Tíminn - 08.03.1956, Síða 4

4
T í M I N N, fimmtudaginn 8. marz 1956.
Veröur gagnrýnin á Stalín til þess aö
lyfta Trotzki upp í sinn forna sess?
Hi$ leyndardómsfulla mort$ Trotzkis í Mexíkó er mönnum enn hulin ráÖ’gáta.
— Ekkja hans krefst þess af rátiamönnum í Kreml, að hann vertii nú lýstur
meÖ öllu sýkn saka. -
Eitt er það land
Það hefur vakið heimsathygli,
að ekkja Trotzkis — kommúnista-
leiðtogans, sem talið er, að Stalín
hafiTáíSí myrða — hefir nú kraf-
izt þess í skeyti til valdhafanna í
Kreml, að hinn látni eigimnaður
hennar verða opinberlega lýstur
sýkn aílra saka, sem kommúnistar
á StalínStímanum báru á hann. Sú
spurning er nú á vörum manna,
hvort sjálfum stofnanda byltingar
hersins — Rauða hersins — verði
veitt uppreisn æru sinnar, eftir
að hinn látni harðstjóri hefir nú
verið gagnrýndur af núverandi
valdhöfum þar eystra. Enn þegja
kommúnistar utan Rússlands, því
línan virðist enn á leiðinni, því
að hvergi hefir verið tekin af-
staða til þessarar bónar ekkjunn-
ar. í mörgum löndum eru svokall
aðir Trotzki-sinnar, en þeir hafa
verið kallaðir landráðamenn og
auðvaldsseggir — til þessa, cn
við biðum og sjáum hvað setur.
Strax eftir, að Stalín sigraði
Trötzki í valdabaráttunni í Kreml,
voru allir stuðningsmenn hins
síðarnefnda bannlýstir — voru
taldir óalandi og óferjandi. Meiri
hluti kommúnista utn -allan heim
m'f 4
'v-^f V
'4 i’’ '
Heimili Trotzkis í Mexíkó — það var umkringt gaddavírsneti og her-
menn stóðu þar vörð, dag og nótt.
stjórn bolsévikka, en var með öllu
óþekktur. Sat hann mun lægra í
virðingarstiganum heldur en Lenin
og Trotzki. Á þessum tímum var
mikil skálmöld í landinu — óeirðir
geisuðu um allt landið og mikið
var um rán og gripdeildir.
Það var hlutverk Trot2Lkis að
skipuleggja her og lögreglu og
kom hann járnaga á aílt lögreglu-
fylgdi þessari línu frá Moskva og lið kommúnistastjórparinnar, sem
í blöðum kommúnista var Trotzki! haldizt hefir síðan, Ra.pði herinn
lýst sem glæpamanni og slæmum
andstæðingi kommúnismans.
Trötzki-sinnar erlendis hófu þeg-
ar baráttu gegn Kominform-
kommúnistum og bar allmikið á
þeim átökum í Danmörku. Ekki
hefir þess orðið vart, að slík bar-
átta ætti sér stað hér á landi. í
hlutlausri sögubók um framgang
og sögu kommúnismans mun það
koma skilyrðislaust fram, að það
var Leon Trotzki, sem stofnaði
Rauða herinn, og átti mestan þátt
í sigri kommúnista í bylting-
unni. Hinir nýju atburðir í Rúss-
landi munu vafalaust verða til
þess, að þessi sannindi um þátt
Trotzkis verða dregin fram í dags
Ijósið — jafnt í Rússlandi sem í
leþpríkjunum og hjá kommúnist-
um í öðrum löndum. Um leið er
þá viðurkennt eftirminnilega hin
ranga söguritun kommúnista
fram á þennan dag.
Smyglað inn í Rússland af
Þjqíjyerjum .
