Tíminn - 20.02.1957, Síða 8

a
T í M I N N, miðvikudaglnn 20. f ebrúar 1957.
Hjonin í Reykjadal
Traustir skulu horlisteinar
hárra sala
í kili skal kjörviður.
Bóndi er bústólpi
bú er landstólpi
því skal hann virður vel.
■Þannig kvað listaskáldið Jónas
Hallgrímsson um íslenzka bónd-
ann 1840 í hinu ódauðlega kvæði
<sínu „Alþingi hið ný,ja“.
Þá voru íslendingar að byrja
iað rumska eftir margra alda eymd
■og áþján. Síðan hefir margt gerzt
í þessu landi og margt verið sagt
■um íslenzka bóndarin og af mis-
jöfnu viti. En ætli það sé nokkru
minni þörf nú en fyrir 100 árum,
að f~lriii sé kjörviður,- þegar mið-
«að er við þjóðarskútuna, því „Siglt
•er hátt og siglt er mikinn“ eins
•og segir í kvæðinu um Stjária bláa.
Nú hefir borgarmenningin tekið
íorustuna í þessu landi og má
margt gott um það segja, því að
ekki gefa sveitirnar veitt lífsskil-
yrði öllu því fólki, sem þær fóstra
■og ala upp, en guð hjálpi þessari
nýmenningu ef hún hættir að geta
aótt kjörviðinn í sveitir landsins,
eins og hingað til. Vonandi er að
fiú þjóðfélagsógæfa hendi aldrei
þessa litlu þjóð sem á í vök að
verjast á mörgum sviðum. Ástæð-
an til þess að ég sting nú' niður
penna og ætla að biðja Tínáann
íyrir fáar línur er sú, að á morg-
un, 21. febr., er 80 ára einn af
bústólpum þessa larids, bændaöld-
ungurinn Einar Jónsson í Reykja-
<ial í Hrunamannahreppi.
Þau merku hjón Pálína Jóns-
dóttir og Einar Jónsson í Rð'ykja-
dal áttu 50 ára hjúskaparafmæli í
fardögum síðast liðnum, 4. júní,
og var þess hvergi minnzt svo ég
hafi séð, hafa blöð þó oft minnzt
ævistarfs manna, sem ekki hafa
meira afrekað en þessi merkú
hjón. Tel ég ekki eftir Tímanum
að ljá rúm stuttri grein af þessu
tilefni, svo öflugir stuðningsmenn
hafa þau hjónin verið bæði við
blaðið og stefnu þess, frá fyrstu
tíð.
Einar er fæddur á Högnastöð-
um í Hrunamannahreppi, sonur
hjónanna Jóns Einarssonar frá
Laugúm og Guðrúnar Jónsdóttur
frá Syðra-Seli í Hrunamanna-
hreppi. Er hann því kominn af
traustum bændaættum í sömu
•sveitinni hvert sem rakið er, sem
ekki verður gert hér. Einar flutt-
ist unglingur með foreldrum sín-
um að Þórarinsstöðum og þaðan
aftur aldamótaárið að Reykjadal.
Harin hefirþví átt heima í Reykja-
dal allan tímann sem liðinn er
af þessari öíd óg gert þar garð-
inn frægan, enda við þann stáð
kenndur alla tíð.
Einar fór fyrst að heiman þeg-
ar hann var 15 ára, en ekki var
það til þess að setjast á skólá-
bekk, eins og nú er mest í tízku,
enda var ekki eins auðvelt þá áð
láta bókvitið í askana, eins og nú.
Heldur var það sá skóli, serfi
margir ungir sveitapiltar fóru í
úm þær mundir, þótt kaldsamari
væri nokkru en þeir nú gerast.
Hann var sendur til sjávar, fyfst
að Stókkseyri — og auðvitað að-
eins til þess að beita svo ungur
sem hann var.
k Ékki: er ég í neinum vafa um
það, að ungir duglegir sveitapiltar
hafa lært margt hagnýtt I þess-
um vertíðarferðum, sem hefir
komið þeim að notum síðar í líf-
jnu í þeirri hörðu lífsbaráttu sem
<allir áttu fyrir höndum í þá tíð-
Þeir reyndu á kraftana til þraut-
ar, því Ægir karl með yglda brá,
er ekki neitt lamb að leika við.
