Tíminn - 20.09.1955, Blaðsíða 2

R
TÍMINN, þriðjudaginn 20. september 1955.
212. blaff.
IÓHANNES S. KJARVAL:
FANTASÍA UM HVALINN
Prolog
Ég þarf að skrifa fantasíu um
ivali. — Það er gefið mál að stór-
iveli stanza sjaldan lengi á grunn-
niðum. (Er þetta satt?) Heldur
•enna þeir sér í löngum bunum
;em kallað er — fyrir og milli an-
íesja, er það mikið bomsara boms
- að horfa á — og sjá.köf og renni
otur þeirra stóru skepna — og
nikil viðhöfn er þá i henni nátt-
■iru — en ails konar ærsladót ----
3að eru minni hvalir ýmsra teg-
mda — elta enar stærri skepn-
irnar — því svo virðist sem hinar
ýmsu minni livalategundir finni í
hinum stóru hvölum það sam-
;væmi sem bragð er að.
Ég held nú er mikið er talað um
: íáhyrninga — að ekki sé fyrir að
ynja, að þar sé um nokkra máis-
'örn að ræða, ef vitnað er i sígilt
náltæki að hvert mál sé svo sem
sað er virt. — Ef svo væri að stór
■ íveli sjáist ekki lengur á grunn-
i niðum — —vegna þess að hval-
;:angarar séu búnir að veiða þá eða
1 æia á úthöf fram ---- þá er það
; mgljóst mál að enga er stærri að
:lta en mennina og þeirra sjálfs-
ójargarviðleitni. — Ef leikurinn er
■ ijafn af allra hálfu — sé ég ekki
innað vænna en samtals — niður-
stöður stórbónda eins á Suðurnesj-
rm við mig — okkur kom sem sá
laman um að reynandi væri að
búa til stórt hvallíkan og draga það
•i sæ út eftir hraðskreiðu skipi til
jpess að athuga hvort minni hvala-
egundum yrði það nokkur rauna-
■ 3Ót í sínum stórskepnuskaþslegu leik
'aúsmálum — auðvitað yrði þetta
iokkuð kostnaðarsamt — en menn
.ngarlega og listrænt séð — er
■’enjan talin frambærileg ef stenst
á kostnaður og ábati.
★★★
Hér við bætist afsökunarbeiðni að
kki komst grein til lesenda er
isirkusinn var hér með ljón eða
:/íkra fyrir nokkrum árum. — Af
lijálfsneplislegum ástæðum af þvi
■ig blandaði þá ýmsu öðru í nefnda
grein sem ekki passaði fyrir blað-
ið — ég hélt því nefnilega fram, að
settir okkar lands sem alist hafa
hér upp frá landnámstíð annað-
iavort ekki mundu vita eða væru
búnir að gleyma að til væru ljón
og tíkrar — og fólkið sem ætti
Lcetti ætti að bjóða þeim eða taka
Utvarpið
'DtvarpiS í dag:
Fastir liðir eins og venjulega.
:L9.30 Tónleikar: Þjóðlög frá ýms-
um löndum.
30.30 Útvarpssagan: „Ástir pipar-
sveinsins“, XIX.
'il.OO Tónleikar (plötur): Pianókon-
sert nr. 1 í d-moll op. 10 eftir
Adolf Wiklund.
: 11.30 íþróttir (Sig. Sigurðsson).
11.45 Tónleilcar (plötur): Dansar úr
„Galanta“ eftir Zoltán Ko-
dály.
: 12.10 „Lífsgleði njóttuXII.
.12.25 Tónleikar: Björn R. Einarsson
kynnir djassplötur.
: 13.00 Dagskrárlok.
Dtvarið á morgun:
Fastir liðir eins og venjulega.
.9.30 Óperulög (plötur).
: 10.30 Erindi: Einkennileg örnefni á
Austfjörðum; sLðara erindi
Stefán Einarsson prófessor).
: 10.55 Tónleikar: Luise Walker leik-
ur á gítar (plötur).
; 11.25 Náttúrlegir hlutir: (Guðm.
Þorláksson cand. mag.)
: 11.40 Tónleikar (plötur): Strengja-
lcvartett í Es-dúr op. 76 nr. 6
eftir Haydn.
.12.10 „Lífsgieði njóttu," XIII.
22.25 Létt sönglög: Tito Gobbi o. fl.
113.00 DagskrárJok.
þá með sér í sirkusinn — þeir
myndu hafa gaman að því — þetta
eru auðvitað smámunir en í einum
litlum borgaralegum félagsskap —
þar sem er bara listmenning — að
mestu leyti án sveitarmenningar
með tún, engi og skepnur — —veitir
ekki af að halda . saklausum gleð-
skap til haga og vera nýtinn á slík
ar constellationir. Þá er þetta
svona.
