Tíminn - 31.01.1956, Qupperneq 5

TÍMINN, þriðjudaginn 31. janúar 1956.
5
ÍJo^Jtlað.
Ræða Eysteins Jónssonar
I*riðjutl. 31. janúur
Listaskóli ríkisins
:k
í'orustumenn Tónlistarskólans
minntust nýlega hátíðlega 25 ára
afmælis hans, sem raunar var á
síðast liðnu ári.
Það er óþarft að rekja það, að
Tónlistarskóiinn hefir átt mikinn
þátt í að aulca tónmennt þjóðar-
innar. Það starf, sem forgöngu-
menn hans hafa unnið, á því vissu
lega skilið miklar þakkir.
Margir munu hafa dregið það í
efa, þegar Tónlistarskólinn byrj-
aði að starfa, að slík stofnun gæti
dafnáð' hér í fátæktinni og fá-
menninu. Reynslan hefir sýnt það
gagnstæða. Nú munu flestir sam-
mála um, að án slíks skóla verði
mi ekki komizt.
Tóniistarskólinn er fyrsti lista-
skólinn, sem starfræktur hefir
verið hér á landi. Fleiri slíkir skól
ai’ hafa hins vegar fylgt í slóð-
ina. Myndlistarskóli hefir verið
starfræktur hér í nokkur ár. Leik-
listarskóli starfar nú við Þjóðleik-
húsið.
Reynslan hefir sýnt, að nægi-
legt verkefni er fyrir alla þessa
skóla. Aðsókn að þeim hefir verið
mikil og á þó vafalaust eftir að
vaxa stórlega.
Sú spurriing hlýtur því að
vakna, livort ekki sé tímabært,
að hér sé komið á fót einni
myndarlegri skólastofnun, lista-
skóla ríkisins, þar sem tónlist-
arskóli, myndlistarskóli og leik-
listarskóli væru sameinaðir undir
cina yfirstjórn, cn þó hverjum
um sig búin eins ákjósanleg
starfsskilyrði og hér verða bezt.
Með því að sameina þetta,
a?tti friargt að geta áunnizt. Unnt
ætti að ycra að tryggja þessum
skóruni 'sfófum betra húsnæði en
þeir búa við nú, enda mikil um-
bótaþörf á þvf sviði. J>á ætti og
að vera luegt að tryggja þeim
meiri og fjölbreyttari starfskrafta.
Margt fleira mætti nefna, sem rök-
styður þfetta mál.
Það gerii; þessa skólastofnun þó
kannske nauðsynlegri en nokkuð
annað, að tómstundir manna eru
mi yfirleitt miklu meiri en þær
voru áður. Vinnutíminn er alltaf
að styttast og mun halda áfram
að gera það,: Þetta má vissulega
vera ánægiuefni, en jafnframt cr
þó vert að gera sér ljóst, að hin
um auknu tómstundum fylgir nokk
ur áhætta. Læra mcnn að nota
þær á réttan hátt? Verða þær
ekki til að skapa áhugaleysi og
iðjulevsi?
Rétta lausnin á þessum vanda
er að beina lnigum manna og þó
einkum yngra fólksins, að gagn-
legri og menntandi tómstunda-
iðju. Margir benda á íþróttir sem
slíkan vettvang og skal hér ekki
dregið úr því. En áhugaefni
manna eru margbreytileg. Hug-
ur margra hneigist að andlegum
listnm. Hví þá ekki að glæða á-
liuga þeirra fyrir þeim og ýta
undir að þeir iðki þær í
tómstundum sínuni? Stofnun
eins og listaskóli ríkisins gæti
unnið hið þarfasta verk á því
sviði.
