Tíminn - 10.02.1956, Síða 5

84 blað.
TÍMINN, föstudaginn 10. febrúar 1956.
■
Föstud. 10. febrúar
íslendingar og
kjarnorkan
Fimm þingmenn Framsóknar-
flokksins, Skúli Guðmundsson, Vil
hjálmur Hjálmarsson, Karl Krist-
jánsson, Gísli Guðmundsson og
Helgi Jónasson, fluttu snemma á
þessu þingi svohljóöandi tillögu til
þingsályktunar:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að láta fram fara ræki-
lega athugun á því, hverjir mögu-
leikar' eru til hagnýtingar kjarn-
orku og geislavirKra efna hér á
landi í þagu atvinnuveganna og
til lækninga, og gera raðstafanir
til, ef heppilegt þykir að athug-
uðu máli, að serstok stofnun fylg-
ist með nýjungum í þeim efnum
og hafi með höndum rannsóknir
og íorgöngu um framkvæmdir,
eftir því sem gagnlegt þykir og
viðráðanlegt er.“
Tillögu þessari var vísað til alls
herjarnefndar. sameinaðs þings og
mælti hún með tillögunni með
þeirri breytingu einni, að í stað
orðanna „sérstök stofnun“ komi
rannsóknarráð ríkisins, en það
fyrirkomulag höfðu flutningsmenn
irnir raunar hugsað sér, eins og
sést á greinargerðinni. Allsherj-
arnefnd valdi Eirík Þorsteinsson
til þess að vera framsögumann og
skýrði hann frá afstöðu nefndar-
innar á fundi sameinaðs þings i
fyrradag. Tillagan var síðan ein-
róma samþykkt sem ályktun Al-
þingis.
Hér fer á eftir sá rökstuðning-
ur, sem upphaflega fylgdi tillög-
unni af hálfu flutningsmanna:
— Hagnýting kjarnorku íil frið-
samlegra starfa virðist vera eitt
af stærstu viðfangsefnum vísind-
anna nú á tímum. Engin þjóð,
hvort sem hún er fjölmenn eða
fámenn, getur talið það mál sér
óviðkomandi. Það viðhorf hafa ís-
Jendir.gar fyrir sitt leyti staðfest
með þátttöku í alþjóðaráðstefnu
þeirri, sem haldin var í Genf í
ágústmánuði í sumar.
Á ráðstefnu þessari skýrðu vís-
indamenn margra þjóða írá niður-
stöðum undangenginna rannsókna.
Fátt eitt er almenningi kunnugt
af þeim inikla fróðleik, er þar
kom fram, en þó er ljóst af frá-
sögnum um þessi efni, að þegar
eru fyrir hendi margháttaðir mögu
.leikar til hagnýtingar kjarnorku
og geislavirkra efna. Má í því sam
bandi t. d. nefna notkun geisla-
virkra efna til lækninga og einnig
til ýmiss konar rannsókna í þágu
landbúnaðar og iðnaðar.
í sambandi við þessi mál hefir
verið bent á það, að framleiðsla
á þungu vatni við jarðhita kynni
að geta orðið arðvænlegur stóriðn
aður hér á landi. Ætti það að at-
huga til hlítar þann möguleika að
verða eitt af verkefnum milliþinga
nefndarinnar, sem kosin var á síð-
asta Alþingi til að gera tillögur
um nýjar atvinnugreinar og hag-
nýtingu náttúruauðæfá.
Hér er lagt til, að ríkisstjórn-
inni vérði falið að taka til athug-
unar, hver skilyrði eru til notk-
unar kjarnorku og geislavirkra
efna hér á landi. Ennfremur að
undirbúa það, að sérstakri stofn-
un, ef heppilegt þykir, verði falið
að fylgjast með nýjungum á þessu
sviði, annast rannsóknir og hafa
forgöngu um hagnýtingu nýjung-
anna, eftir því sem framkvæm-
anlegt og heillavænlegt þykir. Að
áliti flutningsmanna getur komið
til mála, að þessi verkefni verði
falin rannsóknarráði ríkisins,
nema betur þyki henta að athúg-
uðu máli að setja á fót sórstaka
stofnun til að annast þau viðfangs
efni. •—
Það er vel, að Alþingi hefir nú
fallizt á þá stefnu, sem mörkúð
er í framangreindri tillögu og
greinargerð Framsóknarmanna.
