Tíminn - 23.03.1958, Blaðsíða 7

3'ÍMINJí, sunmidagiim 23. marz 1958.
7
SKRIFAÐ OG SKRAFAÐ
Efnahagsmálin ern nú erfiSnstn vandamál flestra þjóSa - „Pemiastrikið“? sem ekki er til
- Hið stöSuga samningafíóf um efnahagsmálin síSan 1942 - Uppbótarstefnan er arfor frá
Ólafi Thors - Hætturnar, sem fylgja uppbótarsiefniim - ViSræðisrnar í ríkisstjórninni
- Áróður, sem þjóðin þarf aS varast - Framfarasóknin síðan 1918 -
Það er engin nýjung á fslandi,
að stjörnarílokkum gangi misjafn-
lega að ná samkomulagi um með-
ferð efnáhagsmála. Allt síðan, að
Sjálfstæðistflokkurinn. rauf stjórn-
arsamstarfið við Framsóknarflokk-
inn 1942 vegna „steiktu gæs-
anna“, Kefir slikt samningaiþóf ver
ið árlegur viðburður á íslandi. A
þeim árttm, þegar Sjálfstæðisfiokk-
urinn sat í stjórn, kom það iðulega
fyrir, að þetta samningaþóf dræg-
ist fram í aprilmánuð eða maímán-
uð viðkomandi árs, þótt þvi hefði
átt að vera iokið í ársbyrjun. • • •
Það er heldur ekki neilt sérstakt
íslenzkt fyrirhrigði, að efnahags-
málin séu torvelt viðfangsefni
stjórnmálamönnum og fjármálaT
mönnum. Hvort héldur sem litið
er til austurs eða vesturs, eru efna
hagsmálin stærsta og vandasam-
asta viðfangsefnið. í Bandaríkjun-
um er nú að myndast kreppa, seni
getur haft alvarlegustu afleið-
ingar fyrir þau og bandamenn
þeirra, ef ekki tekst að stemma
stigu við henni í tíma. 1 leppríkjum
Rússa er ástandið í efnahagsmálun
um hið ömurlegasta og hafa Pól-
verjar nýlega fengið stórlán í
Bandaríkjunum til að ráða bót á
mestu erfiðleikunum. í Sovétríkj-
unum er það nú mesta vandamál
leiðtoganna, 'hvernig hægt verði að
koma til móts við kröfur aiþýðunn-
ar um bætt lífskjör, án þess að
efnahagskerfið fari úr skorðum,
en enn eru lítfskjörin langtum lak-
ari þar en víðast hvar vestan járn-
tjaldsius.
Þessari upptalningu mætti halda
áfram og neína dæmi frá svo að
segja öHum löndum heims. Meira
að segja gengur nú vaxandi verk-
fallsalda yfir Vestur-iÞýzkaland. ís-
lendingar eru vissulega ekki einir
um það að eiga í torsóttri glímu
við efnaháismálin.
Ekkert „pennastrik“ til
FramSóknarmenn hafa frá fyrslu
tíð bent á það, að gangan til við-
reisnar myndi reynast torsótt, ef
misst yrði táumhald á dýrtíðinni.
Þvi miðnr var þessum aðvörunar-
orðiun ekki hlýtt. Með „gæsar“-
ævintýri Sjálfstæðisflokksins 1942,
þegar dýrtíðin var tvötfoIdLið á sex
mánuðum, yar (hleypt af stað þeirri
skriðu, sem ekki hefir tekizt að
stöðva siðari. Formaður Sjálfstæð-
. isflokksins talaði þá og oft síðan
borgmmannlega um þessi mál og
mun lengi fræg sú setning hans, að
auðvelt yrði að ráða niðurlögum
dýrtíðarinnár méð einu ,,penna-
striki“, ’ef átþýrfti að halda. í mál-
gögnum Sjálístæðismanna voru
aðvaranir Framsóknarmanna kall-
aðar „þgrlclmsvæl'* og „hrunsöng-
ur“.
