönnum verkalýðs-
amtakanna, svara til stað-
;ynda liðins tíma, en ekki
veruleika samtíðarinnar.
Þannig er hið raunverulega
innihald flestra kaupgjalds-
samninga orðið mjög breytt
frá því sem áður var, þótt
formið kunni að vera hið
sama.
Samningar við einstakan
atvinnurekanda.
Þegar kaupgjaldið er ákveð
ið með samningi milli atvinnu
rekandans og þeirra verka-
manna, sem hjá honum vinna
má með sanni segja að samn
ingurinn ákveði laun, raun-
verulegt kaupgjald og raun-
verulegar tekjur verkamanns
ins. Kauphækkun þýðir þá
hærra raunverulegt kaup-
gjald'og hærri tekjur fyrir
sömu vinnu. Þetta er þó því
aöeins rétt, að atvinnurekand
inn þurfi ekki að draga úr
framleiðslunni vegna kaup-
hækkunarinnar. Þegar samn
ingurinn ákveöur kaupgjald
hj á einstökum atvinnurek-
anda, getur hann lítil áhrif
haft á verð vörunnar, vegna
keppinauta atvinnurekand-
ans.
Samningar í heilli
atvinnugrein.
Meðan kaupgj aldið er ákveð
ið með samningum milli ein
stakra atvinnurekenda og
verkafólks þeirra, er þetta
rétt, og heldur áfram að vera
nokkurn veginn rétt, þótt
kaupgjaldiö sé ákveðið með
samningum milli atvinnurek
anda og verkafólks í heilli
framleiðslugrein. Samt er það
svo, að þegar samningarnir
ákveða kaupgjaldið í heilli at
vinnugrein, þá fara þeir að
hafa áhrif á verð það, sem
krafizt er fyrir framleiada
vöru eða þjónustu. Undir þess
um kringumstæðum þýðir
hækkun kaupgjalds í flestum
tilfellum hærra verð á þeirri
vöru, sem framleidd er (nema
framleitt sé fyrir erlendan
markað). í þeim tilfellum, þar
sem önnur vara getur komiö
í staðinn hjá kaupendum vör
unnar, verður salan minni en
áður, og atvinna verkafólks-
ins því minni.
Það má því segja, að þótt
tímakaup ákveðist með samn
ingum í heilum atvinnugrein
um, þá haldi samningarnir
áfram aö ákveða ekki aðeins
tímakaup í peningum heldur
og hið raunverulega kaup-
gjald (þ. e. hve mikið magn
af vöru og þjónustu hægt er
að kaupa fyrir tímakaupið),
þannig t. d. að 5% kauphækk
un þýðir 5% hækkun á raun
verulegu kaupgjaldi. Hins veg
ar fer að gæta nokkurra á-
hrifa á raunverulegar tekjur
verkamannsins, þar sem kaup
gjaldsbreytingin fer að hafa
áhrif á verð og seljanlegt
magn vörunnar, sem fram-
leidd er. Ef framleiðendur í
heilli framleiðslugrein verða
að hækka verð vörunnar, má
búast við að minna magn
seljist og atvinnan minnki
hjá verkafólkinu. Þó má bú-
ast við því, að áhrifin séu
ekki það mikil að þau breyti
mikið hinu raunverulega
innihaldi og þýðingu hinna
nýju samninga. Samningarn
ir gefa í stórum dráttum ekki
aðeins rétta hugmynd um
það, sem atvinnurekendurnir
og verkafólkið álíta sig hafa
samið um, heldur einnig hvað
samið hefir verið um í raun
og veru.
Ýmislegt er samt við þetta
að athuga. Ef atvinnugreinin
framleiðir vörur fyrir erlend
an markað, er framansagt
því aðeins rétt að atvinnurek
endurnir þurfi ekki að draga
saman seglin, því þá minnk-
ar atvinnan. Og jafnvel þótt
þeir geri það ekki, þá er ekki
víst að sagan sé öll sögð. Fyrir
styrjöldina hélt togaraútgerð
in áfram frá ári til árs, en
söluverö aflans greiddi naum
ast útlagðan kostnað, hvað
þá að þaö fjárðiagn, sem bund
ið var í atvinnutælcjunum
skilaði sér. Ekkert fé var af
gangs til þess að endurnýja
skipaflotann, né til þess að
bæta aðstöðu útgerðarinnar í
landi. Sjávarútvegurinn stóð
að mestu í staö tæknilega,
og ætti tjónið, sem sjómenn-
irnir og þjóðin í heild beið
við það að vera mönnum ærið
umhugsunarefni.