Ætti það vissulega að geta stutt
að því, að íslendingar hefðu not
kjarnorkunnar' fyrr en ella.
LEIKFÉLAG REYKJAVIKUR:
GALDRA-LOFT
SfÓRletkur eftir Jéhanrt SigurjénsssEi
Leikfélag.Reykjavíkur frumsýndi
í fyrrakvöld sjónleikinn Galdra-
Loft eftir Jóhann Sigurjónsson.
Það er ekki ætlan min í þess-
um stutta leikdómi að ræða skáld-
skap Jóhanns Sigurjónssonar. Sér-
staklega væri það fráleitt að ætla
sér slíkt í leikdómi um Galdra-
Loft, það leikrit, þar sem skáldlð
stefnir á fjarstu mið mannlegra
örlaga og mannlegrar vitundar,
þar sem hann bregður kyndli sín-
um yfir dýpstu rök mannlegs lífs
og kemst næst mannlegu hjarta.
Ég heyrði eitt sinn ungan rit
höíund segja: — Það eitt er skáld-
skapur, sem sprottið er beint úr
kvikunni. Mér finnst, að þessi
ungi höfundur hafi í einni setn
ingu skilgreint nokkurn veginn
tæmandi höfuðeinkenni góðs skáld
skapar, hvort sem hann er sprott-
inn beint úr kviku mannlegrar
sálar eða kviku þjóðfélagsins.
Það dylst engum, er menn lesa
eða sjá Galdra-Loft, að hann er
sprottinn beint úr kviku höfundar
sins. Mér þætti ekki ósennilegt, að
Jóhann hefði á stundum selt Lofti
sál sína ekki síður en Loftur djöíl
inum á sínum tíma.
Galdra-Loftur er hinn íslenzki
Jóhann Fást. Maður hinnar taum-
lausu þekkingarleitar, hinn sí-
þyrsti andi, sem aldrei fær sopið
nægju sína af brunni vísindanna
og seíur að lokum sál sína fyrir
valdið. Sagan um Jóhann Fást hef
ir orðið mörgum að yrkisefni, og
væri gaman að bera saman allar
þær ólíku manngerðir, sem skáld
heimsins hafa skapað út af þess-
ari litlu þjóðsögu.
í íslenzkum bókmenntum hefir
þessi dramatiska persóna fallið í
hlut lítilsmegandi Hólasveins,
Lofts Þorsteinssonar, sem dimitt-
eraði 1722 úr Hólaskóla. Hvert
mannsbarn, sem komið er til vits
og ára, kann söguna um skólapilt-
inn fjölvísa, sem reið vinnukonu
staðarins gandreið til síns heima
og ginnti unnustu sína inn í vegg
milli búrs og eldhúss, hugðist að
lokum komast yíir galdrabók Gott
skáiks grimrna, en fataðist. dans-
inn, er særingin stóð seni hæst.
Það hefir jafnan þótt orka tví-
mælis, hvort Jóhanni hafi iekizt
að dýpka drættina í sögunni um
hinn þekkingarþyrsta skólasvein,
en hitt fer ekki á milli mála, að
Loftur Jóhanns er einhver marg-
slungnasta mannlýsing ísl. bók-
mennta og auðsætt ættarmót með
skáldinu sjálíu og skólapiltinum
Lofti.
Þjóðsagan um þekkingarleit
mannsins verður hjá Jóhanni að
djúpsæu drama um mannleg ör-
lög. Kuklarinn Loftur verður að
sígjósandi persónuleika. Jóhann
Gísli Halldórsson
sem' Galdra-Löftur
gæðir hann þeim sammannlegu
eldsumbrotum, sem flestir ung:r
menn hljóta að finna tii um æv-
ina. Það fjall, sem í gær hlóðst
upp við mikil eldgos hugarins,
hverfur í dag í nýju gosi. Þær
konur, sem í gær dönsuðu eins og
silíurfiskar í stjörnuvatni, eru
bezt geymdar í gröfinni í dag.
