Tíminn - 30.08.1957, Page 5

T í MIN N, föstudagiim 30. ágúst 1957.
B
Sjötugur:
Páll Ólafsson
frá Hjarðarholti
Varnaraðgerðir viö Dyrhólaós og nýr vegur
m Mýrdalssand, eru stórmáf Skaftfellinga
Þeir, scm fæddir eru á vordög-
um nýs frelsis og framfara hér á
landi, eru nú óðum að nálgast sín
efri ár.
Þegar litazt er um á strönd hins
mikla úthafs tímanna, eru sjötíu
ár líkt og örsmátt sandkorn, en úr
ævi hvers einstaks eru sjö áratug-
ir langur tími, og skilur stundum j
eftir djúp spor.
Á þessum tímum aftureldingar
í íslenzku þjóðlífi, greip æskan
nieð einna mestu fjöri og festu
um hugsjónir ungmennafélagsskap
arins og samvinnustefnunnar. Það
kom eng'urn að óvörum, að það
skyldi verða hlutur Páls Ólafsson-
ar á unga aldri að gerast forustu-
maður sinna tíma, einmitt í þess-
um efnum.
Páll Ólafsson er að eðlisfari
bjartsýnn athafnamaður. Fljótur
að hrífast og fljótur til fram-
kvæmda. Hugkvæmur tilfinninga-
maður, sterktrúaður á sigur góðra
mála.
Ungur gerðist hann öflugasti
hvatamaður að stofnun ungmenna-
félags sinnar sveitar í Dölum
vestra, og að sjálfsögðu formaður
þess allt frá byrjun og meðan
hann dvaldist þar.
Eftir mjög eindregnum áskorun-
eftir Magnús V. Finnbogason frá Reynidal.
Reyndist fljótt hinn mesti afkasta-
maður til vinnu og mjög sýnt um
að annast cítirlit með rekstri bús-
ins.
Æskuheimili Páls Ólafssonar í
Hjarðarholti var á margan hátt
sérstakt í sinni röð á þeim tíma.
Þar var mikill og glæsilegur bú-
rekstur. Þar voru unnar miklar
jarðarbætur og húsakostur auk-
inn. Þar var starfræktur ung
Þeir, sem voru gestir Kaup
féiags Skaftfellinga í Vík í
fyrstu ferS nýju bifreiSar
kaupféiagsins til Víkur fyrir
skemmstu, og hafa ekki kom
i3 á þessar slóSir fyrr eSa
þá rennt yfir héraSiS á
fleygiferS, fengu nú tæki-
færi tii aS kynnast ýmsu því,
sem gert hefir veriS til um-
bóta í héraSinu hin síSari ár.
Og ekki síður hinu, sem
mest er nú aSkaiiandi aS
framkvæma. ÞaS er alltaf
svo, að nýjar umbætur kaiia
á aSrar stórstígari. Þannig
er þaS einnig hér.
Margt bar á góma í þessari
skemmtilegu ferð. Framámenn í
héraðinu vildu gjarnan sýna blaða-
mönnunum, hvað þeir eru búnir
fyrsti
um Dalamanna réðist hann árið' mennaskóli og þar var reist ný og
1909 kaupfélagsstjóri við Kaupfé-' glæsileg kirkja. Páll Ólafsson
lag Hvammsfjarðar, og var þá að-; gegndi þarna mörgum hlutverkum
eins 21 árs gamall. í dag er hann í senn. Hann var bústjóri, skóla-
því einn af elztu kaupfélagsstjór-' kennari, forsöngvari og yfirleitt
um landsins. | allt í öllu. Hann hafði þegar frá
Páll Ólafsson var snemma stór- barnæsku notið góðrar kennslu
huga og milrill athafnamaður. hjá föður sínum, og var því sem
Kaupfélag Hvammsfjarðar óx og u.ngur maður mjög vel menntaður.
dafnaði undir forustu hans. En Hann var einn af þeim áhuga- og
eins og að lrkum lætur var margt dugnaðarmönnum, sem taldi sig
á frumstigi, og mikilla fórna varð ekki hafa tíma til að loka sig inni
að krefjast ef til skjótra fram-
kvæmda og stórra endurbóta átti
að koma.
Meðan hann var kaupfélagsstjóri
við Kaupfélag Hvammsfjarðar,
stofnaði hann annað samvinnufé-
lag, Sláturfélag Dalamanna, og
gerðist fyrsti forstjóri þess.
