Tíminn - 03.02.1955, Blaðsíða 5

87. blað.
TÍMINN, fimmtudaginn 3. febrúar 1955.
8,
i Fimmtud. 3. febr.
Aukin afköst
og hærri laun
Mikið er' nú rætt um kaup
hækkanir og rök færð með
J>eim og móti. Hér skal ekki
frekar rætt um þær deilur,
heldur aðeins bent á, að um
eitt ættu allir að geta orð-
ið sammála. Það ef, að undir
staða þess að hægt sé að
veita raunhæfa kauphækk-
un er aukin framleiðsla og
hetri afköst.
Víða um heim er nú unnið
að því að koma á því kaup-
gjaldsfyrirkomulagi að vinnu
launin hækki í hlutfalli við
aukin afköst. Einkum eru
Rússar og Bandaríkjamenn
langt komnir í þeim efnum,
og þeir fyrrnefndu þá senni-
lega lengra. Þetta er gert
með því að tryggja öllum
viss lágmarkslaun, en láta
launin síðan hækka í sam-
ræmi við aukin afköst. Á-
kvæðisvinnufyrirkomulagið
er óg mjög algengt í þessum
löntíum.
í samræmi við þessa reynslu
sem hefir gefist vel annars
staðar, fluttu Framsóknar-
menn á þingi í vetur svo-
rljcöándi tillögu til þings-
ályktunar:
„Alþingi ályktar að fela
ríkisstjórni?mi að stofna til
samvinnu við atvinnurck-
endwr og kaupþegasamtök
nm skipulagningu vinnn-
brojgða og yin?inkj|ara til
þess að auka og bæta fram
ieiðslu og afköst og veita
almenningi — einnig á
þann hátt — síkilyrði til
batnandi lífskjara.“
í greinargerð fyrir tillög-
unni segir m. a. á þessa leið:
Fullyrða má, að ekki er nú
lögð svo almenn áherzla sem
skyldi á það að vanda verk
og afkasta miklu.
„Lífskjörin fara eftir fram
leiðslunni: batna, ef fram-
leiðslan eykst eða vex að verð
mæti, hraka aftur á móti,
ef hún gengur saman eða
rýrnar að verðgildi.
Samtök þeirra, er vinna
iyrir kaupi, leita samninga
fyrir félaga sína um sem
hæst kaup fyrir sem fæstar
vinnustundir dag hvern. Um
afköst er yfirleitt ekki talað
sem grundvöll. Dagsláttur og
annað þvílíkt er að hverfa
sem mælikvarði launa. Tala
vinnustunda ein lögð til
grundvallar fyrir kröfum.
Sjaldgæft mun einnig, að
atvinnurekendur bjóði meiri
greiðslur fyrir úrvalsafköst
en kauptaxtar gera skylt.
Þessir viðmiðunarhættir ýta
ekki undir til bættra vinnu
bragða og betri afrakturs
seldrar vinnu, heldur hið
gagnstæija öilum til tjóns.
Vinnugleði skapa þeir ekki
heldur í brjóstum þeirra, er
vinna, né ánægju hjá at-
vinnurekendum, eins og ef
mælikvaröinn væri: því betri
vinnubrögð, því meiri laun.
Fyrir tillögamönnum vak
ir ekki að lækka eigi vinnu
laun hjá neinum frá því,
sem nú er, heldur gefa
þeim, sem vinnu sína selja,
tækzfæri til þess að bæta
kjör sín með því aS vanda
Svipmyndir frá Sviss
Vínimscini oíí' vöruvöndim hafa gert Svisslending'a að ríkri
þjóð, þótt land þeirra sé fátækt frá hcndi náttáriinnar.
Eftirfarandi grcin er eftir norsfca
fræðimanninn Anton Mohr og birt
ist nýlega í „Aftenposten“ í Osló.
í greininni segir hann frá Svjss-
lendingum og lýsir m. a. atvinnu- ;
Fjalldalur í svissnesku Ölpunum.
háttum þeirra, efnahag og stjórn
arfari. Margt cr í grein þessari
lærdómsríkt fyrir /slcndinga.
Janúar 1955.
Ascona við Maggiore-vatn.
Svo sem kunnugt er, liggur Svjss
nálega í Evrópu miðri, milli 46° og
48° norðlægrar breiddar. Landiö er
41295 ferkm. að flatarmáli eða
nokkru stærra en Norðlandfylki í
Noregi, en talsvert minna en Finn-
mörk. Fjórði hluti landsins er ó-
byggileg fjöll, jöklar og stöðuvötn.
