Tíminn - 10.01.1958, Síða 5

f í M1N N, föstudaginn 10. janúar 1958.
Á VlÐ 0G DREIF
MÁLGAGN S. U. F.
Ritsfjóri: Áskell Eirtarssen
Áhrif gjörbreyttrar
hernaíartækni á
varnarmálin
Nú er risin upp öld geimfara.
Gamall draurnur mannsins um
íerðalög utan hnattarins hefir
orðið að veruleika, en boðið heim
nýjum ógnum, ægilegri þeim er
óður voru ú valdi mannkynsins.
Hieimurinn stendur í dag varnar-
3aus gegn langdrægum flugskeyt-
um ibúnum gereyðandi kjarnorku-
Bprengjum. Ógnir sýklahernaðar
og eiturgashættan frá fyrri heims-
styrjöid, sem að vísu var aldrei
beitt, hverfa algjörlega í skugg-
lan af eyðingarmöguleikum vetnis-
ins. Hernaðartækni heimsstyrjald-
arinnar síðari er að verða í megin-
dráittum úrelt. Ný hernaðartækni,
getur með nokkrum mislögð-
handtökuim gereytt lífinu á
jörðinni. Enginn staður á jarðríki
heimskauta á miUi er óhultur fyrir
gereyðingarmætti vetnissprengja
og fíugskeyta. Nú er í uppsiglingu
nýtt djöfutótt kapphlaup um gerð
flugskeyta og geimfara, sem er
enn trylltara en hrunadansinn um
kjarnorkusprengjuna. En um skeið'
er sýnt a'ð Rússar munu hafa for-
skot framyfir Atlantshafsþjóðirnar.
Má vera kapphlaupið leiti jafn-
vægis eins og baráttan um kjarn-
orkuna milli austurs og vesturs.
Hittt er jafnijóst, ef ekki tekst að
bera klæði á vopnin og knýja stór-
véldin tii samninga getur farið svo,
að hatursloginn komizt í tundrið
og tilvera heimsbyggðarinnar
hlakti á skari. Vitundin um þess-
ar staðreyndir setur mjög svip á
utanríkisstefnu fjölmargra þjóða,
Eem og sannaðist á ráðherrafundi
Atlantshafsbandalagsins. Almenn-
ángsálitið á Vesturlöndum krefst
þess að gengið sé úr skugga um
hvort afvopnunartal Rússa sé af
heiiindum mælt. Sennilegt er að
nú í ár verði gerð tilraun til þess
iað jafma ágreininginn milli Rússa
og Bandarikjanna í afvopnunar-
mátunum. Náist jákvæður árang-
ur, mun hann marka djúp spor á
gang heimsmálanna. Fari svo að
Genfarandinn frá 1955 ríki yfir
vötnunum eftir væntanlegan stór-
veidafund hljóta íslendingar að
hverfa á ný að framkvæmd varn-
larmálasamþykktar Alþingis frá 29.
marz 1956. Sú samþykkt var beinn
óvöxtur Genfarandans. Hins vegar
er bezt að gera sér Ijóst strax, að
heimatilbúin áróðurspatent í varn-
armálunum duga ekki ein, ef skil-
yrði í alþjóðamálum eru neikvæð
t.d. viðhorfið eftir TJngverjalands-
nppreisnina í fyrra. Það er ósk
megiriþorra þjóðarinnar að erlent
Varnarlið dVelji ékki í landinu á
friðartímum, Þó hefir Sjálfstæðis-
fio’kknum tekizt að ginna nokkurn
hluta kjósenda til þess að trúa
þeirri staðhæfingu að brotlför
varnarliðsins þýddi atvinnuleysi og
bágindi fyrir þjóðarbúið. Þessi
Btaðhæfing er gufuð upp og sést
það bezt, ef áhrif varnarliðsfram-
kvæmdamia á efnahagslífið eru
rakin. Á meiktardögum Bjarna
Benediktssonar störfuðu um þrjú
þúeund manns á vegum varnarliðs-
ins, en nú um sjö hundruð. Þrátt
fyrir þennan samdrátt bólar ekki
á atvinnuleysi og flytja þarf inn
orlent vinnuafl í miklum mæli.