Húsakostur kaupfélagsins var,
eins og að líkum lætur, þröngur
og ófullnægjandi. Hinn ungi kaup-
félagsstjóri vildi byggja og bæta
í skólastofu bezta hluta ævinnar.
Lífið krafðist krafta hans, og þeir
voru látnir óspart í té.
Kona Páls Ólafssonar er frú
Hildur Stefánsdóttir, dóttir séra
Stefáns M. Jónssonar prests á
Auðkúlu í Húnavatnssýslu og fyrri
konu hans frú Þorbjargar Hall-
dórsdóttur. Börn þeirra eru fimm:
Stefán tannlæknir í Reykjavík,
Ingibjörg, kona Péturs Eggerz
sendiherra í Bonn, Þorbjörg, gift
þróunarskilyrði félagsins. Tímarn- i Andrési Asmundssyni, lækni í
ir voru erfiðir, fjárskortur og nokk Svíþjóð, Ólöf myndhöggvari, kona
lirt þröngsýni. Kallað var hins veg- Sigurðar Bjarnasonar alþingis-
ar úr öllum áttum á krafta hins jmanns og Jens við háskólanám í
unga og dugmikla framfaramanns. Ameríku.
Stórhugur hans og sterk umbóta-1 í höfuðstaðnum biðu Páls Ólafs-
þrá mun því hafa ráðið miklu um sonar mikil og margþætt störf.
það, að hann vildi ekki binda sig Fyrstu árin rak hann þar búskap,
böndum hinna þröngu kringum- verzlun og brauðgerðarhús. Fljót-
stæðna þeirra tíma lengur en raun loga hneigðist þó hugur hans að
varð á. Sagði hann lausri stöðu útgerðinni, og varð hún um langt
sinni sem kaupfélagsstjóri, tók að skeið hans mikla viðfangsefni
reka eigin verzlun í Búðardal, er Eitt hið helzta, er nefna verður,
hann svo skömmu síðar eftirlét þótt hér verði farið stutt yfir sögu,
kaupfélaginu, og fluttist til Reykja af afskiptum hans af útgerðarmál-
víkur haustið 1916. | um var, að hann gerðist öflugur
Páll Ólafsson er fæddur 30. ág. þátttakandi í stofnun togarafélags-
1887 á Lundi í Lundarreykjadal. ins „Kári“ og réðist framkvæmda-
Foreldrar hans voru hjónin séra stjóri þess. Gerði þetta félag út
Ólafur Ólafsson, prestur á Lundi togarana ,,Austra“ og „Kára Söl-
og kona hans, frú Ingibjörg Páls- mundarson“. Keypti útgerðarstöð-
dóttir. Séra Ólal'ur var sonur ina Viðey. Lagði þar í miklar end-
Ólafs Jónssonar (Johnsen) kaup- urbætur. Fluttist hann til Viðeyjar
manns og útgerðarmanns í Hafnar- með fjölskyidu sína. Síðar stofnaði
ffiði. Jrú Ingibjörg var dóttir séra hann og stjórnaði togarafélögun-
Páls Matthíesen, er síðast var um „Fylkir" og „Kópur“.
prestur í Arnarbæli, og systir séra | Auk þeirra starfa, sero þegar
Jens heitins Pálssonar prófasts í eru nefnd, féll það í hans hlut að
Görðum' á Álftanesi. — Önnur hafa með höndum hin ábyrgðar-
börn þeirra prófastshjónanna í mestu og erfiðustu störf fyrir alls-
Hjarðarholti, er upp komust, voru herjarsamtök úlvegsmanna. Átti
Jón la;knir Foss, er dó í Ameríku hann meðal annars sæti í mörg ár
fyrir alllöngu síðan. Kristín kona í stjórn „Félags ísl. botnvörpu-
Vilmundar Jónssonar landlæknis, skipaeigenda“, og urn álta ára
Guðrún, kona séra Björns Stefáns- skeið var hann samfleytt fram-
sonar frá Auðkúlu, dáin fyrjr mörg kvæmdastjóri þess. Sem aðal-
um árum og Ásta, kona Ólafs stjórnandi þessa félagsskapar varð
bónda Bjarnasonar í Brautarholti. hann að ‘taka á sig geysi vanda-
Séra Ólafur fékk órið 1902 veit-; sama og erfiða vinnu við ýmsar
ingu fyrir Iljarðarholtsprestakalli samningagerðir, svo sem í vinnu-
í Dölum vestra og fluttist þangað deiluin og aðrar mikilsverðar
sarna ár með f jölskyldu sinni. Séra ákvarðanir. — Þá átti hann einnig
Ólafur rak mikinn búskap bæði á mikinn þátt í stofnun „Samtrygg-
að framkvæma, og hvað þeir teldu
nú mest aðkallandi að gera fyrir
fólkið í héraði sínu.
