Tíminn - 25.03.1955, Blaðsíða 4

TÍMINN, föstudaginn 25. marz 1955.
70. blað.
Séra Þórarlnn Þór:
REYKHÓLAR
Til forna voru Reykhólar
höfuðból. Þeir eru það ekki
lengur í sama skilningi og
áður. Þegar fjölmennast var
þar í tíð Bjarna Þórðarson-
ar voru þar um 50 manns. Við
seinasta manntal voru heim
liisfastir á Reykhólum 48
manns, en verkaskipting er
xiú ólík því sem áður var með
al þessa fólks og flest orðið
öðru vísi en þá.
Seinast bjó Bjarni Þórð-
arson stórbúi á Reykhólum,
en eftir hann bjuggu niðjar
hans og síðan aðrir, sem leigu
liðar. Árið 1940 keypti ríkið
Reykhóla og var þá skipuð
Reykhólanefnd, sem vera
skyldi ráðgefandi um fram-
tíð staðarins, en þá voru uppi
hugmyndir um að reisa hann
við og gera hann aftur að
höfuðbóli í öðrum skilningi.
Siðan hafa miklar breyting
ar orðið á.
Árið 1946 var ákveðið að
setja þar upp tilraunastöð í
jarðrækt, eina af fjórum á
landinu, fyrir Vesturland.
Var þá Reykhólalandi skipt
og fékk tilraunastöðin 150 ha
lands útmælt og afskorið og
eitthvað af eyjum, sem til-
greindar voru. Hefir hún að
vísu seilst til afskipta og um-
ráða yfir meira landi og
íieiri réttindum, og kem ég
að því seinna. — Var þá
byggt veglegt hús undir þá
starfsemi og hafnar fram-
kvæmdir af miklum krafti
undir stjórn hins ötula til-
raunastjóra, Sigurðar Elías-
sonar, og hefir þeim verið
haldið áfram linnulaust síð-
an svo árangur er nú þegar
farinn að koma í Ijós og
eykst væntanlega með hverju
árinu sem líður.
Læknisbústaður hafði ver-
ið reistur á Reykhólum árið
1930 og læknir setið þar síð-
an.
Árið 1948 var ákveðið að
flytja prestssetrið frá Stað
á Reykjanesi að Reykhólum
og var reist prestseturshús á
árunum 1948—1949. En árið
1947 hafði staðurinn allur
verið mældur upp og gerður
af honum skipulagsuppdrátt
ur. Er það greinilegt að ráða
menn um allar þessar fram-
kvæmdir, hafa hugsað sér að
á Reykhólum myndaðist
sveitaþorp, sem yrði miðstöð
héraðsins í ýmsum greinum.
Þar var gert ráð fyrir barna-
skóla og gagnfræðaskóla,
nýrri kirkju, flugvelli o. fl.
Bóndinn á Reykhólum, Tó-
mas Sigurgeirsson, sat þann
hluta staðarins, sem ekki var
úthlutaður tilraunastöðinni,
þangað til fyrir fáum árum,
að tekið var af honum með
samningi mikill hluti lands-
ins, sem svo var úthlutað til
embættismanna og annarra,
sem tekið höfðu sér bólfestu
á staðnum og reist sér hú.s.
Árið 1947 var lokið við að
ge'-a sundlaug og allstórt hús
við hana og var það verk ung
mennasambands Norður-
Breiðfirðinga. Hefir það hús
verið notað síðan til barna-
kennslu á vetrum og fyrir
heimavist.
Um þessar mundir voru
Reykhólar í miklum upp-
gangi. Skólastjórinn reisti
hús, og landið var allt að
heita má, ræst fram og mik-
il nýrækt hafin. Tók þá fólk
að flytjast að og taka sér
heimilisfang á Reykhólum.
Nú eru á Reykhólum 9 íbúð-
arhús, 3 verkstæði í sam-
bandi við þrjú þeirra, eitt
verzlunarhús fyrir útibú
kaupfélagsins í Króksfjarð-
arnesi og svo kirkjan, sem er
nær eitt hundrað ára gam-
all hjallur, og orðin óhæf til
messugjörða.