Sé tekin hliðsjón af aflabresti á
þorsk- og síldarvertíðum á síðasta
ári er gjaldeyrisafkoman ekki lak-
ari en á mektardögum Bjarna
Benediktssonar. Framleiðsla þjóð-
arinnar hefir vaxið hröðum skref
um, framleiðslugeta sjávarútvegs-
inis fullnýtt, og fylit í skarðið fyrir
þverrandi varnarliðstekjur. Varn-
armáladraugur íhaldsins er ekki
icngiir megnugur til þcss að ginna
hjósendur í krossför Bjarna Ben.
undir ránfuglsmerkinu. Sú spurn- vegsins eru í höfuðdráttum ívenns
ing hlýtur að vakna, hvort forsend-, konar, óheilbrigðoir rekstrargrund-
ur fyrir dvöl varnarliðsins séu ; VöIIur vegna rangrar gengisskrán-
ekki failnar í burtu með nýrri. ingar og aflabrestur. Á síðasta ári
og breyttri hernaðartækni. Þeirri ‘ brugðust aðalvertíðirnar að veru-
stefnu vex víða fylgi að draga úr ■ legu íeyti. Síldveiðin norðan lands
varnarstöðvum. Flestar þjóðir • hefir brugðizt í áraraffir, en þorsk-
Vestur-Evrópu munu ekki koma afli á bátamiðum hefir farið minnk
upp stöðvum fyrir langdræg andi á ný eftir landhelgisstækk-
skeyti eða birgðum af kjarnorku-1 unina 1951. Skýringin er nærtæk,
sprengjur vegna þess að þær bjóða (ofveiði vegna ágangs togara, þrátt
hættunni heim. Hins vegar geti fyrir íriðun hrygningarstöðvanna
Rússar og Bandaríkjamenn skipzt í Faxaflóa og Breiðafirði með
á langdrægum skeytum án milli-1 stækkun landhelginnar 1951. Með
stöðva í öðrum löndum. Gildi fullkommim fisksjám tekst togur-
dreifðra varnarstöðva er mjög umim að hremma fiskgöngurnar á
dregið í efa af mörgum hernaðar- leið beirra inn ó grunnmiðin. Báta-
fræðingum og fara máske ekki að mið Austfirðinga og Vestfirðinga
svara kostnaði hernaðarlega séð. lentu utan friðunarsvæðisins 1951
Fækkun erlendra varnarstöðva og og mega beita ördauð. Landhelgis-
myndfun hlutlausra belta er einn j stækkunin frá 1951 er allskostar
áfanginn í_ afvopnunarmálunum. J órióg .vörn gegn erlendri rányrkju
Upr •>* ■“l!í aðalauðlindir þjóðarinnar. ís-
liendingar kreíjast réttar síns
í landi, sem þeir einir hafa
nnmið frá öndverðn og einir eiga
réttt til gæða þess. Fiskimiðin
skipta íslendinga j.afnmiklu og
Þjóðverjá Ruhr og Pólverja Slesíu.
Eigi þjóðin að geta vænzt mann-
und'an í alþjóðamálum. Gætum sæmandi lífskjara sem fiskveiða-
þess að svo samanslungin eru ör- 'W11® verður hún- að Iöghelga sér,
lög okkar hringrás heimsviðhurð- landsnytjarnar umhverfis landið.
