Tíminn - 30.06.1957, Síða 5

T í M I N N, sunnudaginn 30. júní 1957. Ö
„Oss tengi, Svíar, bræðrabönd, vér bjóðum Wýja vinarhöncP
Þess hefir verið farið á leít Samskipti íslendinga cg Svía eiga sér íanga r.ögu' em kafa aldrei veritS meiri en!a, m- ^afn f8,6"8 °,rð°g skálT(1
:* --*: r a o o j c íbrott — skr. d och ídrott. Þessi
við mig, að ég segði hér eitt- - • •
■ * , , , 17 _ ,. a semm timum
hvað i kvold um Svipjoð og
Svía, á eftir frásögnum frétta
manna útvarpsins af viðburð
um dagsins. Erindi getur
þefta ekki kallazt. Til þess er
efnið alltof yfirgripsmikið og
undirbúningur allsendis ó-
nógur. Hver vill sitja og
semja sumardögum á, slík-
um sem þeim, er Ijómað hafa
yfir landi voru þessa síðustu
viku. Satt er það, að ef frá-
dregin eru bernskuárin, hafi
ég upplifað álíka langan
hluta ævi minnar í Svíþjóð
og á íslandi og átt þess kost
að ferðast mikið um bæði
löndin.
En jafnsatt er það, að því meir
sem ég hefi kynnzt þessum lönd-
um báðum og þjóðum þeirra, því
fjarlægara er það mér að vilja I
fella um þær einhverja allsherj-!
ardóma og því fjær virðist mér ég '
vera því að þekkja þær til nokk- j
urrar hlítar. Það er erfitt að
grunda dóma án þess að halla réttu !
máli og það fremur, ef um er að
ræða heilar þjóðir en einstak-
linga. Því fleiri einstaklingum
einnar þjóðar sem maður kynnist,
því erfiðara reynist að finna sam-
nefnara fyrir þá, og þótt sænski
þjóðarstofninn megi heita tiltölu-
Sigorðyr Þórariessofi ræ5ir um Svia og Svíþjóð
Trjábolir fljóla án afláts í tugþó .undatali niSur elfar Norrlands.
íþrótt — skald och idrott. Þessi
mikli óhugi fyrir íslenzkum íorrf-
bókmenntum hélzt fram á 18. cld
með stofnun Gautasambandsins •—
Götiska förbundét, en meðai for-
sprakka þess voru þáverandj cnd-
vegisskáld Svía, Erik Gustaf Gejcr
og Esaias Tegnér, svo og faðir Icik
fiminnar ?er Henrik Ling.
Hin rómantíska ást á íslandj,
lituð af lestri íornbókmennta okk-
ar, kemur vel fram i hinu alkunnú
Ijóði Baáíhs, sem upphefst mc-ð
orðunum Vilar i vita, skummande
vágor, stolt som i sagan, sagornaa
ö. Enn eimir allmikið af bessu me9“
núlifandi Svíum, einkum eldri kyn-
slóðinni. Það er alls ekki óal-
gcngt að hitta Svía, sem íá citt-
hvað dreymandi í augun er
þeir heyra að maður sé íslending-
ur: „Oh, frán Island, det har all-
tid varit min dröm att fá resa
till sagornas ö.“ Það er langt l'rá
því að þetta sé alltaf uppgerð. En
imargir hafa auk þess orðið fyrir
áhrifum __ af bók Alberts Eng-
ströms, Át Hacklefjall, skemmti-
legustu bókar um ísland. sem skrif
uð hefir verið, en þar var það fyfst
og fremst náttúrufegurð landsins,
sem heillaði höfundinn. Annars
eru þær orðnar ærið margar bcck*
urnar, sem Svíar haía skrifað ■ on
ísland, allt frá því Uno von
Troil, síðar erkibiskup, skrifaði
ferðabréf sín 1772, og vantar mil<-
ið á, að svo mikið hafi verið um
Svíþjóð skrifað af íslendingum. Þó
er fyrsta íslenzka ferðabókin frá
Sviþjóð skrifuð þegar á 18. öld,
Stokkholmsrella Hannesar biskrup?