’Leon Trotzki, sem var myrtur
í Mexikó árið 1940, eftir að hafa
verið rekinn frá Rússlandi, ferð-
aðist rneð Lenin, sem bezti vinur
hans og samstarfsmaður. Þessir
tveir feður kommúnismans fóru
til dæmis eitt sinn í brynvörðum
járnbrautarvagni frá Sviss til Rúss
lands. Ferðin var skipulögð af
þýzku stjórninni, sem vonaði, að
hin óvænta koma Lenins og
var stækkaður að miklum mun —
í hann kallaði hann ekki aðeins
Trotzki stofnaði og byggöi upp
Rauða herinn.
hermenn frá byltingartímanum,
heldur einnig verkamenn og iðn-
aðarmenn úr verksmiðjunum.
Stalin vildi fyrst tryggja fram-
gang kommúnismans í Rússlandi
Árið 1927 neyddist Trotzki til að
yfirgefa Rússland — fyrst fór hann
til Tyrklands, síðan til Frakklands
og Noregs, en settist að lokum að
í Mexikó.
Trotzki myrtur í Mexíkó.
Á meðan höfuð andstæðinga
Stalins voru látin fjúka austur í
Moskva, bjó Trotzki um sig í
einkaíbúð sinni í Mexicó City.
Hús han var girt gaddavírsneti og
vopnaðir hermenn stóðu á verði
nótt og dag. 24. maí gerðu menn
vopnaðir vélbyssum árás á hús
Trotzkis og kúlnahríðin dundi í
svefnherbergi Trotzkis, þar sem
hann svaf ásamt eiginkonu sinni.
Árásin var brotin á bak aftur, en
annað og mcira var skipulagt.
Manni nokkrum var smyglað inn
i húsið og var hann ráðinn einka-
ritari Trotzkis. Þann 24 .ágúst
fannst Trotzki myrtur við skrif-
borð og við hlið hans stóð hinn
nýi einkaritari. Hann hafði myrt
hann með öxi. Varðmennirnir
tóku hann samstundis fastan og
fundu þeir skammbyssu og hníf
á honum. f dauðategygjunum
stundi Trotzki: „ÞAÐ MÁ EKKI
DREPA HANN, DREPIÐ HANN
EKKI — ÞIÐ VERÐIÐ AÐ FÁ
HANN TIL AÐ TALA.“
Varðmennirnir reyndu nú að fá
morðingjann til að gefa upplýsing
ar og til að játa að hann væri
sendur af leynilögreglu Rúss-
lands.
LITIÐ KVER, 139 blaðsíður,
bernskuminningar konu á miðjum
aldri. Svo má lýsa bókinni Eitt er
það land, eftir Halldóru B. Björns-
son, — Halldóru Beinteinsdóttur
frá Grafardal. En þessi litla bók
er kjörgripur, ómetanleg heimild
um íslenzka sveitamenningu og
uppeldissögu í byrjun þessarar
aldar.
Ég veit ekki hvort á að kalla
þetta rit barnabók eða unglinga-
bók. Víst eru frásagnir hennar
fluttar frá sjónarmiði bernskunn-
ar á vissan hátt, en þó lýsir jafn-
framt reynsla og skilningur hins
fullorðna af hverri mynd. En höf-
undi er það gefið að skilja barn-
; ið og muna viðhorf þess. Því sam-
j eina sögur hennar skemmtilegar
og fróðlegar frásagnir og' ævintýri
| fyrir börn og unglinga og ýms þau
sannindi um bernsku og börn, sem
hljóta að vera undirstaða allrar
menntunar í uppeldisvísindum.
Þess vegna má mæla með þessari
bók við eldri sem yngri.
SYSTKININ í Grafardal hafa
eflaust verið gáfaðri börn en geng-
ur og gerist. Hugkvæmni þeirra í
leikjum og ímyndunarafl hefir því
verið meira en hversdagslegt. En
margir íslenzkir sveitabæir áttu á
fyrstu tugum þessarar aldar hóp
gáfaðra barna. Og þó að tiltölulega
fáir bæir kunni að vera eins af-
skekktir og Grafardalur, voru þeir
yfirleitt einangraðir hver fyrir sig
á þeirri tíð. Því mun sú kynslóð
lega niður, en tókust aftur upp
rímnakallar og Tyrkir“.