anna, að ókyrrð á Norður-Atlar.ts-' Landgrunnið er Mfsrými ís- (
hafi gerir ísland í einu vetíangi, lcndinga á hafinu. Löghelgun þess
að miðdepli átakanna og sama hátt verður lekid fram til sigurs í fyll-
eru örlög Þjóðverja og Pólverja. ’n°u fímans. Það er fullkomlega
Hér verða íslendingar að vera vel
á verði, sæta lags til þess að binda
enda á hvimleiða dvöl erlends
varnariliðs, sem er vonandi skaanmt
Fyrri hluíi
! miikJlI kostnaðarliður, sem að vem
legu leyti stafar af tilviljunar-
kenndri staðsetningu fiskivirinkftti
! stöðvanna. Þannig hagar til í
Keflavíik að þar eru starfandi sjq
írystihús, en ekkert þeirra vi«
■ upps'kipunarbr5.ggjur og í Hafnar-i
’firSi eru flesf frystihúsin staðsétti
íyrir ofan bæinn. Surns staðar hef-
, ir veri'ð komið miklum frystihús-
urn og togarar ger'ðir út, þótt eng-
! inn grundvöllur sé fyrir slíkán
irckistur. Uppbygging dreifbýlisins
! verður að haga eftir áætlun, sem
ibyggíst á því a'ð hagnýta fjár-
; m'agnið sem bezt. Meta verður skiÞ
!yrði og aðstæður á hverjum stað
! og gera áætkun um hvaða tegund
]ar.d:sins og benda þær á mögu- átvinniureksfrar hentar bezt. Segj-
leika til ýmiskonar efnaiðnaðar. um s,em dæjni, að rannsakað yrðí
Líkíegt er að rannsóknarstaríið hvax í dreifbýlinu mesíir mögu-
verði auCsið til muna og einbeint jeiikar séu í'yrir sótriðju og sá
meir að staðbundnum verkefnum. landshluti skipulagður með það
Þáu verkefni sem biðu lausnar fyrír augum. Lögð verði áherzla
vegna nýtingar orirulindanna erj « togaraútgerð í þeim landshlutum,
þjóðinni óstuddri ofviða ao leysa.' er ,bezt liggja við helztu togara-
Nauðsyniegt er að giera sér grein j miðunum. Reynt verði í fyrstu að
fyrir á hvern hátt er hægt að leggja h'öfuðáhferzlu á fáa kaup-
tryggja. til þeiira erlent fjármagn
og hvernig eigi að haga samiskipt-
um við erient eirikafjármagn.
Reynsla annarra þjóða í þessum
efnum er tvíbent og af henni má
eflaust margt læra, bæði til eftir-
breytni og víti fil að forðast. Frið-
samleg hagnýting kjarnorkunnar
og stórielldar virkjanir í vanyrktu
löndunum minna á að ekki er til
s.etunnar boðið, svo að við náum
staði og tryggja framleiðslugrund-
völl þeirra. Rafvæðing dreifbýlls-
ins skapar möguleika til mun
fjölbreyttari neyzluiðnaðar í dreif-
býflinu en áður. Það er fyllilega
timabært að forráðamenn bæja-
og þorpa rannsaki þessa möguleika
og finni ráð til að stofnsetja iðn-
íyrirtæki og skapa þeim það góð
starísskilyrði, að framleiðsla
þeirra væri samkeppnisfær á höf-
strætisvagninum. Þjóðm verður að ,uSborgarmarkaðimnri. At.bugandi
samtvinnuð valdaátökum stórveld-
anna á meginlandinu. Öllum þjóð
um þessum er það sameiginlegt,
að erlendar varnarstöðvar í landi
þeirra er ekki einkamál þjóðanna,
sem byggja þau.
Lífsrými þjóíiarmnar —
siækkun landhelginnar
Örðug afkoma sjávarútvegsins er
helzta vandamál efnahagslífsins.
