Tíminn - 20.02.1957, Blaðsíða 4

TÍMINN, miðvikudaginn 20. febrúar 1957,
4
Tékknesk tónlist 1 300 ár
Enn eni lönd Tékka í nokkrnm skiln-
ingi „ténlistarháskóli Evrópu“ eins
og á átjándn öld
Hátíðahöldin á síðasta ári í tilefni af tveggja alda afmæli
Mozarts hafa enn einu sinni minnt á, að á átjándu öld voru
lönd Tékka nefnd ténlistarháskóli Evrópu. Tónlistin varð
athvarf þióðar, sem hafði glatað sjálfstæði sínu. Það er ein-
kennandi að fjörugt tónlistarlíf þessara tíma var síður en
svo einskörðað við stærri borgir og menningarmiðstöðvar,
það ólgaði einnig í smábæjunum og þorpunum, þar sem
merki fékkneskrar tónlistarhefðar var haldið uppi í hinum
svonefndu bókmenntabræðralögum, tónlistarfélögum ó-
breyttra borgara, sem komu saman líkt og Meistarasöngvar-
arnir til að iðka hljóðfæraleik og söng af alúð og kostgæfni.
Smetana
Félagar í bræ'ðralögunum
skutu saman til að afla stjórn-
anda sínum traustrar tónlistar-
menntunar, stundum var kostuð
för hans til annarra landa til að
kynna sér tónlistarþróunina úti
um Evrópu. Svo vel menntaður
stjórnandi og tónskáld hafði for-
ustu í öllu tónlistarlífi í sínu
byggðarlagi. Hann stjórnaði kirkju
íkórnum, samdi tækifæristónlist og
annaðist sér í lagi tónlistarupD-
eldi ungu kynslóðarinnar af öll-
um stéttum. Þetta varð til þess
að ekki var einungis völ á nógum
nýliðum í kórinn, heldur einnig
til þess að almenningur hlaut tón
listarmenntun, sem gerði honum
fært að meta listrænt starf stjórn-
anda og kórs og njóta þess. Þessi
hópur iðkaði ekki einungis söng,
heldur einnig hljóðfæraleik, eins
og eðlilegt var á þessum tímum.
Starf tónlistarfélaganna varð til i
þess að tvær aðrar þýðingar-
miklar listgreinar tóku að
blómstra í löndum Tékka, hljóð-
færasmíðin, sem hefur gefið heim
inum mörg frábær hljóðfæri, og
tékkneski nótnaritunar- og nótna-
prentunarskólinn.
Nýr tórdisfarsfíll myndasf
í þessum frjóa og hagstæða jarð
vegi tók nýr tónlistarstíll að mynd
ast, einkum þó í suðvestanverðum
Bæheimi og um sunnanvert Mæri,
á fjórða tug 18. aldar. Þessi stíll
er mitt á milli skólanna sem
keniidir eru við' "Féneyjar og
Napoli. Nótur, sgm geymzt hafa,
sýna, að iðkun þessarar tónlistar
gekk í ættir og kerfisbundin tón-
listarfræðsla var veitt frá barn-
æsku. Fi;æðimönnum í tónligtar-
sögu kom héldur en ekki á óvart
þegar það sannaðist, eftir heims-
styrjöldina síðari, að hallartón-
smiðurinn Frantisek Mica frá bæn
um Jaromerice á Suður-Mæri hafði
um þessar mundir samið. verk,
sem énn eru geymd og hafa í sér
fólginn kjarna sónötuformsins. Og
þetta verk er ekki einstakt í
sinni röð í „tónlistarháskóla
Evrópu“„ ekki einu sinni meðal
verka Mica og samtímamanna
hans .Auðvitað er ekki hægt að
komast svo að orði að Frantisek
Mica sé höfundur sónötufórmsins,
en tékknesk tónskáld, kunn og
gleymd, fræðslufrömuðir og þorps
kennarar, hlustuðu á raddir heim
kynna sinna og fundu nýja tón-
tegund, sem stóð fyllilega jafn-
fætis Vínarborg og öðrum mikl-
um tónmenntasetrum.