Landið nær ekki að sjó, ár eru lítt
skjpgengar, kolanámur engar og
málmar finnast ekki svo að not séu
að. Þrátt fyrir þetta eru íbúar lands
ins 4,7 milljónir, en það svarar til
þess, að 114 manns búi á hverjum
ferkm. að meðaltali.
Það er heldur ekkert frumstætt
í lífsháttum né kjörum þessa fólks.
Lífskjör almennings 1 Sviss eru
betri en í nokkru öðru Evrópulandi,
sennilega í öllum heiminum, þótt
landið sé fátækt a.ð náttúrugæðum.
Stéttaniunur er tiltölulega lítill og
auðskipting jöfn, hvort tveggja
mætti vel vera öfundarefni mörg-
um öðrum þjóðum.
Hverjar eru orsakir þessarar vel-
gengni? Þá helztu er vafalaust að
rekja til legu landsins, ásamt með
því, að landið hefir búið við frið
og sæmilegt öryggi síðan 1815. Af
því hefir leitt að fejknmikið fjár-
magn frá hinum stríðandi ná-
grannaríkjum hefir stöðugt streymt
inn í landið, þar eð eigendur þess
töldu það einna bezt geýmt þar.
Hitt er og rétt, að mikið af þessu
fjármagni var síðar flutt frá Sviss,
þegar kyrrð komst á í heiminum
að nýju, annað hvort til heima-
lands síns, lagt í kauphallarvjð-
skipti í New York eða fyrirtæki i
Kongó, S.-Ameríku eða annars
staðar í heiminum.
Engu að síður er veruiegt erlent
fjármagn stöðugt í svissneskum
bönkum. Að sjálfsögðu fá hinir er-
lendu eigendur ekki nema mjög
lágar rentur af fjármunum sínum,
en þeir virðast fremur kjósa ör-
yggið en stórgróða með áhættu. Af
þessum sökum hefir myndazt pen-
ingagnægð í hinu litla landj, sem
raunverulega er langt um of. Hin
síðari ár hefir verið mjög auðvelt
að fá lán. En þetta hefir jafnframt
leitt til þess, að iðnaður landsins
hefir vaxið langt fram yfir þarfir
landsmanna sjálfra, enda eru ið'n-
aðarvörur nú framleiddar í stórum
stíl fyrjr erlendan markað. Iðn-
þróun landsins er nú slík, þrátt fyrir
óhagstæða legu í þessu tilliti og fá-
tækt náttúrugæða, að verðmæti ut-
anríkisverzlunarinnar á hvern íbúa
er hærra en í nokkru öðru landi
heims, að Hollandi og Englandi
undanskildu.
Þar eð landið skortir kol, byggjst
svissneski iðnaðurinn á hagnýtingu
vatnsorkunnar. Virkjanir hafa hrað
vaxið eftir stríð — 1951 voru fram-
leiddar 19191 milljón kílóvattstunda
(í Noregi sama ár 17647 milljónir)
— og búizt er við, að þessj tala
verði nálega helmingi hærri 1959.
verk sín og awka afköst
sín.“
Að sjálfsögðu getur bað átt
sinn aðdraganda, að slíku
skipulagi verði komið á hér
á landi. Því verður ekki kom
ið á í einni svipan, heldur
verður bað að btóast stig af
stigi. Heppilegast er, að það
Enda þótt svissneskar iðnaðar-
vörur séu mjög fjölbreyttar, má þó
segja, að höfuðeinkenni iðnaðar-
ins sé áherzlan, sem lögð er á verð-
miklar gæðavörur. Má segja, að
þetta sé dyggð runnin af nauð-
syn. Þar eð landið skortir bæði hrá-
efni og hafnjr, er aðeins unnt fyrir
landsmenn að keppa á heimsmark-
aðinum, ef vörur þeirra eru betri
en annarra að gæðum. Eða eins
og einn Svisslendingur orðaði það
við mig á dögunum: 1 kg. af stáli
kostar um 10 franka, en séu búnar
til úrfjaðrir úr þessu stáli, er verð-
mæti þess orðið um 10 þúsund frank
ar cða mejra.
Úrsmíði er annars elzta iðngrein
Svisslendinga. Hún hófst þegar á
16. öld í Genf og voru það landflótta
Húgenottar frá Frakklandi, er fyrst
ir lögðu hana fyrir sig. Frá Genf
barst iðnin til íjalladala Júrafjalla,
en á þeim slóðum stunduðu bænd-
ur úrsmíði sem eins konar heim-
ilisjðnað að vetrinum, þegar lítið
annað var að gera. En um 1870
fór að gæta samkeppni erlendis
frá, einkum af þýzkurn úrum.