Mörgum hnútum hefir verið kastað
að útvegnum og oftast af þeim,
sem hafa sitt af gjaldeyrinum er
útvegurinn aflar, en hafa sitt
þó á þurru. Þeirri þjóðlygi er
háldið á lofti, að útvegurinn sé
ómagi á þjóðinni og sé snikjudýr
á atvinnugreinum eins og verzlun,
iðwaði og annarri milliliðastarí-
semi. Séu málin krufin til mergj-
ar sézt að afkoma þjóðarbúsins
hvílir í aðalatriðum á tekjuöflun
sjávarútvegsins. Hyrfi tekjuöflun
hans fyrir þjóðarbúið, væri ekki
hægt að lifa menningarlífi í land-
inu. Lífskjörin skapast í aðalatrið-
um af viðskiptakjörum þjóðarinn-
ar, sem gjaldeyrisöflunin er hald-
bezta mælistikan ó. Það er ekki
alíslenzkt fyrirbrigði að undir-
stöðuatvinnuvegir þjóða biii við
skarðan Mut í skiptingu þjóðar-
teknanna. Vandamál kolaiðnaðar-
ins brezka eftir síðari heimsstyrj-
tímabært að gera þetta að kröfu
þjóðarinnar. Tólf mílna landhelgin |
er næsti áfangi í sjólfstæðisbarátt-1
unni á bafinu, sem sennilega er
skamont undan.
Ríkisstjórnin undi.rbýr nú á&varð
anir sínar með hliðsjón af alþjóða-1
ráðstefnu uai landhelgismál, sem j
hafldin verður í Róm á þessu ári. j
Ekki er að efa að tól'f mílna larid-
helgin- mun gerbreyta hag báta-
útvegsins til bóta og gera mögu-
Iegt að hefja þennan atvinnuveg
til fyrri ve-gs á Vestíjörðum og j
Austíjörðum. Vor.andi er framund j
an nýtt blómiaskeði sjávarútvegs- j
ins, som laði til hans á ný harð- j
gerðasta og dugmesta fólkið. Hvað
þjóðinni ávinnst í landhelgisnrál-
jnu sker úr um það.
Nýr undirstö'Su-
aivmnuvegur
Þriðja aflið í atvinnuskiptirigu
þjóðarinnar, iðnaðurinn, gerist að-
sópsmeiri með hverju árinu. Hin
mikla ónotaða orka land’sins í fall
vötninn og á jarðhitasvæðum vek-
ur rökstuddar vonir um að ísland
geti iðnvæðzt. Enn sem komið er
•hefir skamint miðað í þá átt að
beizla orkuna, enda verkefnið of-
viða þjóðinni án erlendrar aðstoð-
ar. Þessi mál eru nú komin upp á
öldina er nærtækt dæmi og hefir' diskinn og forráðamenn þjóðarinn-
verði örðugt vandamál brezkra jar þreifa á þeirri staðreynd að
stjórnmálamanna. Saman fór þverr . landbúnaður og sjávarútvegur eru
andi nániur, úreltar vinnsluað- um of einhæfir og misgjöfulir,
ferðir, skortur kolanámumanna og! ti'I þess að tryggja þjóðinni þau
hallarekstur. Bretum kom ekki til; lífsskilyrði, er hún kýs sér. Ein
hugar að nefna þann atvinnuveg misheppnuð verííð og Iangur rosi
1 er mestan þátt hefir átt í upp- j á togaramiðunum getur stefnt af-
'gangi Bretlands, sem iðnaðarveldis, j komu þjóðarbúsins í tvísýnu. Á
ómaga á þjóðinni. Þeir lögðu alltisvo veikum þræði er afkoma þjóð-
kapp á að endurreisa kolaiðnaðinn j arinn.ar raunverulega. Hins vegar
til fyrri vegs o,g það hefir tekizt. j bindur þjóðin sig við jöfn lífskjör,
| Ástand sjávarútvegsins erjsem eru oftast í engu samræmi
þyngra á metunum í þjóðarbúskap j við bylgjurnar í afkomu burðarat-
íslendinga en vandamál kolaiðn-' vinnuveganna. Hér er um tvo
aðarins var Bretum. En fordæmi kosti að velja, að láta lífskjörin
og viðbrögð Breta, þegar undir- stíga tröppuganginn með afkomu
stöðuatvinnuvegur þjóðarinnar átti burðaratvinnuveganna eða koma
í 'hlut er lærdómsríkur. Það sann-' upp frarnleiðslugreinum til gjal'd-
'ar okkur að þjóð sem vanrækir eyrisöflunar, sem búa við sveiflu-
skyldurnar við grundvallaratvinnu minni afkomu og gfeta tryggt jafn-
vegi sína stefnir í voða. Atvinnu- ari. lífskjör. Hagnýting orkulind-
taka áhættunni, sem fylgir erlendu
einlkáfjónmagni. Hér er raikið í
húfi um framtíðarmöguleika þjóð-
arinnar. Þegar er risin upp mynd-
arleg'iir iðnaður í mörgum grein-
um, sem tekur við fólksfjölgun-
inni að verulegu leyti. Sunvar grein
ar væru samkeppnisfærar erlendis,
ef þær nytu fyrirgreiðslu á borð
v.ði útveginn. Tvimælalaust á að
hlú að iðnaðinum, t.d. mfeð því að
tryggja honum aögang að hag-
kværnum swtfnlániuim.