Tónskáldin frá Bæheimi
Um þessar mundir skýtur tckkn
eskum tónlistarmönnum upp hvar
vetna um Evrópu. Fjárhagsástæð
ur réðu mestu um, að þeir urðu
að fara að heiman. Hæfni þeirra
má marka af því að þeir voru
hafðir í hávegum í framandi lönd
um, enda þótt þeir kæmu bangað
öllum ókunnir og nytu einskis
stuðnings áhrifamanna. í Dresden
starfaði Jan Dismas Zelenka, sem
Johann Sebastian Bach mat svo
mikils, að hann sendi sonu sína
til að afrita tónverk hans, svo
að hægt væri að leika þau í Leip-
zig.Organistinn og kennarinn
Dvorák
Matej Cernohorsky gat sér mikinn
! orðstír á Ítalíu, ^ meðal nemenda
| hans voru Gluck’ og Tartini. Til
i Mannheimskólans, sem haft hefur
svo mikla þýðingu fyrir tónlistar
þróunina, töldust þrjú tónskáld
frá Bæheimi, þeir Stamich, Richt-
er og Filz.
Á fyrri tónleikum Sinfóníu-
hljómsveitar íslands, sem tékkn-
eski hljómsveitarstjórinn dr. Václ-
av Smetácek stjórnar, var í fyrra-
kvöld flutt sinfónía eftir Stamich.
Þessir menn fluttu með sér að
heiman ótæmandi fjársjóð þjóð-
laga, kjarna hins fornklassíska
stíls, sem var að fá á sig fasta
mynd, og tékkneska alþýðuhljóð-
færið klarínett, sem vann sér fast
an sess í hljómsveitinni.
Kennari Mozarts
Enn víðar fóru tónlistarmenn
frá löndum Tékka, þeir hafa skil-
ið eftir sig minjar í Róm og París,
London og Stokkhólmi. Tékkinn
Antonín Rejcha var um tíma
stjórnandi tónlistarháskólans í
París. ítalir nefndu hið vinsæla
óperutónskáld Josef Myslivecek-
Venatorini II divino Boemo, og til
hans leitaði faðir Mozarts með son
sinn ungan til þess að kynna Wolf-
gang litla list tónskáldsins. Sjá má
í bréfum Mozarts, hversu mikils
hann mat hinn tékkneska kennara
sinn. Á ferðum sínum hafði hinn
mikli meistari með sér tónverk
Myslivecek og Benda á nótum til
i þess að læra af þeim. Hinir tveir
Íí Vínarþrenningunni sígildu, Hay-
dn og Beethoven, höfðu einnig ná-
in kynni af tékkneskum tónlistar-
! mönnum.
Barátta Smetana
Janácek I En nú varð tékkneskt tónlistar-
|
líf fyrir reiðarslagi. Jósef , keisari
annar skipaði svo fyrir, að bók-
menntabræðrafélögin skyldu leyst
upp með valdi og tékknesk menn-
ing rýma fyrir þýzkri. Eínungis
hinir mestu eldhugar í hópi tónlist
arkennara héldu merki tékkneskr-
ar tónlistar á lofti af mikilli hug-
dirfsku fram til byltingarársins
1848, þegar Bedrich Smetana stóð
í fylkingarbrjósti tékknesks tón-
listarlífs. Helzti fulltrúi hinnar
þjóðlegu vakningar, sem undirbjó
jarðveginn fyrir Smetana, var
Frantisek Skroup, fulltrúi fyrstu
nemenda tónlistarháskólans í Prag,
sem stofnaður var í upphafi 19.
aldar. Hann er höfundur þjóð-
söngs Tékkóslóvakíu.
Tékkneskir tónlistarmenn sóttu
enn sem fyrr til útlanda. Skroup
andaðist í Amsterdam. Smetana
dvaldi um tíma í Gautaborg í' Sví-
þjóð, en hann sneri.heim og lágöi
þann grundvöll, sem tékknesk nú-
tímatónlist hvílir á. Ópera hans
„Selda brúðurin“ og sinfóníska
verkið „Vltava“ eru heimskunn.
Dvorák og Fibich
Franz Liszt haíði miklar mætur
á Smetana og kynnti verk hans er-
lendis. Svipuð vinátta tókst með
Johannes Brahms óg öðru fræg-
asta tónskáldi Tékka, 'Antónín
Dvorák, sem starfaði baéði í Bret-
landi og Bandaríkjunum við hljóm
sveitarstjórn og kennslu. Þriðji
tónlistarjöfur Tékka á T9. öld er
Zdenek Fibich. Sum smærri verk
hans eru víðkunn, en stærri verk
hans eiga skilið meiri útbreiðslu
en þau hafa enn hlotið.
Helzti fulltrúi tékkneskrar nú-
tímatónlistar gagnvart umheimin-
um er Leos Janácek, ópera hans
„Jenufa" er næstum eins kunn og
vinsæl og „Selda brúðurin“. Sig-
ur hennar hefir brotið sinfónísk-
um verkum og kammertónlist Jan-
áceks braut út um heiminn.
