Tíminn - 10.09.1957, Side 5

TÍMINN, þriðjudaginn 10. september 1957,
5
Sigurjón Einarsson, skipstjóri:
- Eyðing fiskimiðanna
Grein þessi, sem hér fer á
eftir, birtist nýlega í Sjómanna-
biaðinu Víkingi. Þar sem hér er
lireyft mjög athyglisverðu máli
og greinin er hin merkilegasta
fór blaðið þess á leit við Sigur-
jón að fá að endurprenta grein-
ina og leyfði hann það góðfús-
lega. Undirfyrirsagnir eru sett-
ar af blaðinu.
Þeirri spurningu hefir oft verið
vikið að mér, hvort það sé álit mitt
að fiskur hafi farið þverrandi hér
við land á síðari árum, og hef ég
þá af fullri sannfæringu svarað ját
andi eins og allir þeir sjómenn
munu gera, er langa reynslu hafa
í þeim efnum. Hvernig má þetta
rétt vera, þvert ofan í aflaskýrslur,
er sýna hið gagnstæða, ef miðað
er við þær, þ. e. aukið aflamagn
á sama tíma miðað við skipafjölda.
Þessu mun ég nú hér leitast við
að svara og byggja upp á reynslu
minni og annarra samtíðarmanna
minna, sem fiskveiðar hafa stund-
að hér við land s. 1. 50 ár. Það
var sumarið 1906 að ég hóf sjó-
mennskuferil minn á skútu, þá
barn að aldri. Ég mundi ekki vilja
halda því fram, að skúturnar hafi
höggvið tilfinnanlegt skarð í fiski-
stofninn, enda er skakfærið sak-
lausasta og smávirkasta veiðarfæri,1
6em við höfum notað við fiskveið-
ar.
Árið 1913 réðist ég fyrst á tog-
ara og komst þá í þann harða skóla
að reyna hvað það er að vinna
stanzlaust sólarhringum saman, t.
d. einu sinni í þrjá sólarliringa
með 20 mín. hvíld í hverjum, eða
aðeins meðan að vörpunni var dýft
í, eftir að búið var að hreinsa dekk,
en þó kom varpan alltaf upp full
af fiski. Þetta var mokfiskirí, eins
og það er kallað, þegar að ekki
hefst undan, en það kom oft fyrir
í þá daga. Þeir togarar, sem Þjóð-
verjar og Englendingar notuðu tih
1929 við veiöarnar hér við land,
eru fallnir úr sögunni. Þjóðverjar
eiga ekki einn einasta eftir, en
Englendingar nokkra, sem þeir
nota á heimamiðum á skrapi í Norð
ursjó og þar í kring.
Stærri skip
íslenzk fiskimið hafa rýrnað svo
mjög síðan 1920 að ekkert þýðir
fyrir þessar þjóðir að senda slík
skip lengur hingað til fiskifanga,
og væri þó ólíku saman að jafna,
því að nú væri hægt að búa þau
hjálpartækjum, sem hafa mikla
þýðingu við veiðar svo sem fisk-
6já, bergmálsdýptarmæli og ratsjá.
Árið 1917 seldu íslendingar flesta
sína fyrstu togara, en þá var
stærsta skipið í þeim flota 305
tonn. Þessi skip höfðu gefið góðan
árangur. 1920 komu svo nýir tog-
arar hingað til landsins mun stærri
og betri skip og var að bætast í
þann flota þar til 1930, en þá
var stærsta skip flotans af þeim
fikipum, sem íslendingar létu
byggja 462 tonn. Sama þróun held-
ur svo áfram með tilkomu nýsköp-
unartogaranna, sem nú eru komnir
á níunda hundrað tonn og búnir
flestum eða öllum hugsanlegum
tækjum til þess að vera sem mikil-
virkastir í herferðinni á íbúa Æg-
is. Við höfum ekki verið einir um
þessa þróun, því að sama gildir
um aðrar þjóðir og engu síður. Við
allt þetta bætist svo aukinn skipa-
fjöldi. Það er því engin furða þó
að högg sjái ú vatni, enda lítur
fiskurinn í sjónum eins og annað
því lögmáli að eyðist það sem af
er tekið. Eftir fyrri heimsstyrjöld-
ina kom mönnum saman um að
fiskur hefði aukizt til muna við
þá hvíld, sem miðin fengu þau 5
ár, sem styrjöldin stóð. En þá mið-
uðu menn við hin grynnri mið.