Finnssonar.
lega hreinræktaður, er ekki að-
eins mikill munur á einstaklingum hjarta Svíþjóðar, hið sanna heim- allt, heimkynni hirðingja annar- einn Svíakonungur hafa látið sér
heldur einnig á fólki í mismun- kynni hásvíanna. Þeim er lesið legs ættstofns, er reika þar um til hugar koma að ná íslandi á (
andi héruðum þessa víðlenda hafa bækur Selmu Lagerlöf verð- rneð hreinahjarðir sínar, en í út- sitt vald. Það var Eiríkur XIV,' -
lands, sem er fjórum og hálfum ' ur, er þeir heyra Svíþjóð nefnda, I jaðri þessa fjalllendis rísa lágfjöll sonur Gústafs Vasa. Varðveitt er ■^■yr,r'1 ‘stendinga ar Svtum
sinnum stærra en ísland og svo _ fyrst og fremst hugsað til blárra þeirrar náttúru, að þau eru úr járn löng konungsrulla, dagsett 27.
langt, að lengra er frá Málmey til ‘ skógarása Vermalands og hins 1 grýti einu saman, svo miklu að i rriarz 157, er sendast átti til ís-
nyrztu endimarka landsins en frá langa Löwenvatns, sem réttu naínijmagni, að endast mun í aldaraðir, i lands með íulltrúum konungs og
sömu borg til Romar. Þess er og'heitir Fryken, eða þá til Járn-iþótt meir en tugur milljóna tonna f'ara með herskipum — úr hverju
að gæta, að þjóðir eru ekki óbreyti' beralands og hinna breiðu Dala, I sé úr þeim brotinn árlega. Nei það þó aldrei varð, af ástæðum sem
legar fremur en einstaklingar. Þær (sem með nokkrum rétti má telja | er sannarlega of'raun að lýsa þessu hér. er ei tími til að rekja. í þess-
breytast ört með breyttum aðstæð- • Skagafjörð þeirra Svíanna. Enn er langa landi í einu erindi.
um
Langt land og fagurf
Svíar á 6. tug þessarar aldar
eru vart þeir sömu og á fjórða
tug hennar. Á öndverðri 19. öld
ferðaðist Breti nokkur um Svíþjóð
og reit bók um það land. Hann
ber Svíum yfirleitt vel söguna, en
segir að þeir séu alveg ónáttúraðir
fyrir vélar og vélaiðnað, og muni
aldrei geta lært með vélar að fara.
í þessu tilliti séu þeir ólíkir Bret-
um, sem virðist þetta i blóð borið.
Ég hygg, að þeim sem nú heim-
sæktu t. d. stáliðjuverið í Sandvík
eða einhverjar af sænsku kúlulegu
verksmiðjunum, þætti þessi stað-
hæfing stangazt nokkuð við veru-
leikann. Það ræður af líkum, að í
landi, sem nær yfir nær fjórtán
breiddargráður, er loftslag og gróð 1
•ur næsta mismunandi í ýmsum
.landshlutum. Skánn er um gróður-
far og loftslag nánast miðevrópskt
land, en nyrzti hluti Lappmerkur
næstum því arktískur, með flám
og rústum, þar sem klaki fer ei
úr jörðu, enda jafnlangt frá heim-
skautsbaug norður á nyrzta hjar-
ann eins og frá Reykjavík norður
í Grímsey. Jafnvel nærlæg lands-
svæði geta verið gjörólík um gróð
urfar og frjósemi. Norðan að hinu
kornfrjóa Skáni liggja Smálöndin,
hrjóstrug og grýtt. Það segja bænd
ur suður þar, að þegar Skánverj-
ar sjóði baunagraut kraumi stórar
og bústnar baunirnar: dokka pá’
re, dokka pá’re, mjakaðu þér und-
an, það er svo þröngt um þær í
hnausþykkum grautnum, en þeg-
ar Smálendingar setja baunapott
yfir þlóðir heyrast litlar harðar
baunir hoppa í pottinum kallandi
mjóum rómi: har á jag, var ár du
— hér er ég, hvar ert þú. En Smá-
lendingarnir hafa bætt upp harð-
býlið með dugnaði og dæmafárri
hagkvæmni, þar dafnar hverskon-
ar framleiðsla ýmsra þarflegra
smáhluta og er sá smáiðnaður
bvggður að verulegu leyti á upp-
finningum þeirra er þar búa. Það
var Smálendingur, sem uppfann
rennilásinn.