Þegar ég las þessa bók, rifjuðust
upp í huga mér margar gamlar
minningar frá þeim tímum er ég
var á svipuðum aldri og söguhetj-
ur þær, sem ég las um. Þær sögur
verða ekki sagðar hér. en'dvo mun
fleirum fara að þeir hverfi á vald
gamalla minna bak við tjald for-
tíðarinnar, þegar Halldóræ leiðir
þá í draumalönd bernskunnar.
Slíkum áhrifum nær frásögnin því
aðeins, að hún er sönn og raun-
veruleg. Og vegna þess að áún er
sönn ,mun hún þykja-því merki-
legri heimild um tslenzka—ríienn-
ingarsögu sem lengra líður. Það
mætti segja mér, að vissir kaflar
úr þessari bók verði valdir í les-
bækur þegar tímar líða: og þær
kynslóðir, sem nú eru uppi verða
geymdar undir grænni torfu.
Atvinnuhættir eru breyttir eftir
40 ár. Frásagnirnar Afabær og
Haustmorgunn láta ekki mikið
yfir sér. En það hefir oft verið
töluverð lífsreynsla fyrir ungan
mann að fara með skilaboð til
næsta bæjar. Það eru svo ótal
margar þrautir, sem þú þarft
stundum að sigrast á, allt frá eigin
feimni til ýmiskonar mannrauna
við dýr og náttúruöfl. Það eru
fleiri hestar en Melkotsbrúnn, sem
átt hafa það til að líta svo illsku-
lega á fólk að hendur þess hafi
lamazt af ótta. En hvað um það.
Sómi manns liggur við að koma
fram ferð sinni og reka öll erindi
sem þá var í bernsku, sjá sína eigin sín. Skyldi ekki margur háfa lært
Stalin nær yfirhöndihiii.
AndbyLtingarstarfsemi færðist
mjög í aukana. Hvítliðar, bændur
og innrásarherir börðust gegn herj
um kommúnista. Trotzki var þá
ekki aðeins hinn óbugandi skípu-
! leggjandi, sem sendi stöðugt meira
Trotzkis'tíi Rússlands mytóTska^ j ?S meira herlið til vígstöðvanna,
heldur for hann sjalfur til vig-
stöðvanna og skipulagði sjálfar
hernaðaraðgerðirnar í miðri orr-
ustunni.
Þegar stríðinu lauk með sigri
bolsévikka var Trotzki hylltur stór
kostlega sem stærsta hetja stríðs
ins. Hann stóð á hæsta tindi vald-
anna ásamt Lenin og um heim
slíka ringulreið í landinu, að Rúss-
ar drægju sig út úr fyrri heims-
styrjöldinni.
Þetta tókst eins og kunnugt er.
Leiðtogi fyrri byltingarinnar, Ker
enski, vildi halda áfram stríðinu
gegn Þýzkalandi og Austurríki eft-
ir fall Zar-stjórnarinnar, en bolsé-
. vikkarnir, með Lenin og Trotzki
í fararbröddi náðu völdunum og
það var Trotzki, sem samdi frið-
inn.
Trotzki hefir lifað ýmislegt um
dagana. Árið 1905 var hann sendur
til Síberíu, en slapp þaðan og var
landflótta um skeið. Hann kynnt-
ist Lenin og varð þá kenningin
um allsherjar heimsbyltingu til.
Hann var um skeið í Kanada, en
fór þaðan til Sviss, þar sem hann
og Lenin báru saman ráð sín. Ár-
ið 1917 unnu þeir fullan sigur á
Kerenski og öðrum forystumönn-
um lýðveldissinna, sem hófu hina
eiginlegu byltingu gegn spillingar
stjórn Zarins.
