Tíminn - 17.08.1955, Side 5

Ji S.83. blað.
TÍMINN, miðvikudaginn 17, ágúst 1955.

Miðvihud. 17. áf/úst
Einokunar-
flokkur íslands
Það er alveg augljóst, hvaða
nafn Sjálfstæðisflokkurinn
ætti að velja sér, ef hann réð
ist enn einu s'nni í það að
skipta um nafn og veldi sér
rétt nafn að þessu sinni.
Það væri rangt af flokkn-
um að taka upp nafnið, sem
Jón Þorláksson upphaflega
valdi honum, og kalla hann
íhaldsflokk. Með því væri
gefið til kynna, að hann væri
eitthvað i ætt við þá evrópsku
flokka, sem ganga undú- slík-
um nöfnum. Sjálfstæðisflokk-
urinn er alveg hættur að vera
slikur flokkur undir núv. for
ustu sinni. Fyrir honum vak-
ir ekki að berjast fyrir neinni
ákveðinni stjórnmálastefnu,
heldur aðeins það eitt að
tryggja gæðingum sínum sem
mest völd og einokunarað-
•• fjstöðu. .
. it[ c T»ess vegna er hér um ná-
kvæmlega sama fyrirbr'gði
að ræða og flokka auðstétt-
anna i Suður-Ameríku, sem
hafa raunverulega það eina
markmið að tryggja gæðing
um sínum völd og gróða-
möguleika og láta s*g einu
skipta með hvaða ráðum og
aöferðum því takmarki er
náð.
í samræmi við þetta þjón-
ustuhlutverk, sem Sjálfstæðis
flokkurinn vinnur í þágu ís-
lánzku auðstéttarinnar, getur
fiokkurínn ekki valið sér
meira réttnefni en að kalla
s% Einokunarflokk íslands.
Eínokun og óskipt völd gæð
inga hans er takmarkið, sem
hann berst fyrir.
Það væri hægt- að nefna
fjöldamörg dæmi til að sanna
þétta. Hér skulu aðems fá
talin.
Sjálfstæðisflokkurinn hef
ir alla tíð barizt hatramlega
gegn kaupfélögunum og þá
alveg sérstaklega gegn Sam
band* íslenzkra samv*nnufé-
laga. Ástæðan er sú, að hann
vill tryggja einokun kaup-
manna— og þó fyrst og
• j*fremst hinna stóru heild-
sala — í verzluninni.
Málgögn Sjálfstæð'sflokks
*ns hafa haldið uppi rógi
gegn skipadeild S. í. S. og
það hefir í flest skipti kost-
að átök á hærr* stöðum, þeg
ar S. í. S. hefir fengið leyfi
til að bæta nýju skipi við
flota sinn. Forkólfar Sjálf-
stæðisflokks'ns hafa ekki far
ið dult með það, að Eimskipa
félag íslands, sem gæðing-
ar flokksins ráða yf'r, ætti
að hafa einokun í s'glinga-
málunum.
Sjálstæðisflokkurinn hefir
á sama hátt verið andvigur
Samvinnutryggingum, þvf að
þær hafa brotið niður þá
emokun í tryggingamálun-
um, sem fyrirtæki gæðinga
Sjálfstæðisflokks'ns höfðu
áður. Þegar Samvinnutrygg-
ingar gerðu langlægsta til-
boðið í brunatryggingarnar
í Reykjavík, síofnaði Sjálf-
stæðisflokkurinn ehiokunar-
fyrirtæki á vegum bæjarins
til þess að komast hjá að
taka tilboðinu. Um það var
ekki h*rt, þótt með því væri
lagður nær tveggja milj. kr.
árlcgur skattur á reykvíska
,'i húseigendur.
MfctjfHw Sjálfstæðisflokkurinn hef-
Bókmenntlr
Listir
Á víðavangi
GOYA — einn mesti list-
málari veraldarsögunnar
Bónclasonnrinn frá Aragónía, scm öðlaðist eilífí itafn í lista-
sögnnni fyrir hin opinskáu og' raunsæjn málverk sín
GOYA: „Til þessa vom þeir í heiminn bornir“ — ein hinna frægu
mynda úr Napóleonsstyrjöldumim.
Fyrir nokkru sendi franska
skáldkonan Antonia Vallentin frá
sér nýja bók, er fjallar um líf og
list spænska málarans Goya og
landið, sem ól þennan snilling.