Ýmsir munu telja, að löndin
næstu norðan Smálanda, í ná-
lægð hinna miklu vatna Vænis,
Veiturs, Hjálmarens og Lagars séu
ari rullu eða bréfi býður Eiríkur
þá meira en hálft landið ótalið, jkonungur „Dánumönnum aðals,
þar á meðal hið náttúrufagra fslenzk-sænsk samskipti jpresta, borgara og bænda á ís-
Jamtaland, vetrarparadís skíða- ... - , 'landi — hann álítur auðsæilega
garpa og skólaæsku, sem þangað er | Samskipt; Islands og Svíþjóðar stéttirnar á íslandi vera þær sömu
send í þúsundatali í páskaleyfum, I moga heií-3 jafngömul okkar sögu, 0g j heimalandi sínu — að leysa
Norrland með sínum endalausu Þv> sænskættaður ma'ður atti hlut- þ= undan oki þess afleita og óguð-
barrskógabreiðum, þar sem trjá- ðeilð 1 sjálfum undi jandsins, ]ega Danakóngs, sem honum hafi
bolirnir fljóta án afláts niður ne*ndi Það eftir sjálfum ser og nú tekizt með Guðs hjálp að kúska
straumharðar elfur og eru tættir kallaði það hólma. Ekki skal nér nokkuð svo, en þó ekki að öllu,
sundur í trjámauk í verksmiðjum ral<in saga þessara samskipta íram þvj enn framherði hann í vonzku
við ósana en ofar skógunum eru 1 cvffr Sinnl’ lremiar|di hverskyns spell-
.... .. . ,. f. .. . , Þar um- S\iar hefðu lon^um v;rhi og vilji ekki friðmælast. Ei-
jokulkryndir fjallatindar Lapp- hug á að koma Danakóngi á J—*
merkur, sem er stærri en Island og rýja hann löndum virðist aðeins
ríkur lofar Islendingum gulli og
grænum skógum ef þeir gangi hon
ujn á hönd.
Að baki þessu merkilega plaggi
liggur, sem vænta mátti, engin of-
urást á íslendingum sem slíkum;
það sem að baki bjó var blátt á-
fram brennisteinsþörf Svíanna.
Þeir voru að komast í púðurhrak,
en án púðurs ekkert stríð, og
brennisteinn frá íslandi var þáj
orðinn mjög þýðingarmikið hrá
efni fyrir púðurframleiðslu í Evr-
ópu o'g brennisteinsútflutningur-
inn í höndum Danakóngs sjálfs.
Friðriks annars.
Rómantísk ást á ísiandi
En brátt kom að því, að
, Segja má, að fram á síðustu ára
tugi hafi hugmyndir íslendinga um
Svía og Svíþjóð verið eigi síður
litaðar af rómantík. Um svipað
leyti og BSSth yrkir kvæði sitt,
eða þjóðhátíðarárið 1874, yrkir
Matthías:
Þú söguríka Svíabyggð
með sigurfrægð og hetjudyggíf
og málmi skærra mál
Þú goðum vígða Gauta-slóð
þú Gústafs prúða snilldarþjócj
þín harpa syngur sólarljóð 1
en sigurorð þitt stál.
