Tíminn - 30.10.1956, Blaðsíða 4

c*
T f M I N N, þriðjudaginn 30. október 1956.
Skáldskaparþörfin er ævilöng og o
læknandi, segir Jón Dan
Harni geiur út smásagnasafn um þessar mundir
og Þjétlleikhúsift sýnir leikrit hans í vetur
Fyrir nokkrum dögum kom út smásagnasafn eftir höfund
sem vakið hefir nokkra athygli nú í seinni tíð. Um sama leyti
boðaði Þjóðleikhúsið að fyrsta leikrit þessa sama höfundar
yrði leikið þar í vetur. Höfundurinn nefnist Jón Dan og í
bók hans, Þytur um nótt, eru ekki færri en þrjár sögur er
verðlaun hafa hlotið í smásagnakeppnum að undanförnu.
Ves tmannaeyjabréf:
erkilegar iilratmir gerSar til síid-
— Ég hef alltaf verið sískrifandi,
segir Jón. Ég er víst fæddur með
þessi ósköp í blóðinu, síðan á barns
aldri hef ég orðið að skrifa. Og
nú þegar fyrsta bókin mín kemur
út er ég orðin fjörutíu og eins árs
gamall svo að þú sérð að ég hef
ekki beinlínis verið æstur í að gefa
út. Samt er ég hræddur um að
þessi bók komi of snemma. Þegar
ég las þriðju próförk, fannst mér
vitleysurnar hrópa framan í mig og
þegar ég leit yfir hana fullprent-
aða fannst mér líka að ég hefði
getað gert margt betur. En hvenær
er maður ánægður með það sem
maður gerir? Ég held að það verði
seint.
b- Elzta sagan í bókinni heitir Ána-
maðkar, og er fimmtán eða sextán
ára gömul, það er kreppusaga. Svo
eru sögurnar á ýmsum aldri ,tvær
þær yngstu skrifaði ég eftir að út-
gáfa þessarar bókar var ráðin. Þú
spyrð hvaða saga mér þyki bezt —?
: Þ'að veit ég ekki, kannski er það
gágan, sem flestum öðrum þykir
' lítið til koma, Andóf í þraut, heitir
hún.
félagsskapur yrði rekinn á svipuð-
um grundvelli og Filmía, og bágt
á ég með að trúa því að undirtekt-
ir yrðu ekki sæmilegar, leiklistar-
áhugi hér hlýtur að vera að minnsta!
kosti sambærilegur við áhuga fólks
á kvikmyndum. Svona kjallaraleik-
hús gæti orðið íslenzkri leiklist og
leikritun ómetanleg lyftistöng. Þar
mætti gera margvíslegar tilraunir,
þar gætu verk íslenzkra höfunda
komizt á framfæri og yfirleitt ætti
slíkt leikhús fjölmarga möguleika
sem liggja utan sviðs hinna venju-
legu leikhúsa. En fyrst og fremst
yrði kjallaraleikhúsið að hafa ör-
uggan fjárhagsgrundvöll, það
mætti ekki vera háð duttlungum
almennings í starfi sínu. Finnst eng
inn Mæcen á íslandi, sem vill ljá
þessu máli lið?
— En hefurðu ekkert fengizt
við aðrar skáldskapariðkanir en
Jón Dan.
höfundar hafa eignast sannkallað
athvarf hjá Máli og menningu og
Kristni Andréssyni. Hann virðist ó-
hræddur við að gefa út verk ungra
höfunda í góðum útgáfum og á hóf
legu verði. Kristinn á sannarlega
þakkir skildar fyrir þennan stuðn-
ing við íslenzkar bókmenntir.
—Þú ert að tala um útvarpið í
smásagna -og leikritagerð, ort ljóð, þessu sambandi. Það er satt, útvarp
skrifað skáldsögur? | ið gæti gert miklu meira fyrir bók
— Mér finnst ákaflega gaman að
reyna að fást við ljóðagerð, en ég
veit vel að það er ekki mitt svið,
því miður. En ég hef verið að reyna
Þér að segja er ég eiginlega alveg ; við skáldsögu undanfarið, ég held
kaldur fyrir því hvaða móttökur1 bara að það sé varla tímabært að
þessi bók mín fær. En ég er miklu
kvíðnari um framgang leikritsins
míns í vetur. Mér fannst næstum
eins og ég hlýddi á minn eigin
dauðadóm, þegar ég las suma
dómana um Spádóminn hér á dög-
unum.