Það er heldur ekki neinn smávegis
lærdómur að koma í fjölmenni og
kybnast mönnum víðs vegar að af
landinu. Má geta því nærri að Ein-
■ar hefir átt vel samstöðu með
glöðum ungum mönnum í verstöðv
unum jafn vel og hann kann að
vera í fjölmenni. Hann er manna
glaðastur og hrókur alls fagnaðar
í vinahópi. Ber þar mest af, að
hann er hverjum manni orðheppn-
ari, hvort sem er í sókn eða vörn
og kímnigáfa er honum gefin af
guðsnáð. Hefi ég engan þekkt hon-
um snjallari á því sviði, eða jafn
fljótan að koma auga á skoplegu
hliðina á hlutunum, enda hefir
hann r'kulega stráð kátínu og
glettni Tkringum sig um dagana. I
Er kímnigáfan vissulega ein af
ástgjöfum guðanna til bragðbætis |
í þessum kalda og heimska heimi.!
En öll kjörvopn eru tvíeggjuð
stendur einhvers staðar skrifað og
það er kímnigáían líka, ef henni
er ekki beitt af fullum drengskap
og það hefir Einar gert, hann er
of vitur maður til þess að ganga
lengra en fullt hóf er að, svo
þessi eiginleiki hefir aðeins gert
hann allra manna vinsælastan í
kunningjahóp og með honum hafa |
allir viljað vera, hvort heldur var
í ferðalögum íil kaupstaðar eða
inn á reginfjöll. Það mátti alltaf
ganga að því vísu, að þar sem Ein-'
ar var með í ferð, þar var eitt-
hvert lífsmark. Það er því lítill j
vafi á því, að Einar hefir getið.
sér gott orð í verstöðvunum á j
fyrri árum, annar eins dugnaðar-1
maður og hann var. Það mætti
vel segja mér að hann hafi farið
úr þeim skóla með fyrstu ágætis-!
einkunn eftir 12 vetra nám, fyrst1
6 vertíðir á Stokkseyri og aðrar ö
í Grindavík, og séð hefir hann
Ægi í allri sinni dýrð í einni
mestu brimveiðistöð landsins.
Sá var háttur í sveitinni um og
eftir síðustu aldamót að stjórn
búnaðarfélagsins réði nokkra
unga menn í vinnu á vorin, og
unnu þeir hjá bændum, eftir því <
sem menn pöntuðu þá vinnu. Var j
þetta nefnt búnaðarfélagsvinna og
voru 3 menn í hverjum flokki og
oftast voru flokkarnir líka 3. Átti
þetta helzt að vera einhverjar
jarðabætur, helzt skurðir og túna-
sléttun. Var þetta hliðstætt því,
sem vélavinna er nú, þótt með
öðrum tækjum væri unnið. Var
Einar í Reykjadal mörg vor í þess-
ari vinnu og allra manna eftir-
sóttastur af bændum, því það varð
fljótt alkunna að allt lék í hönd-
unum á þessum unga manni, sem
hann snerti á. Var hann því sjálf-
kjörinn fyrirliði í þeim floklci sem
hann vann í. Er mér enn í minni,
hvað þessir kátu félagar voru mik-
ill gleðigjafi á mínu heimili og
hvað allir hlökkuðu til komu
þeirra. Hefir líklega eitthvert sam-
band á milli þess verið að pabbi
var I stjórn búnaðarfélagsins, og
að Einar með sinn flokk vann
hjá honum öll vorin. Þá fengu
menn 1 krónu á dag í kaup og
Elnar auk þess 1 krónu á viku
fýrir verkstjórnina og þótti þetta
nú heldur en ekki uppgrip í þá
daga. -Þá hefir nú vinnudagurinn
sjálfsagt fremur verið 12 stundir
én 8 og meira að segja ekki víst
áð klukkan hafi verið látin ráða,
éf um það var að ræða að Ijúka
eirrhverju verki. Þá var orðið eftir
vinna ekki til í málinu og hefði
aldrei átt að verða til, því heimsk-
um manni fjandinn fól að finna
upp á því orði, sem öllum hefir
orðið til bölvunar. Þá var aðeins
til dagvinna og næturvinna og
fleiri en tvö dægur hafa aldrei
verið til í einum sólarhring frá
því að Guð almáttugur lagði svo
fyrir við sköpun heimsins.
En það voru fleiri verkfæri en
skóflan og gaffallinn sem léku í
höndunum á Einari í Reykjadal,
því að hann var ágæta vel hagur
bæði á tré og járn, smíðaði yfir-
leitt allt sem fyýir kom á heim-
ilum, enda hafa margir leitað til
hans um dagana með ýmsar við-
gerðir á öllum hlutum. Það mátti
segja um hann eins og Hallgerður
sagði um Njál. „Hann kann til
hversvetna ráð“. Ekki hefir hann
þó lært smíðar nema rokkasmíði
lærði hann ungur og stundaði það
talsvert fyrr á árum, helzt fram-
an af vetri, áður en hann fór til
sjávar, og svo í ígripum, ef stund
gafst. Þóttu rokkar frá honum
eftirsóttir, enda voru þeir næst-
um einu heimilisvélarnar í þá
daga.