Hann þráir valdið og þekkinguna,
lifir þær taumiausu stundir karl-
mannlegrar æsku, er honum finnst
hann hafa gjörvalt mannlífið eins
og skurn á milli handanna.
En hvað sem segja má um per-
sónusköpun Jóhanns Sigurjónson
ar, þá fer ekki á milli mála, að
stíll hans er einhver hinn mynd-
auðugasti og líkingafrjóasti sem
getur i íslenzkum bókmenntum.
Það er eins og kvikmyndasýning
að lesa leikrit hans. Fáeinar setn-
ingar og einstök orð bregða upp
skýrum myndum. Það getur verið,
að svo myndríkt mál og stíll sem
Jóhann skrifar, spilli fyrir heild-
aráhrifum af sýningum á leikrit-
um hans. Menn sjá sýnir við að
heyra setningar hans, og menn
þurfa tíma til að átta sig á, að
annað sé að gerast, en það, sem í
setningunni felst. Ég skal aðeins
nefna dæmi í lok 1. þáttar. Loft-
ur segir við Dísu: -— Hugsaðu þér
skip, sem liggur við akkeri og
langar til þess að sigla.
Hver getur ekki séð fyrir sér
skonnortu í stinnum vindi. Og síð
an í næstu setningu Lofts: — Ég
hef margsinnis siglt í huganum.
Ég stóð inni á miðjum öræfum
og sigldi landinu langt, langt suð-
ur í höf. Jöklarnir voru hvít og
þanin segl, sem sólin skein á, og
blá fjöllin lyftust og hnigu í haf-
rótinu.
Þannig er alltur stíll Jóhanns.
Eilífar myndir, sífeildar sýningar
í orðum. Síðan tekur við flugferð-
in og nýjar myndir í nýjum sctn-
ingur.i.
Það þarf ekki fle'ri dæmi. •—
Sorg mia stendur við hurð þína ©g
hlustar, seg r Lífs Mynd-
rænna er varla hœgv i’i lýsa á-
hyggju f.'íur yí : -;;n é' a loka-
orð föSurjn:.: — En ef hamingjan
veitti mér það, að þú stæðir yfir
banasæng minni, myndi mér íinn
ast. ég sofaa í • forsælunni undir
lifsins tré. Þatta rdnnir á dansk-
an beykiskóg, þegar skuggar
trpánna ná langt út 5 eyjasundin
í kvöldsólinni.
Myndrænni cg íegurr Jýsing á
kvcnhör.á cr var’a t'i í ba msbók-
menntunum en þ: ori. Lr.fts um
hönd na á Dí . u: •- Veztu það,
kæra hönd, að nú á ég þig. Eg hefi
í margsinnis-séð þig í’ögra með nál
ina cg þráðarspovtann elns og srná
íugl, sem flýgur með strá í nef-
inu til þass a'ð »afna í hreiorio sitt.
Hver getur ekki séð höndina og
fuglinn? Þannig er a'Iur stíU Jó-
hanns. Myndauðgin er slík, að það
ætti enginn að horfa á leikrit hans
án þess að hafa lesið þau vand-
lega áður. Það er hverjum manni
ofvaxið að meðtaka allt í einu
sýningunni samfelldan heildarblæ.
Með þessu verður leikritið áhrifa-
meira og undirstraumur þess
þyngri ,þó að við það glatist ef til
vill eitthvað af fjölþættni Lofts
sem persónuleika.