því hafnarmáli. En komi einhvern
tímann að því, að í slíkt verði ráð-
izt, kæmi þessar aðgerðir við ós-
inn að fullum notum, því að eng-
um manni mundi detta í hug a'ð
láta ösinn leika lausum hala í
Blaðamennirnir fylgdust með skipahöfn. Yrði því áreiðanlega
þessu af áhuga, og hafa nú sagt fyrsta verkið að fjarlægja ósinn.
frá ýmsu af því, sem þeir sáu og Annars er hætt við að langt
heyrðu í blöðum sínum. Að vísu verði þeirrar hafnar að bíða með-
misjafnlega greinilega, en þó allt an því máli fylgir ekki meiri al-
af skilningi og vinsemd. Og færi vara en það að kunnáttumenn
ég þeim nú beztu þakkir skaft-
fellsku gestanna fyrir ánægjulegar
samverustundir.
Það er einkum tvennt, sem flest-
um Skaftfellingum mun nú sýnast
mest aðkallandi:
1. Að ganga rækilega frá Dyr-
hólaós, svo að Iiann hætti að eyði
leggja meir en orðið er, og þar
með skapist möguleikar til að
þeir, sem þangað hafa lagt leið
sína, hafa ekki sézt nema þegar að
sjódeyða og blíðviðri hefir verið
um hásumarið. En þetta lítur allt
öðruvísi út stundum á þorranum,
og það þarf líka að taka með í
reikninginn.
Það, sem fyrst þarf að gera, er
að rannsaka ýtarlega þá mögu-
leika, að gera ósinn öruggan og
vinna aftur eitthvað af því Iandi, hættulausan og jafnframt að láta
sem Iiann liefir þegar lagt undir fara fram nákvæmar mælingar á
sig.
2. Að
gera upphleyptan veg
|vatnsmagni hans yfir lengri tíma.
Eins og' nú stendur, hindrar ós-
syðri Ieiðina yfir Mýrdalssand, I inn algerlega stórféllda sand-
með brú á Kúðafljóti.
Dyrhólaós
Fyrstu sögur, sem við höfum af
Dyrhólum, eru þær, að Kári Söl-
mundarson keypti þar land og rak
þar búskap rctt fyrir og eftir árið
1000, þó að hann hefði heimili sitt
að Bergþórshvoli. En þá var jörð-
in kölluð Dyrhólmar og segir það
sína sögu. Þá hefir bærinn staðið
austur á leirunum, þar sem ósinn
drottnar nú. En eftir að ósinn er
búinn að taka bæ, tún og engjar,
hefir bærinn verið fluttur upp á
hólana, þar sem hann er nú.
Fornar sagnir herma, að ósinn
ísl. línuveiðareigenda" og
framkvæmdastjóri þess.
Skal hér staðar numið í upptaln-
ingu mikilsvarðandi starfa Páls
Ólafssonar á þessu tímabili úr ævi
hans, og mun það, sem hér hefir
verið á drepið, fyllilega nægja til
þess að sýna hvílíkum hæfileikum
hann var gæddur, starfsorku og
starfsvilja. Og hvílíks álits og trún-
aðar liann naut.
Sérhver hlutur hefir sinn tíma.
Höpp og hamingja sinn. Óhöpp og
erfiði sinn.
Er líða tók á fjórða tug aldar- hafi áður haft útfall undir eyjar-
innar fóru ýmsir allalvarlegir erfið halann og þá komið út úr berginu
Ieikar í atvinnurekstri lands- í Bolabás, sem er austan í Skorpu,
manna að gera vart við sig, og þá sem er bergtangi, sem gengur i
ekki hvað sízt snertandi stórút- sjó fram, vestan við þar sem nú
gerðina. Skipin tóku að eldast og er útfall óssins. Hafi ósinn því
ganga úr sér. Gjaldeyrisskortur til aldrei stíflazt af sandburði. •—
nýrra skipakaupa. Hækkandi kostn Þessi gjá, þ. e. Bolabás, nær langt
aðitr við reksturinn, kreppa og inn undir eyjuna. Gæti hún vel
markaðsþrenging. Skuggar hinnar hafa náð alla leið upp í ósinn, en
geigvænlegu síðari heimsstyrjald- stíflazt af grjóthruni eða öðrum
ar færðust nær og nær. — Sumar- ástæðum. — Þetla hefi cg oft bent
ið 1936 fluttist Páll Ólafsson með á að þyrfti að rannsaka. En því
fjölskyldu sína til Kaupmanna- hefir ekki verið sinnt, svo að heit-
hafnar. Hefir hann lengst af síðan ið geti. En fyndist gjáin langleið-
dvalizt ýmist þar eða í Færeyjum. ina í gegnum eyjuna, væri vand-
Hefir hann rekið þar fjölþætta inn leystur.
