Tíminn - 25.05.1955, Blaðsíða 4

TÍMINN, miðvikudaginn 25. mai 1955.
iio. Diatb
Morgunblaðið birtir 12. þ.
m. grein eftir Svein Jónsson
á Egilsstöðum um roforku-
mál Austurlands.
Þessi mál hafa þegar verið
rædd nokkuð í blöðum. DeU-
ur Austfirðmga um þau nú,
þegar framkvæmdir eru að
hefjast, hafa vart aðra þýð-
ingu, en skemmta ónefndri
persónu, og eru síst líklegar
að greiða fyrir framkvæmd-
um. En þar sem Egilsstaða-
bónda er um margt sýnna en
söguritun eftir reglu Ara
fróða, þá verður naumast hiá
því komizt að rifja stuttlega
upp helztu punkta í meðferð
málsins síðustu misserin.
1.
Við myndun núverandi
ríkisstjómar sumarið 1953,
var samið um miklar og
skipulagðar framkvæmdir
í rafmagnsmálum. Þingmenn
Múlasýslna tryggðu að fram
kvæmdir eystra yrðu með
þeim fyrstu. Nánari tilhögun
var þá ekki ákveðin.
Síðustu árin hafði Raforku
málskrifstofan framkvæmt
víðtækar athuganir á fall-
vötnum eystra og unnið að
áætlunum og samanburði.
Skilyrði reyndust hvergi upp
á það bezta, en víða sæmi-
leg. Heima fýrir hafði Fjórð-
ungsþingið forustu, fylgdist
með undirbúningi og ýtti á
efÞr föngum að honum yrð1
hraðað. Þingmenn Austfirð-
inga höfðu stöðugt samband
við Raforkumálaskrifstofuna.
Þeir höfðu ævinlega samflot
um þessi mál, því þeim var
ljóst að þau voru sameigin-
leg íyrir fjórðunginn og að
allt tog og hreppapólitík
hlaut að verða tU óþurftar.
Haustið 1953 lagði raforku
málastjóri fram áætlanir um
lausn raforkumála á Austur-
landi. Virkja skyldi Grímsá
eða Fjarðará í 1350 kw orku-
veri og leiða um mið Hérað
(Eiðaþinghá og Velli) og firð-
ina frá Seyðisfirði tU Reyðar
fjarðar.
Sérstök nefnd var nú kos-
in eystra til að fylgjast með
þessu stóra máli ásamt þing
mönnunum og hófust fundh
þessara aðila í október.
Á fyrsta fundi greindi Ey-
steinn Jónsson frá því. að
tryggt væri að virkjun eystra
yrði í fyrstu röð þeirra raf-
orkuframkvæmda, er stjórn-
arsáttmáhnn gerði ráð fyrlr.
Að þessu sinni var aðeins
rætt um virkjun Grímsár eða
Fjarðarár, enda töldu sér-
fræðingar enn sem fyrr,
virkjun Lagarfoss allt of dýra
sökum geysilegs stíflukostnað
ar.
Nefndin ræddi og athugaði
alveg sérstaklega orkuþörf
Austurlands, komst að þeirri
niðurstöðu að 1350 kw yrði of
lítið og sett« fram kröfu um
2100 kw v*rkj un.
Sérfræðmgar raforkumála
tóku málði til sí nað nýju og
skUuðu áliti upp úr áramót-
um.
Voru þeirra tillögur nú, að
virkja Grímsá í 2400 kw, og
töldu virkjun hennar nokkru
hagstæðari en Fjarðarár.
Nú var það og tekið fram,
að sérfræðingar sæju leið til
að virkja Lagarfoss í 3500
kw með ódýrri grjótstíflu
í>ó fylgdi sá fyrirvar1, að
ýmis atriði þyrftu nánari at-
liugunar við.
Þingmenn að austan urðu
á eitt sáttir um að beita sér
íyrir virkjun Lagarfoss á
þessum grundvelli, í því
Vilhjálmur Hjálmarsson, alþingism.
Raforkuframkvæmdir á Austur-
landi og „söguritun" Sveins
trausti, að áætlanir stæðust.
Að vísu yrði virkjunin 8
millj. kr. dýrari en sú, er sér
fræðingarnir mæltu með í
Grímsá, en gæfi líka mun
meiri orku. Fengu þeh setta
lagaheimild um virkjun foss
ins, en áður voru tU heimild-
ir um vhkjanir Grímsár eða
Fja'ðarár.