Á þjóðlegum grunni
Af öðrum tékkneskum nútíma-
tónskáldum, sem samið hafa verk
sem tekin eru að hljóma í tón-
leikasölum og útvarpi víða um
lönd, má nefna Josef Suk,: Josef
Bohuslav Foerster og Vítezlav No-
vák, sem. allir eru djarfir braut-
ryðjendur og nýjungamenn. Jafn-
framt standa þeir á traústum
grunni tékkneskrar tónlistarhefð-
ar. Þessir menn eru lifandi. sönn-
un um þróttmikið tónlistarlíf, sem
dafnar enn með þjóð Bedrich Sme-
tana. Heimkynni Tékka eru enn
einn af tónlistarháskólum Evrópu
pngu síður en á þeim frægu dög-
um, þegar ópera Mozarts „Don
Giovanni“ var frumsýnd í Prag.
Leiðrétting
f sunnudagsblaðinu, þar sem
skýrt var frá breytingartillögum
við fjárlagafrumvarpið var mein-
leg prentvilla í fyrirsögn, þar sem
stóð að gert væri ráð fyrir 24 millj
kr. hækkun í stað þess að standa
átti nær 8 millj. kr. hækkun. —
Prentvillan kom aðeins fyrir í
fyrirsögninni og var ekki í neinu
samhengi, við það sem í greininni
stóð um einstaka hækkunarliöi
fjárlaganna.
75 ára:
Þórður Jósefsson
frá Yziaglli
I dag er Þórður Jósefsson, fyrr>
bóndi á Yztagili í Langadal 75 ára I
að aldri. Þórður er fæddur að:
Litla-Búrfelli í Svínavatnshreppi:
20. febr. 1882.
Foreldrar Þórðar voru hjónin
Guðrún Þórðardóttir og Jósef Jó-
hannsson er bjuggu á Litla-Búr-,
felli um langt skeið á síðari hluta
19. aldar. í
I
Litla-Búrfell var þá rýrðarkot,
með litla grasnyt, en alítaf talin
góð beitarjörð. Þau Guðrún og
Josef háðu harða iífsbaráttu því
börnin voru mörg, en alltaf munu
þau hjón hafa verið fremur veit-
andi en þiggjandi.
Nokkuð var það, að engin linka
var í börnum þeirra, er upp kom-
ust, því þau urðu öll hið mesta,
dugnaðarfólk og mun þó Þórður
hafa borié. af. Fyrir börnum efna-
minna fólks lá ekki annað en
vinnumennskan þegar þau kom-
ust á legg, á þessum árum. Þórður
fór því snemma úr foreldrahúsum,
og þótti þá strax með afbrigðum
dugmikill og velvirkur.
Þegar sá, er. þetta ritar, kynnt-
ist Þórði fyrst, rétt eftir aldamót-
in, var hann vinnumaður eða lausa
maður á heimili foreldra minna
á Snæringsstöðum í Svínadal. Mér
er fyrjr barnsminni hin miklu
vinnuafköst Þórðar, glaðlyndi og
ljúfmennska í umgengni. Trú-
mennska Þórðar og húsbóndaholl-
usta var með afbrigðum. Mér er
minnisstætt eitt atvik frá þess-
um árum. Þórður fór marga vet-
ur á vertíð á Suðurnesjum. Réði
hann sig ávallt með þeim skilyrð-
um. Þau ár, sem hann dvaldi hjá
foreldrum imínum, fór hann á-
vallt til sjós á vetrum. Einn vetur-
inn, sem hann fór suður, mun hon
um ekki hafa þótt faðir minn eins
birgur af heyjum og honum þótti
æskilegt. Eigi gat hann hugsað til
fjarveru frá heimilinu, ef að hann
þyrfti að óttast heyskort hjá hús-
bónda sínum. Fáum dögum áður
en suður var haldið, brá hann sér
til heybirgasta bóndans í sveit-
inni til þess að biðja hann að
bjóða föður mínum hey, ef hann
héldi að slíks þyrfti. Eigi vissi
faðir minn um þetta fyrr en nokkr
um árum síðar, því eigi flíkaði
Þórður slíku.
Því segi ég sögu þessa í fáum
minningarorðum, ‘að slík trú-
mennska og umhyggja fyrir ann-
arrá' hag hefir alltaf einkennt
Þórð.
Eigi hefir hann níðst á neinu,
sem honum hefir verið fyrir trú-
að, svo sem talinn var háttur
hinna beztu drengja fyrr á öldum.
Árið 1920 giftist Þórður Krist-
ínu Þorfinnsdóttur og hófu þau þá
búskap á jörðinni Yztagili í Langa-
dal, sem Þórður keypti þá.
