Tíminn - 04.01.1956, Síða 4

TÍ.MINN, m'ðyikudaginn 4. j»núar 1956,
2. blað.
Þóroddur Guðmundsson frá Sandi: Orðið er frjálst
Borið í bakkafullan læk
Nútímamennirnir tel.ia að
öldin okkar sé glæsilegasta
tiimabil í sögu mannkynsins.
Fyrír því er vitanlega hægt
að færa mörg mikilvæg rök.
Hér verður það látið liggja
milli hluta. En hins vegar verð
ur augunum ekki lokað fyrir
því, að enn eru mönnunum
mjög mislagðar hendur á
ýmsan hátt. Okkar öld hefir
bæði gott og illt í fórum sín-
um. Og á meðan svo er, vant
ar ekki viðfangsefni tU þess
að leitast við að færa til betra
vegar það, sem miður fer.
Frá fyrstu tíð hefir mann-
kynið átt við að búa hið mikla
mein, er styrjaldir nefnast.
Þær hafa verið og eru ægi-
legasta bölið, sem sagan get-
úr um. Menn hafa ekki enn
getað komið sér saman um
að skipta í bróðerni milli sin
gæðum lífsins, sönnum og í-
mynduöum, og þá hefir bol-
magnið oft ráðið úrslitum, en
ekki málefnið. Þessi sorgar-
saga verður eklci rakin hér.
Samtíð okkar glímir nú mjög
við það verkefni að útrýma
styrjöldum og blóðsúthelling
um. Þar er markið, er ber
hæst allra. Og vonin um, að
slíkt megi takast, lifir enn.
Þótt nútíðin eigi sína ann-
marka, er skylt óg rétt að
viðurkenna það, að nú leit-
ast mennirnir meira við en
áður, að finna friðsamlega
iausn ágreiningsefna og forð
ast styrjaldir. Það er ástæða
til að gleðjast af því, hvort
sem árangurinn verður eins
og vonir standa til.
Annað böl hefir fylgt mann
kyninu mjög lengi, ef til vill
frá upphafi vega. Það er ann
ars eðlis en hitt. Sú sorgar-
saga er löng og að vísu eng-
inn skemmtilestur. En það er
hið sama um hana að segja
og hitt, að langt er síðan augu
ýmsra opnuðust fyrir þessu
óláni, og margar tilraunir
hafa vérið gerðar til að ráða
bót á því. Eg á hér við áfengis
bölið. Verður það rætt hér í
þessu erindi.
Eg er ekki svo fróður, að
ég viti hvenær mennirnir
hófu fyrst baráttu gegn á-
fengisbölinu. En Ijóst er af
ræðu Sverris konungs Sigurðs
sonar um ofdrykkju, að á
Norðurlöndum átti hún sér
stað þegar á 12. öld. Þar segir
Sverrir konungur, að af of-
drykkju hljótist fjölmargt
l’lt en ekkert gott. Og hann
reynir að opna augu þegna
sinna fyrir þessari skaðsemi.
En Sverrir konungur var um
margt á undan sinni samtíð.
Eg átti fyrir fáum árum
tal við forstöðumann eins
héraðsskólanna. Við ræddum
áfengisbölið meðal annars.
Þegar hér er nefnt böl í sam
bandi við áfengið, býst ég við
að það orð láti illa í eyrum
ýmsra. En ég biðst ekki afsök
unar á því. Síðar í erindi
þessu verður reynt að gera
grein fyrir því, hvers vegna
svo er komizt að orði.
Það er svo, að ..sínum aug
um iítur hver á silfrið“. Menn
hafa hér, eins og víðar, skipst
í tvær fylkingar. Annars veg
ar eru þeir, er telja áfengið
meðal dýrustu drottins gjafa,
telja það huggun í hörmum,
auka mönnum afl og þor,
efla og skýra hugsun, opna
mönnum innsýn í dýrðar-
heima, sem annars væru lok
aðir o. s. frv. Andstæðingar
þessara manna eru hins veg
ar hinir, er telja að áfengið
valdi undantekningarlítið ó-
láni beirra. er komast í kynni
■vi* hað. Einnig sé mönnum
skvlt að verja meðbræður
sfna þessum voða, jafnt og
fyrir sjúkdómum og slysum.
í þriðja hópnum má gera
ráð íyrir mönnum, er láta
þessi mál að mestu afskipta-
laus.