Skipuíeg uppbygging
dreifbýlisins
Stórum .fjárfúlgum er varið ár-
lcga til uppbyggingar atvinnutæfkja
í dreiFoýlinu. f landbúnað'inum
hefir átt sér stað á undaníörnum
árum byltinig, eem dregið hefir
til sín mikla fjárfestingu. Land-
búnaðarframleiðslan hefir náð
nýju hámarki og blasa við í fyrsía-
sinn í nxörg ár markaðserfiðleik-
ar, sem sennitega fara vaxandi.
Þetta viðhorf leiðir til þess, að
nauðsynlegt verður að endurskoða
framleiðsluhætti landbúnaðarins
og sérhæfa framleiðsluna eftir
markaðsskilyrðum. Landbúnaðar-
héruðin, sem eru fjær aðalmark-
aðssvæðinu, húa við skarðan hlut
í afurðaverði. Þetta keniur greini-
lega i Ijós í reikningum mjólkur-
búanna norðanlands og útborgunar-
verð á sláturafurðum sumra kaup-
félaganna auistanlands. Sú lelð að
jaína metin með aukaniðurgreiðsl
um á sér þröng takmörk. Niður-
greiðslur á landbúnaðarafurðum
er í eðli sínu neyzlustyrkur en ekki
framleiðslusíyrkur og því óháður
h'var varan er framleidd, enda
bundin við sölu. Heimamarkaður
landbúnaðarhéraðanna utan
ReykjavikursvæðiSins er of þröng-
ur og kaupgeta fólks í kaupstöð-
uni og sjávarþorpum í dreifbýlinu
mun minni. Efling bæjanna í dreif
býlinu er þýðingarmikill liður í
markaðsmálum landbúnaðarins.
Hór er komið að öðrum meginlið
í uppíbyggirngiu dreifbýlisins. Nú er
farið að gefa meiri gaum en áð-
ur, þótt ekki nógu ákveðinnar
meginstefnu gæti í þeim málum.
Stjórnarvöldinnim berast háværar
óskir frá hverjum kaupstaðnum
af öðrum um stórvirk atvinnutæki,
sem ganga jaínvel svo langt að
ekki er hagisað svo langt fram í
tímann að nokkrar lfkur séu fyrir
því að nægilegt hráefni verði fyrir
hendi eða önnur skilyrði séu hag-
stæð. Hér fara oft saman sveita-
rígur og pólitískt ofurkapp. Ríkis-
stjórn og lánsstofnunum er nauð-
ugur einn kostur að láta að ósk-
um sem flestra, án þess að allar
aðstæður séu rannsakaðar nægi-
vegur sem er undirstaða lifskjara
þjóðarinnar getur ekki verið ó-
magi á henni. Þannig öfugmæli í
efnahagsmálum vorum er þjóðinni
hættulegt. Orsakir örðugleika út-
anna til stóriðju mun skapa þjóð-
inni tryggari efnahagslega kjöl
festu, seni væri öruggur kjara-
grundvöllur. Fjölþættar rannsókn-
ir haía farið fram á orkulindum
er hvort sveitarstjórnir ætfu ekki
að tatlra upp sérstaka skattapólitík,
t. d. í formi ú'tssvarsfrelsis um ára-
bil til nýrra iðnfyrirtækja. Einnig
væru önnur ráð athugandi í formi
ýmissrar aðsíöðu, sem hverju iðn-
fyrirtæki er peningavirði. Segjum
þýðingu fyrirtækis sem greiddi t.d.