Fjármagn og tæknilegar
framfarir.
Þegar litið er fram í tím-
ann er því auðséð, að kaup-
gjaldssamningar íyrir heila
atvinnugrein segja ekki alla
söguna. Það, sem bætir lífs-
kjör launþeganna eru fyrst
og fremst ný og afkastameiri
atvinnutæki. Hefði þjóðin um
aldamótin átt að velja á milli
þess að fá togaraflota í stað
seglskipanna annars vegar
eða launþegasamtök hins veg
ar, þá hygg ég að togararnir
hefðu reynzt máttugri tæki
til þess að bæta lífskjör henn
ar. Enda er það eftirtektar-
vert að í því landi, Bandaríkj
unum, þar sem kaupmáttur
launanna er langmestur, þar
voru naumast nein verkalýðs
félög til fyrir 20 árum síðan,
en vöxtur fjármagnsins og
tæknilegar íramfarir ákat-
lega örar. Kaupgjaldsbarátta,
sem gengur svo langt í því að
knýja fram óraunhæfar kröf
ur, að ekki er hægt að endur
nýja ónýt atvinnutæki af af-
rakstri þeirra, byggist á
skammsýni. Auðvitað væri
bezta tryggingin fyrir bætt-
um lífskjörum sú, að hægt
væri að endurnýja atvinnu-
tækin strax og þau eru orðin
úrelt. Þessi hlið kaupgjalds-
málanna, áreksturinn milli
skammsýni og langsýni, milli
stundarhags og hags framtíð
arinnar, er ákaflega þýðing
armikil. Þetta atriði breytir
þó ekki í veigamiklum atrið-
um innihaldi þeirra samn-
inga, sem gerðir eru hverju
sinni, nema miðað sé við all
langan tíma.
Nauðungarsamningar.
Reynslan er sú, að verka-
lýðsfélögin háfa stíundum
gengið lengra — og atvinnu
rekendurnir samþykkt meira
— en atvinnugreinin hefir
þolað. Skýrasta dæmið um
þetta eru hlutaskiptin á vél-
bátaflotanum. Nefndin frá
1947, sem í áttu sæti þeir Pét
ur Magnússon, Klemenz
Tryggvason og Gylfi Þ. Gísla
soh, komst að þeirri niður-
stöðu, að ekki væri hægt að
rétta hag bátaútvegsins með
niðurfærslu á framleiðslu-
kostnaði, þar sem bátarnir
gætu ekki borið sig að óbreytt
um hlutaskptum, hvað sem
fiskverðinu liði. Atvinnurek-
endurnir höfðu með öðrum
orðum samið um kaupgjald,
sem útilokað var að fram-
leiðslan gæti greitt, með þvi
verðlagi á afurðunum, sem
hægt var að gera ráð fyrir.
Þessi hlutaskipti standa ó-
breytt enn í dag.
Þetta ástand er þó miklu
almennara, ekki af því að
verkalýðsfélögin og atvinnu-
rekendurnir hafi á sínum
tíma samið um kaupgjald,
sem atvinnuvegurinn gæti
ekki greitt, heldur vegna þess
að markað’sskilyrði og aðrar
rekstraraðstæður hafa
breytzt, án þess að verkalýðs
félögin hafi viljað fallast á
breytingar á kaupgjaldssamn
ingum. Kaupgjaldssamningar
gerðir í góðæri hafa miðazt
við góðæri eitt, og verkalýðs
félögin neitað að taka eðli-
legum afleiðingum af slíkum
samningum, þ. e. lækkun
kaupgjaldsins, þegar afurða-
verðið hefir lækkað.
Styrkir.
