Tíminn - 30.10.1956, Blaðsíða 7

T í MI N N, þriðjudaginn 30. október 1956.
7
æskufólks er
áfellisdómur yfir túlkun kristins boðskapar
í Norðuráifu virðist vaxandi fjöldi
manna þeirrar skoðnnar að trú og
kirkjulíf sé að hverfa af dagskrá í
þjóðfélögunum
Tvö sumur síðast liðin hef ég haft tækifæri til að fer'ð-
ast um Evrópu norðan- og vestanverða. — Aðstaða kristinn-
ar kirkju í löndum Norðurálfu og afstaða almennings til
hennar hafa verið meðal áhugamála minna og rannsóknar-
efna.
I usta kirkjunnar biði of oft átekta,
Nákvæmar og vísir.dalegar hafa vildi sjá hvernig úr réSist, en viro
athuganir mínar ekld verið og nið- ist ekki treysta sér í nafni kirkju
urstöðurnar má því með réttu gagn! og kristni að bera ábyrgð og rísa
undir eigin viðhorfum og sjónar-
miöum. — Hitt myndi raunar
ekki minna atriði, að skortur væri
stundum tilfinnanlegur á samræmi
ra GuSmundur Sveinsson.
hann ætti að taka af kastið í beygj
ryna.
Ég kaus að kynnast ástandinu
sém leikmaður ekki kennimaður. --
Vildi horfast í augu— við veruleik
ann eins og hann er, ekki eins og
ég sem kennimaður vildi að hannj
væri. Ég ræddi ekki við presta og
kirkjunnar menn, en því meir við i svörum þessum, reynt að meta; steínu á mikilli ferð. Hvort sem
í líf kristinna, samræmi orða og ; unum, hann ætti að sjá um að hald
athafna, kenningar og breytni.» | ið yrði í horfi (ao komizt yrði hjá
Er ég síðan hefi lagt hugann að, veltum), þegar breyta þyrfti um
alþýðu manna, fólk, sem varð á
vegi mínum, sumt af tilviljun, ann-
að vegna erindisreksturs, en hafði
eitt sameiginlegt, að vera venju-
legir leikmenn með viðhorf og sjón
armið almennings.
Unga fólkið heyrir ekki
boðskap kirkjunnar
Ég hlýt að segja það af því það
er satt, að ég var sem þrumu lost-
inn, er ég heyrði vitnisburð þessa
fólks um afstöðu almennings til
kristinnar kirkju og trúarbragð-
anna yfirleitt. Eftir því sem fólki
þessu sagðist frá, fer það meir og
meir í .vöxt, að hinir ungu láti trú-
arbrögðin Íönd og leið, taki enga
afstöðu til þeirra. Bretar hafa löng
þau og vega, hefi ég vissulega1 orðin eru rétt höfð eftir eða ekki,
1 fundið, að þeim var í mörgu áfátt. i þá lýsa þau þó því, sem raunveru-
í þau skorti þann velvilja í garð lega hefir verið að gerast í róm-
kirkjunnar og trúarinnar, sem! önsku kirkjunni hin síðustu ár, en
nauðsynlegur er til að rétt mat þar hefir ein stefnubreytingin rek-
fáist. j ið aðra.
En það skortir í þau annað og Rannsókn oq gaqnrýni
ma þo teljast meginatriði i sam- út , þá sálma skal ekki farið
" LV xU?!3°r 5Cm þ- M?í ítarlega hér, aðeins bent á tvennt:
3 Suðfræðistefniim og sjonarmið Rómanska k;rkjan heíir skyndilega
um mnan kirkjunnar. Hafi «un. baráttu ginni biblíurann.
bandrð mUIi kirkju og folksms; góknum gagnrýni og meira að
rofnað, er ekk, að efa, að tulkun; ja hafig þæf m Á fund.
knstms boðskapar a þar megm-
sök á.
Viðgangur og líf kirkjunnar á
hverjum tíma er engu háðara og
engu tengdara en þessari túlkun.
um verði taldir vel kristnir. Kirkju . ®’.a® er megintilgangur þessa er-
göngum hefir samt á síðustu árumi111^ að vekja nokkra athygli á
hrakað svo mjög að áhyggjum veld Suð-ræðiviðIiorfum okkar tima og
það af ærinni ástæðu, sem þegar
hefir greint verið.