Hún hefir áreiðanlega orðið
sannmæli vísan sem Magnús Teits-
son orti um Einar, þegar hann var
að læra þessa iðn og er svona:
Til að grafa upp gæfupund
og gleðja meyjar flokka
smíðar hann hjá Gvendi á Grund
gyllta silfur rokka.
Þessi vísa er sá fyrsti og eini
dægurlagatexti sem ég hefi lært
um dagana. Hún var óspart rauluð
af stúlkunum, þegar þær höfðu
rokka Einars fyrir framan sig og
spunnu sem ákafast. Lagið var
víst alveg eftir því hver söngvar-
inn var. Hvað þær hafa svo verið
að hugsa um undir söngvunum
þeim verður hver að spá um eftir
því sem hann er spakur til. Ekki
kostaði nýr rokkur nema 9 krónur,
ef hann var ómálaður, en 10 ef
hann var málaður. Stúlkurnar urðu
samt að láta næstum hálft árs-
kanp til þess að geta eignast
þetta ómissandi áhald.
Var oft leitað til Einars með
viðgerðir á rokkum og það fram
eftir árum, meðan þeir voru í notk
un, bæði úr þessari sveit og þeim
næstu. Minnist ég þess þegar ég
var krakki að stundum kom til
okkar maður sem nefndur hefir
verið síðasti flakkarinn, Hallgrím-
ur Iíalldórsson, og sagðist hafa
verið sendur með rokk að Reykja-
dal. Hann átti heima í Biskups-
tungum, en þarna var ágæt á-
stæða til þess að bregða sér í
næstu sveit og ekkert tiltökumál
þótt hann færi ekki beinustu leið
heim aftur, því ekkert lá honum
á að hraða för sinni, því hann er
víst síðasti Árnesingurinn, sem
stundaði þá atvinnu að ganga milli
góðbúanna.
Vorið 1907 tók Einar við búi og
jörð af föður sínum og kvæntist
það vor Pálínu Jónsdóttur frá
Hrauni í Grindavík, frábærri dugn
aðar- og myndarkonu og hafa báð-
ir þeir ágætu kostir komið sér
vel fyrir hana á langri og oft erf-
iðri ævi, sem nærri má geta, þar
sem þau lijón hafa eignazt 12 börn
sem öll náðu fullorðinsaldri, 7
sonu og 5 dætur. Eru nú 11 á lífi,
allt dugnaðar- og myndarfólk eins
og þau eiga kyn til. Eina dóttur
misstu þau hjón 28 ára gamla frá-
bæra efnisstúlku og var hvíti dauð
inn þar að verki.
Hafa þau hjónin því alið upp
11 börn, en einn sonur var alinn
upp annars staðar. Það er því all-
álitleg fjárhæð sem þjóðfélagið
skuldar þeim hjónum, ef miðað er
við það, sem nú er lagt til barna-
uppeldis, þótt hitt sé auðvitað
mest um vert að leggja þjóðinni
til svona marga ágæta borgara. Er
það tæpast láandi þótt hjón eins
og þau í Reykjadal brosi að næstu
kynslóð, sem kemur á eftir þeim,
og þarf að fá styrk til þess að ala
upp þrjú börn. Enda sannast hér
að skammt er öfganna á milli, eins
og oft vill verða.
Börn þeirra hjóna eru þessi:
Magnús bóndi á Reykjabóli, sem
er nýbýli úr landi Reykjadals,
kvæntur Sigrúnu Jónsdóttur frá
Tungufelli.
Guðmundur og Hörður bændur
í Reykjadal. Guðmundur ókvænt-
ur, en Hörður kvæntur Þóru
Bjarnadóttur frá Sólheimum í Mýr
dal.
Búa því 3 bræðurnir í Reykja-
dal og er vel þegar svo er á mál-
um haldið.
Jón bóndi á Reykjabakka, sem
er nýbýli úr Grafarbakkalandi,
kvæntur Þóru Tómasdóttur frá
Grafarbakka.
Jóhann bóndi í Efra-Langholti,
kvæntur Sigríði Magnúsdóttur
vestan úr Hnappadal í Kolbeins-
staðahreppi.