Afleiðingin af svona kaup-
gjaldssamningum fyrir heilar
atvinnugreinar hefir orðið sú,
að ríkið hefir tekið að sér að
sjá þessum atvinnugreinum
fyrir styrk, sem auðvitað verð
ur að koma úr vasa borgar-
anna, launþega jafnt sem
annarra. Verkalýðsfélögin
hafa sætt sig við styrkjafyrir
komulagið — sVo ekki sé
meira sagt — vegna þess að
við þeim hefir blasað almennt
atvinnuleysi, sem afleiðing
af kaupgjaldspólitík þeirra,
a. m. k. atvinnuleysi meðan
atvinnulífið væri að laga sig
eftir nýjum kringumstæðum.
Þegar svona er komið, þá
eru kaupgjaldssamningarnir
auðvitað hættir að ákveða
nema að litlu leyti hið raun-
verulega kaupgjald. Hækkun
á kaupgjaldi um 5% þýðir
alls ekki samsvarandi hækkun
á raunverulegu kaupgjaldL
Launþeginn verður nú að
greiða hærri skatta (ef styrk
urinn kemur beint frá hinu
opinbera) eða hærra verð
fyrir þær vörur, sem hann
kaupir fyrir launin (innflutn
ingsréttindi bátaútvegsins).
Eftir verður samt nokkur
raunveruleg hækkun. Sú
hækun stendur stutt. Hún
varir meðan ekki þarf að
taka tillit til þeirra áhrifa,
sem rýrnandi peningagildi
hefir á hag allra launþega,
eins og síðar mun að vikið.
Innihald samninganna
breytt.
Þaö, sem skiptir mestu máli
í þessu tilfelli, er samt það,
að kaupgjaldssamningarnir
skipta ekki lengur afrakstri
framleiðslunnar milli laun-
bega bg atvinnurekenda.
Launþeginn hefir misst áhrif
sín á tekjur atvinnurekand-
ans. Ég tel fulla ástæðu til
þess að ætla að atvinnurek-
andinn ber meira úr býtum
fyrir sig persónulega við
launasamninga, sem leiða til
styrkja, heldur en áður. Það
er mín persónulega skoðun,
að begar svona samningar eru
orðnir almennir, þá breyti
þeir hlutfallinu milli arðs at-
vinnurekendanna og raun-
verulegs kaupgjalds launþeg
anna, hinum síðari. I óhag.
Launþegarnir missa það vald,
sem þeir hafa til að meðá-
kveða þann arð, sem rennur
til atvinnurekandans.
Þegar launþegasamtökin
knýja fram þannig samninga,
þá á atvinnurekandinn aðeins
um tvennt að ræða: Að hætta,
eða að leita á náðir hins op-
inbera um styrk. Fái hann
styrk, þá ákveða samningarn
ir ekki lengur skiptingu af-
rakstursins. Vilji launþega-
samtökin að samningarnir
skipti afrakstrinum milli
(rYamhald & S. sfðu.)
SINFÓNÍUHLJÓMSVEITIN RÍKISÚTVARPIÐ
TÓNLEIKAR
í Þjóðleikhúsinu sunnudaginn 9. janúar kl. 3,30 siðd.
Stjórnandi: RÓBERT A. OTTÓSSON.
Einleikari: ISAAC STERN.
Verkefni:
W. A. Mozart: Forleikur að söngleiknum
„Leikhússtj órinn“
F. Mendelssohn: Fiðlukonsert i e-moll
R. Schumann: Sinfónía nr. 4 í d-moll.
Aðgöngumiðasala í Þjóðleikhúsinu.
Vinna — Húsnæði
Hjón úr sveit óskast til garðyrkjustarfa á gróðrar-
stöð í Mosfellssveit. Húsnæði fylgir. Umsóknarfrestur
til febrúar. — Umsóknir sendist blaðinu merkt „Vinna
— Húsnæði".
Verkfræðingar
Vegamálastjórnin vill ráða 1—2 verkfræðinga.
Launakjör samkvæmt kjarasamningi við ríkis-
stjórnina.
Umsóknir sendist fyrir 17. þ. m. til vegamálastjóra.