Tíminn - 19.03.1958, Blaðsíða 5

fi* í MIN N, miðvikudagimi 19. mane 1958.
Greinaflokkur Páls Zóphóníassonar:
inn fyrr og nú —
framfarir í Norður-Múlasýslu
"('■ '5. Fljóísdalshreppur: 1920 voru
25 hyggðar jarðir í hrcppmim, en
ríú eru þær 35. Þeirn hefir því
fjölgað um '10. Búsettu fólki í
hreppnum hefir fækkað úr 303 í
225 og fólkinu á meðaljörðinni úr
12 í 6,4 eða nærri um heiming.
Meðaltúnið var 4,3 ha. en er nú 6,4
■og hefir þrví stækkað tiltölulega
.minná eh víðá annars staðar. Á
irieðaljáfð ‘er nú taðan 290 hest-
or, úíihey 65' 'hestar. Nautgr. 2,9,
Sötiðfé 215, hross 4,5, en 1920 var
táðán 148 hestar, úthey 146 hest-
'ár; nautgr. 5,2, sauðfé 246, hnoss
9,5. Breýtrhgin er því: taða-f 142
hestar, úthey '-f83, nautgr. h-2,3,
sauðlfé 4-31, hross h-5,0. Búið er
Tninna, ög sérstakiega hefir hross
iirium fækkað af sömu ástæðu og
í JöikuMai. Náutgripuim hefir líka
fækkað .hlutf’allslega mikið, sem
ataíar af minna káifaeldi, og er
það vei, þ\u að káffaeMi fæst venju
leg.a verr fborgað en sé fóður
þeirra faanda kindum motað. Ásetn-.
ingur á heyjíntí er betri en hann
■var, en þó langt frá að vera góð- ]
ur og þarf. að stórbatna, og gildir'
,það ,um fjöMa sveita um land allt,1
cr,..iþó'favergi frelkar en á Norður-
og. Austurlandi, en þar er favort
tveggjá, meira treyst á beit en á
Suðurvog Vesturlandi, og hættara'
á, eð-ís -g-eti lokað siglingaleiðum,
og >atfleiðingar af óroógu fóðri því
aJvariegri, etf ekki niælst í fóður
bæti, en á þvi er meiri hætta þar
en syðra og vestra. Atfköstin eftir
mann búisettan í hreppnum
voru 24 hestar, en eru nú 55 hest-
ar. Srveitin á mjög stóran og yíð-
ler.dan atfrétt, sem á getur gengið
auargfaljt fieira fé, þrátt fyrir það
aö þar h eMur íslenzki hreindýra-
stoíninn sig aðallega. Möguieikar
tii stæíkkunar túnanna o'g aukning-
ar töðutfali'sins eru misjafnir ails
ftaðar tðiuverðir og víða ágætir.
ÞaB jmá þvi væmta þess, að á næstu
áropn xfaargfaldiist fjárfjöidinn í
Fijótsda.]. 15 bæir haía minni tún
er 5 ha. o,g 2 stærri en 10. Er það
Skriðufclaustur, sem hefir 25,8 ba.
túr, sem atf fást 850 hestar töðu
og Geitagerði, sem hefir 10,2 ha.
túh, er gefur aí sér 380 hesta.
Fljótsdalur er með veðursæiustu
sveituin' landsins. Þar og i Jökuidal
tu oft aiauð jörð, þó að rnikill
snjór sé koonin um adlt út- og mið-
hérað. Úrtfelli eru þar mjög lítil
og vantar otft tilfinnanlega regn
að. vorinu, og háir það stundum
grásvexti, sé þess ekki gætt að
bera búfjláráiburð á að haustinu og
tilbúinn áhurð snemima vors, faelzt
í aprál. Margir ferðaiangar, sem
tiœ landið flækj'ast, teija Fijóts-
da' éinlhvérja fégurstu sveit landls
ins og suimir þá fegurstu.
6. FeUahrcppur: Byggðu jörðunr
um i Fellahreppi hefir fjölgað úr
21 í 32 eða um 11. 1920 var meðal
túrnð 4,5 ha„ en er nú 7 ha. Með-
alheyskapúr var 1284-93=321 hest
ur, éh er nú 259 4-24, eða 283 hest
ar, og því 38 hestum minni en
faáhn var að hestatölu 1920. Nú
er meirilblutinn taða, svo að fóður
giidið er svipað og það áður var.