Núi í nokkur ár hefir eng-
inn flutzt inn til Reykhóla,
en ein fjölskylda farið burt
aftur. Það er komin eins kon
ar stöðnun í uppbygginguna
og nú heyrast raddir um hvað
gera eigi eiginlega við Reyk-
hóla. Um eitt skeið meðan
stóð á þararannsóknum á
Breiðafirði og líkur þóttu til
að farið yrði að vinna verð-
mæt efni úr þara, var helzt
talað um Reykhóla sem mið-
stöð þeirrar starfsemi. Hugðu
margir gott til þess, en því
miður varð ekkert úr fram-
kvæmdum. Eitt sinn var tal-
að um heymjölsverksmiðju
og fleiri greinar iðnaðar
komu mönnum í hug. Það
þótti sem sé auðséð að þorps-
myndun á Reykhólum mundi
ekki geta orðið nema í sam-
bandi við einhvern iðnað.
Ekkert hefir samt orðið úr
þessu og ekki líkur til að svo
verði í náinni framtíð.
Á Reykhólum eru níu rjöl-
skyldur. Eins og núi er hátt-
að er tæpast lífvænlegt fyrir
fleiri og verður svo meðan
ekki skapast atvinnumögu-
leikar í sambandi við varan-
legan iðnaðarrekstur eða
nýja framleiðsluháttu. Það
verður heldur ekki séð að
nein nauðsyn beri til þess að
þorp myndist á Reykhólum
og ástæðulaust að ætla að
knýja það fram, fyrr en það
verður eðlileg afleiðing
breyttra viöhorfa. En það er
margt eftir að gera, mikið af
nauðsynlegum framkvæmd-
um í samræmi við og í áfram
haldi af þeim framkvæmd-
um, sem þegar hafa verið
gerðar, en stöðvast í bili. í
sambandi við þær, er líklegt
að nægileg atvinna verði fyr-
ir þá iðnaðarmenn, sem setzt
hafa hér að og fleiri, líka ut-
anaðkomandi. Skal nú vikið
nokkuð að því. ^ ____
KIRKJAN: Eins og aður er
sagt er kirkjan á Reykhólum
ónýtt hús, enda nær eitt
hundrað ára. Hún er svo illa
farin, að í skafrenningi á
vetrum snjóar inn í hana og
verður að moka snjósköflum
úr kór og af altari fyrir
messu. Ekki er heldur viðlit
að sitja í henni á vetrum ef
nokkuð vindar að ráði vegna
súgs. Er ástandið í þeim efn
um eins hörmulegt og það get
ur verið. Öll önnur hús eru
ný og allt er yfirleitt nýtt
hér, nema kirkjan, hún ein
er gömul og til skammar. Öll
hús eru hituð með hverahita,
kirkjan ein er alls ekkert upp
hituð. Enda væri líka mesta
firra að ætla að setja hita-
lögn í þennan hjall, sem ekki
getur staðið mikið lengur.
Ríkið á kirkjuna en hefir
ekki haldið henni við, enda
er það nú orðið ekki hægt.
Hins vegar er nú hreyfing
meðal safnaðarins um að fá
kirkjuna yfirtekna af ríkinu
og reisa nýja kirkju. Var gerð
um það samþykkt á safnað-
arfundi í haust er leið. Gerir
söfnuðurinn sér vonir um að
geta reist nýja kirkju fyrir
1100 ára afmæli þeirrar gömlu
iárið 1957. .Væntir hann sér
góðs af hinum nýja kirkju-
byggingarsjóði og á seinustu
fjárlögum var ákveðið aö
greiða 50 þúsund króna álag
á kirkjuna. En það er aðeins
byrjunargreiðsla og væntum
við á næstu fjárlögum við-
bótarupphæð, sem nægja
mun, því ríkinu er ekki ann-
að sæmandi en að sjá þessu
máli farsællega borgið eftir
margra ára vanrækslu.
SKÓLAHÚS: Á skipulags-
uppdrætti af Reykhólum er
gert ráð fyrir tveim skólahús
um, barnaskóla og gagnfræða
skóla eða miðskóla. Ekkert
bólar á hvorugum þeirra enn
og er þó barnaskólamálið orð
ið knýjandi. Nú er kennt í
sundlaugarhúsinu við ófull-
nægjandi skilyrði. Eðlilegast
væri að sem flestir, helzt all-
ir hreppar Austur-Barða-
strandarsýslu sameinuðust
um einn heimavistarbarna-
skóla á Reykhólum. Hefir það
verið til umræðu en engar
raunhæfar framkvæmdir eru
hafnar enn
Fyrir flestra hluta sakir
er eðlilegast að slíkur barna-
skóli sé á Reykhólum. Þar er
kennaralið nægjanlegt á
staðnum, jarðhitinn gefur
góða upphitun og þar er
sundlaugin, svo nokkuð sé
nefnt. Nægilega stórt heima-
vistarbarnaskólahús á Reyk-
hólum gerir líka kleift að
framkvæma fræðslulögin.