En ineginþorri manna hlýt
ur að hugleiða áfengisvanda-
málið meira og minna. Við
þá íhugun hljóta að vakna
ýnisar spurningar, er krefjast
úrlausnar. Menn leitast við að
gera sér grein fyrir því, hvort
þörf sé úrbóta eða ekki. Lífs
baiátta mannanna miðar yfir
leitt i þá átt að bæta hag
si’.in á einn og annan hátt,
sækja fram til betra lífs. Er
því eðlijlegt, að spurningar
vakni, eins og þessar t. d.:
Er ástandið í áfengismálum
íslendinga í dag þannig, að
við það verði unað? Þeir, s^m
svara þessari spurnmgu ját-
andi, hafa af eðlilegum ástæð
um ei áhuga á aö ræða þetta
rr.á] og enn síður munu þeir
leggrja fram tillögur til úr-
bóta, því að þeir telja þess
ekki þörf. Hins vegar myndu
þeir gjarnan vilja vera áheyr
endur og hlýða á rök eða rök
leysur. Hinir, sem kynnu p.ð
svara spurningunni neitandi,
kynnu að hugsa málið meira.
Og i huga þeirra hljóta að
vakna spurningar. Er eitt-
hvað hægt að gera til þess að
forðast f rekari vandræði ?
Hverjar eru helztu orsakir
bess, að ástandið er eins og
það er?
Eg skírskotaði áðan til þess
er á milli okkar skólastjórans
fór. Hvorugur okkar var á-
nægður með ástandið, eins og
það var þá. Af ýmsum er talið
að það sé miklum mun verra
í dag. Eg lét meðal annars þá
skoðun í ljós, að ef breyting
ætti að verða til batnaðar í
þessu efni, yrðu áhrifin að
koma ofan frá. Menntamenn
irnir, valdhafarnir og hinir
ríku yrðu að ganga á undan
með góðu eftirdæmi í þeirra
hópi væru margir bersyndug
ir og alltof fáir merkisberar.
,',Þá er ég á annarri skoð-
un“, svaraði skólastjórinn.
„Umbæturnar í þessu, sem
öðru, verða að koma frá al-
menningi“.
Mér fannst þetta fjarstæða
Eg taldi, að meira yrði að
heimta af þeim, er skipuðu
efri rúm mannfélagsstigans.
Þeirra væri mátturinn og
valdið, vizkan, úrræðin. En
skólastjórinn sat við sinn
keip og sýndist sinn veg hvor
um. Erum við þar með úr
sögunni í bráð.
Líklega er bæði barnaskap
ur og flónska að kveðja sér
hljóðs um þetta efni á opin-
berum vettvangi. Barnaskap-
ur kynni það að vera vegna
þess, að efnið er þrautrætt.
Þess Vegna er ólíklegt, að fá
kunnandi alþýðumaður í af
skekktri byggð hafi nokkuð
nVtt að segja. Og þó, ef orð
skólastjórans hefðu við eitt—
hvað að styðjast, gæti það þó
komið til mála. En flónska
eæti þetta verið vegna þess,
að þau orð, sem hér verða
söeð. verða sennilega að litlu
höfð. fyrst og fremst af þeim
er bau ættu helst að heyra.
En ef einhver þykist sjá
háska nálgast úr emhverri
átt. er honum • jafnframt
skylt að vara aðra við hon-
um og fyrirbyggja hættuna.
ef unnt er. Og um leið er hon
am skylt að benda á leiðir
til bjargar. Bmdindismenn
hafa ávallt leitast við að gera
þetta. Þeir álíta, að með út-
rýmingu áfengis sé unnt að
bæta og fegra mannlífið. Og
þess er ávallt þörf. Um það
geta alUr verið sammála. —
Áfengisandstæðingum er oft
borin á brýn þröngsýni, jafn
vel ofstæki. En þrátt fyrir
það er ekki unnt að komast
hjá því að viðurkenna fylli-
lega ýmis rök þeirra.
í hverju er hættan fólgin?
