Tíminn - 08.01.1958, Blaðsíða 7

7
T f MIN N, miðvikudaginn 8. .ianúar 1958.
Skáldin, sem orfu alda-
mótaljóSin hafa sjálfsagt
ekki þóti spámannleg af
samtíðarfólkinu, þegar þau
sáu í anda knör og vagna
knúSa krafti sem vannst úr
fossa íandsins skrúða og ótal
margt annað, sem ekki var
síður draumsjónum háð. En
nú er margt af þessu orðið
að veruleika og sitthvað
fleira, sem engum hafði dott-
ið s fiug um síðustu aídamóf.
Öldrn hb’fir á 1 .landi, ekki rlð-
ur og í íi4:.rum.íil?:."uin frekar sn
annars staðar á VeaturíSndutm,
orðið öld: fliiRná mi'- ’-a hamskipta
í lí'fi •þj’Q>ða'(íg;,ein£'ta,Minlga. Það er
ekkl láust’ .við að ungt fóCk, sem
hugsar, ofundi' slundum „gömlu
meimfn-a“, sem nú eru að ljúka
löngu tsg'! átháfnasömu daglsverkL
vegna að peir hafa horft á
hið mikla úndur' gerast, eða öllu
heldur tátið 'pað gerast með at-
höfrtam, úhuga cg löngum. vinnu-
dögum. '
létu undrið éerast
Á íslandi, þár sem
stytsd er til útlanda.
Á Atrstfjörðum hefir athafna-
sagan \-tð;i ' gerzt með nokkuð,
öðrum haetfi ’en víða annars stað-l
minningar, er þá voru rifjaðar
upp. fara hcr á aftir í •þeirri von
að þær mættu verða e;nhverjuni
tll fróðleiks og skeir.en‘.unar:
ar. Nífltegð1 fjarðanna við önnuir |>á var byggð í Hellisfirði.
Snemma í uppvextinum fór Magn-
ús að hafa kynni af sjósókn, og
„gutlaði þá eitíhvað á vorin“, eins
og hann kemst sj'álfur að orði, en
hugsaði um féð í landi, smaiaði
og sinnti fráfærum.
lönd, Fameyjar og Noreg, hefir
orðið þess valdandi, að þar gætti
á árunum fyrir og eftir aldamótin
áhrifa frá .nýrri tækni með öðrum
þjóðiTm. í nokkrum til'Mlum stóðu
Ú'tiundingar þaj.beint að umfan".s-
íniklum athhfnum á sviði veiði-
skapur cg úrvmnslu afla. Er þar
merkdeg saga, að miklu ley-ti enn-
þ‘á óskdáð,, og því n-okkairs virði
að halda siíiou efni til haga.
Þeim mcnnum ferr nú óðum
fækkandi,1 se,m tóku þátt í athafna-
lífi 'á áTatugunum i'yrir aldamótin.
Einn þe-irra, frægur sjósó'knari cg
du'gnp'ðarimaður á Norðfirði, verð-
ur éttræður á þe.ssu ári. Hann
heitir Magir.ús Iíávarðsson, fædd-
ur í Heiiiofirði, en fluttist ungar
til Ncrðfjarðar cg ól'st þar upp.
Hann hefir oröið sjónarvottur að
því, 'hveniigl hyggð varð fyrzt tl
í Ncskauprtað cg síðan hvernvg.
lítið verzlunar-cg fivkimannaþorp
hefir vaxið og orðið að einum
myndarlegasta kaupotað 'landsins.
Kvöld eitl, þe.gar kyrrt var veð-
ur við í'jörðinn, lá leiðin á f'und
hius gamla sjósóknara. Sumar þæir
Við Helli fjörð, þar srm Magnún
fædd’ t, var áður fyrr talsverð
byggð. Svo hóf'U Norðmenn þaðan
hvat/eiðar cg hvalvinn ’a. „Gamli
Bu'I“ gerði þaðan út tvo hvalveiði-
báta þar til hva’urinn var friðað-
ur i’rn 1910. Fyirsi'U ár hvalveið-
anna þurfti ekki langt að f.ara eft-
ir hcnum, en dða't voru veiðarn-
ar orðnar nokikuð laogiébtar. Hval
urirn koriun cg bræddur, en
mjölvinnsla var engin þas*. Mikil
atvir’.na var við hvalvinnsluna og
veið-’-. en ekki' hafði nsma einn
Nor&maður vetursetu í hvalveiði-
stöðinm til þess að gæta hennar,
enria að sj'Cfsögðu ekki vei'tt að
vetrinum. Þetta voru ekki einu
hvaivelð’ döðvarnar á Au-.turlandi
um aldamótin. Tvær miklu stærri
stöðvcr voroi á Mjóafirði, þar sem
Ellefsen hafði stundum um 7 bá'ta
vnð veiðarnar, en annar nomkur
hvalfangari gerði þaðau út fjóra
báta.