Gömlu skipin eða þangað til hafði
ekki þurft að sækja á diúpmiðin.
Það var nógur fiskur grynnra.
Togararnir voru því ekki farnir að
leita út í landgrunnshallið, en brátt
kom að því að þeir urðu að leita
dýpra, því að grunnmiðin þoldu
ekki ánauðina og þá var það, að
Halinn fannst og þar var svo mik-
ill fiskur, að aldrei brást, ef veður
leyfði, en nú er svo komið, að það
má heita hending, ef hittist þar í
fisk og helzt aldrei hægt að ná
þar heilum túr.
Selvogsbankinn hefir frá önd-
verðu verið okkar árvissustu fiski-
mið mánuðina marz og apríl og
þangað hafa þá sótt skip frá mörg-
um þjóðum. Fleiri hundruð skip
röðuðu sér þar ár eftir ár og fengu
I mikinn afla. Togarar flestra þeirra
I fiskveiðaþjóða, er hingað sækja,
'sveimuðu þarna til og frá á góðum
botni. Þeir hættu netum sínum
lítt í hraun. Þess gerðist ekki þörf.
Fiskur var þú svo mikill á Selvogs-
banka um allan sjó. En Selvogs-
banki þólir ekki ótakmarkaða
ánauð frekar en önnur mið og nú
er svo komiö, að enginn, sem stund
að hefir þar veiðar s. 1. 30—40 ár,
þekkir hann nú fyrir sömu mið.
Það eru orðin mörg ár síðan Frakk
. ar, Spánverjar, Portúgalar, Hol-
lendingar og fleiri gáfust upp við
að ná þar þoim árangri, sem þeir
töldu sig þurfa og hafa þeir því
ekki þar sézt síðari ár, en ennþá
sækja þangað of margir eða nógu
margir til þess að halda áfram-
haldandi rýrnun við.
I
Ofveiði
) Það var siður togaranna allt
fram undir 1930, þegar vertíð lauk
á Selvogsbanka, að fara þá austur
fyrir land á Hvalbak, sem kallað
var. Skeikaði þá lengi vel ekki að
þar var þá mikið af fiski, en því
miður svo smáum, að oft var miklu
af smæðsta fiskinum hent í sjó-
inn aftur. Var ekki hirðandi. Þarna
var um hræðilega rányrkju að
ræða eins og víðar og þetta hlaut
að hefna sín, enda var svo komið
vorið 1927, er ég kom þangað síð-
ast í mínum fyrsta túr sem togara-
skipstjóri, að fiskur var þá farinn
að tregast þarna svo mjög, að mér
þótti ekki taka því að fara þangað
aftur og hef aldrei þar síðan kom-
ið að voxf til í fiskileit. Svipaða
sögu er af öðrum mínum samtíðar-
mönnum að segja hérlendum, en
þó að við legðum þessar austurferð
ir niður, þá hafa útlendir togarar,
sérstaklega Englendingar, svo að
. segja passað upp á hverja bröndu,
j sem þangað hefir leitað og þar með
j er girt fyrir að þessi mið nái sér
aftur. Sama sagan gildir hvar sem
er, þar sem áður voru auðug fiski-
mið hér við land. Hver þekkir t. d.
Halann og Hornbankann nú og fyr-
ir 20—40 árum. Nei, þróunin er
augljós niður á við öllum þeim,
sem með hafa fylgzt. Það er um
greinilega ofveiði að ræða og það
er meira vandamál fyrir okkur en
nokkra aðra þjóð, sem leitar til
veiða hér við land. Það er höfuð-
nauðsyn fyrir okkur að gera öðr-
um þjóðum Ijóst hvert stefnir, ef
ekkert er að gert, en það er vitað
mál, að er þungur róður.
I átökunum um rétt okkar, smá-
an eða stóran, til landgrunnsins,
verða ýmsir fræðingar til kvaddir,
en það má víst segja, að fræðileg-
ar niðurstöður eigi að byggjast á
staðfestri reynslu. Fiskifræðing-
arnir leitast að sjálfsögðu við að
rnæla eða ákveða fiskmagnið í
sjónum og hvaða breytingum það
tekur. Þeir vilja þá miða við ákveð-
ið fiskmagn fengið fyrir ákveðna
fyrirhöfn og tala þá um ákveðinn
önglafjölda og ákveðinn togtíma.
