Tíminn - 17.08.1955, Qupperneq 4

4
TÍMINN, migvikudagfrin 17. ágúst 1955,
183; Blaff.
Jóhanna Guðmundsdóttir Smith
„Tak dauði heiftarharði
við harla dýrum arði;
tak þú við gulli, gröf!
Þó Drottinn sorg þá sendi,
er sárt að láta af hendi
svo kæra, fagra, góða gjöf.“
Við fráfall frú Jóhönnu
Guðajundsdóttur Smith
komu mér í hug þessi fögru
orð góðskáldsins Matthíasar
Jochumssonar, því þar hneig
í val kona, er bjó yfir dýrum
arði; þeim arði, er hvorki
mölur né ryð fá, grandað.
Spakur maður hefir sagt,
að hver sá, er lifa vildi vel,
ekyldi hvern dag lifa, sem
hann væri sá síðasti í þessum
heimi. Frú Jóhanna komst
nær því en flestir, er ég hef1
borið gæfu til að kynnast, að
vera að þessu leyti viðbúin
að ganga gegn um hið þrönga
hhðið. Ég hygg að fátt sé sár
ara deyjandi manni en iðr
unin, að sjá að baki athafnir,
®em eftirsjá er að eða ónotuð
tækifæri til góðvildar og kær
leika.
Erfiðleikar frú Jóhönnu
voru ekki þess eðlis. Hún gat
horft um öxl án æðru, full
viss þess, að hún hafði aldrei
viljandi gert á hlut nokkurs
manns og verið jafn kærleiks
rík sem móðir, eiginkona,
dóttir og systir. í lífi annarra
var hún himinhreinn sólar
geisli, er vermdi alla, er nutu
návistar hennar. Hún var
sumarrós, er féll í óvæntu
hretviðri á miðju sumri.en þó
bar gæfu til að gleðja aðra
með lJt þeim og angan, er
einum fylgir hreinleikanum.
Við getum tekið undir orð
þýzka skáldsins Hans von
Jaden, og sagt um Jóhönnu:
„Ein munarperla Ijúf er látin,
sem lýsti svala norðurslóð;
til hæða kvödd þó hér sé
grátín,
því heimi þessum var of góð.“
Frú Jóhanna er fædd að
Utlu-Brekku í Borgarhreppi
í Mýrasýslu þ. 15. febr. 1922.
Foreldrar hennar eru Guð-
mundur Þorvaldsson bóndi
þar og kona hans frú Guð-
fríður Jóhannesdóttir. Þar
ólst hún upp á mannmörgu
heimili meðal systkina sinna
við almenn sveitastörf. Fróð
leiksfýsn hennar og gáfur
létu snemma á sér bæra og
brátt tók hún, hvött af skiln
ingsríkum foreldrum, að afla
sér menntunar; óstudd fyrst,
en siðar með aðstoð góðra
kennara. Þrátt fyrir augljósa
örðugleika unglings búsetts
f sveit, tókst henni með at-
orku og dugnaði að ljúka stú
dentsprófi frá Menntaskólan
um í Reykjavík árið 1945.
En nú stóð hugur hennar til
ýtarlegra náms og innritaðist
hún því í læknadeild Háskóla
íslands árig eftir. En enginn
veit_ sína ævina, fyrr en öll
er. Árið 1949, er hún var langt
komin með læknisfræðinám
ið og starfaði við Ullevál-
sjúkrahúsið í Osló, kynntist
hún eftirlifandi manni sín-
um Thorolf Smith blaða-
manni. Giftust þau árið eftir.
Bættust nú brátt skyldur eig
inkonu og móður á herðar
hennar, því þau hjónin eign
uðust þrjú mannvænleg börn:
Einar Pál, er verður fjögurra
ára í haust, Hjördísi, tæpra
tveggja ára og óskírða dótt-
ur, aðeins fimm mánaða.
Það er því eigi lítið skarð
fyrir skildi, þar sem hún féll.
Hún hafði imx nokkur ár
kennt sjúkleika, er ágerðist
mjög skyndilega í vor og
leiddi til þess, að hún varð
að gangast undir holskurð í
maí s. 1. En henni varð eigi
bjargað. Hún féll fyrir vágest
inum 10. þ. m. eftir hetju-
lega en vonlausa baráttu.
Bláeyg og bjarthærð bjó
hún yÞr þeúri fegurð, er
streymir að innan og hlýjar
nærstöddum um hjartarætur.