Þrjár höfuðkirkjur
Höfuðkirkjur kristninnar
ur. Ahugi sá, sem ógnir stríðsins
vöktu á andlegum málum dvínar
óðum — að sögn — og fjarar út.
Söm er' þróunin í Danmörku, og
svipað gerist í Svíþjóð, þótt ástand
ið sé þar betra en víðast hvar ann-' þrjár svo sem kunnugt er:
ars staðar.
. Hvernig þessi vitnisburður kem-
ur heim og saman við skýrslur og
statistik, veit ég ekki. Vel má vera,
að hann standist ekki birtu gagn-
rýni. Þótt svo væri, sýnir hann
eitt: Sú hugsun er úthreidd, að trú
in sé að hverfa af dagskrá i þjóð-
félögum í Norður-Evrópu. Sú hugs-
un er útbreidd, að boðskapur kirkj-
unnar nái ekki eyrum ungu kyn-
slóðarinnar, snerti hana ekki, vekji
ekki einu sinni umtal, hvað þá and
mæli.
eru
Róm-
versk-kaþólsk, grísk-kaþólsk og
mótmælenda eða evangeliska kirkj
an.
Muninum á guðfræði-viðhorfum
kirknanna, hefir stundum verið
lýst þannig. Rómverska kirkjan
leggur höfuðáherzlu á lagaboðið,
lög kirkjunnar og reglur, tilskip-
anir páfa og boðorð kirkjuþinga.
Hin gríska leggur mest upp úr
helgisiðunum. Við hlið þeirra blikn
ar allt. Helgisiðirnir eru líf grísku
kirkjunnar og máttarstoðir. — Mót
mælenda kirkjan, greind í ótal sér-
söfnuði, er eitt atriði öðrum dýr-
mætara: Hin rétta kenning. Allt
er undir því komið, að kenningin
sé rétt, þar geymist líf og kjarni.
Kirkjuleg afhöfn forngripur
Aðrar fréttir eru mér einnig
færðar af viðhorfinu til kirkjunn-
ar og trúarbragðanna: Kirkjur og
guðsþjónustur eru að verða í vit-
und margra í Norðurálfu forngrip-
it og minjagripir, minjar horfins Það er hins vegar margra skoðun,
hugsunarháttar, liðins tíma. Af i að helgisiðakirkja sé ekki líkleg
um fræðimanna, sem fást við rann-
sóknir og ritkönnun, trjóna nú
sprenglærðir vísindamenn „kaþólsk
ir“ og láta í ljósi engu síður rót-
tækar skoðanir og viðhorf en aðr-
ir. Muna má þó hitt, er páfakirkj-
an fordæmdi alla slíka rannsókn
og lét sér vel líka, er guðfræðing-
ar mótmælenda hökkuðu hver ann-
an í sig og hér um bi! holrifu
kirkju sína í dcilum um réttmæti
rannsókna og biblíugagnrýni. —
Nú þegar stormana hefir lægt og
a'llir viðurkenna réttmæti rannsókn
anna opnar rómanska kirkjan hlið
sín og telur sig verndara vísinda
þessara og velunnara. — Þess hef-
ir verið nauðsyn, að kastið væri
tekið af í þessari beygju.
En hafi rómanska kirkjan lyft
merki frjálslyndis og víðsýnis í
sambandi við rannsóknirnar, hefir
hún þó gætt þess, að ekki hallaðist
á og hin íhaldssömu öfl ættu engu
minni sigrum að fagna. Rétt um
sama leyti og losað var um höftin
á vísindamönnunum var hert á
böndum þröngsýni annars staðar.
Nýju trúaratriði var bætt við, svo
að sáluhjálparhliðið þrengdist: trú
in á himnaför Maríu var gerð að
skilyrði fyrir eilífri sælu. Og þetta
gerðist fyrir örfáum árum, á júbil-
Óvenjuleg bjartsýni á getu manns
ins og möguleikum markaði stefn-
una annars vegar, — hins vegar
vaxandi þekking á trúarbrögðum
annarra þjóða og af hvoru tveggja
spratt gagnrýnisandi aldarinnar.
Úr þessum jarðvegi óx frjáls-
lynda guðfræðin svonefnda, liberal-
guðfræðin, guðfræði einstaklings-
hyggju og þróunarkenningar. Hún
spratt úr jarðvegi iðnbyltingar og
vökvaðist dýrum draumum um
mátt mannsins, sem getur og vill
gera sér jörðina undirgefna.
