Tíminn - 04.06.1955, Blaðsíða 5

TÍMINN, laugardaginn 4. jáni 1&55.
5
23. blaff.
— ■
Laugard. 4. júní
Einfflenningskjör-
dæmi og kosninga-
bandalög
í tilefni af brezku kosning-
unum hafa risið nokkrar um-
ræður um kosningafyrirkomu
lagið. Meðal annars hefír Mbl.
bent á, að mjög væri til at-
hugunar að taka hér upp ein-
menningskjördæmi og fylgja
þannig í fó'tsþor Breta og
Bandaríkjamanna. Mbl. bend
ir- á, að þetta fyrirkomulag
þafi gefizt vel í þessum lönd-
hm, þar sem það hafi skapað
tvo aðalflokka eða fylkingar,
sém hafi skipzt á um að fara
nieð völdin. Þannig hafi verið
afstýrt þar glundroða, er oft-
ast vill fylgja kerfi hinna
mörgu flokka, eins og Frakk-
íand vitnar bezt um.
í öðrum íslenzkum blöðum
hefir það svo komið fram, að
þetta fyrirkomulag sé rang-
látt, þar sem það geti leitt til
þess, að völdin lendi hjá flokki
er hefir minnihluta kjósenda
a,ð baki sér. Þessi mótbára
fellur þó alveg um sjálfa sig,
þégar þess er gætt, að hið
sáma getur alveg eins komið
fyrir, þótt hafðar séu hlutfalls
kOsningar. Eftir því, sem
flokkar verða fleiri, skapa
hlutfallskosningar betri að-
stöðu fyrir hina stærri flokka
til að ná óeðlilegri hárri full-
trúatölu. Þetta hefir t. d. hvað
eftir annað sannazt hér í
Beykjavík, þar sem Sjálfstæð-
ísflokkurinn hefir fengið meiri
hluta fulltrúa í bæjarstjórn-
inni, þótt hann hafi oftast
haft minnihluta kjósenda að
baki sér.
Hér í blaðinu hefir því jafn
an verið haldið fram, að kosn
ingaskipulagið ætti að stuðla
að því að hindra offjölgun
flokkanna. Um langt skeið hef
ir Tíminn bent á þá yfirburði,
sem einmenningskjördæmin
hefðu aö þessu leyti. Fram til
skamms tíma hefir þessu ver-
ið illa tekið í Mbl. og Sjálf-
stæð'isflokkurinn líka hvað
eftir annað stuðlað að breyt-
ingum á kosningaskipuninni,
sem auðvelduðu fjölgun
flokka. Það er vel, ef Sjálf-
stæðismenn eru nú farnir að
sjá, að þeir hafa fylgt rangri
stefnu.
Önnur skipulagsbreyting,
sem jafnframt myndi hjálpa
til að draga úr sundrungu
og glundroða, sem fylgir
mörgum smáflokkum, er að
heimila kosningabandalög.
Eft*r þær breytingar, sem
búið er að gera á kosninga-
skipuninni hvað eftir annað
og ýtt hafa undir flokka-
f jölgun, er tæpast heiðarlegt
eða réttmætt að breyta nú
tU allt í einu og taka ein-
göngu upp einmenningskjör
dæmi, nema kosningabanda
lög væru heimiluð samhliða.
Það myndi veita hinum
sundruðu smáflokkum skil-
ýrði til þess að taka upp sam
vinnu, sem þeir ættu vel að
geta sætt sig við, I stað þess,
sem þeir væru ella sama og
upprættir eða bannaðir með
einföldum lagabókstaf.
Eins og gefur að skilja,
myndi kosningabandalagi í
einmenningskjördæmi hagað
þannig, að bandalagsflokkarn
lr biðu fram hver fyrir sig, en
Gerir Pekingstjórnin senn til-
kall til Hong Kong?
Brezka iiýleiiílan. þar scm óvíða þekkist nú meiri aœðsöínran á
aðra IiEið, cn cynitl á bina.