Hún horfðist óskelfd í augu
vig örlög sín, þótt henni dyld
ist eigi hvert stefndi. Hún bjó
yfir þeirri sjaldgæfu sálar-
tign og ró, er einkennir þá,
sem geta borið þján'ngar með
bros á vcr. í hinu erfiða
banastríði hugsaði hún um
aðra til hinzta andartaks.
Ég vi] með þessum fátæk-
legu línum votta öllum að-
standendum hennar og vin-
um dýpstu samúð mína. En
vini minum Thorolf Snúth
vildi ég óska á þessum erfiðu
tímamótum, að hann mætti
tileinka sér orð skáldsins, er
það segir:
„Þú, Guðs son, stóðst í stríði
er strangur dauðans kvíði
þig heltók, herra minn.
Ó, kenn mér höfuð hneigja
í hjartans trú og segja:
Ó, drottinn verði vilji þinn!
En sof þú, lífs míns ljómi,
mitt ljós og húss míns sómi,
mín ást og augastemn;
þitt mikla böl er batnað,
þitt banastríð er sjatnað;
en sárt er að standa eftir
einn.
Með ljós af þínu ljósi
þú lifir nú í hrósi,
mín brúður, ung og blíð;
við skiljum hér í hrygðum;
við hittumst Guðs í byggðum
á náðarskærri nýárstíð-“
Ævar R. Kvaran.
Ég hygg að svo sé flestum
farið, er þekktu Jóhönnu
Guðmundsdóttur Smith, að
þeim sé „tregt tungu að
hræra“ við fráfall hennar,
eða líkt og Agli Skallagríms-
syni, þegar hann hóf að yrkja
Sonartorrek. Það hygg ég
einnig, að minningin um ó-
venjulegan glæsileika henn-
ar og mannkosti, muni veita
ættingjum hennar og vinum
þann styrk, að þeir geti tek-
ið undir með Agli í kvæðis-
lokin, að „skal ek þó glaðr
með góðan vilja ok óhryggr
heljar bíða.“
Jóhanna sannaði vel, að
þau fornu urnmæli hafa enn
ekki misst gildi sitt, að í
Mýramannaætt sé að finna
glæsilegastar konur á íslandi.
Hún hafði mikið hár og svo
fagurlega glóbjart, að það
„var sem gull barið,“ eins og
fornsögur segja um hár Helgu
fögru. Andlitið var óvenju-
lega bjart, fagurt og svip-
hreint, en augun blá og festu
leg. Hún var há vexti og tígu
leg og fas hennar og fram-
koma bar meðfæddri háttvísi
vitni. Ég hefi verið á nokkr-
um mannamótum, bæði hér
lendis og erlendis, þar sem
Jóhanna var emnig, og minn
ist ég þess ekki. að eftir ann
arri konu hafi verið tekið
meira sakir glæsúeika og lát-
lausrar tiginmennsku.
Það verður þó ekki glæsi-
leiki Jóhönnu, er mun gera
hana minnisstæðasta ástvin-
um hennar og kunningjum,
| þótt seint muni firnast í hug
{ um þeúra hið bjarta og svip
fagra yfirlit þessarar glæstu
konu. Þeir, sem þekktu hana
bezt, munu samt enn betur
minnast gáfna hennar og
mannkosta. í fáum orðum
verður andlegum eiginleik-
um hennar sennúega ekki bet
ur lýst en með því að rifja
upp lýsingu Egilssögu á Þor-
steini Egilssyni, en hún segir,
að hann hafi verið vitur mað
ur, hógvær og manna stúlt-
astur. Gremd Jóhönnu má
nokkuð marka á því, að hún
lærði að miklu leyti utan-
skóla undir stúdentspróf, er
hún tók með góðri einkun,
og var vel á veg komm með
læknisnám, þegar heilsan
tók að bila. Glæsileiki henn-
ar og gáfur stigu henni þó
ekki til höfuðs, heldur ein-
kenndist framkoma hennar
jafnan af látleysi og hlýju,
sem var laus við alla upp-
gerð. Undantekningarlaust
mun hún líka hafa unnið sér
vinsældir og traust þeirra,
sem kynntust henni. Skapró
hennar var svo mikil, að hik
laust má telja hana fágæta.