1920 var meðalibúið 4,7 nautgr. 239
kújidur og 8,2 hross, fóðrað á 321
faesti. 1SÖ5 var meðalbúið 2,3, naut-
gr. 162, kindur og 2,4 hross, íóoraö
á 283 hestum. Breytingin er =2,4
nautgr. =77 kindur og =5,8 hross.
Aíit faefir minnkað, íénaðinum
ftékkað og iminnkað heyið í hlöðun
xur.. Bót er í miáli, að heyið hefir
rrtinnkað tiJtölulega minnst, svo að
, jtú er ásetningurmn á heyin þó
bebri en hann var, enda þótt hann
sé mjögfangt frá því að vera sæmi
'legur, ef mokkuð ber út af. 1
Framfell ,búa að nokkru við
Flýötsd'alstáðarfar, Mtinn snjó og
og venjulega góða jörð til að beita
á. Útfeill eru snjóþyngri, og þar er
lengyr verið ao Koma fyrir sig
fyrnmgunum. en í Framfellunum.
Ai...nars .eru skilýrði til sauðfjárbú
rl’.«ps í Fellum œjög.lik og í Fljót’S
Páll Zóphómíasscn.
dal og JökuMal. Þótt afrétt sé
ekki eins víðlend, og ef til vill
ekki eins kjarngóð og i FljótsdaH
og Jökuldal vestan Jökulsár, þá
er 'samgangur milli Fella og Fljóls-
Seinni hluti
daiisafréittar. Þó að eklki sé anr.að
eins undaníært á afrétt Fella-
manna og Fljótsdæla, og því ekki.
eins miklir möguleikar til stækk
unar íjárbúanna, mega þeir lelj
ast mjög miklir og .um langt skeið
aðeir.s takmarkaðir atf faeyöflunar
mögulei&unum, heyskapnum á jörð
unum. Fjórar jarðir hafa ekki 5
ha. tún, heldur minni, en 7 hafa
yifir 10 faa. tún. Mest hefir túnið
stækkað i Miðhúsaseli. Það er ný
býli byggt milli 1920—30. 1932 er
túnið þar orðið 0,8 ha. stórL Nú
er það orðið 12,6 faa., og gefur atf
sér 380 hesta atf töðu. Það mun
varia nógu þurrt enn, og etf til vill
ekki heMur nóg á borið. Ailur hey
skapur í Miðfaúsaseli er 380-1-60=
440 hestar. Búið er 5 n.autgripir
(venjulega naut og báliur, kýrnar
eru' vemjulega 3) 181 kind og tvö
hross. Heyið er þvd tiltölulega mik
ið, miðað við aðra bændur, og þó
ekki nóg, etf hart yrði, og ekki
væri upp á fymingar að hláupa.
Fiest sauðfé er í Skógargerði. Þar
eru 370 hestar aí heyi og á þeim
fóðraðir 4 nautgr. 305 fjár og 4
hross, og er sýnilega mikið treyst
á beit. Túnræktarskilyrði í Fella
hreppi eru ágæt. Með stækkun
túna þartf að ieggja grundvöl] að
meiri heyskap, og þar með meira
öryggi í búskapnum en nú er, og
síðar til að fjölga fénu, eftir því
sem heyin aukast.
ByggOar jarBir
7. Tanguhreppttr: Byggðu jarð-
irnar i hreppnum voru 25, en eru
nú 34, og hefir því fjölgað um 11
eims og í Fellunum. Fólki búsettu
í Tunguihreppi heíir fækkað úr 219
í 155. Á meða]jörð voru nærri 9
manns i heimili 1920, en nú er það
aðeins 4,6 og iætur þvi nærri, að
belmingi færri menin séu á meðal
heimili nú en þá. Meðaltúnið var
3,2 ha., en er nú 6,6 og hefir því
vel tvötfaMazt. Meðalfaeyskapur var
994-195=294. hestar, en er nú 234
4-66=300 ihestar, og má því heita
hinn sami að hestatölu til, þó að
fóðurgildið sé nú meira.
ÍMeðalibúið 1920 var 4,3 nautgr.,
172 kind, 7 faross og fóðrað á 294
heyfaestum. Nú er það 3.0 nautgr.
159 kind, 2,7 hross og fóðrað á
300 faeyfaestum. Mismunurinn er
=1,3 nautgr. =13 kind, =4.3
'hross og fóðraða. á 4-6 heyfaestum.