Grein sú, scm hér fer á eftir, j ið nefnd „nýlendusteína".
birtist nýlega í bandaríska blað-
inu „U. S. News & World Report“.
Rétt þykir að geta þess, að það
blað hefir oftast talað máli þeirra
manna, sem vilja láta Bandaríkin
verja Quemoy og Matsu. Greinin
ber þess nokkurn blæ, en að öðru
leyti virðist ritað af þekkingu og
óhlutdrægni. Rétt er að geta þess,
að Pekingstjórnin hefir enn ekki
gert formlega kröfu til Hong Kong
enda mun hún ekki vilja styggja
Breta mcðan Formósudeilan stend
ur. Fyrr en síðar er þó búizt við
því, að slik krafa komi fram.
Úti fyrir ströndum meginlands
Kina liggja nokkrar eyjar, sem augu
stjórnmálamanna beinast nú mjög
að. Ef við lítum á kort af landinu,
sjáum við, að eyjar þessar eru all-
margar, og á meðal þeirra eru
Quemoy og Matsu.
Ýmsir brezkir stjórnmálamenn
hafa rekið hníflana í Bandaríkja-
menn fyrir að hafa á því áhuga, að
þessar eyjar geti verið varnarstöðv-
ar fyrir Formósu. Churchillstjórnin
kvaðst ekki mundu styðja, að eyj-
arnar yrðu varðar, þó að kommún-
istar gerðu á þær árás. Bretar benda
á það í áróðri sínum, að eyjar þess-
ar liggi aðeins fáar milur frá strönd
um Kína, en séu um 6000 míiur frá
Ameríku. Ef við lítum aftur á kortið,
sjáum við, að um 400 mílum sunnan
við Quemoy liggur önnur strand-
eyja, Hong Kong. Þessi eyja er að-
eins um eina milu undan ströndum
Kína, en hún er 11000 mílna sjóleið
frá Englandi og um 6000 míina
flugleið.
Bretar eru hins vegar reiðubúnir
til að verja Hong Kong, og banda-
rískir embættismenn segja, að auð-
séð sé, að þeir vænti stuðnings
Bandaríkjamanna í því efni.
Hver er þá munurinn á þessum
strandeyjum? í augum Breta er
munurinn sá, að Hong Kong er
brezk nýlenda, hluti af brezka heims
veldinu. Quemoy og Matsu eru hins
vegar eign kínverskra manna og er
stjórnað af þeim, og áhugi Banda-
ríkjamanna stafar af því einu, að
þær eru vörn fyrir Formósu, .og
Bandaríkjamenn eru sér þess enn
minnugir, að það var þaðan, sem
Japanir skipulögðu sigur sinn á
Filippseyjum í heimsstyrjöldinni.
f augum Breta er Hong Kong
annað og meira en varnarstöð. Eyj-
an er brezkt landsvæði, og til henn
ar viðurkenna þeir engar kröfur
Kínverja. Hong Kong er nýlenda,
og henni er eins og öðrum nýlend-
um stjórnað af brezkum embættis-
mönnum. Eyjan er ágætt dæmi um
þá skoðun, sem hingað til hefir ver-
sá frambjóðandinn, sem fengi
flest atkvæði, hlyti svo sam-
eigínlegt atkvæðamagn þeirra.
Þetta hefir m. a. þann kost í
för með sér, að kjósndur geta
valið á milli fleiri en tveggja
frambjóðenda, eins og verður,
þegar aðens tveir flokkar
keppa um völdin. Þetta gæti
einnig gert það mögulegt, að
tveir frambjóðendur sama
flokks reyndu með sér, án
þess að spilla aðstöðu flokks-
ins.