Við þessa aðferð er það að athuga,
að útkoman getur ekki orðið rétt
nema að á sama tíma sé stöðvuð
öll tækniþróun við þessar veiðar.
Ég á við, að notuð séu sams konar
skip með nákvæmlega eins veiðar-
færum eða sem sagt engu tækni-
lega breytt yfir tímabilið, sem at-
hugunin stendur yfir. Ég hef
hvergi orðið var við slíka kyrr-
stöðu og vona að okkar menn gangi
ekki inn á að togtími sé það sama
nema að nafninu til. Enginn má
láta sér detta í hug að leggja að
jjöfnu í athugun togtíma á nýtízku
togara með öllum þeim hjálpar-
j tækjum, sem við nú ráðum yfir
j og gamla togaranum, sem var
meira en helmingi minni og snauð-
. ur að öllum hjálpartækjum. Mis-
munurinn er svo stór, að manni
| dettur í hug sláttuvélin, orfið og
I ljárinn.
GROÐUR OG GARÐAR
INC-OLFUR DAVIÐSSOM
Veiðarfæri
Þá er að athuga öngulinn á lín-
ur.ni, Öngullinn sjálfur hefir ekki
tekið neinum sérstökum breyting-
um en þau skip, sem honum beita,
eru allt önnur og meiri en áður
var. Þau hafa sífellt veiúð að breyt-
ast og eflast, bæði hvað stærð,
gang og hjálpartæki áhrærir. Þau
geta því farið víðar um og hnit-
miðað öngulinn betur niður á veiði
stað, sem er höfuðskilyrði til að !
ná góðum árangri og af þeim i
ástæðum gefur nútímabáturinn í
ekki sömu reynd af íiskimagninu
í sjónum þá og nú. Þó miðað sé
við önglafjölda, eins og gamli illa
búni báturinn, sem vegna smæðar
og gangtregðu var bundinn við mik
ið styttri sókn og grynnri mið.
Ekki einu sinni skakfærið hefir
staðið í stað, því að nú nota menn
nylonfæri, sem gefa mikið betri
árangur en hampfærin, sem nú eru
alveg að falla úr sögunni.
Ég veit, að í átökum um land-
grunnið og umráðarétt okkar, mik-
inn eða lítinn, yfir því vei’ður
skýrslum skotið frarn í sókn og
l vörn. Með það fyrir augum hef ég
dregið hér fram þessar athuga-
semdir í ti’austi þess að þær nái
eyrum þeiri’a manna, er með okk-
ar mál kunna að fara, þegar til
átaka kemur á alþjóða vettvangi,
því að þá vei’ða skýrslur um afla
rnagn veiðiflotans okkur hættuleg-
ar séu ekki við þær gerðar þær
athugasemdir, sem ég hef hér fram
sett.
Fiskimið eyðast
í skóla lífsins við fiskveiðar hef
ég sífellt verið að sannfærast meir
og meir um að fiskur fari minnk-
andi hér við land. Ég hef séð of
möi’g góð fiskimið eyðast upp íil
þess að ég berji höfðinu við stein-
inn og segi að ailt sé í lagi, því að
það megi finna önnur ný mið, en
jafnvel þó svo væri, en þau Unnast
engin framar á landgrunni íslands,
þá rnundi fara um þau eins og önn
ur okkar ágætu fiskimið, sem einu
sinni voru full af fiski, en eru nú
fyrir ofveiði orðin svo fátæk, að
allir, sem til þekkja, hafa stórar
áhyggjur af. Ég fullyrði, að á öllu
landgrunninu í kringum okkar
land eru ekki nein ófundin fiski-
mið. Styð ég þá fullyrðingu mína
með því að benda á, að um árarað-
ir hafa rnörg hundruð skip siglt
hér fram og til baka um landgrunn
ið í sífelldri leit að fiski, en eng-
in ný mið fundið, sem ékki er von,
því að fyrir löngu eru fiskiskip
okkar og annarra búin að rannsaka
og plægja þann akur svo rækilega,
að segja má, að ekki sé lófastór
blettur eftir órannsakaður. Það er
og líka svo að leikurinn hefir bor-
izt lengi-a og lengra út og er nú
kominn út af landgrunninu. Karfa-
miðin. sem fundizt hafa í haíinu
milli íslands og Grænlands, sýnast
ekki vera ótæmandi, en þau liafa
komið okkur í góðar þarfir nú um
skeið. Það er aðeins spurning hvað
lengi þau endast, hitt er lítið vafa-
mál, að þau eyðast upp á tiltölu-
lega stuttum tínxa á líkan hátt og
önnur þau karfamið, sem við höf
um tekið til að stunda fyrir al-
vöru.