Bókin hefir vakið talsvcrða at-
hygli, og verið þýdd á nokkur
tungumál, m. a. sænsku. Grein
sú, sem hér fer á eftir og nýlega
birtist í Politiken, er að mestu
leyti byggð á þessari bók.
Ef Goya heíði nokkurn tíma rit-
að endurminningar sínar, hefði
þeim vafalaust- svipað til endur-
minninga Benvenuto Cellini, sagði
Spánverji nokkur sjö árum eftir
dauða málarans. Þessi orð voru
sönn, að svo mikíu léyti sem líf
Goya var stófbrofin sága manns,
sem þráði vöíd og viðurkenningu
og sem knúínn áf metnaðargirnd
brauzt upp metorðastigann, þar til
hann áleit sig standa jafnfætis
furstum og ríkismönnum, en felldi
síðan yfir þéim óvæga dóma, enda
var þár af nógu áð taka.
Það er ennþá ein af gátum iista
sögunnar, hvers vegna Goya, mál-
ari spænska einveldisins og mynda-
smiður einvaldanna, fékk ekki að-
eins að mála uppljóstrandi myndir
af meðlimum konungsfjölskyldunn-
ar, heldur virtist hann aðeins njóta
vaxandi góðvildar fjölskyldunnar,
þrátt fyrir áræði það og ruddaskap,
sem hann viðhafði í lýsingum sín-
um á henni. Menn vita varla hvort
þeir eiga að hlæja eða gráta, þegar
þeir minnast, hve ánægður Karl
IV var með myndina, sem Goya
málaði af honum í lok ársins 1789,
þar sem honum var lýst- sem hin-
um aumkvunarverðasta sirkuskon-
ungi sem hægt er að hugsa sér.
En dómur sögunnar er Goya hlið-
hollur. Konungurinn, sem var jafn-
aldri Goya, hafði fengið í vöggu-
gjöf afl á við naut, en því miður
líka naulfcsheila. Drottning hans,
María Lúsía, fór á bak við hann
eftir nótum og allur lieimurinn
vissi um það, nema konungurinn
sjálfur, sem varð einskis var. Þeim,
sem reyndu að skýra honum frá
þessu, var, samkvæmt uppástungu
drottningar, varpað í fangelsi, og
með árunum náði yfirelskhugi henn
ar, lífvarðarforinginn Luis Godoy,
svo miklum völtíum, að telja mátti
hann hinn áaunvérulega valdhafa
á Spáni.
iUlSto-itlO' :■
Af sálfræðilegu innsæi gegnum-
lýsti Goya konunginn, en Karl IV
var stoltur af. Og í heiðursskyni
skenkti konungurinn hirðmálara
sinum nokkrar teikningar, sem
hann sjálfur hafði gert, og sagði
nckkur yfirlætislaus orð við það
tækiíæri. M. a. komst hann þannig
að orði, að teikningarnar væru á-
vöxtur af tómstundaföndri hans og
hefðu varla sérlega mikið gildi.
Síðan bætti hann við: Teikning-
arnar eru gerðar í því skyni, að
hylla fagrar listir. Ef til vill geta
þær orðið þeim til gleði, sem meta
mig nokkurs, en til uppörfunar
öðrum, hæíari og fullkomnari teikn
urum.
En áður en Gcya hafði náð svo
langt, varð hann að heyja harða
baráttu. Tálsvert er vitað um
bernsku cg unglingsár hans. Hann
fæddist í fátækasta þorpi Aragón-
íu árið 1746. Faðir hans var em-
bættismannsscnur, en það auðn-
aðist honum ekki að halda stöðu
sinni í metorðastiganum. Hann varð
smiður og bóndi. Móðir Goya var
af læ^ri stigum, og gerði það hrap
fjölskyldunnar ekki síður þungbært.
Frá því fyrsta var Goya ákveöinn
að láta að sér kveða. En hann varð
að læra að hafa hemil á sér, því
að hann þroskaðist seint og það
var ekkert yfirnáttúrlegt við sér-
gáfu hans. Hann fylgdist með
straumnum, kaus sér með mikilli
umhyggju systur formanns aka-
demíunnar fyrir konu, áreiðanlega
fremur aí framalöngun en ást, cg
tókst með því að treysta að mun
braut sína til opinberrar viðurkenn
ingar, en það var írá byrjun hans
háleita takmark.