Það sannaðist bezt, er hún
lá hina löngu og ströngu
banalegu. Vafalaust hefir
engum verið það ljósara en
henni, að hverju stefndi. En
hún ræddi aldrei um það við
ástvini sína eða kunningja,
heldur var jafnan róleg og
hress í skapi, eins og henni
hafði verið eiginlegt. Hún
hafði ráð og rænu til nær
hinstu stundar og skapstill-
ing hennar entist jafnlengi.
Margir komu á fund hennar
hryggir í huga yfir þeim
döpru örlögum, að þessi glæsi
lega og gáfaða kona væri á
förum löngu fyrir aldur fram
frá þremur ungum börnum,
en þeir komu ánægðari af
fundi hennar eftir að hafa
notið styrks af hinni óbifan-
legu skapró hennar og hjarta
hlýju. Minningin um slíkan
hetjuskap hlýtur að reynast
ástvinum hennar ómetanleg
huggun. Henni var það eigin
legt að vilja vera öðrum stoð
og styrkur og þann vilja fékk
ekki hm þyngsti sjúkdómur
bugað meðan henni var fært
að draga andann.
Fráfalls Jóhönnu verður
ekki svo minnst, að þess sé
ekki getið, hve vel ástvinir
hennar reyndust henni og
gerðu sitt tU að létta henni
hið þunga stríð. Maður henn
ar reyndist sönn hetja í
þeirri miklu raun. Tvær syst
ur hennar komu heim frá
Ameríku, önnur með manni
sínum, til þess að vera við
hlið hennar, og sú þriðja,
sem þar er búsett, hefði þó
sennilega komið fyrst, ef
heilsan hefði leyft það. Önn
ur systkini hennar reyndust
á .sömu lund. Hlutur foreldr-
anna lá og ekki eftir, þótt
bæði séu komin á efri ár. Ég
(Framhald & 6. EiCu).
Þið, sem eigið matvæli geymd í frystihúsi
voru, utan geymsluhólfa, verðið að hafa tekið
þau fyrir 5. sept. n. k.
Kaupfélag Borgfirðiuga
Gunnar GuSmundsson á Reykj-
um heíir kvatt sér hljóðs og ræðir
einkum um saingöngumál:
Mikið er talað um framfarir á
öllum sviðum nú á tímum, enda
þarf þess og mikið er líka gert.
Við þurfum að nota fossaaflið í
landinu til stóriðju og stórútflutn-
ingsframleiðslu. Við þurfum að fá
erlent fjármagn til að geta hrund-
ið þessu af stað. Þegar Norðmenn
byggðu háfjalls-járnbrautina milli
Björgvinjar og Oslóar, fengu þeir
fjármagn frá Englandi. Samning-
ar Voru þannig, að járnbrautin var
byggð fyrir hlutafé, að mestu frá
Englendingum með því skilyrði, að
Norðmenn mættu vera búnir að
kaupa sjálfir öil hlutabréfin innan
25 ára. Þetta varð. Þeir áttu öll
hlutabréfin í járnbrautarfélaginu
eftir 25 ár. Sama var að segja með
áburðarverksmiðjurnar við Rjuk-
anfossana og á Heröya. Þar var
það þýzka hlutáfélagið A. G. Farb-
enindustrie, sem útvegaði mikið af
hlutafé, með mjög líkum skilyrð-
um, sem sé, að Norðmenn mættu
vera búnir að kaupa öll hlutabréf-
in sjálfir innan viss tímabils.
Mér finnst, að við íslendingar
gætum farið að eins og frændur
vorir Norðmenn og fengið stofnféð
þar sem hentugust kjör yrðu boðin.
Þá eru það fólksflutningarnir úr
sveitunum f kaupstaðina. Þar er
eitt- stórt átumein í þjóðlífi voru,
sem stefnir út í beinan voða. Ýms-
um getum er að því leitt, hver or-
sökin sé, en ég er ekki í neinum
vafa um, hver sé aðalorsökin, og
hún er samgönguerfiðleikarnir. Það
er býsna furðulegt, hvað tiltölu-
lega iítið fé er lagt árlega í veg-
ina. Það er eins og þeir séu auka-
atriði utan aðalleiðirnar t. d. norð-
urleiðin til Akureyrar, svo og aust-
urleiðin frá Reykjavík austur yfir
fjall.