Liberal-guðfræðin er að mínu
viti síðasta kristna guðfræðin, sem
átt hefir samleið með þeim tíma,
sem skóp hana, síðasta guðfræðin,
sem kunni að beita því máli, sem
flestir samtíðarmannanna skildu.
Síðan hún leið, — því tími hennar
er liðinn — hefir engin guðfræði
kristileg mér vitanlega slegið í
takt við samtíðina, ef leyfilegt er
að komast svo að orði.
Þróun einstaklingshyggju
En hvað olli liberölu guðfræð-
inni erfiðleikum og því gat hún
ekki fylgt þróun tímans og aðlagað
sig breytingum þeirra sjónarmiða,
sem skópu hana?
Astæðurnar munu vera margar.
Augljósasta ástæðan er samband
frjálslyndu guðfræðinnar við þá
grein einstaklingshyggjunnar, er
átti eftir að einangra sig með því
að skýra inntak stefnu sinnar á þá
leið, að einstaklingnum skyldu sem
minnst takmörk sett. Þróun hans
og þroski væri undir því kominn,
að einstaklingurinn fengi hafta-
laust að neyta alls þess, er með
honum byggi. Með því að tengjast
þessari túlkun einstaklingshyggj
unnar hefir frjálslynda guðfræðin
ratað í sama vanda og ýmsir hinna
svonefndu liberölu«- stjórnmála-
flokka, sem dagað hafa uppi eins
og nátttröll, þótt þeir hafi eitt sinn
borið uppi merki víðsýni og fram-
sýni. — Vegna þessarar afstöðu
frjálslyndu guðfræðinnar lenti hún
brátt í harðri andstöðu við kollekt-
ívar stefnur, er þó höfðu sótt snar
an þátt sjónarmiða sinna til ann-
arrar greinar individúalismans: á-
herzlunnar á gildi einstaklingsins,
hvers einasta manns og rétt hans
til að öðlast hlutdeild í sameigin-
legum arði. Stefnur, sem lögðu á-
herzlu á samvinnu og samhygð,
sameigin og félagshyggju gátu ekki
fellt sig við túlkun, er gerði ofrík-
ismenn og arðræningja að máttar-
stólpum samfélagsins. Því var það,
að fræðimenn, og guðfræðingar, er
Á nýafstöðnum almennum
kirkjufundi, flutti séra Guð-
mundur Sveinsson skólastjóri
merkilega hugvekju um þró-
un kirkju- og kristnimála í
Norðurálfu. Hefir hann góð-
fúslega veitt Tímanum leyfi
til að birta erindið.
þeim ástæðum skal vanda kirkjur
og af sömu ástæðum skal hafa
helgisiði um hönd.
Gengið er til guðsþjónustuhalds
með líku hugarfari og litið er inn
á forngripasafn, af lotningu fyrir
liðnu, ekki vegna hins að leitað sé
lífs og kraftar eins og við kristnir
trúum og höfum sannreynt.
Fátt um greið svör
„Hvað veldur?“ spurði ég vini
og viðmælendur. Hvað veldur, að
kirkjur tæmast? Hvað veldur, ef
boðskapur kristindómsins nær ekki
til ungu kynslóðarinnar, sem er að
erfa löndin? Og hvað veldur, ef
kirkjur og helgisiðir eru að verða
forngripir einir í vitund almenn-
ings?
Ég fékk ekki greið svör. Fáir
höfðu reynt að kryfja málið til
mergjar. Tæpt var á, að ein ástæð-
an myndi vera sú, að kirkjuna
skorti forustu, en. forustuna, ein-
urð og dug, að láta í 1 jósi skoðan-
ir á þeim augnablikum, er úr
skæru um stefnu og leiðir. For-
Um grísku kirkjuna verður hér;ári rómönsku kirkjunnar.
elcki rætt. Til þess skortir nægi-j Þannig ber „kaþólskan" kápuna
lega þekkingu og kunnugleik. — ■ á báðum öxlum. Hún reynir að laða
að sér menntamenn og intelektu-
ala með víðsýni og frjálslyndi, rót-
tæka t. d. með starfsprestaskipu-
lagi sínu í Frakklandi, sem þó mis
heppnaðist vegna þess að prestarn
ir gerðust of róttækir sjálfir. En
hún heldur á hinn bóginn við hugs-
unarhætti, sem gerir alþýou manna
ósjálfstæðari og bundnari. Með
þessu vill rómanska kirkjan láta
líta svo út, sem hún sameini í sér
viðhorf spekingsins og barnsins og
margir álíta að svo sé. Þessi er
vafalaust styrkur „kaþólskunnar“
og vaxandi fylgi á hún, ef um það
er að ræða, þessu að þakka.
til þess að setja verulega mark á
viðhorf samtíðar eins og okkar.