Með þessu tvennu, einmenn
ingskjördæmum og kosninga-
bandalögum, myndi áreiðan-
lega skapast aukin festa í is-
lenzkum stjórnmálum. Öfl,
sem nú eru sundruð, myndu
þá laðast til samstarfs. Hér
myndu rísa upp tvær aðalfylk
Það er meira en ö’d síðan Bretar
unnu Hong Kong í styrjcld. Aha
tíð siðan hafa Kinverjar gert kröfu
til eyjarinnar, en þeim hefir ekki
orðið ágenít enn sem komið er.
Ef Quemey eg Matsu íéliu f hend-
ur kommúrds'.um, er álitið, að
Hong Kong myndi verða næsta
skref þeirra. Ameriskir hernaðarsér
fræðingar líta svo á, að vörn Hong
Kong muni verða stórum örðugri,
ef hinar strandeyjarnar eru áður
faiinar í greipar kommúnistum.
Eitt sinn féll Hong Kong í hendur
Japönum 1941, og það var ekki fyrr
en Bandaríkjamenn höfðu hrakið
Japani frá þeim Kyrrahafseyjum,
sem þeim hafði tekizt að ná á sitt
vald, að Bretum tókst aftur að
vinna Hcng Kong úr greipum
þeirra 1945.
Hcng Kong er nú ein af s'ðustu
og auðugustu nýlendum Breta, sem
upp á síðkastið hafa stórum týnt
tölunni. Þetta er furðulegur staður.
Þar er ein af stærstu og fjölsóttustu
höfnum heimsins. Þar er verzlunar-
og viðskiptamiðstöö fyrir gervöll
Austuriönd. Iðnaðarfyrirtæki eyjar
innar framleiddu útflutningsverð-
mæti, sem námu 110 milljónum doll-
ara, árið 1953. Þaðan hafa auðæfi
streymt í brezkar fjárhirzlur í
nokkra mannsaldra.
Saga Hong Kong er iitríkur kafli
í uppbyggingarsögu brezka heims-
veidisins. Þegar Bretar háðu ópium
stríðið svonefnda við Kínverja árin
1839—1841, var Hong Kong ekki
annað en fjöliótt gróðuriítil eyja
ellefu mílna löng og tveggja til
fimm míina breið. Hún var lítt
byggður aðsetursstaður sjóræningja.
Milli eyjar og lands liggur hins veg
ar frábærlega góð höfn sautján fer
milur að stærð. Þarna eygðu Bretar
möguleika, og þegar hinir sigruðu
Kínverjar sömdu frið, fengu þeir
Bretum eyjuna 1 hendur.
Eítir að Kínverjar höfðu tapað
annarri styrjöld við Breta 1860,
fengu þeir Bret-um enn í hendur
þriggja fermílna iandsvæði á Kow-
loonskaganum, er skerst út úr meg-
inlandi Kina gegnt Hong Kong. Er
Kínverjar höfðu að lokum lotið í
lægra haldi fyrir Bretum í skærum
1898, fengu þeir Bretum í hendur
yfirráð yfir 355 fermílna landsvæði
umhverfis Hong Kong til 99 ára.
Þrátt fyrir þessar hernaðaraðgerð
ir, er Hong Kong nýlendan aðeins
390,5 fermílur að stærð. Á þessu
landsvæði verða ekki ræktuð næg
matvæii handa íbúum nýlendunnar.
Fiatt land er þar svo lítið, að íbú-
arnir verða að grafa stalia í hlíð-
arnar eða fylla upp hluta hafnar-
ingar, en lóðið á metaskálinni
yrðu hinir óháðu kjósendur
hverju sinni. Kosningabanda-
lögin kynnu að gera það að
verkum, að íormlegir flokkar
yrðu senmlega fleiri en tveir,
en slíkt kæmi hins vegar ekki
að sök, þegar kosningafyrir-
komulagð myndi þrýsta þeim
til samstarfs. Raunverulega
eru hinir stóru flokkar í Bret
landi og Bandaríkjunum
miklu fremur bandalög en
flokkar, og þvi kemur þeim,
sem vanir eru annarri flokka
skipun, það oft skrítilega fyrir
sjónir, hve miklar deilur eru
hjá þessum flokkum innbyrð-
is, eins og t. d. í Verkamanna-
flokknum brezka. Það er kj ör-
dæmaskipunin, sem heldur
þessum stóru bandalögum
innar til þess að geta reist hús sín.