Fyrir nokkrum árum var í
þrjá vetur haldinn þriggja
mánaða unglingaskóli og
reyndist mjög sæmilega þótt
tíminn væri of stuttur. Þótti
foreldrum gott að geta komið
börnum sínum, rétt eftir
ferminguna, í þennan skóla
meðan lítið var að gera heima
við um háveturinn, en vildu
síður senda þau lengra burt
og enn síður í kaupstaðina.
Lá gildi þessa skólahalds
jafnvel enn meira í þessu at-
riði en því, sem þau lærðu i
fræðunum, því á svo stuttum
tíma gat það vitanlega ekki
orðið mikið. Annað, sem slík
ir skólar hafa sér til gildis er,
að einangrun unglinga á af-
skekktum sveitabæjum, frá
öðrum unglingum, er þeim
bætt upp, og eykur skólavist-
in víðsýni þeirra og félags-
hyggju og kcnnir þeim meiri
alhliða umgangsvenjur, og
verður það allt með eðlilegra
og betra móti en ef þau hefðu
farið í kaupstaðina, þar sem
breytingin er of snögg vegna
gerólíks umhverfis og ó-
þekktra og oft óhollra á-
hrifa. Er þetta viðhorf vitan-
lega enn í fullu gildi og rétt-
mæti svona sveitaskóla tví-
mælalaust mikið. Þó varð að
hætta við þetta skólahald á
Reykhólum, mest vegna hús-
næðisskorts.
Nú hefir verið talað um að
koma upp gagnfræðaskóla í
sýslunni. Er þá augljóst að
hann á hvergi heima nema
á Reykhólum eins og gert er
ráð fyrir í framtíðarskipu-
lagi staðarins. Gilda þar
sömu rök og fyrir barnaskól-
anum, kennaralið, jarðhiti og
svo er hér enn sveit en ekki
þorp og ýmislegt fleira mætti
telja, sem gerir þennan stað
æskilegan öðrum fremur.
Nú er þess ekki að vænta
að í bráð verði reist tvö skóla
hús og kirkja. En með komu
barnaskólahússins mundi
(Framhald á 6. s!5u).
Oddviti Hóiahrepps hefir beðið
um að eftirfarandi greinargerð væri
birt í baðstofunni:
„Starkaður! Viltu gera svo vel og
birta eftirfarandi línur í baðstofu-
hjali Tímans. Samkvæmt beiðni
þinni mun ég takmarka mál mitt
svo sem unnt er.
í greinum þeim, sem birzt hafa
í Tímanum um niðurskurð sauðf j > v-
ins á Kálfsstöðum og Kjarvalsstöð-
um, hefir min nokkuö verið getið.
Eftir forsögu málsins, gat ég bú.zt
við að svo yrði. Ég hafði þó hugsað
mér að taka ekki til máls, en bjóst
við að þeir, sem um málið rituðu,
myndu halda sig innan þeirra tak-
marka í frásögn og rithætti, sem
sæmilegt gæti talizt. Nú hefir nokk
uð brugðið á annan veg.
í 32. og 34. tölublaði Tímans, 9. og
11. febrúar s. I. sakar Dalakarl ein-
hverja sveitunga mína og sjálfsagt
mig líka um, að hafa borið ljúgvitni
í niðurskurðarmálinu. Og eítir mér
hefir hann þau ósönnu ummæli,
að ég telji útilokaða smitun milli
Hlíðar og Hóla, þott samgangur sauð
fjár milli bæjanna hafi átt sér stað.
Vegna þessara ummæla þykir mér
hlýða að skýra opinberlega frá því,
er ég sagði um þessi mál við trún-
aðarmann sauöfjárveikivarnam.a
Guðmund Gíslason, er hann var
hér á ferðinni s. 1. haust.
