Tíminn - 26.08.1955, Blaðsíða 5

J91. blað.
TÍMINN, föstuðagmn 26. ágúst 1955.
Fá Finnar Viborg á nýjan leik?
Hitaveíta
Reykjavíkur
Fösiutl, 26. ágúst
Nýja verðbólgan og
■ Iildrög hennar
'liíprgunblaðið er nö ber-
jsýiiiiega farið að óttast af-
‘ leiðingar ofþenslusteínunn-
ár', sem Sj álfstæðisflokkur-
inn knúði fram, þegar núv.
iikisstjórn var mynduð. Þess
vegna er það nú byrjað' að
reyná að skella skuldinni á
aðrá'aöila, m. a. Hermann
Jótrasson! Það er því tíma-
bært að rifja upp sögu þessa
máls í megindráttum
Méðan ,st.iórn Steingríms
Steinþórssonar fór með völd,
var reynt að sporna gegn of
þensíu á vinnumarkaðinum
, mpð Ífví m. a. að hafa höml-
’ur, á; lúxusbyggingum í Rvík.
Þéíta bar þann árangur, að
jaíri^ægj .skapaðist í efna-
hpg$n]álum á þessum árum.
.Vpr’íjlág . pg' kaupgjald hélzt
.‘liokkprn. veginn óbreytt eftir
^KriÉn frá Kóreustyrjöld
, in-pij liðu hjá og trú manna
óx á verðgildi peninganna.
Inplog í bönkum ukust því
mjög seinustu misserin, sem
stjórn. Steingríms fór með
vcld.’
Tvpir voru þeir hópar manna
■ sem undu því illa, ef jafn-
vægi héldist i efnahagsmál-
um. Það voru braskarar og
skuldakóngar. Ofþensla og
verðbólga er vatn á myllu
braskaranna. því að hún opn
ar marga gróðamöguleika,
sem ekki eru fyrir hendi, þeg
ar jafnvægi ríkir í efnahags
málum.Ofþensla og verðbólga,
sem leiðir af sér verðfall
krónunnar, er að sjálfsögðu
vatn á myllu skuldakóng-
anna.
Við þétta fólk, bættist svo
þriðji óánægði hópurinn.
Hann var skipaður stórgróða
mönnum í Reykjavík, sem
voru óánægðir yfir því að
geta ekki byggt sér lúxushús,
ýmist t*l eigin nota eða til að
sélja þau með góðum hagn-
aöi’
XJXí
Þessir þrír hópar, sem
my«da—meginkjarna Sjálf-
stæð'sflokksins, same'nuð-
ust um eina aðalkröfu, þeg-
ar samið var um myndun
j' ríkisstjórnar. Hún var
;á jíá ieið, að afnumdar
' ákyíðú allar raunverulegar
hömlur gegn byggingu
stórra íbúða í Reykjavík.
Braskararnir og skuldakóng
arnir \issu, að þatS myndi
hafa ofþenslu cg veröbólgu
í för með sér. Gróðamenn-
irn'r fengu hins vegar upp-
fýlltan jpieð þessu þann óska
dtáifiú s'nn að geta byggt
lúxushús.
• Þetta ,yar því ein megin-
krafa Sjálfstæðisflokksins í
sambandi við stjórnarmynd-
unina. Hefði hún ekki náð
fram að ganga, myndi ekki
líjáiý , náðst samkomulag um
rlf^æðingu dretfbýlisins,
framiögin til dreifbýlisins og
aðrar umbætur, sem Fram-
sóknarmenn beittu sér fyrir.
Til þess að koma þessum um
bótum fram, var teflt á það
tæpa vað, að láta undan þess
ari kröfu Sjálfstæðisflokks-
íns.
Afleiðingarnar voru hins
Vegar ekki lengi að koma í
Ijós. Strax og þ'essar hömlur
yory afnumdar, hófust gróða
ICii.ssar háfa ekkert gcrt til f»ess að reisa Iiana úr rústum og hiin
hefir litla hernaðarlega þýðingn fyrir þá
AUmikið cr nú farið að ræða
um það, að Rússar muni láta
Finnum eftir mcira eða minna af
því landi, sem þeir tóku af þeim
í stríðslokin, enda gætu Rússar
ekki sannað á annan hátt betur,
að raunvcruleg stefnubreytingr sé
að verða hjá þeim. í eftirfarandi
grein, sem er eftir norskan blaða-
mann, Reidar Hedemann, er ný-
lega dvaldi í Finnlandi, er nokk-
uð rætt um þetta og þó einkum
likumar fyrir því, að Rússar láti
Finna fá Viborg að nýju.