M.eðalfaúið er minna nú, sérstak
lega hrossin, enda nú komnir bíl
ar og dráttarvélar, sem sinna verk
um hestanna, og lestaferðirnar
faafa lagzt niður með öllu. Heim
ingj færra fólk á meðalheimilinu
faeyjar nú eins margia hesta og fólk
ið áðúr. En faeyskapurinn er of lít-
ill. Þótt ásetningur á heyin hafi
batnað, er langt frá þ\d, að hann
sé góðúr, og heyiþrot yrðu, ef harð
ur vetur kæmij.og gildir þetta ekk-
ert. sérstaklega um Tungufarepp,
heldur yfirleitt um Norðaustur-
]and. Átta jarðir í hreppnum hafa
undir 5 ha. tún, tvær yfir 10 ha.
Nokikrar jarðir í hreppnum hafa
skipzt í tvær, eins og Rangá, Vífils
staðir, Stóriiþakki, Hailfreðarstaðir
0. fl. Undir aðrar hafa atftur verið
lagðar jarðir, sem. voru í byggð
1920, eins og Nefbjarnarstaðir,
sem lagðir hatfa verið undir Gunn
hiMargerði. Stærst bú á jörðum,
sem ekki njóta annarra að, er á
Litlalbaikka. Túnið þar er 11,9 ha.,
og fást atf því 480 hestar af töðu.
Á útjörð eru heyjaðir 140 hestar,
McBal jörð árið 1920
svo að allur heyskapur er 620 hest
ar. Á þessu eru fóðraðir 5 nautgr.,
294 kindur og 4 hross, og er hér
treyst mikið á beit eins og annars
staðar. Gunnbildargerði (tún 8,9
ha.) með Nefbjarnarstöðum 'tún
3,1 ha.) hefir aðeins stærra tún
en Litlibakki, eða 12 ha., en taðan
er aðeins 300 hestar. Útheyskapur
þar er 210 hestar og faeyskapur því
líkur og á Litlabakka. Búið þar
er 5 nautgr., 304 kindur og 2 hross,
og er það stærist í Tungu. Túnrækt
arskilyrði eru góð í Tungu, og
sums staðar ágæt. Útheitarskilyrði
að vetrinum eru góð, þó að snjó-
þyngsli séu, því að kralfstursjörð
er þar oft góð, og veldur gróður-
far í flóum (hris og brok) og háls
um (skógviður). Atftur á hreppur
inn ekkert afréttarland. Féð geng
ur því mest heima, en sækir í af-
réttir Feilamanna og Jökuldals að
austan, og er það ekki vel séð eða
vel iiðið. Áður fyrr fengú ýmsir
bændur úr Tungu að reka fé sitt
í lönd einstakra jarða á Jökulda]
vestan ár og i FossveUi. Með varn
arráðstöfunum, er gerðar -Voru tii
að verjast úthreiðslu sauðtfjársjúk
dómanna (mœðiveiki, gamaveiki),
var Jökulsá sett sem. varðlína, og
bannaður flutningur fjér ytfir hana.
Þá lagðist niður ]'án á sumarhögum
til Tunguibænda, og segjá þeir
mér, er þangað ráku, að það ha-fi
munað 2—3 kg. á þunga dilk-
anna, hvað þeir voru ]éttari, éftir
að þeir faættu að reka „vestur
yfirk Enn hatfa þeir ekki fengið
leyfi til að reka vestur ytfir, en r.ú
rnunu eigendur jarðanna vera
tregir til að taka féð. Stækkun
fj'árbúanna í Tungulhreppi ér því
erfiðleikum háð, og líklegt, ao
breyta þurífi um þúskapariag til
þess að veruleg stækkun þeirra
verði. Túnin stækka, taðan vex,
og ásetningur batnar. Þegar því
marki er néð að haía á hverju
hausti næg ný hey fyrir þennan
bústofn-, sem niú er, þá kemur
stækkun búanna. Talað er um að
byggja mjólkurbú á Egilsstöðum.
Ágætt væri það út atf fyrir sig
fyrir bændur á Fljótsdalsfaéraði
að fá þar mjólkuribú, er tæki á
móti afgangsmijólk heimilanna og
i ynni úr henni afurðir, sem væru
! betur við hælfi neytenda en. afurð
' ir gerðar heima é heimilunum.