Mikið alvörumál
Eyðing fiskimiöanna er meira al-
vörumál fyrir okkur en nokkra
aðra þá þjóð, sem fiskveiðar
stunda hér við land eins og ég hef
áður sagt. Ég er ekki viss um að
menn almcnnt geri sér ljósa grein
fyrir því, sem er að gerast úti á
miðunum. Hún er af sú tíð, þegar
við gerðum 4 saltfisktúra á íogur-
unum í api’ílmánuði og komumst
upp í hátt á þriðja hundrað tonn
eða svo dæmi sé nefnt 288 tonn
af saltfiski á 8 dögur.i miðað við
fisk upp úr skipi. Þá var fiskur á
Talið er að Kínverjar hafi
einna fyrstir notað teblaða-
seyði til di’ykkjar. Hiö vísinda-
lega nafn terunnans er lika
Thea eða Camellia sixxensis.
Heimkynnið cr Suðaustur-Asía
— í íj allaskógunum landamæra-
héruðum Indlands, Burma, Kina
og Indókína. í heimkynnum sín-
um vex vilt teplanta öi*t og verð-
ur jafnvel að allt að 15 m liáu
tré á nokki’um árum. En í rækt-
un er plantan klippt og þá rækt-
uð sem runni. Frá foniu fari er
talað um tvö fabrigði: Kinate
og Af-’am >. hru flestri rækt-
aðir ærunxxar kynblendingar
þeii’d afbrigða. Terunninn er
Svai’ta tcið (laufið) hefur verið
látiö gerja, en hið græna ekki.
Við drekkum nær eingöngu svart
te. Kínverjar, Japanar, Baxrda-
ríkjamenn, Noröur-Afríkumenn
og Rússar drekka mikið af
grænu te. Annarstaðar er aðal-
lega drukkið svart te.
Ekki er telaufið notað eins og
það kemur fyrir við tinsluna. Ef
lauíið er strax hi’aðþurrkað við
opinn eld eða í sérstökum þerri-
klefum, fæst hið græna te. Miklu
meiri tilreiðslu þarf svarta teið.
relaufið er þá fyrst hraðþurrk-
að til visi.anur, sían er þaö mar-
ið og pressaður út á því safi í
sérstökum vólum — og svo látið
Tedómarinn bragSar te og dæmir gæöi þess, þ. e. bragð, ilm og lit. Hann
sýpur á bollanum, smjattar og spýtir í trektina.
jdekki allan túrinn frá því híft var
upp í fyrsta sinn og á þeim dög-
um var það allvenjulegt að fylla
dekk á næturnar og liggja í að-
gerð á daginn og þá komst maður
upp í að innbyrða sem svarar 70—
80 tonnum af saltfiski á 12 tímum
(Framhald á 8. eíöu
fremur harðgerður og vaxtar-
svæði hans mikið Terunninn vex
niður við sjó, en lika í allt aö'
2500 m hæð. Hann .er ræktaður
allt noröur á 42. breitídargráðu
(-t. d. í Georgíu liinni rússnesku,
heimkynni Stalins sáluga) og
suður um 27. breiddargráðu i
Argentínu og Chile. Er fjariægð-
in milli norður- og suðurtak-
xnarka teræktarinnar þannig um
7650 km!
Forn-Kínverjar drukku te sér
til heilsubótar. Siðar komust þeir
upp á lagið með að meðhöndla
teblöðin á réttan hátt svo að
teið varð bragðgóður og ilmandi
drykkur — drukkinn til hress-
ingar og ánægju. Þegar á 8. öld,
þ. e. fyrir íslandsbyggð, var te
ox’ðin mikil verzlunarvara í Kína.
Á landnámsöldinni var kín-
vei’sku terunnafræi sáð í Japan
og þar varð teið snemma þjóðar-
drykkur. — Talið er aö Hollend-
ingar hafi flutt te til Evrópu ár-
ið 1610. Nú er drukkið meira af
te í veröldinni en nokkrum öðr-
um drykk. Fram undir miðja 19.