Állur þorri þeirra, sem slíkan
skóla sækti, myndi ekki eiga þess
köst að gera listina að aðalstarfi
sínu, enda ekki nema fáum gef-
inn hæfileikinn til þess. Hins veg-
ar myndi þetta fólk geta bæði
glatt sjálft sig og aðra með því
að iðka listina sem tómstunda-
starf. Þetta myndi hjálpa til að
gera þjóðina yfirleitt meira list-
unnandi óg skapa fjölmörgum
lómstundastarf, sem veitti þeim
gleði og fullnægingu.
Þess hafa sézt og sjást vissulega
mörg merki, að almenningur hér
á landi' hefir mikinn áhuga fyrir
öllum þessum listgreinum. Fjöl-
margir ménn iðka þær nú meira
og ríiihha í tómstundum sínum. Þó
mættti þeir verða miklu fleiri og
þó einkum meðal hinnar yngri
kynslóðar. Margt nýtt hefir líka
komið til sögu, er glepur æsku-
(Framh. af 4. síðu.)
kallar þá, sem sigingar reka og
vöruflutninga á sjó og landi styrk
þega, þótt þeir hækki sína þjón-
ustu, þegar eins stendur á fyrir
þeim?
Ætli þeim fari ekki fækkandi,
sem leyfa sér að kalla bændur
styrkþega þótt afurðaverð hækki,
þegar framleiðslukostnaður vex
svo að ekki verður um deilt.
Ef útflutningsframleiðslan gæti
fengið hækkað verðlag á vörum
sínum eða á gjaldeyri þeim, sem
fyrir vörurnar kemur og notaður
er til þess að kaupa fyrir nota-
þarfir allrar þjóðarinnar, mundi
þá nokkur tala um styrkþega eða
styrk í því sambandi?
Hættulegt ástand.
Menn mega ekki hika við að
horfast beint í augu við stað-
reyndir. Sé fiskverðinu haldið
föstu með lögákveðinni fastri geng
isskráningu, þótt framleiðslukostn
aður vaxi, verður að bæta upp
með öðru móti og þá hljóta vörur
að hækka, liliðstætt því þegar iðn
aðurinn, samgöngur eða landbún-
aðurinn þurfa á verðhækkun að
halda.
Það liættulega við síhækkandi
kaupgjald og verðlag, verðbólgu
og uppbætur á uppbætur ofan er
blátt áfram það, að braskarar og
blóðsugur græða, en atorkumenn
eru gerðir að styrkþegum í aug-
um almennings.
Slíkt ástand kann ckki góðri
lukku að stýra og getur ekki stað
ið til frambúðar. Engin skyldi
halda, að þótt menn nú neyðist
til þess að ganga á þessum braut
um álaga og uppbóta, að það
geti blessast til frambúðar. Það
þarf að finna nýjar leiðir út úr
því öngþveiti, sem við með gamla
Iaginu lendum í með stuttu milli-
bili.
Þar þurfa að koina til, ásamt
öðrum ráðstöfunum, alveg ný úr
ræði í sjávarútvegsmálum, til
þess að eyða tortryggni og til
þess að tryggja framleiðendun-
um sjálfum rétt og fullt verð fyr
ir afurðir sínar.
Tryggja framleiðendum sjálf-
um aðstöðu, til þess að verka og
selja afurðir sínar, svo að annað
verði alveg óþekkt í sjávarútveg-
inum. Það verður að reka fisk-
iðjuverin í þjónustu framleiðsl-
unnar, en ekki bátaútveginn í
þjónustu þeirra. Það þarf blátt
áfram að koma á sannvirðis-
skipulagi við sjávarsíðuna.
Uppbæturnar á smáfiskinn.
Ríkisstjórnin beitir sér nú fyrir
því að bátagjaldeyrishlunnindin
haldist óbreytt, eins og þau voru
s. 1. ár. Komið verði í veg fyrir
verðlækkun á fiski til framleið-
onda innanlands með því að greiða
5 aura verðlagsuppbót á allan fisk.