Staljn var þá óþekktur. ,. j-j
' Stalin ;átti t sæti>
sögu með ýmsum hætti í sögu syst-
kinanna í Grafardal.
Hin forna, þjóðlega menning
með rímur og riddarasögur var
ríkjandi í Grafardal, og mótaði
leiki og hugsmíðar barnanna. En
áhrif nýrrar menningar og breyttr-
ar menntunar náðu þangað þó.
„Sumarið, sem kaupstaðastrák-
urinn var, áttu Englendingar og
Þjóðverjar oft í stríði í þessum af-
skekkta dal, eins og úti í heimi á
þeim árum, en komust þar aldrei
til mikilla metorða.
Strákurinn að sunnan vissi
margt um stríð samtímans, en
minna um hetjur fornaldarinnar
og þeirra stríð. Helztu frægðar-
menn þessara þjóða voru leiðin-
legir og kulvísir stjórnmálamenn,
sem sátu inni í hlýjunni, meðan
þeir sendu landsfólkið út að berj-
ast fyrir sig. Kóngar þeirra sátu
líka heima og voru gamlir og feitir
með heiðursmerki um alla fram-
hliðina, en unnu engar dáðir, sem
vert væri að leika eftir þeim.
— — — En þegar kaupstaða-
strákurinn fór um haustið, lögðust
Englendingar og Þjóðverjar fljót-
að herða upp hugann og hleypa í
sig kjarki við þær ástæður? .
EINHVERJUM finnst kannske
hart að gengið að vekja börnin
snemma morguns eftir erfiðan
þurrkdag og senda þau að leita
hesta, án þess að fá nokkra heita
hressingu, nýkomin í blauta sokka
frá deginum áður. Hörð lífsbarátta
og fátækt gerir slíkt nauðsynlegt.
Þessi dagur geymir gullin tæki-
færi til að bjarga heyjunum og
slíkt tækifæri kemur ef til vill ekki
aftur. Þá var ekki véltækni kom-
in til sögu íslenzkra sveita og ekki
fengu menn fjölskyldubætur, þótt
þeir ættu fyrir mörgum að sjá. Og
þetta uppeldi þroskaði skapgerð
og ábyrgðartilfinningu. Þar lærð-
ist snemma að taka mótlætinu
karlmannlega og gera skyldu sína
æðrulaust eins og Einsi, sem ekki
fékk að sækja hestana, þó að-hann
hefði rifið sig á fætur. Það dæmd-
ist á hann að verða eftir til að reka
kýrnar. „Það langar víst fáa til
að vera í sporunum hans núna. Þó
sagði hann ekki neitt við þessu, en
hann gekk snöggvast út áð glugg-
anum eins og hann þyrftt að at-
huga eitthvað fyrir után, brá
hvorri ermi einu sinni eða tvisvar
upp að augunum. Svö var það bú-
ið“.
Þetta er yfirlætislaus frásögn
um ósköp hversdagslegan hlút, og
þó er það sagan um uppeldi ís-
ekki fara úr fangelsinu. Talið er,
áð hann óttist um líf sitt og skoái
fangélsið sem einskonar hæli
fyrir þeim öflum, sem vilja hann
feigan.
Enn hefir hann ekki viljað skýra ! iTzkra^TeRabarnar'seTTarfið
allan heiðruðu kommúnistar hann
sem glæsilegasta „baráttumann
sósíalismans“. En á meðan þetta
gerðist, var unnið gegn honum og
hann átti sér hættulegan andstæð
ing, sem sveifst einskis til að koma
honum fyrir kattarnef. Þessú fjand 1
maður var tönn valdagráðugi Jósef
Stalin. Trotzki þóttist öruggur um
sinn hag, á meðan Lenin var á
lífi, en strax eftir dauða hans, kom j L 1
til átaka á milli þeirra og hófst nú
heiftúðug valdabárátta uin sæti Hinn þögli morðingi.