Undir þau ummæli skal þó engan
veginn tekið.
Það er sagt, að rómönsku kirkj-
unni sé að vaxa fylgi bæði í Evr-
ópu og Ameríku. Það er sagt, að
rómversk-kaþólskar kirkjur séu
betur sóttar en kirkjur mótmæl-
enda. Og það er sagt, að rómversk-
kaþólskir séu lausari við geðflækj-
ur og taugaveiklun heldur en flest-
ir aðrir á þessum órólegu tímum
og er þakkað rómönsku kirkjunni.
Vafalaust er margt í þessum orða-
sveimi runnið frá áróðursmiðstöðv
um páfastólsins, en engan veginn
allt, og margir álíta, að hér séu
staðreyndir raktar.
Þess vegna leitar spurningin á:
Hvað einkennir kaþólskuna, sem
svo er nefnd í daglegu tali, og
hversu hagar hún túlkun trúarboð-
skaparins?
Svo er mælt, að æðsti maður
rómönsku kirkjunnar, Píus páfi 12,
hafi sagt, að hann liti þeim augum
á embætti sitt og ætlunarverk, að
urðu snortnir af boðskap sam-
vinnu og sósíalisma, gátu ekki fall-
izt á þá túlkun einstaklingshyggj-
unnar, sem alltof margir liberalir
guðfræðingar gerðu sig seka um.
Af þessum ástæðum verða, þeg-
ar nokkuð keriiur fram á 20. öld-
ina, einkennileg skil í heimi guð-
fræðinnar meðal mótmælenda.
Frjálslyndustu guðfræðingarnir
verða andstæðingar frjálslyndu
guðfræðinnar. Lærisveinar líberölu
guðfræðinnar verða gagrirýnendur
hennar. Og gagnrýnin beinist fyrst
og frémst að viðhorfinu til heild-
arinnar, í þessu tilfelli safnaðarins,
og viðhorfinu til einstaklingsins.
Heirnur mófmælenda
En hvað hefir gerzt í heimi mót-
mælenda hin síðari ár?
Eins og þegar heíir verið vikið
að, var síðari hluti 19. aldar og upp
haf hinnar 20. tírni deilna og átaka
í mótmælendakirkjunni. Ný við-
horf sköpuðu umrót. Framfarirnar
á verklega sviðinu og nýjar stefnur
í raunvísindum ollu umskiptum í
hugsunarhætti almennings. Þeirra
umskipta gætti einnig á sviði trú-
mála.
Tveir gagnrýnendur
Öfgarnar sýna bezt hvar skór-
inn kreppi. Tveggja gagnrýnenda
skal getið, miskunnarlausra niður-
rifsmanna á frjálslyndu guðfræð-
inni. Það eru Karl Barth, hinn
svissneski og Reinhold Niebuhr,
amerískur guðfræðingur.
Karl Barth hefir í guðfræði
sinni farið krákustigu, sem erfitt
er flestum venjulegum mönnum
að fylgja. Gildi guðfræði hans fyr-
ir eftirtímann verður líka tæplega
hin svonefnda Arabíu-ganga hans.
Annað mun áhrifaríkara. Barth
varar við öryggiskenndinni, en
hún hefir löngum verið snar þátt-
ur í guðfræðikenningum ólíkra
stefna og tímaskeiða, og átti ekki
sízt við um frjálslyndu guðfræð-
ina. Með ýmsu móti hefir því verið
lýst hversu hægt sé að kaupa sér
ábyrgð í eilífðarsjóð, verða viss
um að öðlast sálulijálp. Barth lítur
hins vegar svo á, að enginn geti
verið öruggur eða haft rólega sam-
vizku. Og til þess sé heldur ekki
ætlast af höfundi tilverunnar. Því
sé svo fjarri, að það sé einmitt ör-
yggisleysið eitt, sem haldi mann-
inum á réttri braut. Um leið og
öryggi sé fengið, sé hætta á ferð-
um. Af þessum ástæðum getur
heldur enginn treyst því að því er
trúarefni varðar, sem annars er
talið öruggast: skynseminni og vits
mununum. Þar gagnar trúin ein:
uppgjöf þess sem maðurinn sér og
veit. Skoðanir Barths einkennast
af bölsýni, en hann er laus við alla
illution að maðurinn geti frelsað
sig sjálfur. Af öllum svokölluðum
heilagleik manna er ódaunn að
skoðunum Barths.