í sambandi við finnsku forseta-
kosningarnar hefir enn verið tekið
að ræða um aðgang Finna að
Saimaskurð'inum. Að þessu sinni er
málið þó rætt á breiðari grund-
velli en áður, því að samtímis er
rætt um endurheimt Finna á Vi-
borg. Opinberlega er þó litið látið
í ljós um þetta mál, en þeir, sem
fróðir teljast um stjórnmálahorf-
ur, segja drýgindalega: — enginn
reykur án elds. Ekki virðist ólik-
legt, að máltækið eigi við að þessu
cinni.
Það' skyldi einnig haft 1 huga,
þegar um mál þetta er rætt, að
Sovétríkin hafa aldrei neitað al-
gerlega rétti Finna til skurðsins.
Þá má einnig minnast þess, að eins
og málum er nú háttað er skurð-
urinn gagnslaus sem samgönguæð
og Viborg dauður bær og héruðin
umhverfis gjalda þess, að svo er
málum háttað. Og fyrir Rússa
hefir lands\’æði þetta enga hern-
aðarlega þýðingu eins og nú er
háttað.
í þessu sambandi er vert að at-
huga það, að forsetakosningarnar
vekja ekki síður athygli í milli-
ríkjastjórnmálunum en beinlínis
innanríkisstjórnmálum Finna
sjálfra. Stórveldin hafa á því mik-
inn áhuga, hver verði æðsti mað-
ur Finna, og þar eiga Rússar hvað
mestra hagsmuna að gæta. Má þá
minnast þess, að það var núver-
andi forsetaframbjóðandi Urho
Kekkonen, utanríkisráðherra, sem
síðast átti í viðræðum við sendi-
mann rússnesku stjórnarinnar um
Saimaskurðinn.
Stjórnmálaspekingar benda á, að
það haíi ávallt verið þáttur f utan-
ríkisstefnu Rússa að sýna tilhliðr-
unarsemi að vissu marki. Það er
því engan veginn út í bláinn, að
menn láta sér detta í hug, að
spurningin um Saimaskurðinn og
sambúð Sovétríkjanna og Finn-
lands verð'i mjög á baugi nú við
aukna umferð um Porkkalasvæðið.
Enginn skyldi heldur undrast, þó
að Finnar leggi á það áherzlu að
endurlieimta Viborg, ef á það er
litiS, hve mikla þýðingu Viborg
hefir haft fyrir finnskt efnahags-
PAASIKIVI
Finniandsforseti.
líf og er lifandi þáttur í þjóðernis-
kennd Finna.
Við friðarsamningana í Mbskvu
eftir vetrarstyrjöldina 1940 var
Saimaskurðinum lokað og þar með
aðalsamgönguæð margra héraða
Finnlands við hafið. Viðræður um
skurðinn voru upp teknar þegar
1946, er finnsk sendinefnd var í
Mcskvu. Sendinefndin kom heim
aftur með þá vitneskju, að rúss-
nesk stjórnarvöld litu mjög já-
kvæðum augum á málið. Fyrir því
væru encar meginhindranir, að
samgöngur gætu hafizt um skurð-
inn á nýjan leik. — Þar væri að-
eins um tæknileg vandamál að ræða
höfðu hinir rússnesku erindrekar
sagt.
Næst komst málið á dagskrá um
áramótin 1946—47, þegar forsætis-
ráðherrann Mauno Pekkala gaf
það uppi, að þróun málsins væri
Finnum í vil. Síðan var málið til
umræðu 1953, þegar Urho Kekk-
onen lét hafa eftir sér í blaðavið-
tali, að sendimaður rússnesku
stjórnarinnar í Helsingfors hefði
látið í ljós, að rússneska stjórnin
væri fús til að láta Finnum í té
ýmsar efnahagslegar ívilnanir, þar
á meðal afnot af Saimaskurðinum.
Ef málið yrði tekið upp á þeim
grundvelli, er lá aS baki vináttu-
samningsins frá 1948, mætti bú-
ast við að úrslit málsins yrðu Finn
um mjög hagstæð.
Af þessu má sjá, að langur að-
dragandi er orðinn að lausn máls-
ins, og frá finnsku sjóriarmiði heíir
því alltaf heldur þokað í áttina
að viðunandi lausn.
Saimaslturðirriim v_,j gerður á
árunum 1844 til 1856. Hann mark-
aði alger þáttaskil í samgöngumál-
um Finna. Áður höfðu allar sam-
göngur og flutningar til og frá
Austur-Finnlandi farið gegnum
Savolax og Karelen til hafna við
Botniska-flóann. Skurðurinn beindi
flutningunum og verzluninni í nýja
átt til Viborgar við Finnska-flóann,
þar sem skurðurinn liggur til sjáv-
ar. Með tilkomu skurðsins hófst
blómaskeið Viborgar. Saimaskurð-
urinn er 56 kílómetra langur og
hæðarmismunurinn er 75 metrar
milli sjávarmáls og Saimenvatns-
ins, og í honum eru 28 ílöðgáttir.