Stóðu svo málin í þann
mund, er þingi lauk á út-
mánuðum 1954, að fullvíst
var talið, að þessi háttur yrði
á haíður og Lagarfoss virkj-
aður.
4.
Áður en raforkumálaráð-
eða ríkisstajórnin segði sið-
asta orðið um tilhögun fram
kvæmda, komu ný viðhorf til
sögu:
1. Fyllri athugun sérfræð-
inga á aðstöðunni við Lagar-
foss leiddi í Ijós, að fyrri
virkjunaráætlun var ekki
framkvæmanleg, m. a. vegna
óhóflegrar vatnsborðshækkun
ar, sem setja mundi brú og
flugvöll í hættu og valda
fleiri spjöllum á Héraöi.
Hins vegar var tahð fært aö
virkja fossinn án stíflu í 3500
kw., en sú vhkjun yrði um
6 millj. kr. dýrari en áður var
talið, svo verðmunur á 2400
kw í Grímsá og 3500 kw í
Lagarfossi yrði nærri 14
millj. kr.
2. Sérfræðingar greindu nú
frá því, að ýmsar tæknilegar
nýjungar gerðu fært að leiða
raímagn til Austurlands um
öræfin frá Laxárvirkjun.
Mæltu þeir eindregið með
þessari lausn.
Þingmenn, raforkunefnd og
Austflrðingaí- yflrleítfc tóku
þessari tillögu með mikilli tor
tryggni. Veður eru hörð á ör
æfum og þótti mönnum í mik
>ð ráðist að treysta orkuflutn-
ingi svo langa vegu um regin
fjöll.
Raforkumálaráðherra hélt
tvo fundi með fulltrúum Aust
firðinga til að ræða hin nýju
viðhorf, á Egilsstöðum mið-
sumars og í Reykjavík ( sept
embermánuði.
Héldu sérfræðingar fast
fram línuleiðinni en Aust-
firðingar andæfðu. Niðurstað
an varð sú, að þeir síðar-
nefndu óskuðu enn eftir virkj
un Lagarfoss, en raforku-
málaráðherra hét að ákveða
ekki línuleina, án samráðs við
fulltrúa þeirra.
Aðrar leiðir vcru ekki rædd
ar á þessum fundum.
5.
Eftir fund'na hélt raforku
málaráðherra áfram viðræð
um við raforkumálastjóra og
sérfræðingana og í ríkisstjórn
'nn.i.
Raforkumálastjóri benti m.
a. á þessa annmarka á virkj-
un Lagarfcss.
1. „Bezta“ virkjun fossins
er fullvirkjun hans í ca 14
þús. kw, en mundi líklega
kosta um 100 milljónir með
aðallínum og hafa margfalda
þá orku, sem þörf væri á.
2. Slík vúkjun kemur ekki
til greina nú, og getur ekki
orðið ákveðin nú til fram-
kvæmda síðar, þar sem 1—2
ára rannsóknir aí Jaendi sér-
fræðinga eru ennþá ógerðar,
áður en ákvörðun kæmi til
greina.
3. Litla vhkjunin í Lagar
fossi er óhóflega dýr miðað
við aðra möguleika, sem fyrh
hendi eru og mundi spilla hag
kvæmustu fullvirkjun sxðar.
Þetta viðhorf kom einnig
mjog fram innan ríkisstjórn
arinna'. Þar \ar ekki mögu-
legt að fá camþykkta virkj-
un Lagarfoss, hvorki þá
smærri né stærri.
Raforkumálastjóri og hans
menn héldu mjög fram lín-
unni. Böntu þeh á að hennar
hlutverk yrði eigi aðeins að
flytja Austfirðingum rafmagn
í næstu framtíð, heldur og
að sameina tvö notendasvæði
og skapa með því möguleika
til stærri og hagkvæmari vJrkj
unarframkvæmda, er stundir
liðu.
6.
Rafcrkumálaráðherra hafði
fullan hug á að sameina sjón
armið Austfirðinga um mynd
arlegt orkuver heima fyrir og
raforkumálastjóra og hans
manna um samtengingu
byggðarlaganna. Og efth að
hafa haft samráð við þing-
menn Austfirðmga, og sent
menn til fundar við nefnd
þeirra á Egilsstöðum í des.
sl., beitti hann sér fyrir þeim
ákvörðunum, er nú hafa ver
ið teknar.