Urgur ’flutliot Mag.nús eftir and-
lát föð'ur síns ti'l Norðifjarðar cg
ólst þar upp í sveit, enda enginn
kaup-tuður þá ti'l við Norðíjöro.
Færeyingar fjölmennir á
Norðfirði
Útgerð frá Norðfirði er gömul
og á síðustu tugum nítiándu aldar
fóru Færeyingar þangað til sjó-
sóknar að sumarlagi. Um lang
árabil komu þeir á bátum sínur
á hverju vori. Þeir komu með ke
og grindaspik cg gerðu út svo a"
segja úr hverri vör við fjörðini
upp á hlut. Venjulega reru þei
aðeins rétt út í fjarðarmynnið o:
öfluðu vel. Var oft gaman að kyni
ast verbúðalífi Færeyinganna í'
björtum vorkvöldum og að sjálf
sögðu urðu þarna mi'kil cg varan
leg kynni milli frændþjóðanna
Venjulega komu söniu mennirnr
ár eftir ár til sjóróðranna’ frá Fær
eyjum og dæmi voru til þess af
þeir tækju sér að lokum fasta bú
setu hér.
Færeyingarnh- leigöu oftast ver
búðir eða fengu leigt í húsum hj'
fólki. Var stundum orðið þröng
í litlu bæjunum við Norðfjörð,
þegar komnar voru tvær eða þrjás
færeys'kar skipshafnir til viðbótar
við heimafólk.
Hús Friðriks Jóhannssonar, fyrsta kaupfélagsstjórans, byggt um 1890.
Grjótveggir hlaönir af Elísi Eiríkssyni.
Færeyingarnir sáu sór sjá'lfi'r
fyrir kosti. Var það oft þeirrs
fyista verfc, er komið var úr sjó-
ferð, að einn þeirra fór að sjóða
f.sk, en síðan settist allur hópur-
■nn í kringum stórt trog og matað-
ist.
Fjrir aldamótin fóru Færeying-
ir að' koma með skútur, sem þeir
étu liggja á firðinum og reru all-
r frá skútunum á daginn, nema
kipstjórinn og matsveinn. Dag
únn um haustið gerði aftakaveð-
ir mikið og munaði þá litlu að illa
ærr. En skipstjóri á skútunni var
larður sjómaður og tókst honum
ð forða skipi og áhöfn frá háska.
Það mun hafa verið á árunum
íilli 1880—1890, sem Færeying-
irnir fóru að koma í sfórum hóp-
im til sumarróðra á Auistfjörðum.
. 'arð það upphaf mikMla kynna og
ináttu, sem i nokkrum tilfelilum
itend'ur enn. Meðal Jiinna fær-
-■ysku sjómanna, sem þá kcmu til
Vustf.iarða, var kóngabóndinn í
Færeyjum. Hann giftist þá stúlku
ár Reyðarfirði, og’ ekki var hann
eini Færeyingurinn, sem só-tti sér
konu til íslands á þei'm árum.
Nú er þessari íslandsútgerð
Færeyinga að sjálfsögðú ’hætt fyr-
ir löngu en lengi hugsuðu Færey-
ingar oft til íslandsróðra á sumr-
uni. Eru ekki imörg ár síðan Fær-
eyingur fcom á tril'lu sinni frá Fær-|
eyjum til Norðfjarðar og ætlaði að
fara að stunda róðra, eins og í
gamla daga. En nú voru ný iög í
landi og ísland og Færeyjar orðið
si’tt stórveidið hvort. Þess vegna
þurfti mikið vafebur cg mörg leyfi
til þess að Færeyingurinn fengi
að stunda sjó við ísland sumar-
langt. Hann varð því að fara heim
aftur með trilkina sína.
Sjávarþorp myndast í Nesi.
Frá fornu fari voru Nausta-
hvammur, Þiljuvellir, Bakki, Ekra
og Nes jarðir við norðanverðan
Norðfjörð, en er á leið á síðustu
öld höfðu nokkrir tómthúsmenn
selzt þur að, enda styttra að sækja
Þetta ár og einfcum næsfll
bættust margir bátar í flotann’,
flestir 4—6 lestir. Tók nú atvinnu-
líf _að aukast hröðum skrefum.
A þessum árum voru talsverðir
vöruflutningar milli Eskifjarðar
cg Norðfjarðar og voru t'l þe'rra
flutninga notaðar mest segl.-'kútur,
10—20 smálesta. Sagði Magnús
mér sögu frá þeirri útgerð, sem
honum er minnisstæð.