Eru þannig 5 af 7 sonum þeirra
hjóna í Reykjadal bændur í sveit-
inni og er slíkt óvenjulega góð iil-
tala eftir því sem nú gerist, og
yngsti sonurinn, Haukur, er einnig
skrifaður í sveitinni, en stundar
brúarsmíði á sumrum. Ein sonur
Sigurðar er búsettur í Hafnarfirði,
kvæntur Sigríði Guðmundsdóttur
úr Hafnarfirði.
Dæturnar 4 eru hins vegar komn
ar víðs vegar og hafa Hreppamenn
ekki borið gæfu til þess að kyrr-
setja þær í sveitinni. Þær eru
þessar:
Jóhanna, gift Engilbert Jónssyni,
búsett í Grindavík.
Ásta, gift Kort Ingvarssyni, bú-
sett í Vestmannaeyjum.
Elísabet, gift Braga Guðmunds-
syni, búsett í Reykjavík.
Auður, gift Jónasi Björnssyni,
búsett norður á Svalbarðsströnd.
Margrét, sem dó 28 ára gömul
eins og fyrr er getið.
Reykjadalur liggur í þjóðbraut
og ber því oft gest að garði, enda
eru þau hjón manna bezt heim
j að sækja. Fer þar saman alúðlegar
viðtökur og rausn í hvívetna, enda
væri sá maður úr skrítnum steini,
sem Einar gæti ekki komið tali
Sínu við. Er víst að ég er ekki
sá eini sem á góðar endurminn-
ingar utn þá hluti.
Ekki hefir Einar komizt hjá því
að starfa fyrir sveit sína að ýms-
um málum og var til dæmis yfir
20 ár í hreppsnefnd og gat sér
þar góðan orðstír eins og annars
staðar, enda kosinn þar til að
hann gaf ekki lengur kost á sér
til þess starfa og afsannaði þar
með það sem í vísunni stendur:
„Þeim verður flestum fátt til vina
sem flækjast inn í hrepps-
nefndina."
Um aldamótin þegar Einar kom
að Reykjadal var jörðin með stærri
jörðum sveitarinnar, enda oft ver-
ið tvíbýlisjörð. Sérstaklega voru
túnin talin góð og stór, gáfu af
sér 240 hestburði. Hefir Einar
alltaf haft stórt bú og gagnsamt,
annað var ekki hægt með svona
margt fólk í heimili. Áður fyrr
var Reykjadalur kirkjustaður og
prestssetur. Kirkjan var Lússíu-
kirkja, helguð hinni sælu Lússíu.
Er helzt útlit fyrir að hinir fyrri
Hreppamenn hafi treyst konunum
bezt til að vera meðalgangarar
milli guðs og manna. Hrunakirkja
sem er 2—3 kílómetra frá Reykja-
dal var Maríukirkja.
Þótt þessar sælu konur séu
löngu hraktar úr hásætum guð-
anna, hér á landi, eiga þær ennþá
örnefni í sveitinni, sem minna á
þeirra fyrri frægð. f Tungufells-
skógi eru til dæmis örnefni eins
og Lússíuhöfði og Máríuhrís. Þar
áttu þær skógarhögg og í Reykja-
dal er bæði Lússíuhóll og Lússíu-
þýfi.
Síðasti prestur í Reykjadal hét
Jón Steingrímsson. Var hann vigð-
ur þangað 1809, sama árið og Jör-
undur sálugi hundadagakóngur
réði hér ríkjum. Fór hann síðan
að Hruna 1818 og síðan hefir eng-
inn prestur setið í Reykjadal. Er
vitað með vissu um nálega 20
presta sem verið hafa í Reykja-
dal, en ekki eru nema tveir af
þeim þjóðkunnir. Daði Halldórsson
frá Hruna byrjaði þar prestsskap,
en fluttist síðar að Steinsholti í
Gnúpverjahrepp. Þessi Hreppa-
maður sem getið hefir sér mesta
frægð allra íslendinga fyrr og síð-
ar fyrir að eignast barn í lausa-
leik. Enda er það vafalaust dýr-
asta skemmtun, þess kyns, sem
sögur fara af hér á landi. Hafa
orðsnillingar og skáld lýst því svo
vel, að þar þarf engu við að bæta.
Hinn er Þórður Jónsson, sem var
prestur á fyrri hluta 18. aldar.
Eru margar kunnar sögur af klerki
þeim, en frægastur er hann fyrir
ræðugerð sína, sem var tneð þeim
ágætum, að ennþá eftir 200 ár
kunna Hreppamenn orðrétt heila
pósta úr ræðunum. Geri aðrir
prestar betur.