, En um allan heim er neyzlumjólk
I sem se)d er daglega f:r;á tframleið
anda til neytend'a borguð mikið
hærra verði en mjólk, sem þarf
að vinna úr aíurðir, og viðast á
Austurlandi borgar sauðfé mikið
betur fóðrið en kýrnar, ef ekki
á að vera hærra verð á mjólk
inni en vinnsluvörur gefa. Það
verður þvi vandia- og vafaimál fyr
ir bændur, á favað þeim beri að
leggja áherz]u á, auka iféð eða
kýrnar, þegar heyaukinn er orðinr,
nógur til að tryggja fóður fénað-
arins, sem nú er, og fer að auk-
ast fram úr því. VatfaMust er það
nokkuð misjafnt etftir jörðum hvað
gera ber, en tvennt kemur til
greina:
1. Fjö3ga fénu og
a) Fá upprekstraland hjiá Jökul-
dælingum e@a kaupa eyðijarðir i
Jökuidalsheiði.
b) eða beit.a vor og seinni part
sumars á ræktað land.
c) eða bera á bithaga og auka
þann veg og. nieð uppþurrkun beit
arþol landiíins.
2. Fjölga kúnum og sælta sig við
það verð, sem fyrir ha,na fœst. er
alltaf verður ]ægra en þar, sem
selja má mikinn hluta hennar sem
neyzlumjólk.
Hvaða leið þeir taika, verður
váfalaust misjafnt hæði eftir jörð
unum og hneigð bóndans. Aðstæð
ur geta þá líka breytzt til þéss
tíma, er þeir þurfa að taka af-
stöðu til þessa, t. d. af þvi, að
upp komi á F.jörðum fjölmennari
kauptún, og þá skapist þar markað
ur fyrir neyzlumjólk.
8. Hjaltastaðahreppur: Byggðum
jörðum hefir fjölgað um eina og
meðaltúnið stæk'kað um meira en
helming eða úr 3,1 ha. í 6.8. Þar
er mikið af þurrkuðu brotnu
landi, og stækka túnin verulega
1957 og 58, etf ekikert sérstakt kem
ur fyrir.
Meðalheyskapurinn var 90-)-197
j =287 hestar, en er nú 249 4-154
] =403 hestar og faefir því aukizt
urn 116 hesta.
Meðalbúið var 4,2 nautgr. 144
kindur og 5,5 hross, og nú er það
4,0 nautgr. 176 kindur og 2,9 hross,
mismunurinn er =0,2 nautgr. -J-36
kindur og =2.6 hross.
Bústofninum er því ætlað til
muna meira fóður en áður, en þó
vantar enn nokkuð á, að tryggt sé,
að fóðrið endist vetrarlangt, ef
harðir vetur koma. Búsett fótk í
hreppnum var 214, en er nú 194,
og faefir því fækkað lítið eitt. Af-
köstin hafa aukizt, og má ætla, að
með tilliti til þess, hve rnikið land
er nú undir ræktun, muni skammt
þess að bíða, að heyskapur verði
nægur, iþó að aliharðir vetur komi.
6 jarðir hafa undir 5 ha. tún, en
aðeins 1, Ásgrímsstaðir, yfir 10.
Þar var túnið 3,2 ha. 1932, en er
nú 16,9 ha. og hefir því nær fimm
fald'azt. Af þvi fást nú 717 hestar
af töðu, og 120 hestar eru slegnir á
engjuim, svo að allur heyskapur er
837 hestar. Á því heyi eru nú þessi
bústöfn: 5 nautgr., 311 kindur og
6 hroes, og verður að telja það
særailegan forða, þó að allharður
vetur koimi. í hreppnum er mikið
af góðum véislægjum og oft grös-
ugum engjum. Þær liggja lágt, og
flæða ár ytfir þær í vatnavöxtum.