Bellmann, Tegnc-r, Wennerbcrg
og Lagerlöf eru þeir böfundar
.sænskir, sem hér hafa verið mest
dáðir, svo og Finnlandssvíarnir
Runeberg, Topelius fyrir Fenrik
Stál og Sögur herlæknisins. Saga
herkonunga Svía á stórveldistím-
anum átti vel við þá, sem alizt
höfðu upp í íslendingasögum og
riddarasögum og drukkið í sig
hetjuhugsjón þeirra. Það er ekki
mikill munur á köflunum um
Gustaf II Adolf og Karl XII í
Norðurlandasögu Páls Melsteds
og gömlu riddarasögunum. Við
allt þeíta bættist stúdentaskandi-
navismi 19. aldar, litaður Uppsala-
rómantík. (
Eigin kynni Islendinga af Svítun
byrja raunverulega ekki fyrir ,al-
vöru fyrr en á þriðja áratug þe. s-
arar aldar, er þeir fara að sækja
nám í Svíþjóð. Meðal þeirra- er
þar ríða fyrstir á vaðið eru jnú-
verandi forseti íslands, er las guð-
fræði í Uppsölum, Ásmundur
Sveinsson, myndhöggvari, Þórbevg
ur Þórðarson, rithöfundur, og Guð-
laugur Rósinkranz, þjóðleikhús-
stjóri.
Og hvernig eru þá Svíar nútim-
ans?
Ég geri ráð fyrir að flestir nú-
lifandi fslendingar af eldri kyn-
slóðinni hafi fengið sína fyrsftt
fræðslu um þessa þjóð i landa-
fræði Karls Finnbogasonar, en þur
segir:
Svíar eru sömu ættar og Norð-
menn og Danir. Tunga þeirra er
mjög svipuð norsku og dönsku, cn
nokkru beygjanlegri og hljómfeg-
urri. Hún er sönghæf vel, enda
cru Svíar orðlagðir söngmenn. Sví-
ar eru að jafnaði háir vexti og
þreknir, beinvaxnir, bláeygir og
ljóshærðir. Þeir eru iðnir og spar-
Úr stáliSjuverinu i Sandviken
Svíar
fengu áhuga fyrir íslendingum
sjálfum. Segja má með nokkrum
öfgum að Svíar hafi kennt okkur
að prenta okkar sögu, en við kennt
þeim að skrifa sína sögu. Fyrsti
prentarinn á Hólum var sem kunn-
ugt er Svíinn Jón Matthíasson. En
er Svíar komust í tölu stórvélda á
öndverðri sautjándu öld eykst
mjög áhugi þeirra fyrir fornri sögu
sinni og brátt kom í Ijós að um
hana var litla fræðslu að fá nema
frá íslandi. Stórmenni Svía ióku
að safna að sér íslenzkum hand-
ritum og tóku í þjónustu sína ís-
lyndinga til að þýða þessi rit; eru
þeir Jón Rúgmann og Guðmundur
Ólafsson einna nafnkunnastir.
Raunar kvörtuðu Svíar yíir því og
víst ekki að ástæðulausu, að þess-
j ir landar okkar væru ærið ölkærir,
1 og er furða hver afköst þeirra urðu
þrátt fyrir allt. Áhuginn fyrir is-
’lenzku og íslenzkum bókmennt-
um gekk svo langt, að nynir aðals-
manna fóru að fá sér kennslu-1 samir, manna kurteisastir og gest-
stundir í íslenzku hjá ofangreind-jrisnastir, en örgeðja og ófyrir-
um mönnum. Á þessum tíma slædd leitnir, þegar þvi er að skipta.
ust íslenzk orð inn í sænskuna, þ.1 (Framhald á 6. sfðitl