Er það sízt að undra þótt menn
muni jafn snjallt upphaf á bæna-
gjörð og þetta: Skundaðu upp að
Haukholtum drottinn minn, en var-
aðu þig á henni Kotlaugakeldu,
hún hefir margan kaskan kollvelt.“
Þessi póstur þótt stuttur sé sýnir,
að kunnað hefir klerkur þessi betri
skil á eðli tungunnar en þau rím-
lausu flón sem oft koma í útvarp
til þess að skemmta skrattanum
og skaprauna hlustandanum, með
Ijóð og kvæði, sem þau nefna svo,
en hafa týnt úr þeim bæði höfuð-
stöfum og rími, og eiga því vitan-
lega ekkert eftir til þess að gæða
hlustendum á, nema hortittana.
Ræður séra Þórðar lifa um ald-
ir, af því að hann kunui að beita
íslenzkunni rétt, en þessi rímlausi
óskapnaður lifir ekki stundinni
lengur, af því verður enginn staf-
ur skrifaður í lífsins bók.
En snúum nú frá séra Þórði og
til Einars í Reykjadal. Nú sjást
engin merki um þá 20 presta sem
setið hafa staðinn, utan nokkur
gróin leiði í gömlum kirkjugarði,
þar sem þeir hafa staðið og orpið
moldu sína samtíðarmenn.
Hins vegar munu lengi sjást
merki eftir þau hjón sem þar
bjuggu á fyrrihluta 20. aldar og
verða óbrotgjarn minnisvarði um
dugnað og manndóm þeirrar kyn-
slóðar. Það sýnir líka vel ást og
ræktarsemi þeirra hjóna til staðar-
ins sem þau hafa búið á í hálfa
öld, að þau hafa látið girða gamla
kirkjugarðinn með ærnum kostn-
aði og miklum myndarbrag og
fengið hann lögfestan sem heim-
ilisgrafreit. Er nú eitt nýtt leiði
í þeim garði, stúlkunnar sem þau
misstu og fyrr er getið.
Niðjar þeirra hjóna geta því
sagt eins og Væringinn: „í vögg-
unnar landi skal varðinn standa.“
Að lokum þetta. Þau Revkja-
dalshjón horfa nú til baka yfir
langa og farsæla ævi og minnast
margra sigra, sem ekki hafa verið
auðveldir allir. En þau hafa bæði
verið jafn ákveðin í því að sigr-
ast á öllum erfiðleikum.
Sjálfsagt hefir þeim fundizt
stundum, að þau hafi tapað orr-
ustu um dagana. En um hitt verð-
ur ekki deilt að höfuðorrustuna
hafa þau unnið, með þeim ágæt-
um að þau mættu vera stolt af.
Þau lifa nú í skjóli sona sinna og
tengdadóttur og líður eins vel og
gömlum og slitnum mönnum getur
liðið. Bæði eru þau óbiluð and-
lega og fylgjast vel með öllu sem
gerist, eins og ung væru, geta þau
nú veitt sér það sem þau höfðu
ekki tíma til áður nema í stoln-
um stundum, að lesa, og það gera
þau mikið.
Ég held næstum að Elli kerling
þori aldrei að Einari gamla, því
að hún veit að hann gerir bara
ósköp græskulaust gys að henni,
ef hún kemur og trúlega deyr hann
með gamanyrði á vörunum, þeg-
ar þar að kemur, sem líklega verð
ur ekki næsta áratug. Einari mun-
ar ekkert um að bæta við sig ein- '
um tug ennþá, og lifa sjálfum
sér og öðrum til ánægju, því lítið
hefir hann látið sér muna um átt-
unda tuginn. |
Að lokum þakka ég þeim hjón-
um fyrir langa og ánægjulega sam-
veru og fyrir mína hönd og allra
sveitunganna þakka ég þeim giftu-
ríkt starf í þágu þessarar fögru
sveitar.
Vil ég svo kveðja þau með þess-
um ljóðlínum eftir séra Valdimar
Briem: ,
Hafið þakkir hollvinanna
hafið þakkir góðra manna ’
ykkur fylgi guð og gæfa
gömlu og nýju sæmdarhjón. 1
Helgi Haraldsson
Ferðaskrifstofa
(Framhald af 5. síðu.)
Þarin 1. þ. m. var skrifstofan
opnuð með viðhöfn, og voru þar
mættir um 80 gestir. Þeirra á
meðal var sendiráðherra íslands í
Lundúnum, dr. Krislinn Guð-
mundsson, sem hélt ræðu við
þetta tækifæri.
Jóhann Sigurðsson veitir skrif
stofunni forstöðu, en honum til
aðstoðar er annar íslendingur,
Steindór Ölafsson, og ensk stúlka,
Mrs. Nichols að. nafni.