★★★
Vel má vera að ég hafi rangt fyr-
ir mér um að hér áður hafi ekki
slíkt háhyrningalfargan og netja
eyðilegging verið um hönd höfð —
er blöð okkar lands bera nú ört
á borð fyrir lesendur sina — en
trúað gæti é; að miana hafi verið
af r.etjum hér áður en núna.
Við crum að verða of seinir. Við erum búnir að UjaXta of mikið um
hvað við æOutn að gera fyrir hvalína, — Steypireyðurinn tekur köfin
akkúrat svo lcngi sem ir.eð þarf til að melta mcð sér til skynjunar innra
með sér allt það er hún móttekur af tónsviði gegn um v.atnsstrókinn,
sem um leið cr öndun. í hverl skipti' er hún kemur úr kafinu.
Undir tónsvið hinnar mildu skepnu heyrir einnig fyrst og fremst orð
og mál — o; allar ályktanir um framtíð hcnnar skepnunnar frá mann-
fundum. Gagnvart hinni mikiu.skepnu sitjum við því úr þvi sem komið
er í nokkurskonar sjálfhcldu. Látið ykkur ekki dctta í hug að steypu-
reyðurinn liafi nokkra intressu eða áhuga fyiir ykkar fimm ára fram-
færi handa henni. Hún vcit þið meinið það sem þið iiafið sagt — þið
ætlið aö skutla hana eftir fimm ár.
Það er ckki von að steypireyðurinn hafi neina löngun til að skrifa
uppá ákvörðun ykkar, því með yfirlýsingu um þessa lífsframlenginsu
liafið þið sýkt lífsviljann með að gefa hugboði hennar kvíðann. —•
Upp úr kvíða skapast dómgreindin um tilgangsleysinu fyrir að lifa.
Aigjör friðun hefði verið mö uleiki um uppgjöf saka en mundi hinn
vitri heimsborgari geimfar iífsandans í höfunum trúa okkur, vér efum
það — algjör uppgjöf á menningu andans meðal tegundanna sem sam-
starf, virðist vera lausnin úr því sem komið er.
Mennirnir hafa gengið í félag með iilfiskunum gagnvart steypireyðn-
um, en steypireyðurinn á sér stjómmálasögu frá byrjun sköpunar
heims, saga steypireyðarinnar er skráð í gegnum aldir þjóðsagna um
daglega lifsbjargarbaráttu mannsins í smábáta fiskiríi ailsstaðar við
strendur allra landa. — Þegar illfiskar eltu litiar kænur var það alltaf
steypircyðurinn sem bægði illfiskunum frá, með því að leggjast milli
báts og illfiskjarins — svo mörg dæmi og sagnir eru til um þetta meðal
fólks, að ástæðulaust er að rengja þetta, fremur en ýnis önnur vísindi,
sem er og reynsia, sumir halda að stjórnmálavit steypireyðarins hafi
verið einnig í því fólgið að flýja í vernd Iítilla báta vegna vitsmuna
mannverunnar sem gat eða hafði sigrast á eigin ilisku og lieimsku, hvað
ilifislcarnir ekki höfðu náttúru til að ieika eftir, að svo komnu máli
gæti því litið svo út að steypireyðurinn hafi þekkt tegundina manninn
meiri möguleikum gsafdan en aðrar verur í sjó og á — haíi svona ljóst
sagt Htið upp til mannsins sem togundar. — Því maðurinn skiidi drcttna
yfir öllum verum heims ekki af grimmd heidur sem hinn vitri og mildi
gæddur meiri þegnskapaiegum — húmanistiskum sans en aðrar verur
eða á borð við það sem lengst verður komist, ekki af grimmd.
Það er víst að hinn húmanistiski skóii tapist að fullu eða öllu í sam-
ríki tegundanna með sama áframhaldi, því á og með dýrunum skal
maðurinn fræðast um sfnn sltóLa hversu langt, hægt sé að komast í að
sjá í gegnum fingur sér í að gefa líf, iáta líf vcra Hf.
Það cr stærsta prófið sem Iagt hefir verið á mannverurnar nuna, hin
fulikomna veiðitækni af sn’Hi mannsandans annarsvegar og hinsvegar
frum framfærsla, formgjafar teguudanna, hins ailt skapandi an,:la —
symphatia natura tegundanna — í ytra fjarskyldleika vegna forms —
vegna nauðsynjar_____ inneignar samfclagsins í samríkinu — til miðlun-
ar hinu óskyldasta svo iifsuppistaða altegundanna verði ekki uppiskroppa
með lífsmarrn — Radiotivitet.