Greiddur helmingur af trygging-
argjaldi fiskibáta til þess að lækka
framleiðslukostnað á þeim lið til
móts við hækkanir, sem yfir hafa
dunið á s. 1. ári. Hækkað verði
rekstrarframlag til togara upp í
5000,00 krónur á dag. Landbún-
aðurinn njóti sömu hlunninda á
útflutt kjöt, gærur, ull og osta af
afurðum ársins 1955 og bátaút-
vegurinn nýtur fyrir afurðir þess
árs.
Einn er sá þáttur enn þessa
framléiðslumáls, sem ég vil vekja
athygli á.
Um langan tíma hefir verið
greitt sama verð fyrir smáfisk og
stórfisk til framleiðenda. Þetta
hefir gert það að verkum, m. a.,
lýðinn og dregur áhuga lians að
því, sem ekki er aðeins fánýtt,
heldur einnig skemmandi. Gegn
þessu þarf vissulega að skapa mót-
vægi. Fátt mun reynast vænlegra
til góðra áhrifa I þeim efnum en
að efla áhuga fyrir fögrum list-
um og iðkun þeirra. Þess vegna
gæti slík stofnun og hér er rætt
um, haft mikið verk að vinna.
Breyttir atvinnuhættir og ýmsar
aðrar breytingar, sem eru að ger-
ast í þjóðlífinu, gera nauðsyn
hennar stórum meiri en verið
hefir til þessa.
að frystihús úti á landi, sem hafa
keypt mikið af smáfiski, hafa
blátt áfram lapið dauðann úr
krákuskel undanfarin ár, og eru
sum komin í þrot, enda þótt stóru
frystihúsin í aðalverstöðvunum,
sem nærri einvörðungu hafa keypt
stóran fisk, hafi haft góða af-
komu, að ekki sé sterkara að orði
komist. Þetta byggist á því, að það
kostar miklu meira að framlciða
útflutningsvöru úr smáum fiski
en þeim stóra.
Þetta gat ckki svo til gengið
lengur og var nú svo komið, að
yfirvofandi var stórfellt verðfall
á smáfiskinum. Ætlunin er að leið-
rétta þetta með því að greiða
sérstaka vinnsluuppbót á smáfisk,
26 aura á hvert kg., með því skil-
yrði, að hann sc þá greiddur á-
fram sama verði til framleiðcnda
og stóri fiskurinn.
í fyrra var einnig stigið spor í
þessa átt með því að láta gjald-
eyrishlunnindin standa í 50% cft
ir 15. maí og verður því fyrir-
komulagi einnig haldið á þessu
ári. Er þetta allt mjög þýðingar-
mikið mál fyrir marga og það jafn
vel heil byggðarlög.
Þá eru einnig gerðar sérstakar
ráðstafanir, til þess að halda uppi
verði til framleiðenda á ýsu og
steinbít með sérstakri uppbót, en
án slíkrar uppbótar hefði sá fisk-
ui- hlotið að falla í verði eins og
smáfiskurinn, bæði til útvegs-
manna og fiskimanna.
Vandfarin leið.
Framleiðendum þykja þessar
ráðstafanir allar naumt ákvarðað-
ar af hendi ríkisstjórnarinnar og
fara ekki dult með það. Á hinn
bóginn er ríkisstjórninni og þing-
meirihlutanum ámælt þúnglega af
sumum fyrir að ganga of langt í
þcssu tilliti, og skortir ekkert á
stóryrðin.
Það mun vera hægara sagt en
gert, að hitta nákvæmlega rétta
punktinn, þegar um ákvarðanir af
þessu tagi er að ræða. En ég hcld,
að það sé ekkert sérstakt um þessi
efni. Ætli það geti ekki verið nokk
uð vandasamt líka að ákveða vcrð
lag á iðnaðarframleiðslu, farm-
gjöldum, landbúnaðarvörum o. fl.
af slíku tagi, sem ákvarðað er með
samningum eða jafnvel eftir mati
af hálf opinberum eða opinberum
aðilum, eða t. d. kaupgjald ein-
stakra stétta, svo að nokkuð sé
talið.