Goya ritaði aldrei endurminnlng-
ar sínar, en á skólaárunum skrif-
aði hann einum kunningja sínum,
Martin Zapater, reglulega, og af
þessum bréfum fá menn hugmyad
um smjaður hans, grunnhyggni og
næstum óeðlilega þrá til að upp-
hefja sjálfan sig. í bréfinu, sem
hann skrifar Zapater skömmu eftir
að hann í fyrsta sinn íékk áheyrn
hjá Karli III, er hann ör af gleði
yíir því, að híð konungborna fólk
hafði leyft hcnum að kyssa hend-
ur þess. Og þegar hann árið 1783
— þrem árum eftir að hann var
útneíndur í akademíuna — var
kvaddur til hailarinnar í Arenas
de San Þedro til að mála Don Luis
prins og hina yndislegu Mariu
Teresu, varð hann loks ánægður.
Það er vitað, að auk launa fyrir
málverkið, var honum skenktur fall
egur mcrgunslcppur úr gull- og
silfurspunnu brókade, og þegar
eftir móttcku hans hélt hann til
saumaverkstæöis hallarinnar til
þtss að fá slcppinn metinn.
En þcss verður að geta hcnum til
aísckunar, að hann var hinn ein-
asti af Goya-ættinni, sem hafði
heppnina með sér, og hann studdi
systkini sin eítir beztu getu. Faðir
háns dó án þess að láta eftir sig
eríðaskrá. I dánarvottorðinu er
skýrt þannig frá því: „Hann átti
nefnilega ekkert til að skrá.‘
Hróður Goya óx jafnt cg þétt.
Árið 1795 varð hann fcrmaður aka-
demiunnar, og fjórum árum seinna
útnefndur hirðmálari. Hamingja
hans var fullkomin — fjárbagur-
inn tryggður.
En það verður að líta á fleiri
hliðar. Sem listamaður cg maður
fær hann fyrst sinn raunverulega
styrk, þar sem hann stendur á
binum sögulega leikvangi timans.
Hér skagar hann upp úr sem einn
af risunum, en að vísu með ár-
unum „veiklaður risi“, eins og Em-
erscn sagði um Carlyle, og stynur
undan sýnum síns sjúka beila.
Hann gat þakkað tveim leiðandi
kcnum Spánar fyrir vaxandi frægð
'Framhald á 7. síðu.i
ir hamazt gegn Olíufélaginu,
því að það braut n*ður ein-
okun h*'nna hálfútlendu olíu
hringa, sem voru hér fyrir
og nutu verndar Sjálfstaeð-
isflokksins. Blöð flokkshis
eru stöðugt full af rógi um
þetta félag, sem búið er að
greiða 20 milj. kr. arð t*I v*ð
skiptavina s'nna á sama
tíma og gömlu hringarnir
hafa stungið hliðstæðum
gróða í vasa útlendra og *'nn
lendra e*genda sinna.
Þannig mætt* halda áfram
að nefna þessi dæmi, eins og
t. d. saltfiskeinokunina. Sem-
asta dæmið er Wn míkla reiði
Sjálfstæðisflokksins út af
því, aö Almenna þyggingarfé-
laginu h. f. skuli ekki tryggð
einokun til að taka að sér all
ar meiriháttar framkvæmdir,
sem eru boðnar út í landinu.
Forkólfar Sjálfsta^ðisflokksins
ætla alveg vitlausir að verða
út af því, að reynt skuli að
ýta undir nauðsynlega sam-
keppni á þessu sviði með því
að taka jöfnu tUboði frá öðru
fyrirtæki í Grímsárvirkjun-
ina.
Ef Sjálfstæðisflokkurinn
væri fylgjandi samkeppni,
eins og hann þykist vera,
myndi hann fagna þvi, þegar
ný fyrirtæki rísa upp og
brjóta niður einokun eins og
átt hefir sér stað í þeim til-
fellum, sem nefnd eru hér á
undan. Slíku er hms vegar
ekki að heilsa. Þvert & mót1
ætla fcrkólfar hans alveg vit-
lausir að verða í hvert sinn,
sem einhver emokun er brot-
in á bak aftur.
Skýringin er augljós. Flokk-
urinn siglir undir fölsku
flaggi, þsgar hann þykist vera
fylgjandi frjálsri samkeppni.