Af því, 'sem birzt hefir í dagbiöð-
um um skurðinn, verður ekki ann-
að séð, en að íléðgáttirnar. séu i
góðu ástandi, en bins vegar mun
þurfa að gera við mynni skurðs-
ins hjá Slottsundi í Viborg, áður
en hann verður aftur tekinn í notk
un. Saimaskurðurinn tengir við
halfið Saimavatnaklasann;, sem
teygist sextán mílur norður frá
Willmanstrand til Kuopio. Það eru
einu vötnin í Finnlandi, sem þann-
ig hafa verið tengd við haíið. Hrá-
efni úr skógunum og landbúnaðar-
héruðunum umhverfis þessi miklu
vötn stigu samstundis í verði, þar
eð unnt var að flytja þau nær
samstundis á markað, en það verð-
ur ekki aftur hægt, fyrr en skurð-
urinn hefir verið opnaður á nýjan
Jeik.
Þegar vetrarstyrjöidin lagði Vi-
borg í eyði, voru íbúar hennar nær
100.000. Þetta var næst stærsta borg
landsins og mesta trjávöruútflutn-
ingsborg á Norðuriöndum. Á miili
styrjaldanna stóð bærinn auður.
Síðar í stríðinu við Rússa, eftir að
Þjóðverjar voru komnir til skjai-
anna, varð Viborg mikilvæg birgða
stöð og samgöngumiðstöð fyrir
finnskar hersveitir, sem sóttu aust-
ur á viðáttur Rússlands. í styrj-
aldarlokin, þegar finnski fáninn
var dreginn niður af Viborgkast-
alanum og rauði fáninn dreginn að
húni, segir sagan, að tár blikuðu
á hverjum finnskum hvarmi. Það
skyidi þvi engan undra, þó að
Finnar bíði þess með eftirvænt-
ingu, að Viborg verði sameinuð
finnska lýðveldinu á nýjan leik.
Frá örófi hefir þarna verið verzi-
unarstaður, þar sem mangarar frá
austri og vestri mættust til að skipt
ast á grávöru og glysvarningi, eink-.
um var það í Mornepos, sem varð
síðan fyrsti vísirinn að Viborg.
Svíar koimi fljótlega auga á mik-
ilvægi slíks verzlunarstaðar, og 1293
fóru þeir þangað krossferð til þess
að leggja staðinn undir sænsku
krúnuna. Það var landstjóri sænska
konungsins, Tyrgils Knútssonar,
sem reisti Viborgkastalann, er borg
in síðan heitir eftir, og 1403 fékk
verzlunarstaðurinn kaupstaðarrétt-
indi. Staðurinn einkenndist af há-
um virkisveggjum og miklum turn-
um, og næstu aldirnar átti borgin
i eilífum róstum við nágrannana
(Framhald á 7. síðu)
menn Reykjavíkur handa um
ineiri bygg'ngarstarfsemi en
nokkru sinni fyrr. Aldrei
hefir verið hafist handa um
byggingu jafnmargra stóri-
búða. Eftirspurnin eftir vinnu
afli jókst svo gífurlega, að
vinnuaflsskortur kom fljótt
til sögunnar, þótt fækkað
væri starfsliði hjá varnarlið-
inu. Hætf 'var að greiða kaup
eftir töxtum, heldur var
greitt hærra kaup og eftir-
vinna varð víða mikU.
Öllum framsýnum mönn-
um var Ij óst, að þetta ástand
gat ekki leitt tij nema einnar
n'ðurstöðu. Það hlaut að
hafa kaupskrúfur og verð-
bólgu í för með sér. Skömmu
fyrir seínustu áramót, ritaði
hagfræðingur Laiidsbankaiis,
Johannes Nordal, gre'n í
Fjármálatíðindi, þar sem
hann varaði ekki aðeins við
þessari miklu þenslu í efna-
hagskerfinu, sem hefði orsak
að v'nnuaflsskort í mörgum
atvinnugreinum. Hann taldi,
að þetta myndi óhjákvæmi-
lega hafa nýja kauphækkun
aröldu og verðbólgu í för með
sér, ef ekki væri þegar að
gert, enda er það segin saga,
að kauphækkanir fylgja of-
þenslu og vinnuaflsskorti,
eins og nótt degi.
Af hálfu stjcrnarforustunn
ar var þessum aðvörunum
ekkert skeytt. Ekkert var
gert til aö draga úr byggingu
lúxushúsanna í Reykjavík.
Kommúnistar gripu þvl fegn
ir tækifserið, sem stjórnarfor
ustan lagði í hendur þeirra.