Eitt er víst, að hvernig sem til
hefir tekist, þá eru þeir, sem hér
hafa ráð gefið og raunar einnig
þeir, sem ákvörðunum hafa að lok
um ráðið, orðnir þessum málum
kunnugri en flestir þeir, sem
dæma stóru dómana.
Þessar ráðstafanir kosta mikið
fjármagn og krefjast mikillar fjár
öflunar. Það mun þurfa að inn-
heimta rúmlega 100 millj. króna
meira á þessu ári til ráðstafana
vegna framleiðslunnar en gert var
á s. 1. ári. Það þarf að innheimta
137 millj- kr. á þessu ári. í fyrra
voru innheimtar 37 millj. Þá með
bílaskatti. Nú verður ekki hægt
vegna gjaldeyriserfiðleika að ná
miklu með bílaskatti og verður
því að ná um 130 millj. eftir nýj-
um leiðum, og því miður er ó-
mögulegt hjá því að komast, að
taka þá fjárhæð með almennum
gjöldum.
Sjónarspil kommúnista.
Kommúnistar eru á hinn bóg-
inn ekki í vandræðum með að
setja upp sitt sjónarspil í sam-
bandi við málefni framleiðslunn-
ar og tekjuöflun til hennar.
Þeir segja, að framleiðslan
þurfi þá að fá mcira. — Yfirboð
þar. Næst kemur: Landsmenn
þurfa ekkert að borga. Framleiðslu
sjóður þarf engin B-skírteini að
kaupa, sem auðvitað þýðir þá, að
útvegsmenn verða að bíða þeim
mun lengur eftir bátagjaldeyris-
hlunnindum. 80—90 milljónir má
taka af eignum olíufélaganna, Eim
skipafélags íslands, Skipadeildar
Sambands íslenzkra samvinnufé-
laga, tryggingafélaga og verk-
takafélaganna í landinu.
Það er nú mál út af fyrir sig, að
olía, benzín og flutningsgjald, eru
undir verðlagseftirliti og hafa vcr
ið lcngi, og öll þessi félög undir
skatlaálögum landsins, sem gera
ráð fyrir vægast sagt ríflegum
skaltgreiðslum af tekjum nema
hjá Eimskip.
Félögin hafa hins vegar heini-
ild til þess að afskrifa eignir sín-
ar og eignast þannig skip og fast-
eignir og tæki m. a.
En hvernig ætti að bæta upp
fiskverðið með eignum þessara fé
laga. Þótt þau séu vafalaust vel
stæð, þá fer því áreiðanlega alls
fjarri, að þau liggi með peninga
tða bankainnistæður. Þvert á
móti mun einmitt rekstursfjárþörf
þ e. a. s. lánaþörf vel flestra þess-
ara félaga, vera meðal mestu
vandamála bankanna.
Eitt mesta vandamálið er það,
að bankarnir hafa lánað of mikið
út í heild og neyðast til að draga
saman. Ekki geta þeir því lánað
þessum félögum marga milljóna-
tugi út á eignir þeirra til þess að
vcrðbæta fiskinn ofan á rekstrar-
lanin, sem fyrir eru. Ekki geta
félögin látið skip, olíutanka né
skuldabréf upp í verðbæturnar til
framleiðslunnar.
Þegar frá líður, mundu gífurleg-
ir skattar á skipafélögin auðvitað
stórhækka fragtirnar, álögin á
vátryggingarfélögin mundu hækka
vátryggingaiðgjöldin og stórfelld-
ar álögur á olíur og benzín hækka
benzínið og olíurnar framvegis, og
það jafnvel, þótt slíkt væri bann-
að í bili. Þá er þetta að bankarnir
borgi 20 milljónir í framleiðslu-
sjóðinn. Hagnaður bankanna er
fjármagnsmyndun og sumpart I
raunar ætlað að mæta töpum. Ein
höfuðhætta í okkar þjóðfélagi er
sú, að fjármagnsmyndun verði
engin og lánastarfsemi og fram-
kvæmdir stöðvist. Þetta sést bezt
á því, að við höfum engin sköpuð
ráð með lánsfé í ræktun, bygg-
ingar og bátakaup, nema taka það
af greiðsluafgangi ríkisjóðs, þ.e.