Markmið hans er einokunar-
aðstaða gæðinga hans. Til
þess að fullnægja því tak-
marki svífst hann einskis.
Þetta takmark flokksins,
þurfa ísienzkir kjósendur að
gera sér ljóst. Hvcrt sem
flokkurinn ber lengur eða
skemur það nafn, sem hahn
ber nú, hefir hann ekki nema
eitt réttnefni og það á að
festast við hann. Þetta nafn
er: Einokunarflokkur íslands.
Kynleg umhyggja.
Það kippir sér enginn upp
við það, þótt blöð Sjálfstæö-
*sfIokks*ns séu full af vonzku
út af því, að tekið var til-
boði Verklegra framkvæmda
h. f. í Grímsárvirkjun'na.
Forkólfar Sjálfstæöisflokks-
ins vilja tryggja Almenna
byggingarfélagínu h. f. e*n-
okunaraðstöðu og vilja fyrir
hvern mun reyna að afstýra
því, að hér rísi upp fyr'rtæki,
er geti keppt við það. Það er
einokunarstefnan, sem hér
ræður gerðum þeirra eins
og endranær.
Hitt vekur hins vegar
nokkra furðu, að blöð stjórn
arandstæð'nga skuli taka
undir þennan söng. Þeinl
má þó vera ljóst, að eftir að
t*Iboð Snæfells h. f. var úr
sögunni, hafði raforkumála
ráðherra um tvö nokkurn
veginn jöfn tilboð að ræða.
Hvað veldur umhyggju þess
ara blaða fyr*r Almenna
byggingarfélaginu h.f.?
S þús. — 1,7 milj.
Stjórnarandstöðublöðin
kunna kannske að reyna að
færa sér það til afsökunar,
að lausleg*r útreikningar
einkaskrifstofu töldu t*lboð
Almenna byggingarfélagsins
um 9 þús. kr. lægra. Um
þennan mun mátti þó deila
og máttu tilboðin því raun-
verulega teljast jöfn. Undir
þe*m kringumstæðum var
eðlUegt og sjálfsagt, að raf-
orkumálaráðherra létf það
sjónarmið ráða, að nauð-
synlegt er að stuðla hér að
f jölgun starfhæfra verktaka,
ef útboðaleiðin á að geta
náð tilgangi sínum til fram-
búðar.
Annars geta stjórnarand-
stæð*ngar státað af öðrU
fremur en að þe'r séu trygg
ir þeirri stefnu, að jafnan
beri að faka lægsta tilboð-
inu. Það eru ekki nema fá
misseri síðan, að þe*r hjálp
uðu Sjálfstæð'sflokknum til
þess að fára krókaleiðir, svo
að Reykjavíkurbær gæti
hafnað hagstæðasta tilboð-
inu í brunatryggingarnar.
Vegna þess verða bæjarbú-
ar nú að gre*ða 1,7 miljón-
um kr. meira árlega í bruna
iðgjöld en ella.
Um þetta voru allir stjórn
arandstöðuflokkarn'r sam-
mála, þótt ósammála séu
þeir um flest annað.
T'lboðin í nýju
Scgsvirkjunina.
í gögnum frá raforkumála
skrifstofunni, er birt voru
hér í blaðinu í gær, var það
m. a. upplýst, að tilboðum í
nýja Sogsvirkjun haf* verið
skilað hálfum mánuð* fyrr
en t'lboðum í Grímsárvirkj-
unina. Það hefir hins vegar
enn ekkert heyrzt um það
frá réttum aðilum, hvaða til
boð bárust eða hvaða t'lboöi
e'gi að taka. Þó mun mega
fullyrða það, að tilboð hafi
borizt frá tveimur erlendum
aðilum og þriðja - tilboðið
frá Almenna bygg'ngarfélag
inu h. f. og sænsku félag* í
same'ningu. Það tilboð mun
vera hæst. Drátturinn skyldi
þó aldrei stafa af þvf að ver-
ið sé að Ie*ta uppi krókaleið'r,
sem geri mögulegt að taka
tilboði Almenna bygg'ngar-
félagsins h. f. og Svíanna?
Reynslan sker úr því.
j
Nýr málastuldur. i
Mbl. birti nýlega gre'n,
þar sem það þakkað* Sjálf-
stæðisflokknum tryggingar--
.(Frambald á 6. siðji), J