starfsemi. Fyrst og fremst verzlun Þar sem útfall óssins er nú aust-
og útgerð. Árið 1947 var hann an undir Eyjunni, er það opið fyr
skipaður ræðismaður fyrir ísland ir austan og sunnan áttinni, og
í Færeyjum. Hann er nú fyrir svo sandburðinum af Reyni'sfjör-
nokkru fluttur með heimili sitt til um. Sá sandburður stíflar ósinn
Reykjavíkur. Samt sem áður rekur iðulega. Vex ósinn þá undrafljótt,
hann enn allumfangsmikla um- einkum á vetrum, þegar miklar
boðs- og heildverzlun og dvelur
oft langdvölum erlendis sakir
þess.
Páll Ólafsson er gæddur veru-
legum listrænum gáfum og smekk.
Hann var uppalinn á miklu menn-
ingarheimili, og hefir liann að
græðslu, sem fyrirhuguð er í Dyr-
hólahverfinu, sem þær jarðir hafa
brýna þörf fyrir, vegna land-
þrengsla, er þær eiga við að búa,
og ósinn er valdur að. En eins og
sakir standa, þýðir ekki að byrja
á slíku, því að við ósinn standast
engar girðingar.
Vegur yfir Mýrdalssand
Nú er svo komið, að þeir, sem
búa austan Mýrdalssands eru farn-
ir að gera sér vonir um að mjólk-
ursala geti bráðlega hafizt. En vit-
anlegt er að slíkt verður miklum
erfiðleikum bundið vegna vega-
lengda og strjálbýlis. En Skaft-
fellingar eru ekki vanir að láta sér
erfiðleika í augum vaxa, og svo
mun enn verða. En liöfuðskilyrði
til þess, að þetta megi tákast, er
að brýr og vegir í héraðinu veröi
bætt svo sem frekast er kostur á,
og auk smærri umbóta 'er :mest
aðkallandi að fá upphleyptan veg
yfir Mýrdalssand, yfir Álftaver og
austur Meðalland og svo upp á
Síðu, með brú á Kúðafljóti.
Þetta mun mörgum sýnast mikið
í ráðizt, en þess ber að gæta, að
hér er um að ræða heill og afkomu
möguleika margra hreppa og liins
vegar- er þess að gæta, að Mýrdals-
sandur er mjög auðunninn, og bú-
ið er að búa vel í haginn með brún
um á Kerlingardalsá og Múlakvísl.
Sennilega mundi Skálmarbrúin
einnig verða á þeirri leið, og koma
þar að fullum notum. Svo ura
mjög litlar brúargerðir verður að
ræða, fyrr en kemur að Kúðafljóti.
En brúarstæði á því mun ekki
hafa verið rannsakað enn sem
leysingar eru, eða brim gengur yf-
ir fjörurnar. Flæðir hann þá langt
yfir alla bakka sína, og svo þegar komið er. En varla mun erfiðara
ísrek bætist þar við, brýtur hann að hrúa það fljót en sum önnur
bakka sína, svo segja má að ekk- vatnsföll, sem brúuð hafa verið
ert standist fyrir lionum. I1!11 síðari ár. _
...., ...... ..... „„ Ekki eru til neinar skýrslur um Eftir því sem fram kom í aður
sjálfsögðu léngi búið að áhrifiun það, hvað þetta landbrot er orðið umtalaðri ferð, ma fullyrða að
þess. Á heimili hans og konu hans stórt, því síður um hvenær það Þessi tvo mal, se.m lier hafa venð
hefir Iengst af ríkt glaðværð og hafi hafizt. En eitt er víst, að það Serð að umræðucfm, seu stærstu
söngur. Um fermingaraldur gerð- skiptir nú orðið hundruðum hekt- og mest aðkallandi framfaramal
ist Páll Ólafsson forsöngvari í ara. Og auk mikilla skemmda á Vestur-Skaftfellmga nu. Um það
kirkju föður síns. Síðan má segja þeim jörðum, sem enn eru byggð- mun en|inn agrcmmgur vera.