Reyndist þá nauðsynlegt að skipu-
leggja þessa iðngrein með nýtízku
legri hætti. Lagðist þá úrsmíði bænd
anna niður. Nú á dögum eru sviss-
nesku úrin fræg á heimsmarkað-
inum og á boðstólum í öllum lönd-
um hejms. Um 95% af úrum og
klukkum landsins er flutt út.
Úrsmíðin hafði í för með sér, að
í landinu myndaðist stór stétt tækni
lærðra kunnáttumanna, en af því
leiddi aftur, að Svisslendingar hófu
fyrr en aðrir að framleiða ýmis
liárnákvæm vísindaleg mælitæki,
svo sem jarðskjálftamæla, rafeinda
smásjár o. s. frv. Enn í dag eru
þeir ejnir um hituna, hvað snertir
framleiðslu sumra þessara. tækja.
Samhliða þessu eru smíðaðar í
Sviss ýmsar vélar og vörur af slíku
tagi. Má þar nefna mótora, raf-
knúnar eimreiðar, túrbínur o. fl.
Efnaiðnaður er einnig talsverður,
einkum lyfjavörur. Þá gera þeir
einnig geríisilki.
Ferðamenn eru einnjg mikilvæg
tekjulind fyrir landsmenn. Að jafn
aði heimsækja tvær og hálf milljón
erlendra ferðamanna hótel lands-
ins árlega og auk þess um það bil
jafnmargir Svisslendingar. Þótt
þessi atvinnugrein sé mjög ótrygg
og háð mjög miklum sveiflum frá
ári tjl árs, sem m. a. stafar af stríðs
hættu, gjaldeyrisvandræðum og
komist á með góðu samstarfi
launþega og atvinnurekenda
og þvi leggja Framsóknar-
menn til, að hafnar verði við
ræður milli samtaka þeirra
um þessi mál. Hver áfangi,
sem næst í þessa átt, mun á-
reiðanlega stuðla að meiri
framförum og batnandi af-
komu landsmanna.
veðráttu, færir hún engu að síður
landinu drjúgar tekjur. Árið 1953
er talið, að þær hafi numið sam-
tals um 460 milljónum franka, eftir
að írá hafði verið dreginn gjald-
eyrir svissneskra ferðalanga í öðr-
um löndum.
Af þeim ástæðum, sem raktar
hafa verið hér að' framan, er nú
svo komjð, að það flæðir bókstaf-
lega allt í peningum í Sviss. í nóv-
emberlok í fyrra nam gullforð'i Sviss
6321 milljónum franka, en það svar
aði til þess, að seðlaforði ríkisbank-
ans, sem þá var í umferð, væri
gulltryggður — ekki aðeins 100%
heldur 124%. Það er því engin
furða, þótt Sviss, fyrst allra ríkja,
hyggist innan skamms taka upp
frjálsa innlausn peningaseðla gegn
gullj. í því tilefni á aö slá nýja
25 og 50 franka gullpeninga, sem
jafngilda pappirsseðlum að' sömu
upphæð. (Gömlu 20 franka gull-
peningarnir frá því fyrir gengis-
fallið' 1936 eru innleystir í dag með
29 frönkum.)
En þetta næsturn óeðlilega pen-
ingaflóð' hefir líka sínar skugga-
hliðar. Áður var minnzt á hina lágu
vexti sem bankarnir greið'a af jnn-
lánsfé. Þetta kemur hart niður á
eftirlaunafólki og yfirleitt öllum
þeim, sem lifa af eignum sínum.
Ennfremur er iðnþróuninni í litlu
landi takmörk sett. Og á mörgum
sviðum virðjst þessum mörkum nú
náð í Sviss. Afleiðing þess er sú,
að Svisslendingar ávaxta fé sitt
æ meira erlendis. Til að bæta að'
nokkru úr þessu eru nú uppi ráða-
gerðir, ekki aðeins af hálfu verka-
manna, heldur atvinnurekenda og
bankaeigenda um að stytta vinnu-
vjkuna nið'ur i 44 klst. eða taka upp
5 daga vinnuviku. Blaðið Der Tat
í Zurich skrifaði lciðara 1. jan. und
ir fyrirsögninni: „Ef til vill spör-
um við of mikiö“. í greininni segir
að sívaxandi sparifjáreign og hið
gegndarlausa peningaflóð í landinu
sé nú orð'ið „eitt þyngsta áhyggju-
efni manna.“
En ef Svisslendingar vinna sér
inn mjkið fé, þá eru líka útgjöld
ríkisins mikil. Einkum á þetta við
um landvarnir. Að mörgu leyti eru
Svisslendingar sennilega bezt vopn-
um búna þjóð veraldar og viðbún-
aöur þeirra að öðru leyti, ef styrj-
öld skyldi brjótast út, mjög ræki-
legur. Satt er það, að herskyldu-
tíminn er aóejns 4—6 mánuðir eftir
því, hvaða tegund vopna nýliöinn
skal fá þjálfun i að nota. En þar
kemur á móti, að þeir eru skyldir
að mæta til æfinga allt til 50 ára
aldurs, 3 vikur á hverju ári, og eru
herskyldir til 62 ára aldurs. Hver
maður á sína byssu, einkennisbún-
ing og skotfæri geymd heima hjá
sér. Komj til almennrar herkvaðn
ingar, á hver herskyldur maður að
vera kominn alvopnaður til her-
(Framhald á 7. siðu.)