Margir ungir menn þrá það, að
geta fengið sér býli, en fá ekki,
nema þar, sem byggð er að leggj-
ast í eyði vegna vegaleysis, og er
von að mönnum hrjósi hugur við
því. Nútíminn krefst þess, að bænd
ur þurfi ekki að nota reiðings-
hesta til aðdrátta. Svo er það, að
þeir, sem eru afskiptir með veg-
ina, eru ekki samkeppnisfærir með
framleiðslu, móti þeim, sem við
góðar samgöngur búa. Nú er mikið
notaður tilbúinn áburður á tún, og
þeir, sem geta hvenær sem þeir
vilja féngið áburðinn fluttan heim
til sín á bifreiðum, eiga, eins og
gefur að skilja, betra með að koma
honum á túnin á hentugum tíma
en þeir, sem vérða að flytja hann
á annan hátt, eða hafa svo léleg-
an veg, að hann er ófær bifreiðum
fram i miðjan júní. Það er víða
svo hér á landi, ennþá, að margir
bæir eru þannig afskiptir með vegi,
að ógerlegt er að koma þangað þung
um jarðvinnslutækjum, t. d. jarð-
ýtum og skurðgröfum. Mér finnst
óréttlátt að liggja þeim bændum
á hálsi fyrir slóðaskap í framkvæmd
um, sem eru þannig afskiptir í
tæknilegum íramkvæmdum.
Þannig er þetta ástand hér á
Reykjastrcnd í Skagafjarðarsýslu,
sem er nú næst mér, og tek ég
því það dæmi: Reykir, yzti bær
•á Reykjaströnd, er 16—18 km írá
Sauðárkróki/ og nú er þessi vegur
kominn í þjóðvegatölu. Þessi veg-
ur er fær bifreiðum út að Reykj-
um oft aðeins 1—2 mán. af' árinu,
nema í sérstakri þurrkatíð. Þetta
gerir okkur, sem búum á útpart-
inum cft ókleift að koma til ckk-
ar áburði, íyrr en alltof seint, cg
svo eru oft vandræði svo mikil með
aðdrætti á haustin, kol, olíur o. fl.
að til úrræðaleysis horfir. Svo er
og með byggingarefni o. fl.
Ómögulegt er að koma skurð-
gröfu til ckkar, og er hennar þó
mikil þörf. Hvernig er svo, ef ein-
hverjir verða. alvárlega veikir cg
þarf að ílytja þá til læknis.'týd. til
uppskurðar eða þ. h.-éÞ'áð liggur
við að þurfi að taka gamlai ílutn-
ingstækið — kviktréð — svokallaða.
Hvað mundu konur þær, og aðrir,
sem alltaf hafa verið í kaupstað
og þekkja ekki nema þægindin,
segja við því, að setjast að á slfk-
um stöðum? Er yfirleitt hægt að
bjóða nokkrum upp á svona að-
stöðu í okkar þjóðfélagi, eðá nokkru
menningarþjóðfélagi? .G.tiu:
Ameríkumenn byrja á _því að
leggja vegi yíir óbyggt land, ,til að
hæna fólk að landinu og landbún-
aði. íslenzk stjórnarvöld hafa þraut
pínt þegna sina á vegleys.um, ,þang-
að til þeir gefast upp í baráttunni,
og flytjast á mölina, og margir eru
þeir, sem fara svo, fullir af sökn-
uði og sorg, að þeir geta ékkj litið
til baka fyrir tárum, yfir því að
þurfa að neyðast til að fara frá
sínu ættaróðali, sem þéir éi'u bornir
og barnfæddir á.
Hvað er t. d. með Vestfirðina?
Það þarf ekki að spýrja, hvers vegna
þeir eru að- leggjast í eyði, cg
aðrar eins ágætis jarðir cg
þar eru, margar hverjar. Ég býst
við, að fólk mundi flytjást þangað
svo lengi sem nokkurt býli væri
autt, ef þeir væru komnir í það
gott vegarsamband, að þaðan
mætti fara á bifreiðum allári ársins
hring.
Svo er eitt cnn: Hvar eru stcfn-
uð nýbýlahverfi? Er það ekki ein-
mitt þar, sem þjóðvegir eru bíl-
færir allt árið? Það sýnir m'áske
betur en margt annað, hvað mönn
um finnst vegirnir mikils virði, og
hvar byggilegast e'r.
En það er víðar byggílégí -en þar
sem góðir bílvegir eru nú. Margar
ágætar hlunnindajarðir eru ein-
mitt í útskagasveitunum, sem eru
einangraðar vegna vegaleysis, bæði
með æðarvarp, selveiði, fiskveiði cg
(Framhald á 6. siðu).