— Já, fannst þér leikdómarnir
of grimmir?
— Ég vil ekkert vera að tala um
sjálft leikrit Tryggva, vel má vera
að það sé meingallað. En gagn-
rýnendur verða að gæta þeirrar
ábyrgðar sem á þeim hvílir gagn-
vart íslenzkum bókmenntum og
þeir mega alls ekki ganga svo langt
að áfellast leikhúsið fyrir að sýna
íslenzkt leikrit, jafnvel þótt gallar
finnist á því. Ef skapa á grundvöll
fyrir íslenzka leikritun, verða ieik-
húsin að vera fús til að sýna íslenzk
leikrit, og geta gert það án þess að
sæta aðkasti fyrir. Um enga grein
listar næðir hér jafn kalt og leik-
ritunina. Og ef svo fer fram sem nú
horfir, er hætt við að þann unga
gróður kali í öllum þeim norðan-
gjósti. Ég er ekki að biðja um að
íslenzkum leikritum sé alltaf hrós-
að, en gagnrýnendur verða að sýna
sanngirni í dómum sínum, og minn-
ast þess nú fyrst er leikritun að
verða til hér á íslandi. Með skrifum
sínum móta þeir smekk almennings i
og þess vegna er ábyrgð þeirra
mikil.
— Hefur þú fengizt mikið við
leikritagerð, Jón?
— Ég veit nú varla hvort ég á að
tala um það. Reyndar hef ég skrif-
ar þrjú leikrit hingað til. Ég veit
vel að hið fyrsta er lítils virði, og
alls ekki sviðhæft, en annað leik-
ritið er Brönugrasið rauða, sem á
að sýna í yetur. Það leikrit skrifaði
ég 1949—’50 og síðan hef ég skrif-
að eitt leikrit til. Ennþá veit eng
fara að segja frá henni núna strax.
Saga sú fjallar reyndar um svipað
efni og verðlaunasagan Jörð í fest-
um. Sumum finnst það skrýtið að
ég skuli vera að skrifa um sveita-
líf, eins og í þeirri sögu, ég er fædd
ur hér suður með sjó, þar sem faðir
minn stundaði sjósókn, og hef ég
alið mest allan aldur minn hér í
Reykjavík. En ég hefi alltaf haft
mikinn áhuga á sveitalífi og sveit-
um, borið virðingu fyrir sveitafólki
Eins og ég sagði hér áðan hefur
mig alltaf langað til að gerast bóndi
í sveit. Kannski er það þessi ófull-
nægða þrá sem fær útrás í sögun-
um minum.
— Það eru kannski einhverjir
ákveðnir höfundar, sem hafa haít
mest áhrif á þig, mótað þig ef svo
mætti segja?
— Ég veit varla hvað segja skal
um það. En náttúrlega hafa ýmsir
höfundar hrifið mig mikið. Af út-
lendum höfundum held ég einna
mest upp á Thomas Mann og Stefan
Zweig og Shaw af leikritaskáldum.
menntirnar en verið hefur og
manni finnst þær ættu að minnsta
kosti að skipa jafn rúman sess
og tónlist. Því miður skortir mik-
ið á að svo sé. Og útvarpið er
svo öflug stofnun að það ætti að
geta tryggt sér flutning hinna
beztu bókmennta á hverjum
tíma en ekki flytja jafn handa-
hófslegan samtiming og nú er oft
ast. Hvers vegna er íslenzk skáld
saga aldrei frumflutt í útvarp sem
útvarpssaga? Hvers vegna efnir út
varpið ekki til bókmenntakeppni
þar sem til nokkurs er að vinna?
Hvers vegna koma hin efnilegustu
yngri skáld okkar sjaldan eða
aldrei fram í útvarpi? Svona mætti
spyrja lengi — en manni verð-
ur fátt um svör.