Gagnrýni sósíalistans Niebuhr
beinist sér í lagi að áherzlu líber-
ölu guðfræðinnar á vitund manns-
ins um ágæti sitt. Hugsunin um
sjálfan sig og eigið ágæti er mesti
skaðvaldur mannsins. Þvert á móti
á maðurinn að gleyma sjálfum sér
í starfi fyrir heildina. Því minna,
sem hann veit af sjálfum sér, því
fyrirferðarminna, sem hugtakið
„ég sjálfur* er í vitund hans því
betra. Maðurinn verður að deyja
sjálfum sér til að öðlast það líf,
sem er eilíft. Þessi skoðun Niebu-
hrs gerði það að verkum, að hann
hallaðist meir og meir að safnað-
arskilningi ortodoxíunnar, en hafn
aði skilningi liberölu guðfræðinn-
ar, er setti einstaklinginn oft ofar
söfnuðinum.
Erfitt um vik
fyrir almenning
Skoðanir Barths og Niebuhrs
eru að ýmsu leyti bergmál nýrra
samfélagshugmynda og hið sama
er að segja um marga aðra af gagn
rýnendum líberölu guðfræðinnar.
En gagnrýnin veldur einkennileg
um skilum í mótmælendakirkjunni
og jafijframt glundroða. Ástæðan
er sú, að margir hafa gerzt stuðn-
ingsmenn hinna nýju sjónarmiða,
sem hvað fjærst standa þeim sam-
félagshugmyndum, sem þær byggj-
ast á og hafa því hvað takmarkað-
astan skilnirig á eðli þeirra og til-
komu. Gagnrýnin ein á líberölu
guðfræðinni nægði, því að margir
báru til hennar þungan hug og það
af ýmsum ástæðum. Því er það, að
mjög íhaldssamir guðfræðingar
hafa gripið tveim höndum rök og
kenningar manna sem Barths og
Nieburhs. — Allt stuðlar þetta að
því, að almenningur í löndum mót-
mælenda áttar sig lítt á viöhorf-
um guðfræðistefnanna. Hann á erf
itt með að skilja, að róttækir guð-
fræðingar skuli leggja hinum í-
haldssömustu guðfræðistefnum
vopn í hendur, og enn verr fær
hann þó skilið þá guðfræðinga,
sem kenna sig við frjálslyndi, en
hafa þó ekki getað losað sig við
samfélagsskilning 19. aldarinnar.
Sjálfhelda
Það er því margra mál, að sem
stendur sé túlkun kristindómsins
í mótmælendakirkjunni í sjálf-
heldu, og þar til úr greiðist sé vart
að vænta vakningar innan þeirrar
kirkjudeildar, og er hún þó vafa-
laust sú kirkjudeildin, sem mest
má af vænta.
Sem betur fer eru ýms teikn á
lofti, er gætu boðað, að bjartari
tímar kirkjunni væru framundan.
Þrátt fyrir átök og sundrung, sem
á yfirborðinu virðist einkenna sam-
tíð okkar, verður því ekki neitað,
að aldrei hefir þó samvinna og
samhygð verið meiri í heiminum.
Bættar samgöngur og aukin kynni
þjóða í milli hafa brætt og eru að
bræða ís óvildar og misskilnings.
Haldi svo áfram sem nú horfir,
munu á næstu áratugum verða unn
in stórvirki á sviði alþýðusam-
vinnu. — Nýjar aðstæður veita
kirkjunni ný tækifæri og beina al-
hygli guðfræðinganna að nýjum
verkefnum. Hætt skal að vegast, en
bökum snúið saman. Túlkun trúar-
boðskaparins skal og önnur. —
Mun það óneitanlegt, að guðfræð-
in er víða að fá á sig mark og svip
nýrra viðhorfa. Ekki þarf annað
en minna á athygli þá, sem kenn-
ing og líf Albert Schweitzers hefir
að verðleikum vakið og um leið sú
I (Framhald á 8. síðu.)