Lundi og þó sérstaklega eftir að
hann kom að Hjarðarholti, enda
var lljarðarholt.stór og kostamikil
jörð, og frægt höfuðból til forna.
— Sonur prófastshjónanna fékk
snemma áhuga fyrir búskapnum,
og varð þegar kornungur hin
mesta stoð og stytta föður síns.
ing ísl. botnvörpuskipaeigenda11 og
tók sæti í fyrstu stjórn þess fé-
lags og var framkvæmdastjóri þess
um tíma. Þá var hann meðal stofn-
enda „Vinnuveitendafélags ís-
lands“ og átti þar sæti í fyrstu
framkvæmdastjórn. Hann var mik-
ill hvatamaður að stofnun „Félags
að hann hefir verið mikinn hluta ar, eru nokkrar gereyddar, sem
ævinnar einhvers konar forsöngv- voru byggðar fram á síðari aldir,
ari. Hann hefir líka haft kunnáttujsvo sem Sauðagarður og Hvolar.
og gáfur til að semja sjálfur og. Hin síðari ár hefir oft verið óik-
segja til um hvað syngja skuli. ■ að eftir ýtarlegri rannsókn á þessu
— Hefir hann fengizt talsvert við vandamáli, og ýmsum verið falið
tónsmíðar. Mörg af lögum hans það, svo sem Búnaðarfélagi Is-
eru bæði smekkleg og vinsæl, enda lands og vitamálaskrifstofunni. En
þótt hann hafi harla lítið gert ekki borið verulegan árangur,
sjálfur til að kynna þau. nema að fyrir 2 eða 3 árum var
Fyrir sjötíu árum þótti það hár veittur lítilfjörlegur styrkur til að
aldur að vera sjötugur. Nú eru'grafa útfallið upp þegar í það
þeir tímar breyttir. Heilsa fólks-1 hlóðst. En þetta verk varð áður
ins hefir batnað, líf manjia hefir' að framkvæma með almennu út-
lengst. — Þrátt fyrir sjötíu árin er boði, þegar a'ð ósinn var allt í kaf
Magnus V. Finnbogasoii.
Páll Olafsson ennþá ungur. Eng-
inn sem sér hann í dag, á þessum
timamótum ævi hans, getur annað
en undrazt og dáðst að hans glað-
lega og hraustlega útliti. Við öll,
sem þekkjum hann bezt og lengst
óskum honum lijartanlega til hanv
að keyra. En hér er aðeins um
kák að ræða, þí$ eina, sem gildii-,
er að steypa rör fyrir útfallið eða
það, sem mundi þó vera tryggast,
að sprengja því göng í gegnum
éyjarhalann.
í sambandi við þetla hefir vérið
ingju og treystum því, að við eig-ifundið upp á því að setja þetta
um eftir að njóta mannkosta lians
og dugnaðar lengi enn.
Dvelur hann í dag á Bellevue
Strandhotel í Kaupmannahöfn.
H. St.
ósmál í samband við ímyndaða
hafnargerð við Dyrhólaey. En
Sæmileg síldveiði
Frá fréttaritara Tímans
á ísafirði.
Sæmileg reknetaveiði er nú út
af ísafjarðardjúpi. Vélbáturinn
Trausti fckk í gær 110 tunnur og
svipaðan afla í dag. Einar Hálf-
dáns aflaði 50 tunnur, Þorlákur
30 og Valdís 50. Síldin er góð til
söltunar. Bátarnir, sem verið hafa
fyrir norðan, eru nú að koma
vestur. __________
Gilitrutt á Vestfjör'ðum
Ásgeir Long kvikmyndatökumað
ur, fór vestur á fjörðu í gær mcð
kvikmynd sína um Gilitrutt, og
hyggst hann hefja sýningar á kvik
myndinni þar á næstunni. Áður
hefir hann sýnt myndina hér
sunnanlands og hlaut hún þá hir-
hvað sem því máli líður, er of- ar beztu viðtökur. :Asgeir mun nú
langt að bíða eftir því með ósinn, sýna mynd sína á Vestfjörðum og
það mál þolir ekki að bíða eftir siðan norðanlands og austau. -