Virkjun Grímsár í 2400 kw
og línu írá Laxá, er lögð verði
í beinu íramhaldi af virkjun
inni.
Þá fékkst fram í því sam-
bandi að ákveðnar voru aðal
orkuveitur 1*3 allra þorpa og
kaupstaða á svæðmu frá
Vopnadrð’ hl Djúpavcgs.
Línur út frá þessum veit-
um um nalægar sveitir noma
eftir þvl. sem nánar ve'öur
ákveðið.
Síðan hefir r afork umála-
skrifstofan unnið kapjjsam-
iega að undirbúningi íiam-
kvæmda, sem svo munu hefj
ast af íulJum kraftí í sumar.
Þetta er í höfuðdráttum
saga málsms á lokastigi und-
irbúnmgsins.
Sveinn á Egilsstöðum hefir
lsngi haft afskipti af raf-
magnsmálum, en aðeins við
og við orðið samstiga öðrum
raönnum og þá oft með þraut
um.
Fyrir nokkru hafð1 hann
hug á v'rkjun Eyvindarór eða
Miðhúsaár, að því er upplýst
var á Egilsstaðafundi í jan.
sl., og ekki mótmælt. Aðrir
hugsuðu þá hærra og stefndu
að heUdarvirkjun fyrir fjórð-
ungmn og réðu þau sjónar-
mið.
Haustið 1953 samemaðist
raforkunefnd Austfjarða um
kröfu um 2100 kw orkuver í
fjórðunginum. Og síðar er sér
fræðingar létu uppi að
virkja mætti Lagarfoss, var
nefndin enn einshugar.
En strax og hreyft var línu
leiðinni, skarst S. J. úr leik,
emn nefndarmanna, og vUdi
þegar láta vhkjun Lagarfoss
eða annarra fallvatna á Aust-
urlandi lönd og leið. Er bros
legt að sjá tUburði hans við
að breiða nú yfir þetta meö
því að segjast hafa viljað fá
loforð um virkjun fossms
síðar. þ>að vissu allir, er að
þessum málum unnu, og
Sveinn líka, að grundvöll
skorti alveg th þess að hægt
væri að taka slíka ákvörðun.
S. J. var því að vinna gegn
raforkuveri í Austfirðmga-
fjórðungi, emn allra raforku
nefndarmanna, sem alla tíð
lögðu höfuðáherzlu á að hvað
sem línuleiðinni liði, þá yrði
að byggja viðunandi raforku
ver í fjórðungnum til öryggis.
Þeirri stefnu raforkumála-
nefndarinnar fylgdu og þing
menn Múlasýslna allan bar-
áttutímann og árangur af
baráttu þeirra og nefndarinn
ar er sá, að Austurland fær
ekki línu ema um öræfm norð
an, heldur emnig 2400 kw
raforkuver við Grímsá, og er
það orkumeira ver en raf-
orkunefndin, þ. á m. S. J.,
krafðist haustið 1953.
S. J. segir, að raforkunefnd
Austurlands hafi mótmælt
Grímsárvirkjun á fundi sín-
um í desember, en ekki sam-
þykkt hana.
í samþykktmni segir:
„Nefndin getur því aðeins
fallizt á að iaforkuþörf Aust
urlands verði leyst með leiðslu
frá Laxá, að einnig verði gerð
verulegt vatnsorkuver á Aust
urlandi.“
Hér er saraa stefna mörkuð
og áður.
Þegar þetta er samþykkt,
veit nefndm, að stóra Lagar
fossvirkjunin gat ekki orðið
ákveðm af ástæðu, sem að
framan gremir og að htla
Lagarfossvirkjun hafði ekki
fylgi í ríkisstj órninn1. Þetta
var ems og á stóð sama sem
að krefjast Grímsárvirkjunar
ásamt línunni og það var S.
J. aunðvitað vel ljóst eins og
öðrnm, þótt hann reyni nú
eftir á að sýna máUð í röngu
Ijósi.