Annars er einn þáttur í útvarp
inu sem ég vil gjarnan þakka fyr-
ir. Það er kvæði kvöldsins, sem
er sá þáttur dagskrárinnar sem
ég vildi sízt missa. Þeim lestri
þarf endilega að halda áfram. — Út
varpið hlýtur líka að geta kom
ið fleiri bókmenntalegum nýjung-
um að. T. d. væri gaman ef útvarp-
ið gæti fengið einhverja hæfa menn
til að tala um nýjar bækur, flytja
ritdóma. Þetta hlýtur að vera hægt
án þess að brjóta hið heimsfræga
Ég er reyndar að lesa Blóðbrullaup , hlutleysi útvarpsins*
Lorca þessa dagana og er yfir mig \ Það er orgið áligig kvölds og ég
hrifinn. Ég hef því miður ekki lesið ke£ selig lengi á tali við Jón Dan.
hann fyrr en nú verð að ná í Eona hans ber okkur kaffi og
fieiri af verkum hans. Og af íslenzk ; senn er komig yfir miðnætti. Það
um höfundum er Gunnar Gunnars-' er sem sagt kominn tími til að
son minn eftirlætishöfundur, ég hef kveðja og þakka fyrir sig Ein
lengi haft mikið dálæti á honum. 1
— Áðan vorum við að tala um,
hversu íslenzk leikritun ætti erfitt
uppdráttar. En finnst þér ekki að
gera mætti meira fyrir íslenzka rit-
höfunda yfirleitt, til að örva þá til
stórra afreka?
— Ef þú átt við listamannalaunin
um þau ,aðrir hafa gert svo mikið
af því. Hitt er satt og rétt að hægt
væri að gera miklu meira fyrir ís-
lenzka listamenn en gert er. Það
inn hver örlög þess verða, það fer þyrfti að heita verðlaunum fyrir
spurning að lokum:
— Þú segist alltaf hafa verið
sískrifandi, Jón. En hefur það
ekki alltaf verið tómstundaverk,
hefurðu nokkurn tíma getað helg-
að þig ritstörfum óskiptan?
— Nei, ég hef alltaf þurft að
nenni ég ómögulega að fara að tala sjá fyrir mér og mínum með öðru
sjálfsagt eftir því hvaða móttökur
Brönugrasið fær. En ég veit ekki
hvernig það fellur í smekk tímans
bezta skáldverkið ár hvert, og veita
ungum og efnilegum höfundum ríf-
lega styrki. Það er ótrúlega uppörf-
starfi, skáldskapurinn hefur orðið
að bíða tómstundanna. Satt að
segja hef ég oft öfundað þá menn
sem eru lausir við þessa skáld-
skaparástríðu. Þeir geta horfið á-
hyggjulausir að loknu dagsverki,
hvílt sig eða farið út að skemmta
sér með konu sinni og vinum, yf-
irleitt gert hvað sem þeim sýnist.
Ég fæ alltaf samvizkubit er ég
svíkst um að skrifa, finnst ég vera
að stela tíma frá skáldskapnum og
Brönugrasið rauða er nefnilega lýr! andi fyrir menn að geta átt von
iskt leikrit. Og rómantískt. Ég er | á góðum launum fyrir starf sitt,
sjálfur mjög rómantískur að eðlis- j maður veit það bezt sjálfur, eftir
fari —og kannski er það þess vegna j að hafa tekið þátt í svona verð-
að mig hefur alla ævi langað til í launakeppni. Og ungir höfundar. þar með frá sjálfum mér. Maður
er þræll pennans og pappírsins og
á sér ekki undankomu auðið.
Nei, það gerir enginn það að
gamni sínu að skrifa. Þetta er eilíf
ur þrældómur, maður er aldrei í
rónni nema við skrifborðið. En sá.
sem á annað borð hefur tékið
þéssa sóttkvteikjM losriar aldrei við
að gerast bóndi þótt ég hefi aldrei
haft minnstu tök á því.
En fyrst við erum að tala um
leikrit og leikritagerð, má það vel
koma fram, að ég er mjög hlynntur
þeim tillögum, sem ýmsir hafa gert
uirnáð-kouia hér.á fót tilraunasviðiv
einhverskonár kjallaraleikhúsipséift:
ungirlk' á'Hugárrieníri 'itíri' 'Teiklist
rækju. Ég gæti hugsað mér að sá i En núna síðustu ár virðast ungir löng og ólæknandi.
þurfa að koma verkum sínum á
framfæri hvort sem er í bókarformi
eða tímaritum. Þar kemur til kasta
útgefendanna að hika ekki við að
gefa út verk nýrra höfunda, ef þau
eru á annað borð frambærileg. Á
þessu hefur- nú oft orðið. misbresb:
ur. því miður, útgefendur hafa-'allt
of öft verið tregír við nýja höfundá.' hána, skáfdskaparþörfin er ævi-
Jó.
