Tíminn - 01.04.1955, Qupperneq 1

29. árgangur.
Reykjavík, 1. apríl 1955.
Aukablað.
FRJÁLS VERZLUN
Eftir Eystein Jónsson, fjármálaráðherra
í dag eru liðin eitt hundrað ár síðan verzlunin
var gefin frjáls á íslandi. Sá atburður mun jafn-
an talinn einn hinn mesti í sögu þjóðarinnar.
Þennan dag ber að nota, til þess að festa sér
í minni, hve þýðingarmikill sigur vannst, þegar
viðskiptaánauðinni var af landsmönnum létt.
Erlendir menn tóku vörur landsmanna við því
verði, sem þeim sýndist. Erlendir menn fluttu tii
landsins þær vörur, sem þeim hentaði og settu á
þær verð eftir sínu höfði.
Þeir, sem réðu verzluninni, höfðu ráð land ■■
manna blátt á/ram i hendi sér. Skömmtuðu
mönnum það, sem þeim þóknaðist. Allar bjargir
voru bannaðar. Engar vendegar framfarir
mögulegar á meðan svona stóð. Fólkið var lamao.
Allt framtak drepið í dróma. Menh komust ekki
lengra en verzlunarherrarnir vildu, og þar við
sat.
Verzlunaráþjánin herjaði, sem banvæn plága á
landsmenn um margar aldir.
Beztu mönnum þjóðarinnar var Ijóst, að engu
verulegu varð umþokað, fyrr en þessi meinvætt-
ur væri af dögum ráðinn. Jón Sigurðsson setti
verzlunarfrelsi og stjórnfrelsi hlið við hlið í bar-
áttu sinni.
Sigurinn vannst 1. apríl, þegar verzlunin var
gefin frjáls. Þar með var landsmönnum opnuð
leiðin, til þess að taka viðskifti sín í eigin hendur
og skifta við aðrar þjóðir svo sem bezt hentaði.
Að sjálfsögðu tók það nokkurn tíma, að lands-
menn næðu tökum á að notfæra sér frelsið.
En það tók þó ekki lengri tíma, en við mcdti bú-
ast. Nú sjáum við svo glöggt, að ekki verður
um villst, að þeir, sem fastast héldu því fram, að
verzlunarfrelsið væri frumskilyrði allra fram-
fara, höfðu rétt fyrir séð.
Þegar verzlunarfrelsið var fengið þurfti að
finna heppilegar leiðir, til þess að notfæra sér
það, svo að fullu gagni kæmi fyrir landsmenn.
Þá kom fljótlega fram sú hugmynd, að fólkið
ætti sjálft að taka viðskiftin í sinar hendur, til
þess að tryggja hag sinn.
Jón Sigurðsson, sem manna bezt skildi verzl-
unarmálið, boðaði nauðsyn verzlunarsamtaka al-
mennings í Nýjum Félagsritum 1872.
Hér fór sem oft endranær, að Jón Sigurðsson
reyndist framsýnn og hollráður.
Félagssamtök almennings í verzlunarmálum,
samvinnufélögin, hafa orðið að meginþætti í við-
skiftalífi landsmanna. Sú þróun varð mjög víða
um landið, að verzlunarsamtök almennings leystu
gömlu selstöðuverzlanirnar af hólmi.
Hið fyllsta frelsi í viðskiftum, almenningi til
handa, er i þvi fólgið, að verzlunin sé gerð að
þjónustu í þágu almennings, en ekki rekin í gróða-
skyni.
Að þessu marki ber að keppa. Ekki með vald-
boðum né bönnum, heldur með þvi að sýna í verki
gagnsemi og yfirburði samvinnunnar í viðskipt-
um. Koma þarf á sannvirðisviðskiptum í öllum
greinum framleiðslu og viðskipta, með frjálsum
samtökum undir merki samvinnunnar.
Vérzlunarfrelsið, sem fékkst fyrir 100 árum,
• vom i þvi fólgið, að landsmenn fengu frelsi til þess
að skipta við aðrar þjóðir að eigin vild.
Menn tala nú orðið um frjálsa verzlun i nokk-
uð annarri merkingu en áður, Þegar menn ræða
nú um frjálsa verzlun, hafa menn i huga viðskipti,
sem ekki eru háð innflutnings- og gjaldeyrisleyf-
um yfirvalda.
Takmarkið á að vera haftalaus verzlun. Verzl-
unarhöft eru neyðarúrræði. Afleiðing þess, að
ekki tekst að halda jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Landsmenn verða á hinn bóginn að gera sér
grein fyrir, að það er ekki nægilegt að segjast
'vilja hafa frjálsa verzlun og lýsa þvi yfir á hátið-
um og tyllidögum.
Eigi verzlunin að vera frjáls, verða menn að
hafa skilning á þvi, hvaða skilyrði þurfa að vera
fyrir hendi, til þess að haftalaus viðskifti geti
staðið stundinni lengur.
Forustumenn i þjóðmálum og trúnaðarmenn
hinna öflugu stéttarsamtaka verða einnig að eiga
skilning og þrek, til þess að beita sér fyrir þeirri
ste-fnu i atvinnu- og fjárhagsmálum, sem verður
að vera undirstaða frjálsra viðskifta.
Bcrvn ástandið í verzlunarmálum nú sarnan
við þcð. sem var fyrir 100 árum, og við höfum
sanr.ar.ega ástæðu til þess að gleðjast og halda
há+'ð.
Sr.m1 höfum við enga ástæðu til þess að láta okk-
ur aHt lynda eins og það er. Langt frá því. En þess
er gott að minnast, að þjóðin hefur það á sinu
* vcJdi c.ð koma því i lag, sem áfátt er. Frá minu
? :óv,arm.iði er leiðin auðrötuð, enda vörðuð glæsi-
legum afrekum. Eflum samvinnu i viðskiftum.
Gerurn verzlunina að þjónustu í þess orðs beztu
merkingu.