Galdra-Loft leikur Gísli Hall-
dórsson. Galdra-Loftur er þvílíkt
aðalhlutverk í þessum sjónleik, að
með því fellur og stendur sýning-
in i heild. Ef fyrst skal telja það,
sem mér fannst miður í leik og
gervi Gisla, þá er fyrst það, að
mér fannst hann um of góðlegur
og sléttfelldur. Loftur er sú mann
gerð, sem Shakespeare talar um,'
að hafi hungursvip á andlitinu. Ég
á við, að hann slakaði um of á
tryllingi Loíts milli særingarkafl-
anna, en þá var leikur hans snilld
arlegur. Loftur varð hjá honum
nautnaseggslegur og ekki nógu
kaldhæðinn. Vottaði fyrir við-1
kvæmni þar sem það átti ekki
við. Hann túlkaði meira þekking-
arleit Lofts sem rómantískt draum
lyndi en ofstækisfengið kapphlaup
\ið valdið. Ljómandi var aftur
leikur Gísla, þar sem hann í kirkj
unni nístist milli góðs og ills, ríð-
ur á fremsta vaðið og tortimist. í
heild verður ekki annað sagt en
i leikur Gísla í þessu hiutverki sé
mikill sigur fyrir þennan unga
leikara.
j Ástkonu hans, Steinunni, leikur
Erna Sigiirleifsdóttir. Þeíta er
1 fyrsta hlutverkið, sem Erna tekst
á hendur eftir heimkomuna, og
getur hún áreiðanlega tekið undir
með Cesari gamla, er hann sagði:
ég kom, sá og sigraði.
Leikur Ernu í þessu hlutverki
er snilldargóður. Hún túlkar hið
Loftur og faðir Iians, Gisli og Brynjólfur í hlutverki ráðsmarinsins.
drama leiksins og fjölmyndir r.iáls
ins.
Leikstjórn á Galdra-Lofti að
þessu sinni hefir Gionar R. Han-
sen, hinn margíróSi og smekkvísi
leikhúsmaður. Sýningin er slétt
og felld, sístígandi frá hendi leik-
stjórans og hnitmiðaðri við þekk-
ingarleit Lofts í þjóðsög-
unni en leikritið gefur tilef'ni til,
og þykir mér það bæta verkið og
fá því þann miðpunkt, sem gefur
Loftur og Hísa
- Gísli Ilalldórsson og Ilelga
Baehmann.
Stcinunn og Loftur — Erna Sigurleífsdóttir og
Gísli Halldórsson.
eilífa kveneðli svo sem bezt verð-
ur á kosið. Ást hennar er brenn-
andi og hatur hennar tortímandi.
Umkomuleysi hennar og stolt sam
tvinnað í móðurlegt þunglyndi.
Erna er ekki einasta bráðglæsi-
leg kona, heldur býr hún einnig
yfir blæbrigðaríkri og ágætri rödd
og látbragð hennar er gott.
Dísu biskupsdóttur leikur HcJga
Bachmann. Leikur hennar í þessu
hlutverki er fremur svipUtill.
Sennilega er Helga of mikil nú-
tímakona til þess að geta brugðið
sér þannig tvær aldir aftur í íím-
ann. Hún gerir Dísu ósköp indæla
stúlku, en það er alltaf einhver
skólastelpublær yfir hersni. Hún
er eiginlega persónugerð þriðja-
bekkjar ástmær. Það vantar skap
í hana i lokaþættinum. Þar getur
hún hvorki verið brosandi cða
klökk skólastelpa, heldur kona,
sem berst fyrir hamingju hinni.
. Hún er, eins og Loftur segir, það
. eina, sem getur bjargað honum.
Og slíkt kostar meiri átök en
' Helga sýnir. Það vantar meira
skap í leikinn hjá henni.
Brynjólfur Jóhannesson leikur
ráðsmanriinn, föður Lofts. Heil-
steypt persóna frá hendi Brynjólfs.
Túlkar prýðilega í senn strang-
! leik, föðurlega umhyggju, lífs-
j reynslu og heimsþekkingu.
Biskupshjónin leika þau Guð-
jón Einarsscn og Edda Kvaran.
j Lítil hlutverk hvort tveggja og
j sómasamlega leikin, en biskups-
1 frúin má ekki beygja dóttur
skakkt, sízt má hún tala „um dótt-
ir“ sína.
Ólaf, vin Lofts, leikur Knútur
Magnússon. Sama er um hann að
segja og Helgu, að það skortir
skap í leikinn hjá honum. Dálitið
If'rarphald á 6. slðu.l
«