Þá er þar árlega skortur á hæfu
drykkjarvatni.
Það, sem- einkum gerir Hong Kong
mikilvæga, er hernaðarleg lega
hennar. Segja má, að eýjan £é aðal-
dyrnar að viðskiptum við meginland
Kína.
Við þessi skilyrði blcmstraði Hong
Kong. í gegnum fríhöfnina ifór
mestur hlutinn af viðskiptum milli
austurs og vesturs. Iðnaður reis
þar upp til stuðnings þessum við-
skiptum. Við hernám Japana í sið
ari heimsstyrjöldinni galt Hong
Kong mikið aíhroð, en eftir stríðið
komst hún íljótlega á góðan rekspö)
áftur.
Nú er Hong Kong iðnaðarmiðstöð,
þar sem búa 2.25 milljónir manna.
Skipakvíar, verksmiðjur og íbúðar-
byggingar þekja hvern þverþuml-
ung. Aðaliðnaðarframleiðsla Hong
Kong er baðmullarvefnaður, einnig
eru þar íramleidd lyf, gervivörur,
glerangursvörur, Ijósavörur, gúmmi
vcrur og margt fleira. Mikill fiski-
íloti plægir hcfin umhverfis eyjuna.
Áður íyiT fóru viðskiptin einkum
fram við meginland Kína, en eftir
að kommúnistar komust þar til
valda, hafa þau dregizt saman og
beinzt í aðrar áttir. Meðan á Kóreu
styrjöldinni stóð, kvörtuðu Banda-
ríkjamenn undan því, að verzlunar
menn í Hong Kong brytu það hafn
bann, sem sett var á innílutning
mikilvægra hernaðarvara til Kína.
Bretar sáu að sér, og nú verður
ástandið í þeim efnum að teljast
sæmilegt, ef undan er skilið nokk-
urt smygl, sem alltaf getur átt sér
stað.
Fjórir fimmtu hlutar af viðskipt-
um Hong Kong eru nú við aðra
bluta heimsins, en aðeins einn
fimmti hluti þeirra er \dð Kína.
Endurskipulagning viðskiptanna
virðist ganga vel, því að sííellt er
þar lagt fé til nýrra fyrirtækja.
í Hcng Kong munu vera saman
komnir íleiri milljónamæringar en á
nokkrum cðrum stað á jörðinni.
Hafnarborgin Viktoría Jjómar líka
öll af sýnilegum táknum auðsæld-
arinnnar. Gáskamikið næturlíf borg
arinnar veldur því, að hún er eftir-
sóttur staöur af sjómönnum og ferða
löngum.
Bak við glaðlegt ýfirborð ríkir þó
mikil eymd. Hópar flóttamanna frá
Kína hafa valdið þar miklum hús-
næðisvandræðum og atvinnuskorti.
Þó að 98% af íbúum Hong Kong
séu Kínverjar og þeir stjórni og eigi
flest af fyrirtækjum staðarins, er
landsstjórnin öll í höndum Breta
(Framh. á 6. síðu.'
saman.
Kosningaskipulagið, sem
íslendingar búa nú við og sett
var af Sjálfstæðismönnum og
kommúnistum í sameiningu
1942, er vissulega ekki aðeins
hrein ómynd, heldur líka
hættuleg ómynd. Hér þarf að
koma önnur betri skipun og
heilbrigðari. Að því verður
hins vegar að stefna, að ekki
verði gerðar fleiri kákbreyt'ng
ar, þótt þær gætu ef til vill
orðið til einhverra bóta í b'li,
heldur verði komið á nýrri,
heilsteyptari og he'lbrigðari
framtiðarskipun. í því sam-
bandi ber vissulega vel að at-
huga, hvort einmenningskjör
dæmi, ásamt kosningabanda-
lögum, sé ekki heppilegasta
lausnin.