ef skatt og tolltekjunum. Ef menn
tcldu rétt og óhætt að minnka
fjármagnsmyndun bankanna lægi
þá ekki næst að hækka vextina á
sparifénu eða greiða vísitöluupp-
bætur á sparifé, til þess með því
að fyrirbyggja hér samdrátt og
hrun, sem af því hlýtur að leiða,
cf við búum áfram við síhækkandi
verðlag og sparnaður hverfur.
Það er kannske ekki nema mann
legt að finna sér einhverja átyllu,
til þess að vera á móti þeim miklu
álögum, sem nú verður á að leggja
vegna framleiðslunnar. Átelja
verður þó þunglega, þegar í því
sambandi er gripið til slíkra sjón-
hverfinga sem hér er gert af hendi
kommúnista.
Hv. 1. landsk. þm. flytur till. um
að leggja skatt á eignaaukningu
yfir 300 þús. Sú till. er athyglis-
verð að því leyti, að leita þarf leiða
til þess að leggja skatt á verð
bólgugróða. En þessi leið getur
ekki bjargað framleiðslunni á
þessu ári. Kcmur þar ýmislegl til,
en m.a. það, að enginn möguleiki
yrði á því að innheimta slíkan
eignarskatt í reiðufé á þessu ári,
til þess að bæta upp fiskinn og
landbúnaðarafurðirnar. Ef greiða
ætti uppbætur á fiskinn og kjötið
með skuldabréfum á eignir manna,
þá yrði þröngt fyrir dyrum hjá
mörgum framleiðandanum.
Greiðsluafgangur ríkissjóðs.
Ég mun þá fara nokkrum orðum
um ríkisbúskapinn. Ég gat um það
í upphafi þessa máls, að á undan-
förnum árum hefði verið greiðslu-
afgangur, og hægt hefði verið að
lækka skatta og tolla. Jafnvel á
síðast liðnu ári var verulegur
greiðsluafgangur.
Það hefði þurft að vera hægt
að leggja þennan greiðsluafgang
til hliðar í framkvæmdasjóð, sjóð
til framkvæmda, til þess að auka
jafnvægi í byggð landsins og verja
honum sérstaklega til þess að auka
heildarframkvæmdir í landinu, þeg
ar vottaði'-fyrir samdrætti í at-
vinnunni. Með því hefði einnig
fjárhagskerfið og þjóðarbúskapur-
inn allur verið mjög styrktur.
Þessa var þó enginn kostur,
nema í mjög smáum stíl, þótt nauð
synlegt hefði verið, vegna þess
að Ræktunarsjóður og Fiskveiða-
sjóður voru algerlega fjárþrota, til
þess að sinna nauðsynlegustu út-
lánum og fé það, sem ætlað var
til íbúðalána reyndist hrökkva of
skammt, þegar til átti að taka.
Hefir ríkisstjórnin þess vegna beitt
sér fyrir því, að Ræktunarsjóður
fengi 22 milljónir af greiðsluaf-
gangi ársins 1955, veðdeild Búnað-
arbankans 2 milljónir, Fiskveiða-
sjóður 10 milljónir og íbúðarlána-
sjóður 13 milljónir króna.
Þannig eru útlán Ræktunar-
sjóðs og Fiskveiðasjóðs í haust
að mjög verulegu leyti og að
nokkru ieyti lánin út á íbúðirnar
í kauptúnum og kaupstöðum,
byggð á greiðsluafgangi rikis-
sjóðs síðast liðið ár. Hefði illa
farið um þessi mál, ef ríkissjóð-
ur hefði ekki haft fjármagn af-
gangs til ráðstöfunar í haust.