í marzmánuði hófust hin
stóru verkföll og. almenn
kauphækkun fór í kjölfar
þeirra. Samt er ofþenslan enn
svo mikil, að víða er nú
greitt hærra kaup en hinir
nýju taxtar gera ráð fyrir.
Þetta er sagan um aðdrag
anda þeirra erfiðleika, sem
nú vofa yfir í efnahagslíf-
inu. Skiljanlega vill Mbl.
reyna að leyna henni og búa
t.il nýja sögu í staðinn. Hin
rétta saga þessara atburða
er nefnilega svo ótvíræö sönn
un þess, að jafnvægi veröur
ekki skapað í efnahagslíf-
ir.u meðan flokkur hraskara,
skuldakónga og fjárplógs-
manna fær að hafa áhrif á
stjórnarstefnuna.
Þau tíðind' gerðust á bæj-
arstjórnarfundi Reykjavíkur
18. b. m., að samþykkt var
einróma, að leggja h'taveitu
í Hlíðahverfið á næsta ári.
En þar búa um 5600 manns.
Ástæða er t'l að fagna
þessari ákvörðun, þótt fram-
kvæmdin hafi dregizt leng-
ur en þörf var 'á. Hafa hvað
eftir annað verið leidd rök að
því hér í blað'nu, hvert óhcf
hefir speglazt í, að láta heita
vatnið renna ónotað m'kinn
hluta ársins og hálf heitt á
öllum tímum, en kaupa í þess
stað kol og olíu frá útlönd-
um til upph'tunar húsanna.
Meðfædd tregða.
Em nokkurt ske'ð hafa
stjórnendur Reykjavíkur fellt
allar tillögur minnihlutaflokk
anna í þessu máli. Menn hafa
hugleitt hvort þar kæmi tú
alger fyrirlitning á skoðunum
og t'llögum minn' hlutans,
eða meðfædd þröngsýn' og
tregða og sjálfsánægja þess,
sem ræður.
. .
En líkt og dropinn holar
steininn, verður ekk' til lengd.
ar staðið á móti heilbrigði*
skynsemi. Og h'tave'tá Reykja
víkur ekki skcrðuð innan
hugsaðrar línu eðá tir'ng-
brautar.
Gamlar tillögur samþykktar.
í ársbyrjun 1952 var borg-
arstjóra afhent álitsgerð um
hitaveitu í Hlíðarnar, en verk
fræðingarnir Gunnar Böðv-
arsson og Jóhannes Zoega
höfðu gert hana fyrir atbe'na
félags Hlíðabúa. T'llögur þær,
sem nú hafa verið samþykkt
ar um hitaveitu í Hlíðarnar,
eru mjög samhljóða ál'ti og
tillögum þessara manná, sem
þó eru þriggja t'l fjögra ára
gamlar.
Að ál'ti borgarstjóra munu
sparast árlega 2 milj. í er-
lendum gjaldeyri v'ð Hlíia-
veituna.
Nú verður ekki betur scð,
en að verkinu hefði mátt
Ijúka ár'ð 1952, og spara
þannig allt að 2 m'lj. í er-
lendum gjaldeyri á ári 1 f jög
ur ár, eða 8 millj. samtals.
Það er stundum nokkuð
dýrt að hafa stjórn, sem ekk*
trú'r á framfarirnar fyrr en.
engin leið er til að tregðast
lengur.
Vel kemur til ál'ta, að b'rta
greinargerð verkfræðinganna
G. Böðv. og Jóh. Z. og tillögur
Hliðabúa á fundi í Sjálfstæð-
'shúsinu ár'ð 1952, svo öllum
sem kynna sér þau gögn,
mætti verða ljóst, að forusta
SjálfstæðiSmanna í þessu
mál' hefjr verið harla treg-
geng.
„Vísindalegar rannsóknir."
Ráðgert er að byrja á fram
kvæmdum Hlíðaveitunnar í
marz 1956 og ljúka verkinu
i nóvember sama ár. íbúar
í Hlíðunum, sem njóta hitans
eru tald'r 5600. Og kostnaður
er aætlaður 12—14 miljón'r.
Allt eru þetta ánægjulegar
uppiýsingar. 1 Hlíðunum er
þéttbyggt og myndarlegar
byggingar (sem margar ættu
þó að vera hærr'). En það er
stórum ódýrara, að leggja h'ta
veitu í þetta hverfi, heldur
en þar sem smáhúsin eru.
Enda er kostnaðurinn að-
eins áætlaður 12—14 miljón-
'r, eða nokkrum miljónum
króna minni upphæð en
Reykjavík hefir kostað að
byggja e'tt hús, þ. e. sjúkra-
ýFramhald á 6. gíðui, Á