og völd Lenins. Stalin bar sigur, Lítið fékkst upp úr morðingjan-
úr bítum og lét senda Trotzki. til um fyrir dómstólum Mexíkó. Þessi
Kákasús. tíánií kóm'íljötléga þaðan 1 dularfulli — „Jackson", en svo var
en þá hafði -Stálin 'írýggt 'sig svo hann kallaður í húsi Trotzkis, var
JACKSON
hinn dularfulli morðingi Trofzkis
Hinn leyndardómsfulli maður
sagði aðeins: „ÞEIR NEYDDU MIG
TIL ÞESS — ÞEIR HALDA MÓÐ-
MINNI í FANGELSI.",
í.sessi og hafði unnið þeirri skoð- dæpidur í 20 ára fangelsi og
«ít • siiini fylgí; i 7áðt ^Értítzlíi v&'ri 'ðfÚðvðí haps ,siðái);'.ýér,ið. sv
hættulégar, parfíWhtf'Wmí’ vildi?
ít ;hjnni jnýjý. tstefna straxi'að íhbiHiíþyÍtfpgu, (ep þö.ðtð' honUm naoun, éq Kann jrill
rp j Jiúij'inurfý jijlf, 'kjjff "xk t & . i
- -.éýi’-í í tflíiíi fc ’•' rWrW-iitéii- fcs*
frá nafni sínu og þjóðerni — kallar
sig „Jackson" og hefir það nafn
festst við þennan dularfullajnann.
Hann hefir fengið gjafir sendar
í fangelsið — engin veit hvaðan
þær. koma. Ef til vill ,eru það
þessir óþekktu velgjörðarmenn,
sem gjafirnar senda, er „Jackson“
óttast? Ef til vill fá nú sögurit-
arar Rússlands skipun um að
breyta söguritun sinni og næstu
dagana má jafnvel búast við því,
að áskrifendur rússnesku alfræði
orðabókarinnar fá sent aukablað
til að líma í hina gömlu, þar sem
stendur, að morð Trotzkis hafi
verið byggt á röngum forsend-
um og hann hafinn upp í sitt
forna virðingarsess.
Það er aukaatriði — hitt er aðal
atriði, að þessir atburðir varpa enn
skýrari ljósi á hina gífurlegu valda
baráttu í Rússlandi og hinna blóð
ugu sögu kommúnismanns í heim
inum.
Eins má búast við, að heimurinn
hefir fái nú senn staðfest hverjir stóðu
/sveipuð á bak við
n hafa an hinn
son“ var sendut
verður mikill skóli sem þroskar
manndóm og karlmennsku.
ÞANNG SPEGLAR þessi litla
bók margvíslega hvað íslenzk
sveitamenning hefir verið. Hún
sýnir hvernig starfið og náttúran
varð hinn mikli skóli sem herti
hugann og skerpti vilja og vit. En
hún sýnir líka hvernig bókmenntir
og skáldskapur urðu ungu fólki
dægradvöl og lífsfylling og hjálp-
uðu þeim til að bera þungar skyld-
ur. — H. Kr.

Erlent yfirlit
(Framhald af 6. síðu.) . !
stefna, sem Stalin fylgdi, er úr sög
unni að sinni. Samkeppnin við
hana var ekki hættuleg. Það er
viðskiptaleg útþenslustefna, sem
Mikojan hefir verið talsmaðUr fyr-
ir, er Sovétríkin fylgja nú., Hún
krefst nýrra vinnubragöa af’ hálfu
vesturveldanna. Og vLst ,er það
líka, að þessari stefnu verðuf fylgt
fram með mikilli atorku og ímark-
ningu meðan hiaður
ífíkojan sitúr við stýrið.
Þ.Þ.
OT!ir
Ieúnml8fl