Komi ekki flóð að vorinu, spretta
engjarnar illa, og komi flóð að
sumrinu, fyllast þær af vatni og
verða lítt notlhæfar. Þær notast
því misjafnt eftir tíðarfari, en
munu lengi verða nýttar, þó að tún
og töðutfall aukizt. Sveitin er snjóa
söm, eins og Tungan og Hlíðin,
munar það miklu eða í Fljótsdal
og Jökuldal. Getur oft verið hag-
laust þar með öllu, þó að góð jörð
sé á Upþhéraði. Það var líka svo,
að í hörðum vetrum hér áður fyrr,
var það alltítt, þegar sýnt þótti, að
fóður bænda á Úlfaéraði mundi
ekki hrökkva, er fram á vetur kom,
fengu þeir að reka féð til bænda
í Fljótsdal, og koma því þar fram
á beitinni eir.ni, meðan innistaða
hélzt á því, sem heima var eftir
skilið. Hjaltastaðahreppur er sú
sveit á Úthéraði, sem betur er fall-
in til kúafaúa en sauðtfjárbúa. Veld
ur þvtf bæði þröngt og lét-t sumar-
land fyrir sáuðfé og kýrgæfar
siægj'Ur á vélslœguan engjum.
Fljótt mur.di þó þarfa að beita
kiirn á ræktr.S land ef þeim fjölg
aði að mur.. því að kúfaagar eru
tákmarkaðir á útjörð. Annars get
ur sauðfé fjölgað í Hjaltastaða-
fareppi nokkuð, þegar tún stækika
og heyskapur vex, en ekki ei,ns og
í hir.um hreppum sýslunnar, þó að
Tungulhreppi undanskildum. Eins
og allir aðrir hreppar í Héraði áttu
Hjaltastaðafareppsbúar faér áður
yfir erfiða fjalivegi að sækja og
urðu að draga allt að sér á hest-
ucm um slæma vegi. Þá var verzlað
á Fjörðum, Reyðarfirði, Seyðis-
íirði og Borgarfirði, og Hjaltastaða
hreppsbúar verzluðu mest á Borg-
arfirði og Seyðisfirði. Síðar kom
akbraut yfir Fagradal og tengdi
héraðshreppana við Reyðarfjörð,
og fluttist þá verzlunin þangað,
fyrst úr þeiim hreppum er fyrst
komust í vegasamlband, og síðar
: fluttist hún smám saman til Reyð
j arfjarðar af öilu héraði, eftir því
I sem vegirnir smáfærðust út um
Héraðið. Hjaitastaöahreppsbúar
(Frarnh. a 8. síðu).
íbúatala
Meðaiáhöfn og heyskapur á jörð 1955
Tún
REPPVR: 1920 1955 Tinst. ha. Taða Úthey Nautgr. SauSjé Hross 1920 kestar hestar tala tala tala 1953 Túnst. ha. Tala hestar Uthey hestar Nautgr. tdla SauOjé lala Hross lala tinciir 5 ha.
. Skeggjastaðahreppur 19 29 3,3 92 94 3,3 132 4,8 239 211 5,6 196 21 2,1 121 1,7 14
1. Vopnafjarðarhreppur 62 51 3,6 92 157 3,6 146 6,2 729 688 9,6 389 63 3,6 208 4.0 7
1. Hlíðarhreppur 14 22 3,2 . 105 211 5,1 183 7,8 137 146 6,7 276 131 3,1 200 2,8 8
. Jökuldalshreppur 28 ' ' 35 2,5 67 170 32 224 10,4 282 205 5,2 181 55 2,8 214 4,3 17
i. Fljótsdalshreppur 25 35 4,3 148 146 5,2 246 9,5 303 225 6,4 290 65 2,9 235 4,5 15
i. F.ellahreppur 21 < 32 4,5 128 196 4,7 239 8,2 219 155 7,0 259 24 2,3 162 2,4 4
'. Tuniguhreppur 25 ; 34 3,2 88 185 4,3 122 7,0 237 195 6,6 ' 234 66 3,0 159 2,7 8
i. Hjaj'tastaðahneppur 29 30 3,1 96 197 4,2 144 5,5 -214 194 6,8 249 154 4,0 -1.76 2,9 6
1. Borgarfjarðarhr. 26 f 26 4,0 102 143 . 4,7 117 4,7 402 323 5,7 202 93 2,2 156 1,9 12
>. Loðmundarfj,hr. ' 9 4 4,3 123 174 6,2. 117 4.6 -. 61 16 6,3 198 94 3,0 140 2,5 1
.. Seyðisfjarðarfareppur 9 8 5,6 120 120 4,6 113 2,3 •140 107 7,0 .268 86 8,6 125 2,4 1
All'S og meðaltal 267 306 3,6 191 163 4,2 169 6,7 2963 ‘Mtx- 6,8 261 72 3,1 180 3,1 83