Guðmundur lagði þá spurningu
fyrir mig, hvar ég teldi mesta smit-
hættuna út frá Hlíð. Ég svaraði
honum þvi, að ég yrði að álíta, að
smithættan væri mest í hjarðirnar
á Kálfsstöðum og Kjarvalsstöðum,
en það yrði líka að gera ráð fyrir
því, að veikin gæti verið komin um
allan fram Hjaltadal, Hólar ekki
undanskildir, en éir treystist ekki til
að benda á neinn bæ öðrum fremur
sem sýktan. Ég tók ennfremur fram.
að veikin gæti verið komin á bæina
norðan Kjarvalsstaða, vestan Hj.tlta
dalsár og jafnvel ofan í Viðvíkur-
sveit.
1‘essa skoðun mína byggði ég á
eftirfarandi atriðum:
1. Guðmundur bóndi á Hlíð hafði
skýrt mér frá, að bæði árin 1953
og 1954 hefði hann heimt allt 'iitt
sauðfé, bæði haust og vor úr
landi Hlíðar, Kálfsstaða og Kjarvais
staða og enga kind vantað, hvorki
lömb né eldra fé. Enginn bændanna
á þessum þremur jörðum rekur fé
sitt til afréttar. Af þeSstt er ljóst,
að Hlíðarféð hefir verið sérstak-
Iega staðbundið. Þar fyrir verður
ekki fullyrt, að engin kind hafi
farið út fyrir takmörk þessara jarða
einhvern tíma að sumrinu.
2. í aðalsamanrekstri rúniuga
s. I. vor var sameiginleg smölun í
landi umræddra jarða og rekið ion.
á Kálfsstöðum. Það er tæplega hægt
að framkvæma svo smölun, að féð
mæðist ekki. Nú er það vitað, að
smitið berst frá kind til kindar við
öndun. Það er því augljóst mál, að
mjög mikil hætta er á smitun, þeg-
ar mótt fé er rekið í þéttan hóp
eða inn í rétt. — Og í þessari rétt
var sýkta kindin frá Hlíð, sem
fannst við niðurskurðinn. En auk
þessa samanrekstrar, sem ég hefi
talað um hér að framan, var fyrr
að vorinu tvisvar sinnum rekið inn
fé á Kálfsstöðum og í bæði skiptin
var þar fé frá Hlíð, í annað skiptið
margt. Hvort fé frá Kjarvalsstöðr.m
var þar, veit ég ekki.
Það má segja, að lönd þessara
samliggjandi jarða sé opið fyrir um
ferð sauðfjár. Og þó að ég telji, að
f járstofn sá, sem fluttur var hingað
við fjárskiptin 1950, sé mjög mikið
staðbundnari en sá, sem fyrir var,
er þó víst, að nokkurt fjárrennsli á
sér stað um þessi lönd og þá jafn-
hliða möguleikar til smitunar. Það
er því ómögulegt að segja um, hvert
veikin getur verið komin innan þess
svæðis, sem samgangur við HÍiðar-
féð hefir getað átt sér stað.
Eins og fyrr segir ásakar Dalakarl
einhverja ónafngreindá sveitungá
mína og mig um það, að hafa borið
ljúgvitni í þessu máli. Þetta er grá-
lega mælt. Það lýsir hvorki dreng-
lund né karlmennsku að skríða bak
við gervinafn og kasta þaðan órök-
studdum svívirðingum til annaria.
En hér verður ljúgvitnan:ál ekki
rætt frekar.
Að endingu vil ég taka fram, að
ég hef sömu skoðun og í haust um
smitun frá Hlíð. Það verður að ráð
ast sem vill, hvort fleiri en Dala-
karl geta heimfært það undir að
bera Ijúgvitni, að skýra rétt og satt
frá staðreyndum".
Oddviti Hólahrepps
máli sínu.
hefir lokið
Starkaður.
Félag íslenzkra iðnrekenda
Almennur félagsfundur verður haldinn í Þjóð-
leikhússkjallaranum, föstudaginn 25. þ. m. kl. 12 á
hádegi.
Til umræðu verða kaupgjaldsmál og fleira.
Félagsstjóniin
TRAUST HERKi
Hvar á ISLANDI, sem þér
verzlið, munið þér finna þetta
vörumerki frá einni þekktustu
matvöruverksmiðju Evrópu.
Þegar þér biðjið um IIONIG
Súputeninga, Makkarónur,
Spaghetti, Súpur, Búðinga o.fl.,
getið þér treyst þvi að kaupa
góða vöru á sanngjörnu verði.
&2L