Þangað tii ckkert væri eftir nema maðurinn — fengi tegundin maður
fyrst að vita um þetta — en liann myndi ekki skilja það vegna saman-
burðarleysisins — einungis náttúran mundi eignast þetta allt sem sitt
fakta — þurrð — en tegundin maður minið fyrir gýg þó kannske verra
en það. Skal ekki fyrir synja að ég tali líkt og hvalur en honum er máis
varnað, þó cinstöku mcnn sanna þráfallslega að maðurinn eigi enn
sympliati ekki minna en hinir vitru ástúðarmiklu hvalir meðal tegund-
anna.
Það er margsannað að steypireyðurinn er ástúðlegur, og hefir um-
önnunargáfu, vit og tiltrú til mannverunnar og hefir tekið sérstakt til-
iit tii mannsins, sem vitsmunameiri veru en annara tegunda í þegnskap
samríkisíná.
Til viðbótar þessu skrifi er saga frá skúíuöldinni, kútter eða fiskiskip
var á fiski undan svokölluðum Víkuro, það er út frá landi miðsvæðis
við Látraröst austan Látrabjargstanga en þar er oft fiskisælt — sáu
skipverjar hvalbát koma í áttina til þeirra langt í burtu — en nokki-u
seinna sjá l>eir nær miklu lival einn stóran koma vöslandi og stefni að
þeim — var ekki neinum töfum með sund það að hvalurinn kom að
fiskiskipinu og lagðist í sjóskorpuna til hlésmegin skápsins og bærði
ekki á sér. Hv.albáturinn nálgaðist óðum uns komið var í kallfæri og
spurt um hvalinn og með kollgátu að svo sáu þeir hann við fiskiskútuna
— og gerðu hvalbátsmenn kröfu til skútumanna að draga upp segl og
kippa burt frá hvalnum — en skipstjóri á skútunni kvaðst ekki mundu
si:Ia meðan hvalurinn yndi sér í hlutskipti sínu — hversu lengi hval-
báturinn beið veit ég ekki — mér var sagt lengi, en þeim leiddist
svo að bíða og fóru — það fylgdi sögunni að hvalurinn hefði ekki hreyft
sig fyr en hvalbáturinn var kominn úr augsýn skipverja á skútunni.
Ég get mér til þó að sklpstjóri hefði siglt burtu mundi hvalurinn hafa
syni áfram með skútunni — og kannske hefir báðum skipstjórunum
komið það sama í hug. — Ég læt þá sem þetta lesá um livað þeim
kemur í hug um vit, snarræði, tiltrú og sjálfsbjargarviðleitni einnig
lífsreynslu jafnvel líka á margbreyttan hátt hjá þessum hval. ___ Hvort
nokkur munur sé þarna á svokölluðum guðsneistanum ---------- í viðhöfn-
inni fyrir oð lifa og hvort okkur stundum ekki vanti eitthvað í okkur
af hrifningu yfir að sjá aðrar lífstegundir ámóta og okkur sjálfa.

Orðsending
til mnheimtiunanua blaðsins
INNHEIMTA blaðsins skorar hér með á alla
þá aðila, er hafa innheimtu blaðgjalda TÍM-
ANS með höndum, að senda skllagrein sem
fyrst og kappkosta að ljúka innheLmtunni
eins fljótt og hægt er.
Vinsamlegast hraðið uppgjöri og sendið við
fyrsta tœkifœri innheimtu Tímans, Edduhús-
inu við Lindargötu.
Í5ÍÍÍÍÍSSSSSSSÍ5SÍSSSÍS5SÍSÍ5ÍÍSÍÍÍSSÍÍSSSÍÍSSSSÍÍÍSÍÍÍSSSÍÍÍÍ5ÍÍ555S5S3
MAGGI Spergil Súpa
GI teningar eru
beztir.
—-;......: J
um.
Þessi ljúffenga rjóma
mjúka súpa inniheld
ur beztu tegund af
spergiltoppum og er
uppáhald ungra sem
gamalla. Það er ein-
falt og fljótlegt að
búa hana til — aðeins
5 mínútna suða. —
Aðrar tegundir:
Sveppir, Créme, Duch
ess, Bl. grænmeti,
Blómkál, Spínat og
Hænsna súpur með
hrísgrjónum og núðl-
iglýsa i TÍMANUM
I. Brynjólfsson & Kvaran
Hjartanlega þökkum við þeim, sem auðsýndu okk-
ur samúð við andlát og jarðarför
GUÐMUNDAR ÞORBJÖRNSSONAR
múrarameistara
og heiðruðu minningu hans á annan hátt.
Aðalbjörg Stefánsdóttir,
börn, tengdabörn og barnabörn.
Útför
HALLDÓRS EINARSSONAR
rafmagnseftirlitsmanns,
fer fram frá Fossvogskirkj u miðvikudaginn 21
ber kl. 1,30. — Blóm og kransar vinsamlegast
Þóra Jónasdóttir, Hrólfur Halldórsson.