öld kom mestallt te frá Kína. En
laust fyi’ir 1830 var farið að
rækta Assam térunna í Indlandi
og fleiri löndum við Indlandshaf.
Nú er geysimikið af tei flutt út
frá Norður-Indlandi og Seylon.
Fyrrum var Ceylon frægt kaffi-
íækíarlnnd. En laust fyrir 1370
kom skæð sýki í kaffitrén og
eyöilagöi þau. Réðst ekki viö
neitt og.tóku menn þá ao rækta
te í staðinn. Terunninn cr aðal-
lega ræktaður á stöllum i fjalla-
hliðum, því að telaufiö þaðan
vérður ilmmeira og betra en af
hinuin hraðváxta láglendisrunn-
um. Fjallágróðurinn er kjarn-
mikill viðar en á íslandi!
Java er þriðja mesta tefram-
leieslulandið Austur-Afríka er
yngsta teræktarlandið. Te er og
rxektað i Brazilíu, Tyrklandi,
Siam o. fl. löndum, auk lxinna
fyri’nefndu. Terunnarnir þurfa
nákvæma hirðingu. Farið er að
tína af þeim blöð þriggja ára
gömlum, en fullum krafti ná
runnarnir 7—8 ára. Oft eru lauf-
in tind hvern 7,—10. dag um
vaxtartímann (á Ceylon allt ár-
ið). Yenjulega eru tind tvö yztu
blöðin og einn blaöknappur á
hverjum kvisti. — Þaö gefur
'oezta teið. Gömul talöð eru gróf-
ari og verri. Framleitt er aðal-
lega svart te og grænt te. —
gerjast, þ. e. hvatar (Enzym)
valda því að telaufasafinn tekur
í sig rnikið súrefni úr loftinu.
Laufiö skiptir nú lit og verður
eirrautt og loks dökkbrúnt. Við
þetta fær telaufiö lika llm sinn.
Að lokum er laufið loftþurrkað í
öfnum og flokkað í stórblaðað
te (leáf tea) og smátt (broken)
te. —
í tei er ekki teljandi næring.
Áður var taliö allmildð af sút-
unarsýrum í telaufi, en það hafa
reynst vera önnur efni (te-kat-
erkiner). Hin hressandi áhrif
tesins orsakast, auk ilmsins og
bragðefnanna, aðallega af koff-
feini sem í því er. Á telaufið er,
eins og kunnugt er, helt sjóðandi
vatni ög sjóðheitt teið látið
,;trekkja“ í 5 mínútur. Talið er
að 1 kg af telaufi nægi í 400—500
bolla af góðu sterku tei. (í sum-
um löndum er tefölsun illræmd;
þ. e. tetegundum er blandaö sam
an og jafnvel öðrum jurtateg-
undum blandað í telaufið.)
Hér i álfu eru Englendingar og
Rússar sérlega miklir tedrykkju-
menn. Stjórnmálamaðurinn
Gladstone sagði: „Ef þér er kalt
vei’mir teið þig. Sé þér of heitt,
kælir það þig. Ef þú ert dapur og
niðurdreginn mun teiö hressa
og f jörga þig, og sértu æstur mun
það róa þig.“
Svo mælti „Glaði-Steini“ og
undanfarið hefur fólk horft á
„Tehús ágústmánans" og séð hve
mikill þáttur tedrykkjan er í
þjóölífi Austurlandabúa. Já, og
sýð.ur ekki tevatniö æði oft á
,,samóvarnum“ í rússneskum
sögum?
íslendingar hafa frá fornu fari
drukkiö eyði eöa „te“ af ýmsum
innlendum jurtum, löngu áður
en lauf terunnans var hér þekkt.
Fjallagrasate var drukkið til
heilsutaótar viö kvefi, hálskvill-
um o. fl. Brúöbergste sömuleiðis,
en einnig sem daglegur drykk-
ur, enda er þaö bragðgott og ilm-
andi. Brúöbergið (blóðbergið)
var til forna helgað Freyju og
hefur e. t. v. verið brúöardrykk-
ur, (sbr. nafnið brúðberg, sem
enn er algengt í Eyjafirði og
víðar). Te er einnig drukkið af
vallhumli, ljónslöpp, silfurmuru,
gulmöru o. fl. jurtum. Voru ýms-
ar slíkar te- og lækningajurtir
helgaðar Freyiu í heiönum sið,
en sumar siðan gefnar Maríu
mey, er kristni kom á Noi’ður-
lönd.