Barátta S. J. fyrir því, er
hann kallar „skynsömustu
leiðina,“ hefst þó fyrst af full
um krafti, þegar réttir aðilar,
ríkisstjórnín og sérfræðmgar,
hafa sagt lokaorðið, eftir að
hafa ráðfært sig við forsvars
menn Austfirðinga.
Verður sú saga ekki rakin
hér, en aðems bent á örfá
atriði í ritum hans, er þrí-
vegis hafa prýtt síður Morg-
unblaðsms síðan ákvarðanir
voru teknar.
í fyrstu grem S. J. er stað-
hæft að 2400 kw virkjun sé
alJsendis ónóg, jafnvel þó von
sé viðbótarorku frá Laxá
strax á eftm — En ári áður
reisti sami maður kröfu um
2100 kw !
í sömu grein segir: „Við gefc
um ekki látið bjóða okkur að
bíða eftir rafmagni í 5 ár að
óþörfu.“ — í 3. grem segir
hms vegar: „í fjórða lagi feng
ist raforkan emu til tveim ár
um fyrr inn í fjórðunginn.“!
Er þá ímyndaður biðtími
orðinn 1—2 ár í stað 5 ára
áöur. Þannig er samkvæmn-
in í skrifum þessum.
í 3. grem segir ennfremur:
„Nú hefir Grímsá verið vatns
laus síðan í október 1 haust
eða ca. 5 mánuði og 'getur vel
orðið það 2—3 mánuði til —“
(Alls 8 mánuði !!!).
Auðvifcað bera sérfræðingar
raforkumálasfcjórnarmnar á-
byrgð á öllum tekniskum
undirbúningi vúkjana og það
er þeirra að segja til hvers
megi vænta af fallvötnun-
um. Þessar fullyrðíngar S. J.
um vatnsleysið í Grímsá verða
á hinn bcgmn gott sýnishorn
af málflutningi hans, þegar
þær eru bornar saman við
skýrslu raforkumála,stjóra um
vatnsmagn ármnar, sem birt
er hér í tyaðinu í dág.
Niðurstaða raforkumála-
stjóra er sú, að ekki hafi ver
ið um meiri vatnsþurrð' að
ræða í Grímsá í vetur, én
reiknað hafi verið með að
varadísilstöðvarnar, sem frá
upphafi hefir verið gert ráð
íyrir, yrðu að vera viðbúnar
að taka.
En til frekari vitnisburðar
um málfærslu S. J„ er rétfc
að upplýsa, að samkvæmt
skýrslu raforkumálaskrifstof
unnar, sem gremargerð raf-
orkumálastj óra byggist á,
kemur fram að vatnsþurrö,
sem máli skipti fyrir orku-
verið, komi ekki til grema
nema í febrúarmánuði og
marzmánuði, en S. J. segir
ána vatnslausa í 5 mánuði.
Minna mátti ekki gagn gera!
Það er örðugt að bægja frá
sér þehri hugsun, að svona
skrif séu af öðrum toga en
ást á málefninu.
Og það er hætt við að við-
fangsefni Austfiröinga í raf-
orkumálum riæsta áfangann
hefou crðið önnur, en þeim
eru nú búm, éf þannig hefði
verið á spilunum haldið af
þeirra hálfu alriiennt síðasta
áratuginn.
Heilaarstefnan er mórkuð.
Virkjun Grímsár, Laxárlina
og aðalorkuveitúr iriiili'^fpþná
fjarðar og Djúpayog's eru
ákveðnar.
Tengmgin við Norðúrlands
kerfið eykur stórurn öryggi
fyrir nægri orku í. framtíð-
inni, með því að gefa hag-
kvæmari virkjunáýrriöguleika,
sem fyrr segir. Lagarfoss
keppir við önnur fallvötn, og
virkjun Grímsár nú, héfir
engin áhrif á þau úrslit, er
byggjast munu einvörðungu
á faglegum forsendum.
Vmna þarf að dreifingu ork
unnar um bvggðir fjórðungs
ins, svo sem auðið er, en
styðja þá til annarr.a bjarg-
ráða í raforkuöflun, er sam-
(Frambald á 7. síðul.
Aðalf undur
Bytffiintiusamvinnufélags Reykjamkur
verður haldmn föstudagmn 27. þ. m. í Naustinu (Súð-
inni) kl. 5 e. h.
DAGSKRÁ: Samkvæmt félagslögum.
SXJÓRNIN,
SÍ*b