Framsóknar-
vístín
Það var fámennur hópur-
inn í Framsóknarfél. Reykja-
víkur, sem spilaði Framsókn
arvistina fyrir um 20 árum
síðan. En af því, að hann hélt
áfram, þótt lítill væri, þrátt
fyrir háðglósur í blöðum, kaffi
| boðum og víðar, þá varð hann
vel æfður. Og eftir það, að
hann var orðinn vel æfður,
en fyrr ekki, fóru aðrir að smá
taka þetta eftir.
Og nú orðið er spilið eitt
allra vinsælasta skemmtiat-
riði um land allt, jafnvel engu
síður þeirra, sem mest níddu
það í fyrstu.
En nú virðast þeir nota það
sem smyrsl á vonda samvizku
sína, að búa til og halda á
lofti gervinöfnum á vistinni:
Framhaldsvist, Paravist, Fé-
lagsvist, Varðarvist o. s. frv.
Allt hnupluð nöfn og röng.
Hefði þessi fámenni hópur
fyrir 20 árum gugnað við vist
ina, er líklegast, að enginn
spilaði hana nú, því þaö tók
fyrst 8—10 ár að aðrir færu
að spila hana og þá venjulega
með aðstoð einhverra, sem
voru búnir að fá æfingu í
Framsóknarfélagi Reykjavík-
ur.
Og 14—16 ár tók það að út-
breiða vistina nokkuð veru-
lega almennt.
Á 20 ára afmæli vistarinn-
ar í fyrra, var Hótel Borg full
setin tvö kvöld í röð — mest
af þátttakendum frá fyrri ár
um. Var vistin þá kvikmynd-
uð af Guðna Þórðarsyni, svo
að fólk í framtíðinni ætti
kc*st á að sjá, hvernig braut-
ryöjenduj' vistarinnar o. fl.
með þeim, litu út á skemmti
samkomu í veglegasta sam-
komuhúsi landsins við að
spila Framsóknarvist á því
herrans ári 1954 — þar sem
spilað var í einu á hundrað
borðum.
Verður þessi mynd sýnd á
næstu eða einhverri næstu
Framsóknarvist.
Ætlun mín var að draga
mig til baka frá stjórn vist-
arinnar eftir 20 ára afmælið.
Taldi eðlilegast að þeir ungu
tækju við af beim eldri.
En þar sem ég dvel nú tíma
um miðjan veturinn í Reykja
vík og fjölmargir gamlir og
góðir þátttakendur vistarinn-
ar eru stöðugt að kvabba við
mig að stjórna, a. m. k. einni
vist ennþá, þá hefi ég lofað
þeim að gera það að Hótel
Borg n. k. miðvikudagskvöld.
Það er gleðiefni okkur, sem
ruddum þessu létta og glaða
spili braut inn í skemmtana-
lífið hér á landi, hve margir
gleðja sig nú orðið við það. Og
hve margar menningarlegar
samkomur eru haldnar, þar
sem það er aðaluppistaðan —
samkomur, lausar við drykkju
slark o>. þ. h.
En það, sem gefur vistinni
gildi og vinsældir, er það, hve
hún er auðveld fyrir alla og
gefur tækifæri til dálítillar
kynningar milli fólks. Þó er
það bezta við hana, að hún
veitir öllum tækifæri að vera
sjálfir að starfa og þó í sam-
vinnu við aðra — sjálfir að
skemmta sér o*g öðrum um
leið. Það er ekki lítils virði og
vantar mjög á flestum sam-
komum. — Enda munu þær
oft réttnefndar „leiðindi“
heldur en „skemmtun“.
Og svo: „Það er ekki einsk-
isvert að eyða tíð án lasta“.
Vona ég að við sjáumst sem
flestir gömlu þátttakendurnir
að Hótel Borg 9. þ. m.
V. G.