Hverjar eru aðalskaðsemdir
áfengisins
Ýmsar staðreyndir eru aug
ljósar öllum hugsandi mönn-
um, hver sem afstaða þeirra
er til áfengis. Við vitum, að
þjóð vor er fátæk. Þrátt fyrir
það veith hún sér þann mun
að, ef munað skyldi kallá, að
eyða árlega óhemju fjármun
um fyrir áfengi. Öhjákvæmi-
lega hlýtur þjóðin að hafa
þeim mun meira úr að spila
til nytsamlegra framkvæmda
Fyrri hluti
>♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<
sem hún eyðir meiru fyrir á-
fengi. Þetta gerir hún hin
síðustu ár samfara þvi að
þyggja náðarbrauð auðugrar
erlendrar þjóðar. íslendingar
eru fámennir, og þjóðarinnar
bíða óteljandi verkefni ó-
leyst vegna fjárskorts og of
lítils vinnuafls. Þrátt fyrir
þetta höfum við skapað okk
ur hart hlutskipti, að árlega
lætur fjöldi manna lífið fyr-
ir aldur fram vegna ofneyzlu
áfengis, og enn fleiri verða ó
færir að meira eða minna
leyti til að inna af höndum
skyldustörf. Miklu fé og fyrir
höfn er árlega varið tii að
forða þegnum þjóðfélagsins
frá slysum og bjarga mönn-
um úr bráðum lifsháska. Þetta
er líknarstarfsemi og mikið
fagnaðarefni. Sem dæmi um
það má nefna Slysavarnafé-
lag íslands. En samtímis
þessu er víninu veitt inn í
landið í stríðum straumum
og ölóðir menn verða valdir
að stórslysum sjálfra sín og
annarra, af þvi að þeir eru
viti sínu fjær. Þeir höfðu
drukkið frá sér vitið, sem al-
góður guð gaf þeim í vöggu-
gjöf. Er þetta ekki áþekkt því
að önnur hendin taki jafn-
harðan það, sem hin gefur.
Vegna þess að Slysavarna-
félag íslands var nefnt, vil
ég taka fram, til að fyrir-
bygg.ia misskilning, /að engu
skeyti er hér beint að því. Eg
á við hitt, að svona er hegð-
m okkar. mín og þín, áheyr-
andi minn, samfélags okkar
i dag.
Eg vildi óska, að ég færi hér
með fjarstæðu. yrði ómerkur
að þessum orðum, meira eða
minna. En séu þau nærri
canni, er niðurlæaing okkar
alltof mikil á öld mikilla
framfara.
Ýmsir álíta að ástandið sé
alls ekki verra nú en það hef
ir verið á umliðnum árum og
öidum.
Hér verður þvi hvorki játáð
né neitað. En setjum svo að
þetta sé satt og rétt. Væri
það viðunandi? Nei, alls ekki.
Nútímamaðurinn sættir sig
ekki við kyrrstöðu. Hvar
vetna eru flughraðar fram-
farir. Mmnsta kosti er það
sannfæring okkar, að svo sé.
Getum við þá sætt okkur við
samskonar ástand í áfengis-
málunum og var á miðöldum
til dæmis, svo að ekki sé leit
að lengra aftur i tímann?
Sverrir konungur Sigurðs-
son sagði, að af áfengisnautn
hlytist fjömargt illt, en ekk
ert gott. Eg álít að þegar allt
kemur til alls, sé reyndar
hvert mannsbarn um þetta
sammála Sverri konungi.
Þegar drykkjubræður sitja
að sumbli, þykir þeim aö vísu
æskilegt að fá fleiri félaga í
hópinn. En hverja kjósa þeir
helzt til að fylla þann flokk?
Eru það nánustu vandamenn
og vinir? VHl eiginmaðurinn
fara með konu sína á knæp-
una, sonu sína og dætur?
Svörin munu vérða samhljóða
hvaðan sem þau koma: Nei.
Hann kýs ekki i þennan fé-
lagsskap þá, er honum eru
kærastir, af því að hann hef
ir í för með sér fjölmargt illt,
en ekkert gott.
Mér virðist ekki úr vegi að
athuga þetta nánar. Kjósa
foreidrar að börn þeirra leggi
]eið síria í drykkjukrána? Nei,
þeir óítast það og hata undan
tekningarlaust. Sömu afstöðu
hafa og börn gagnvart for-
eldrum sínum. Kýs nokkur
kona sér það hlutskipti að
maðurinn sé viti sínu fjær
vegna ofdrykkju heima og
heiman. Víst ekki. Hvernig
velja yfirboðarar starfsmenn,
ef þeir mega ráða? Hvort velja
þeir heldur þræla áfengis eða
frjálsa menn? Enginn mun
vera í vafa um svarið.
Sé betur að gáð, mun niður
staðan sú sama. Hvað segir
nemandinn um kennarann
eða kennarinn um nemand-
ann? Hvort mundu þeir bet
ur styðja hvor annan með eða
án flösku? Hvað segir söfnuð
urinn um prestinn, sjúkling
urinn um lækninn eða hjúkr
uarkonuna, hásetinn um skip
stjórann, verkamaðurinn um
verkstjórann, kjósandinn um
þingmanninn, þingamðurinn
um ráðherrann o. s. frv. Svör
in verða ávallt á sama veg.
