Tíminn - 30.06.1957, Qupperneq 4

TÍMINN, sunnudaginn 30. jiíní 1957.
4
iá vaizlunni að Hótel Borg. Við háborðið, taiið frá hsgri, forjætisráðherra, drottning Svíþjóðar, forseti Is-
(Ljósm: Pétur Thomsén.)
iánds, Svíakonuogur, forsetafrúin og biskup Islands.
Veizla forsetahjónanna til heiðurs
sænsku konungshjónunum í gærkv.
Veizlusalir íagurlega skreyttir -
slkaiitbónar koirar og hátíðabánir
.karlar meS heiðtirsmerki
Forseti íslands og frú hans efndu í gærkveldi til kvöld-
veröar að Hótel Borg, til heiðurs sænsku konungshjónun-j
uin. Salir gisíihússins voru skreyttir á þann veg, að 1 innra j
sahmm, þar sem matborðin voru, var tjaldað gulum og blá-í
uœ tjöldum á lang.veggi, sænskir og íslenzkir fánar voru á|
endaveggjum. Nokkrir stórir blómsveigar voru og á veggj-j
um og borð skreytt blómum og kertaljósum. Við sæti heið-j
ursgestanna var borðið skreytt með orkideum, sem enn eruj
^hiuar sjaldséðústu jurtir hér á landi — Níels prófessor Dung-
aler víst eini maðurinn, sem rækíar þær.
diner
Dll 29 JVIS IP.-.7
Tirtu, CJtlitt
•
Sttttntmt Futftt’[u\ Epmanís
Ckttfs BnvtilUs
#
St tic D 'AgncM Bouquctit K
Saiadc Dt Satsott
, f fremri sal voru set-bekkir og
boi'ð með veggjum og blómker
á borðum, en rauð gólfábreiða var
lögö alla leið utan frá götu og
.inn að dyrum borðsalarins. í
fj-e.iiri sal lék hljómsveit undir
sljórn Carls Billich meðan á borð
haldi stóð.
Háhorðið
Gestgjafar, heiðursgestir og
fylgdarlið gengu síðust í salinn
'og sattust við háborðið, en þar
vai skipað svo til sætis:
Fyrir miðju sátu konungur
’ Svía og forseti íslands, til hægri
tfandar konungi sat forsetafrúin,
þá utanríkisráðherra Svíþjóðar,
Ösien Undén, forsætisráðherra-
frú, V’igdís Steingrímsdóttir, Guð
mundur f. Guðmundsson, utan-
m'kisráðherra, frú sænska am-
" frassadorsins, Eysteinn Jónsson,
fjármálaráðherra og frú Guðrún
Viimundardóttir, kona mennta-
málaráðherra. Til vinstri við for
seta íslands sat drottning Sví-
þjóðar, Hermann Jónasson, for
sætisráðherra, frv. forsetafrú
Georgia Björnsson, ambassador
Noregs, frú Rósa Ingólfsdúttir,
kona utanríkisráðherra, ainbassa
dor Svíþjóðar og frú Anderssen
Rysst, kona norska ambassadors
Hátíðabúningar
I Allir voru að sjálfsögðu búnir
; sínu bezta skarti, karlar í kjól-
fötum eða einkennisbúningum
' með heiðursmerki og konur í
kvöldkjóium eða skautbúningi. —
Sannaðist þarna sem fyrr, að ekki
getur öliu glæsilegri kvenbúnað
en skautbúninginn. Ekki þar
fyrir, margar konur voru glæsilega
og smekklega klæddar, en tími
vinnst ekki til að lýsa nema litlu
Bomic Qtiok-c
PrttSS FtXrs
•
*
Sbcrry Dry Sck i
4
ChetcM Rayttc Vtgntau D-fH
Chakcsu Lvrilic Poyfcrrc HíS
G.M.Mttmttt Cr.Cit'. Cimim Rottyc lirin
'■+
Cttfj - Briijait Dubðucltc “Fxins’' ■ Li./thv;
broti af því skrauti, sem fyrir
augun bar.
sænska drottningin var í fölblá-
um kjól, með smáu, gyltu blóma-
munstri. Hún bar ennisdjásn úr
glitrandi gimsteinum, hálsmen ur
bláum og tærum gimsteinum, en
á vinstri öxl bar hún sérkennilega
'Framhald á 1 ífðii*
Mál og Menning
————■ I Rltítl, Clr. HaMdúr
Kunninigi minn, sem ég hitti á
förnum vegi, lagði fyrir mig þá
spurningu, hvernig til væri komið
orðasamcandið sýnkt og heilagt.