Á Yztagili bjuggu þau hjón til
ársins 1947, að þau brugðu búi og
fluttu til Blönduóss, en þar starf-
ar Þórður síðan hjá Kaupfélagi
Húnvetninga. Á Yztagili eignuðust
þau hjónin 5 börn, og eru 4 á lífi.
Þrír synir og 1 dóttir. Dóttirin er
gift kona í Reykjavík, tveir syn-
irnir eru búsettir í Keflavík, en
einn stundar nám í sálarfræði í
Austurríki. Öll hafa þau systkini
erft manndóm og prúðmennsku
foreldra sinna.
Það sem okkur samferðamönn-
unum verður Þórður minnisstæð-
astur fyrir, er hinn óvenjulegi
dugnaður, trúmennska í öllum
störfum, drengskapur og jafn-
lyndi. Engan mann hefi ég heyrt
lasta Þórð, og allir, sem hann vann
hjá, minnast hans ávallt, sem eins
þess bezta verkamanns, er þeir
hafa haft. Þórður var nær fertug-
ur þegar hann hóf búskap. Öll
sín beztu ár hafði hann unnið hjá
öðrum lengst á stórbýlinu Holta-
stöðum í Langadal. Þrátt fyrir
dugnað sinn setti Þórður aldrei
upp hærra kaup en almennt gerð-
ist. Hins vegar var hann bóngóð-
ur og greiðugur, og safnaði því
aldrei miklu fé. Dugnaðar hans og
verklagni nutu aðrir meira en
sjálfur hann.
Eftir að Þórður hóf búskap á
Yztagili leituðu margir til hans
með ýmsa vinnu og alltaf leitaðist
Þórður við að verða við bón ann-
arra, en ekki mun hann hafa
grætt á slíkri vinnu utan heimilis.
Árin frá 1920—1940 voru erfið bú
skaparár. Yztagil 'var lítil jörð og
erfið til umbóta. Þess vegna vann
Þórður utan heimilis allmikið, t.
d. mun hann öll haustin hafa ver-
ið fláningsmaður hjá Sláturfélagi
Austur-Húnvetninga á Blöndviósi,
og þótt hann væri nokkuð kom-
inn til aldurs afkastaði hann þó
alltaf verki eins og bezt gerðist,
enda þótt hann ynni um helgar að
búi sínu.
Samvinnumaður hefir Þórður
alltaf verið, enda annað lítt hugs-
anlegt með svo óeigingjarnan og
hjálpsaman mann. Á þessum
sjötugasta og fimmta afmælisdegi
í lífi sínu getur Þórður litið á-
nægður yfir farinn veg. Börnin,
sem upp hafa komist, eru öll hin
mannvænlegustu. Allir samferða-
mennirnir munu minnast hans með
góðhug og virðingu. Það eina, sem
helzt skyggir á,' er það, að heilsa
hans ágætu konu er ekki eins góð
og skyldi, en enginn fær á allt kos
ið. Eg árna þér svo allra heilla
gamli vinur, og bið þig að fyrir-
gefa það, að ég gat ekki stillt mig
um að minnast þín með nokkrum
fátæklegum orðum, á þessum
merku tímamótum á ævi þinni.
Lifðu heill! !
Hannes Pálsson
Ekki vil ég skjall né skrum
skrafa nú í bili.
Þessar vísur, þær eru’ um
Þórð frá Yzta-Gili.
Þegar klemmdi þjóðarhag
þrenging neyðar tíða,
fæddist hann við Buslubrag
böls og norðan hríða.
Síðan eru sjötíu
svo og fimm til betur,
okkar þjóð og ættjörðu
yfir runnir vetur.
Sumur líka svona mörg
sól úr hafi leiddi,
grænu klæddi gráan hörg,
gilja-fönnum eyddi. j
Þá að koma’ í þennan heim,
það var engin sæla,
var þó boðið völvum tveim
vizku orð að mæla.
Sú hin eldri sagði á:
„Svo að þjóðar gengi
vaxi, sveinninn vinna má,
vel og trútt og lengi“.
„Hart á teigi hann skal slá,
hann skal rista, móka,
hann skai róa, hann skal flá
hvergi neitt við doka“.
Hin þá mælti: „Hann á sett
heldur þung er draga
en heilsa góð og lyndi létt
létti ævidaga".
Það að hafa létta lund
léttir þunga byrði;
má svo verða stríðs hver stund
stórum mikils virði.
Uppbót þá við auðnubrest
(Framhald á 9 sfðu )