Flaskan er bannfærð og kos-
in frá þegar í hlut eiga vinir
eða vandamenn, eða þá þeir,
sem gæta eiga hagsmuna okk
ar á einn eða annan hátt.
Böndin berast að Bakkusi
konungi. Hann er óvinur,
vargur í véum, veldur kvíða,
jafnvel skelfingu, er hataður
og fyrirlitinn, þegar öllu er á
botninn hvolft. En þrátt fyr
ir það leikur hann lausum
hala hér og þar í heimahús
um, á fjölmörgum skemmti-
stöðum, í skemmtiferðum o.
s. frv. Afstða manna. undir
niðri er honum andvíg. En þó
kýs meginþorri þjóðarinnar
híutleysi gagnvart honum og
leggur ekkert lið til þess að
koma honum á kné.
Hvernig má þetta ske? Og
þó Wasir við sjónum okkar,
það sem fram fer í kringum
okkur, daga og vikur, mánúði
og ár, sýnkt og heilagt. Þjóð
in sóar feikna fjárhæðum fyr
ir vínföng, fjöldi manna spill
ir heilsu sinni, sumir láta líf
ið og enn aðrir verða vúi sínu
fjær og hljóta óvirðingu af.
Það er hagt að spyrja, en
örðugra að svara?
Bakkus hefir hættulega
hernaðaraðferð. Hann er ekki
allur þar, sem hann er séður.
Hann kemur til okkar í gervi
góðs vinar. Honum tekst að
villa. mönnum herfilega sýn.
Hann lofar að sefa sorgir og
eyða áhyggjum. En eftir
kynni mannanna við hann
verða sorgirnar þyngri og á-
hyggjurnar meiri. Menn áiíta
að með hans hjálp verði auð
veldara að leysa örðug verk-
efni. En niðursta.ðan verður
öfug við það, sem ætlað var.
Hann á að geta gefið góða
vini. En alltof oft fer svo, að
úti er vináttan, þegar ölið er
af könnunni.
Hnn nýi vinur og velunn-
ari, vínguðinn, er ekki allur
þar sem hann er séður. Hann
leggur ekki harða fjötra á
okkur i fyrstu. Við erum frjáls
ir ferða okkar fyrir honum í
upphafi, sumir alltaf, þeir er
neyta vínsins í hófi og eru ó-
skemmdir af því, að þvi er vit
að verður.
Þeir eru álitnir af ýmsum
þær fyrirmyndir, er benda á
hinn gullna meðalveg. í fljótu
bragði virðast þeir ekki gefa
slæmt fordæmi. En þó vísa
þeir þann veg, sem emum er
fær en öðrum ekki. Hamingj
an virðist þeim hliðholl. Hún
líkist láni þess manns, er fer
að ástæöulausu út á ótrauð-
an ís og kemst yfir, heilu og
höldnu. Hinn er á eftir fer,
dettur ofan um ísinn og
drukknar eða verður mann-
björg. Fordæmið hefir i för
með sér meiri hættu, en' í
fljótu bragöi mætti ætla. Þeir
sem það gefa, verða að telj-
ast liðsmenn Bakkusar, hjálpa
honum til að bregða fyrsta
fjötri á fótinn. Fyrstu böndin
eru að vísu þannig, að þau
virðist mega leysa hvenær
sem er. En óvinurinn herðir
viðjarnar smátt og smátt. Og
alltaf bregst Bakkus, þegar
mest á ríður.
Tíðarandinn er nú mótsnú
inn þeim, er berjast gegn á-
fengisneyzlu. Tíðarandinn
hvað er það annars? Hann er
oft lítt skiljanlegt fyrirbrigði
en þó svo sterkt afl, að naum
ast er unnt að reisa við hon-
um rönd. Hlutlausum áhorf-
anda úr öðru umhverfi i tima
og rúmi kemur hann oft
hlægilega fyrir sjónir. Tíðar
andanum mætti líkja við
straumþunga elfi, sem brýtur
sér farveg allt aö ósi, hrífur
allt með sér, er á vegi hennar
verður og þá fyrst og fremst
það, sem léttast er og lausast
fyrir. Boðorð tíðarandans er
ávallt hið sama: Komdu með.
Hann á sína ranghverfu og
réttu, ef svo mætti segja. —
Rangsnúinn tíðarandi virð’ist
að.jafnaði kröftugri og á-
hrifameiri en hinn, er horfir
ÍFrnmhaM á 6. eíSu.)
Höfum opiiað skrífsíofii
í húsinu ': :j:
Vesturgötu 17
íl 3. hæð
j;:
! Verzlanasambtmdið h.f. ^
Sími 82625 . :i;’