Það var á árunum rétt fyrir
1890, að ein af þessuim seglskú'um
kom frá verzliuninni á Eskifirði
með vörur til vöruskipta á Ncrð-
fjörð. Meðan sfcútan var við iand
gerði ofsarok og rak skipið á iand
og brotnaði. Brakið var selt á
minniisstæðu uppboði, en akkeris-
Ræti við Magnús HávarSsson rnn
„Gamla tímaa við Norðf jörð
á mið frá utanverðum firði en <
innan frá fjarðarbotni. Sumir tómt’
húsmennirnir höfðu nokkrar gras-
nytjar, en fengu megin lifsbjörg:
úr s.ió. Ef'tir 1890 tók fóikinu að
fjölga og um E'Idamiót var komið
dálítið sjávarþorp að Nesi.
Marg'r yngri menn hófu útgerð
um þecsár mundir. Þá var Magnús
sögumaður okkar tekinn að sin.na
sjósókninni fyrir alvcru. Ilóf hann
hana fy.rir aldamótin og varð far-
maður aldamótaárið. Árið 1901
fengu þerr Magnús og Jón, er áð-
ur var nefndur, sér nýjan bát, lít-
ið átta manna far. Var hann naín-
laus í fyrstu, en síðar, er lög komu
um skrásetningiu skipa, var honnm
gefið nafnið „Tröllið“, liklega af
Einari Jónssyni hreppstjóra., en
nal'nið bendir til, að allmikið skip
hafi farkost'ur þcssi þótt í þá tíð.
Hann þætti þó ekki trcl'kttegur á
sjó nú frá Neskaupstað við hlið
stærsta togara íslendi'nga, Gerpis,
en tímarnir breyta'st.
Vélbátar konia til sögunnar.
Fyrsti vélb'át-urinn kom 1905. Sá
bát'ur kom frá Danmörfcu með
skipi til Eskifjarðar. Var hann um
4 le<=tir. hafðí R ba. véí og fékk
vindan ihefir til skamms tfma leg-
ið í fjörunni í Neskaup itað.
Saga verzlunar í Norð'firui er
annars löng og viðburðarí'k. Magn-
ús Há'varðsson tók virkan þátt í
stofnun og starfsemi samvinnufé-
lags ur.n vérzlun og áður en lanigt
leið í þróunarsög.u kaupstaðárins,
komst fast form á samvinnuverzl-
un, sem var upphafið að-himún
myndarlega Starfi kaupfélagsing-
Fram, sem nú rekur verzlun og
mikilvægan atvinniurekstur á Norð
firði. En upphafið að öllu þessu
var í smáum stíl og samvinnu-
verzlunin byrjaði með pöntunar-
félagsfyrirkomulagi.
En undanlegt þótti mörgum
hinna nýju kaupstaðarbúa lífið á
mölinni fvrst í stað, og breyting-
in niikil að hætta að mestu af-
skiptum af landbúiiaði og stunda
eingöngu sjó og landvinnu í sam-
bandi við fisk og verzlun. Margir
söknuðu samskiptanna við dýr og
gróður og varð þessi breýtkig
skáldunum að sjálfsögðu yrkisefni.
Eitt lýsti tilverunni svona:
Þungt er að lifa í þröngum haga,
bar sem engin lilja grær. .
Hús Þorkels Jónssonar, Færeylngs. VIS gafl hússins stóð skúr sem Þór-
kell nefndi Ráðagerði.
nafnið Fram. Bátnum var siglt. til
Norðfjarðar og söfnuðust sjómenn
saman á bryggju, er báturinn tók
land. Má nærri geta að nienn virtu
hinn nýstárlega grip fyrir sér með
mikilli forvitni og lotningu. Eng-
in segl, engin ár fcnúin sigggróinni
hönd. Nú virtiat hinn forni draum
ur sæfaranna urn blíðan byr hvert
sem siglt var, liafa rætzt. Menn
fundu andblæ nýs tíma í olíu-
brælu og lieyrðu gný komandi
verktækni í höktandi mótorslögum
þessarar litlu vélar. Magnús og
fleiri sjómenn stukku um borð og
reynsluför var farrn um íjörðinn.
Þar úti damlaði Jón Bassason á
skektu sinni og iagði upp árar
fullur virðingar fyrir tækni nýja
timans. En er Jón sá, að hraði vél-
bátsins var ekki blöskrunarlega
mikill, deif hanu áruni í og hóf
kappróður við afsprengi tækninn-
ar og vann fræknan sigur.
Lífið er eins og lygasaga,
litilsvirði og engum kær.
Síðar var gerð bragabót og ort:
Gott er að lifa í græn.um högum,
guðs og manna hafa írið,
og eyða sínum ævidögum
innan um blessað kv-enfólkið.
Nú er löngu hætt að yrkja þann-
ig í Neskaupstnð, en víi-t eru hinir
„grænu hagarni>r“ þar enn þá til.
Frá þeim verður ekki sagt í stuttri
frásögn af skemmtilegri kvöld-
stund með Maignúsi Há'varðssyni,
sem séð hefir margar bárúr rísa,
haft heppnina jafnan með guði í
stafni. Hann hefir alltaf náð landi
og sá endir orðið á margri. erfiðri
isjóferð á langri ævi við brini-
ótta strönd.
— gþ.