Ég svaraði þessu lauslega þá, en
lofaði að gera þecsu betri skil síð-
ar í þæ+ti í Tímanum. Ég geri ráð
fyrir, að kunningi minn sé orðinn
nolikuð langeygður eftir svari, því
að aliilangt er síðan ég gaf þetta
heit.
E'r:ta dæmi, sem orðabók Há-
skólaas befir uim orðasa-mbandið
sýknt og heilagt er úr Kristilegri
bænabck, er Guðbrandur biskup
Þorl'ik'; 'on þýddi úr þýzScu. Útgáf-
an, sem þeir orðabó'karmenn haifa
dæn-ið úr, er frá 1853, en bókin
var fyrst prentuð 1597. Sú útgáfa
mun ekki véra til hér á landi og
raunar engin eldri útgáfa þessarar
bðkar. en ástæðulaust er að ætla,
að textanum haifi verið breytt að
þessu leyti. Dæmið ti' a þessa
le;«-
hvör kristinn maður á að biðja
sýlcnt og heilagt daglega. Musc.
Bæn. A I v.
Annað líkt dæmi hefir orðabók-
in frá svipuðum tíma (1612), og
er það einnig frá Guðbrandi runn-
ið. Það er svo:
predika ekki guðs orð sýknt né
heilagt. Bréfab. G. Þ. 603.
í ORÐABÓKUM um fornmál ís-
lenzkt finn ég e-kki dæmi þessa
orðasanibands, en vel kann það að
leynast í fornbókum eða íornbréf-
um, þótt ekki hafi það komizt á
orðábaakur. Og vafalaust tel ég,
að orðasambandið sé liundgamalt í
rríálinu. Trl þess bendir m. a., að
í fornum norskum lögum kemur
fyrir orðasambandið sýknt eða
heilagt. Einnig stendur þar:
fari, meðan sýknt er, sitji kyrr,
meðan heilagt er. N. G. L. V, 622
(Orðasafnið).
í fornnorskum lögum koma einn-
ig fyrir orðin sýknt og sækn um
daga, er sæikja mátti m-ál, einnig
í merkingunni „virkur“, þ. e. um
dajga, sem ekki þurfti að halda
hátóðle-ga. Þessar merkingar falla
að því leýti saman, að m-ál mátti
aðeinis sækja á virkum dögum.
E. Hertzberg segir í orðasafninu
við fornlögin norsku, að sýkn dag-
ur merki „virkur da-gur, þegar
framikvæma onátti hvers konar
störf og réttarfarsat-hafnir" (sögne-
dag, hverdag, da alt arbeide saa-
velsom alle rettergangsskridt turde
udföre3“). Sömu merkingar var
orðið sóknardagr, sbr. N. G. L. V, j
622 og 596. Þá kemur einniig fyrir
orðasa-mbandið sýkn vika um þann
hluta vikunnar, er ekki voru helgi-
dagar („den del af ugen, da der
iikke var helli-gdage". N. G. L.
V, 622).
Dæmi um orðasambandið sýkn
dagr má einnig finna í ísl-enzkum
fornritum. Skal ég aðeins nefna
eitt:
Nú er ei-gi svá langt til morg-
uns, ok er þá sýkn dagr. Ó. H.
(Ósló 1941). Ws. ________________
1.... 11111111.
U:m orðmyndina sækn hefi ég
ekki fundið íslenzk dæmi.
í fornsænsku er vanalega orðið
um virkan dag sýkndagher, en ekki
hirði ég -að rekja dæmi þess.
í SAMBANDI viö orðmyndirn-
ar sýkn og sækn eru ýmis mál-
fræðileg vandámál, og hafa margir
um þetta skrifað að míklum lær-
dómi. Mun ég ek-ki rekja það atlt
hér, en drepa þó á nokkur aðalat-
riði. Hið fyrsta er, að mönnum
kemur ekki saman um, hvort sér-
hljóð orðsins sýkn hefir verið
langt eða stutt, þ. e. hvort upp-
runálég orðmynd er sýkn eða sykn.
Ég hallast að því, að upprunaleg
orðmynd sé sykn. Þá kemur mönn-
um ekki hel-dur saman um það,
hvort sýkn og sækn séu sama orð-
ið að uppruna. Ég hallast að þeirri
skoðun, að hór sé um tvö óskyld
orð að ræða, eins cg ég mun nú
gera nánari grein fyrir.