Þótt afkoma ríkissjóðs síðast lið-
ið ár væri góð, þá er enginn vegur
að koma saman greiðsluhallalaus-
um fjárlögum fyrir næsta ár, nema
með því að afla nýrra tekna. Á
fyrsta ári mikijlar þenslu vaxa
ríkistekjurnar örar en gjöldin.
Stóraukin útgjöld ríkisins.
Á þessu ári koma útgjöldin
vegna kauphækkananna á síðast
liðnu vori fram með fullum þunga
i ríkisbúskapnum og valda þar
margra milljóna tuga hækkun,
bæði á launagreiðslum, tryggingar-
greiðslum, framlögum til heilbrigð-
ismála og svo að segja á hverjum
lið fjárlaganna. Auk þess koma
nú til ný útgjöld vegna nýrrar lög-
gjafar, sem á að setja um atvinnu-
leysistryggingar, en lögfesting
þeirra var ákveðin í sambandi við
lausn á vinnudeilunum síðast liðið
vor.
Búizt er við, að tekjuskattur
hækki á næsta ári vegna hækkunar
á tekjum almennt á þessu ári og
er gert ráð fyrir því í tekjuáætlun
fjárlagafrv., en á hinn bóginn hlýt-
ur innflutningur fremur að lækka
en hækka, þar sem þjóðin keypti
inn fyrir meira en hún aflaði á
þessu ári, en það er ekki hægt að
endurtaka. Til þess skortir gjald-
eyrisforðann. Bílainnflutningur
gaf óvenjulegar tekjur 1955. Á
þessu ári verða mjög litlar tekjur
af bílainnflutningi.
Ný tekjuöflun.
Þótt tekjuáætlun fjárlaganna sé
sett upp í rúmlega 600 milljónir
króna, vantar samt hart nær 50
milljónir til þess að endarnir ná-
ist saman. Það varð því ekki hjá
því komizt að afla nýrra tekna.
Það er gert á þennan hátt: Hækk-
að nokkuð álagið á vörutoll og
þá þannig, að vörutollurinn dr
gerður jafn hár tiltölulega miðað
við framfærsluvísitölu og hann var,
þegar hann var lögfestur. Hækk-
aður bifreiðaskattur og gúmmí-
gjald, og er það miðað við sömu
reglu, að þessi gjöld verði jafn
há saman borið við verðlag, þ. e.
a. s. framfærsluvísitölu og þau
voru 1949, en þau hafa staðið
óbreytt síðan að krónutali og því
l'arið sílækkandi undanfarin ár.
Bifreiðagjald er ekki greitt af
vörubílum, sem nota benzín, og
ekki landbúnaðarjeppum. Þá er
verðtollsviðauki hækkaður úr
45% í 80%, en hann var 65%
fram að 1950, en þá var hann lækk-
aður í 45%. Loks hefir innflutn-
ingsgjald af benzíni verið hækkað
um 20 aura. Gjöld eru lægri hér
á benzíni en í nokkru nágranna-
landanna. Þau hafa staðið óbreytt
lcngi og því í raun og veru farið
stöðugt lækkandi með lækkandi
peningagengi. Ætti benzíngjaldið
að vera sett jafn hátt og það var
ákveðið síðast, miðað við almennt
verðlag, þ. e. a. s. framfærsluvísi-
tölu, ætti það að hækka um 47
aura. Það hefir hins vegar verið
hækkað um 20 aura. Þá kemur
þar íil viðbótar framleiðslugjald
á benzín. Gert er ráð fyrir, að 5
aurar af þessum 20 aurum, renni
til brúasjóðs til bygginga stór-i
brúa og 5 aurar í sérstakan sjóð
til þess að standa undir lagningu
meiri háttar vega á milli byggðar-
laga. Er þá m. a. gert ráð fyrir,
að Austurvegur njóti þar góðs af,
(Franibald & 6. síðu.)