250 þús. í vinnulaun fyrir þúsund
manna bæ. Mundi það gefa bæjar-
félaginu miklar tekjur í aukinni
velfu. Mjög I'íklegt er, að með
þessu móti sé hægt að auka veru-
lega atvinnumöguleika viðsvegar í
dreiíhýlinu. Samgöngur eru stór
liSur i hagbúskap dreifbýlisins.
Vegakerfið fer enn ófullkomið og
flutningar dýrir á landi. Hefja
þarf ur.dirbúnmg að lagningu vega
úr varanlegu efni og leggja þarf
vég ibeint norður og austur yfir
hiálendið. Sama máli gegnir um
hsinargerðir. Góð höfn er undir-
síF.ða íramleiðslunnar við sjávar-
síðuna.
Lífrænar breytingar
skofakeFfisms
Nú eru li'ðin rúm 10 ár síðan
skólakeríið svonefnda var lögleitt.
Segja má að á þessum árum hafi
verúleg reynsla komið á kosti
þess og galla. Það virðist hafa
verið höfúðaugnamið höfunda
skólakerfisiris, að samræma skóla-
stigin O'g auðvelda nemendum
brautina til háskólanáms. Þetta
eru höfuðkostir kerfisins, sem ef-
laust iriunu hafa létt mörgum gáf-
uðum fmglingi leiðina til æðstu
mennta. í stað áður voru gagn-
fræðaskólarnir ekki þannig sniðn-
ir, að gagnfræðaprófið veitti inri-
göngurétt í menntaskóla, svo að
ekki sé nefrit það ganrla misrétti,
að fullnaðarprófsbörn þurftu að
leggja á sig dýrt aukanám til und-
irbúnings inntökuprófi í gagn-
fræðadeildir menntaskólanna og
þeirra gagnfræðaskóla, er líklegir
þóttu til að skila nemendum í
gegnum gagnfræðapróf mennta-
skólanna. Mörg dæmi vorú þess
að nemendur þurftu að þreyta
tvisvar gagnfræðapróf fyrst við
gagníræðaskóla og síðar við
menntaskóla og iðulega tafði þetta
fyrirkoanulag nemendur eiít ár frá
náimi. Höíundar skólakerfisins
nýja ha>Sa með þessari breytingu
ruítt úr vegi gönvlu misrétti og
forrét'tindum og veitt æsku dreif-
býlisins veigamikla aðstöðu. Þetta
er aðeins bjarta hliðin á skólakerf-
inu nýja. Hið svonefnda skyldu-
nám eftir fullnaðarpróf barna er
önnur Mið á kerfinu, sem ekki
viroist haía farið eins vel úr hendi.
Þar hefir grafið um sig mein-
semd í kerfinu. Snemma á gagn-
fræðasti'giini eru sauðirnir dregnir
lega. Fumog oðagotshattur ; frá höfrunum og valdir i svonefnda
um of einkennt fjarfest.nguna í j báknámsdeild þá nemendur, sem
sjavaru veginum og staðsetnmgu ]lk] jr eru til framhaidsnámsins,
atvinnutækjanna I verstoðvum v.ð mermtasj5Ó]a kennaraskóJa, en
Faxafloa er flutningskostnaður a |
veírarverííð orðinn ískyggilega (Framíiald á 8. síðu).