KríngEnETiýnn
Nú eru menn í óðaönn að
Ijúka við að setja n'ður í
kartöflugarða sína í umdæmi
Reykjavíkur. Það er heldur
seinna en oft áður, því að
næturfrost voru langt fram
í maí og óvenjumikill klaki í
jörðu. En menn hefja von-
glað’r störfin í görðum,
treysta á gott sumar og ríku
lega-uppskeru. Það lifnar yf“
ir garðleigjendum í Reykja-
vík, þá er störfin skulu hefj-
ast. Þetta er tómstunda-
vinna, sem margur innú* af
höndum, er lok'ð er löngu og
ströngu dagsverki við fjöl-
breytt störf víðs vegar í bæn-
um. Hér leggja margar at-
vinnustéttir hönd á plóginn;
konur, unglingar og börn
vinna hér og ötullega að. Það
er masað og hlegið, störfin
magna gleðma i hugum fólks
ins, heilbrigðustu gleð'na,
starfsgleðina, sem mörgum
finnst dvína í kapphlaupinu
um peningana nú á semni
árum.
Garðyrkja er bæði holl og
nytsöm vmna. íslend'ngar
hafa vanrækt hana um alda-
raðir, og enn má betur, ef
duga skal. Takmarkið ætti
að mmnsta kosti að vera:
Ræktum sjálfir allar kartöfl-
ur til neyzlu í landinu. Rækt-
um góðar kartöflur.
Kamxske getum við í nán-
ustu framtíð hafið efnaiðnað
í sambandi við þessa ræktun.
Sjálfsagt er Kringlumýrin
hagstæðasta og bezta garð-
land Rvikur. Ræktunarsvæð-
ið er í hæfilegri fjarlægð frá
megmbyggð bæjarms, og
flestir garðarnir eru vel hirt-
ir og yrktir. Það er viðkvæöi
flestra garðleigjenda í
Krmglumýrinni, að veröi
garðar þeirra teknir af þeim,
þá hætti þeir að rækta garð.
Það þýðir ekkert að segja
okkur að fara upp á Selás
eða að Rauðavatni. Þeirra
landa geta þeir einir notið,
sem eiga bíl, öðrum er það
ekki fært. Enda sýna verkm
merkm. Þar er allt á kafi í
illgresi og engin uppskera
þar af lei'ðandi. Svo mörg eru
þau orð, og þau eru stað-
reynd. — Það verða því að
teljast vafasöm ráðstöfun að
leggja Krmglumýrina und’r
hús og götur, sem er einnig
dýrt og erfitt frá tæknilegri
hUð séð, ems og alUr vita.
Hér verða ekki birtar tölur
um uppskeru kartaflna eða
kálmetis í Krmglumýrinni.
Þær skýrslur munu handbær
ar hjá ræktunarráðunauti
bæjarms.
Stundum hefir verið tali'ö,
að Reykvíkingar rækti allt
að emum þriðja af öllum kar
töflum landsmanna. Þetta er
athygUsvert og merkilegt.
Bærinn hefir sýnt lofsverðan
áhuga á því að benda börn-
um og ungUngum bæjarins á
garðræktma með starfsemi
skólagarðanna. Framhaldið
þarf að vera nærtæk garð-
lönd til gagns, gamans cg
nytsemdar, þá er kynslóðin
er vaxin og hefir stofnað sín
eigin heimili. Annars verður
mennmgar- og atvinnutjón
að.
Kringlumýrin því til rækt-
unar, en ekki húsbyggmga.
Lítum fyrst á t. d. Grettisgöt
una, Njálsgötuna og víðar
um gamla bæinn. Þarna eru
enn lítíl hús og kartöflugarð
ar inni í miðjum bæ. Nóg
rúm fyrir mörg og stór ný
hús.
Garðakari,