Haitdórsson —s—ww
Orðið sækn er vafalítið leitt. af
orðinu sókn, eif til vill fyrir áhrif
frá orðinu sýkn. Orðið sýkn getur
hins vegar með engu mó-ti verið
leitt af orðinu sókn.
Orðið sýkn (upphaflega sykn) er
gamalt orð í íslenzku, kemur t. d.
fyrir í Eddukvæðu-m. Það merkti
— og merkir enn — „saklaus, ekki
sekur“. Þetta sama orð er kunr.ugt
úr gotnesku, er á því máli swikns
og merkir „hreinn, ósaurgaður".
Y-ið í íslenzka orðinu er til orðið
við sanwirkt u-hljóövarp.
En hvernig er þá orðasamband-
ið sýkn dagur hugsað, ef þessi er
merking orðsins sýkn? Norsku
miálfræðingárnir Hjalmar Falk og
Alf Torp hugðu, að sýkn dagur
m'erkti í rauninni „refsingalaus
da-gu-r, þegar alils konar vinna var
leyfð“ (stráffreier tag, an
welchem arbeiten aller art
erlaubt waren“).
Eins og áður e-r tekið fram,
voru málssóknir ekki ieyfðar á
helgum dögum. Merking orðsins
sóknardagur og orðasambandsins
; sýkn dagur hefir þannig frá upp-
hafi verið svo lík, að eðlilegt er,
I að þetta hvort tveggja færi að
tákna hið sama.
Sýknt og heilagt merkir þannig
|í rauninni „á vi-rkum dögum og
j helgu-m“. Nú hefi-r merkmgin að
vísu rýmkað allmikið, þannig að
sýknt og heilagt er farið að merkja
„í sífellu, stanzlaust, þrotlaust“
eða þvíumlíkt.
Helzti gallinn á þessari skýr-
ingu, sem nú hefir verið á drepið,
er sá, að orðið sýkn er ókunnugt í
merkingunni „refsingalaust“. Það
er -— og hefi-r verið — sagt, að
maður sé sýkn saka, en hins veg-
ar er ekki hægt að finna dæmi
þess, að sagt hafi verið, að sýknt
væri að vinna á einhverjutn
ákveðnum dögum í merkingunni
„leyfilegt, refsingalaust". En allt
um þetta virðist mér þessi s-kýr-
ing tækilegust af þeim, sem fram
hafa komið.
TIL GAMANS vil ég geta þess,
að enn eru til í Norðurlandamád-
um sams konar orðasambönd. í
dönsku er til báde helligt og sögnt
og í norsku arbeide báde helg og
söknen.
Ég vona, að kunningi minn láti
sér nægja það, sem ég hefi nú
sagt um þetta orðasamband, en e£
hann vill fræðast meira, gæti ég
bent honum á ritgerðir um þetta
efni.
Að lokum lan-gar mig til að
beina einni fyrirspurn til lesenda
þáttarins. Fyrirspurnin er þessi:
Hvaða orð hafa þeir heyrt notað
um bilin milli fing-ranna (annarra
-en þumalfingurs og vísifingurs),
og hvaða orð hafa þeir heyrt not-
að um bilið milli tánna? Ég vænti
þess, að menn gefi sér tóm til að
svara þessu, þótt mikill annatími
sé. H. H.
GlæpakóngurBreta
leikur listir sínar
Bristol, m júní. Einn kunnasti
og hættulegasti glæpamaður Bret-
lands, Alfred Hinds, slapp í dag úr
höndum lögreglunnar og lék laus-
um hala í nokkrar klukkustundir
áður en aftur tókst að handsama
hann. Yfirhevra átti kauða og fóru
tveir lögreglumenn með hann úr
fangaklefanum í dómsalinn. Þar
tóku verðir við honum. Fylgdu
þeir honum til salernis en á leið-
inni þangað réðist að þeim maður,
sem þar hafði falið sig í skúma-
skoti. Barði hann verðina niður og
hjálpuðust þeir félagar síðan að
því að draga þá inn á salernið og
læsa þá inni. Síðan hlupu þeir út
á götu og hurfu í manngrúann.
Hófst nú mikill eltingaleikur og í
kvöld handtók lögreglan Alfred
Hinds, sem var kominn um borð
í flugvél, er var á leið til Dublin.