Vestmannaeyjum, 19. okt. ,5S.
Á s. I. hausti gerðu þeir Jóhann
Sigfússon útgerðarmaður og Kjart-
an Friðbjarnarson kaupm. i Vest-
mannaeyjum tilraunir til síldveiða
við Suðvesturland með danskri flot
vörpu, svo kallaðri Larsensvörpu.
Þeir fengu hingað til lands tvo
danska skipstjóra til þess að
stjórna tilraununum og kenna ís-
lenzkum sjómönnum meðferð
þessa veiðarfæris.
Þrátt fyrir ýmsa örðugleika
gengu tilraunir þessar vel, og sýnt
þótti, að í Larsensvörpuna var
hægt að fá sild á flestu dýpi eöa
frá 180 metrum og upp í 20 metra.
Síðast liðið haust hélt síldin sig
aðallega á mjög takmörkuðu svæði,
sem allt var skipað reknetabátum
og netum þeirra á næturnar, þeg-
ar síldin er uppi í sjó. Urðu því
þessar tilraunir með flotvörpuna
að fara fram á daginn, en þá dýpk-
ar síldin á sér niður í 160—180
metra dýpi.
Þótt tilraunirnar hafi sýnt, að
hægt var að veiða síld á því dýpi,
var dráttur vörpunnar mjög erfið-
ur, sérstaklega með tilliti til þess,
að bátarnir höfðu ekki mjög kraft-
miklar vélar og varpan reyndist
hafa verið valin helzt til stór.
NÚ HAFA ÞEIR Jóhann Sig-
fússon og Kjartan Friðbjarnarson
ráðizt í það að leigja tvo báta með
kraftmiklum vélum og fengið tvær1
nýjar vörpur minni en þá, er not-
uð var í fyrra, og hafið tilraunir
þessar að nýju. Nú eins og í fyrra
hafa bátarnir aðeins getað veitt
á daginn. Þeir hafa því orðið að
leita síldarinnar niður á 170 metra
dýpi. Fyrsta veiðidaginn fengu
bátarnir 93 tunriur og annan dag-
inn, sem reynt var, 175 tunnur.
Larsensvarpan hefir á nokkrum
árum gjörbreytt afkomu danskra
sjómanna og útgerðarmanna.
Skemmst er að minnast frétta blað-
anna um uppgripaveiði við .Tótland
sem hafði gefið dönskum ajómönn
um rúmlega árstekjur á rúmum
hálfum mánuði. Það er heldur eng
inn vafi á því, að betta veiðarfæri
á sér mikla framtíð um síldveið-
ar hér við land eins og í Dan-
mörku og færa sjómönnum og þjóð
arheildinni miklar íekjur.
SÍÐAST LIÐIÐ sumar hvarf
öll síld af vestursvæðinu, sökum
of mikils sjávarkulda, sem færðist
austur eftir. Þetta var átulaus
sjór. En á 30—50 metra dýpi
fannst mikið af síld á dýptarmæla
skipanna. Líkur eru til, að þessa
síld hefði auðveldlega verið hægt
að veiða, ef Larsensvarpan hefði
verið notuð fyrir Norðurlandi á
síldveiðitímanum og reynsla feng-
in hérlendis í notkun hennar.
í fyrrahaust styrktu Sjávarút-
vegsmálaráðuneytið og Fiskimála-
nefnd veiðitilraunir þessar og
hafa þeir aðilar einnig heitið fjár-
hagsstuðningi við þær íilraunir,
sem nú eru gerðar.
AFLI GLÆÐIST nú hér í Eyj
um. Um 20 bátar, þilfarsbátar og
opnir bátar, stunda riiú .línijveiðar
héðan. Gæftir hafa yerið sæmi-
legar að undanförnu. ■ M-illi 10 og
20 reknetabátar héðan stunda nú
síldveiðarnar fyrir Suðvesturland-
inu.
Góðar stundir.
Eyverji.
Iðnþinginu loklS, rætt um innílutning
iSnaðarvara og iSnaðarvinmi
Þinginu lauk í fyrrakvöld. Rætt var m. a. um innflutn-
ing iðnaðarvara og iðnaðarvinnu, og fjárhagsáætlun Lands-
sambandsins afgreidd.
_ . ,. . . , . um góða fundarstjórn, en fulltrú-
Samþykkt var einroma ullaga um komuna.
Landssambandsstjornar um að, Guðjón Magnússon þakkaði
sæma þa Bjorn H. Jonsson, skola-! stjórn Landssambandsins vel unn-
stjora, Isafirði, og Þorstein Sig- in störf
og bauð að næsta Iðnþing
urðsson, husgagnasmiðameistara, skyldi haldið í Hafnarfirði.
Reykjavik, heiðursmerki iðnaðar-1 Þingforseti Helgi H Eiríksson
manna ur silfri. Afhenti hnseti þakkagi fulltrúum góða íundarsókn
Landssambandsins Björgvin Frede-
, og kvað störf þingsins hafa gengið
riksen, Þorsteini Sigurðssyni heið-1 g ágætum. Lýsti hann si8ail
ursmerkið á siðasta fundi þmgsins. þinginu slitið
Úr stjórn Landssambands iðnað-
Ætlaði að íeika á
benzindúnk í stað
armanna átti að ganga Einar Gísla
son, niálarameistari, og var hann
endurkjörinn einróma.
Stjórn Landssambandsins skipa
nú:
Björgvin Frederiksen, vélvirkja-
meistari, forseti: Einar Gíslason,; * «j
málarameistari, varaforseti; Tóm- j l!3ríI10IlÍKlI
as Vigfússon, húsasmíðameistari; j ______ .
Guðm. Halldórsson, húsasmíðam.;! í
Vigfús Sigurðsson, húsasmíðam.
I varastjórn voru kjörnir:
Guðm. H. Guðmundsson, húsg -
sm.meistari; Guðjón Magnússon,
skósm.m.; Gunnar Björnsson, bif-
reiðasm.m.; Gísli Ólafsson, bakara-
m.; Þóroddur Hreinsson, húsg.sm.
Endurskoðendur voru kjörnir:
Helgi H. Eiríksson, verkfr.; Sig-
urjón Vilhjálmsson, málaram.
Til vara:
Jón E. Ágústsson, málararn.;
Ragnar Þórarinsson, húsasm.m.
Forseti Landssambandsins ^varp
aði að lokum þingið og þakkaði
fulltrúum góða fundarsókn. Hann
taldi þýðingarmikið að menn
frá: Það átti að halda mikla skemmt
un, fyrir nokkru síðan, á Stallar-
hólmi, og vel átti til að vanda.
Meðal annars var til fengin víð-
kunn hljómsveit frá Stokkhólmi,
sem bæði skyldi annast um hljóm-
leika og leika fyrir dansi, að
skemmtiatriðum loknum. Rúmlega
300 manns höfðu tryggt sér að-
göngumiða. En það varð hvorki af
skemmtuninni né dansinum.
Hljómsveitin kom á stórum lang
ferðabíl — klukkustundu of seint.
Hljómsveitarmennirnir tóku sér
sæti. En hljómsveitarstjórinn gekk
völtum fótum aftur fyrir bílinn til
þess að ná í ,,nikku“ sína. Hann
kæmu þannig saman og ræddu á- tók með sér tíu lítra benzíndúnk
hugamál sín, en þingfulltrúarnir
flyttu síðan fregnir af þinginu
heim til félaganna. Væru þeir
þannig tengiliðir milli Iðnþings-
ins og Landssambandsstjórnar ann
ars vegar, og félagsmanna þeirra,
er þeir væru fulltrúar fyrir hins
vegar. Þá fór hann nokkrum orð-
um um þýðingu iðnaðarins íyrir
þjóðarbúskapinn og hvatti iðnað-
arménn til þess að standa samán
og halda fast á sínum málum. Að
lokum þakkaði hann þingforset-
inn á leiksviðið. I þeirri góðu trú
að þetta væri harmóníkan hóf hann
að reyna að gefa hljómsveitinni
tóninn.
Lögreglan varð að koma til skjal
anna, en uppþot varð með áheyr-
endum. Aflýsa varð samkomunni,
og endurgreiða öllum aðgangseyr-
inn. En hljómsyeitarstjórinn dauða
drukkni hafnaði í vörzlu lögregl-
unnar. Svona fór um sjóferð þá.
(Áfengisv.n. R.víkur).