Áðvaranir Framsóknarmanna
hafa réynzt réttar. Formaður Sjálf
stæðisfloidksins hefir haft mörg
tækifæri' tiÞ að sýna „pennastrik-
ið“, en liann íhefir ekki gert það
enn. Og aldrei 'héfir flokkur hans
verið fjær því að benda á nokkur
raunhætf úrræði en nú. Sannleik-
urinn er sá, að eftir að verðbólgan
hefir cinu > sinnið fengið lausan
tauminn,. yerður hún ekki læknuð
með rieinu ' „périnastriki", heldur
tekur þa'ð íanga og erfiða göngu
að komast á jáfnsléttu aftur. Því
meira og lengur, sem verðbólgan
hefir fengið að vaxa, því íleiri
verða áfangarnir til hins rétta
lands aftur. Engin stefnubreyting
eða ný stefna getur læknað slíkt
ástand öðru vísi en á alllöngum
tíma, og bað því aðeins, að hún
mæti nægum skilningi almennings
og niðurrifsöflum takist ekki uin
of að torvelda Iiana.
ASalfundur Miólkurbús Flóamanna var halcunn á Selfcs^í í fyrradag. Þessi þróttmiklu samvinnusamtök bænd-
anna ó SuSurlandi, hafa veriS ein helzta stoSin í baráttunni fyrir auknum framförum og bættum lífskjörum og
verSur ekki annaS sagt, en vel hafi miSaS áfram í þeim efnum. Samtökin eiga nú í byggingu mjög fullkomiS
mjólkurbú, þar sem fullkomin aSstaSa verSur til aS vinna úr mjólkinni eins verSmætar framleiSsluvörur og
frekast er hægt hvort heldur er miSaS við innlenda, eSa erlenda markaSi. Frá aSalfundi Mjóikurbús Fióamanna
er sagt á öSrum staS í blaSinu í dag. (Ljósm.: Timinn).
Glíman vitS verðbólguna
1943—1956
Á árunum 1943—1956 var reynt
meö mörgum úrræðum og að'ferð-
um að slöðva verðbóIgU'Skriðuna,
er hófst með „gæsa“-ævintýrinu
vorið 1942. Ekkert af þessu reynd-
ist haldnýtt, nema til bráðabirgða.
Alltaf hélt verðbólgan áfram að
vaxa. Seinustu árin var reynt að
verjast því, að hún . stöðvaði út-
flutningsframleiðsluna með vax-
andi uppbótum og niðurgreiðslum.
Þetta upphótarkerfi krafðist alltaf
meiri og meiri ólaga. Þegar kom
fram á órið 1956, var fyrirsjáanlegt
að því yrði ekki lengur haldið
uppi, nema á ný yrði aflað hundr-
aða milljóna króna nýrra tekna
í hít þess, og þó myndi þetta því
aðeins nægja, að það tækist að
stöðva kapphlaupið milli verðlags
og kaupgjalds, sem verið hefir
ein helzta undirrót hinnar vaxandi
verðbólgu og dýrtíðar.
Það var af þessum ástæðum, sem
Framsóknarflokkurinn rauf sam-
starfið við Sjálfstæðisflokkinn vor-
ið 1956 og leitaði samstarfs við
verkaJýðsflokkana svonefndu. Það
var gert í trausti þess, að þetta
væri vænlegasta leiðin til sam-
starfs við stéttarsamtökin um að
stöðva kapphlaupið milli verðlags
og kaupgjalds, og til að leita var-
anlegri úrræða en uppbótarstefna
er. Þetta var tilraun, sem Fram-
sóknarflokkurinn taldi sér skylt að
gera, þar sem líka fyrirsjáanlegt
var, að áframhaldandi samstarf við
Sjálfstæðisflokkinn myndi ekki
leiða til annars en vaxandi verð-
bólgu og stöðvunar.
Kapphlaupiti milli kaup-
gjalds og verSIags
Þvi verður ekki neitað, að nú-
verandi ríkisstjórn hefir tekizt að
draga verulega úr kapphlaupinu
milli kaupgjalds og verðlags fvá
því sem áður var. Það eitt út af
fyrir sig er mikilsvert. Það er hins
vegar ekki nægilegt að draga úr
ferð dýrtiðarvagnsins, heldur þarf
helzt að stöðva hann að mestu eða
öllu.
Því mun seint verða gleymt,
hvernig forkólfar Sjálfstæðisflokks
ins hafa hagað sér í þessum e _um
síðan þeir lentu í stj'órnarand-
stöðu. Áður vöruð'i þéir’ manna
mest við ótimabærum kauphækk-
unum. Nú reyna þeir hins vegar
að blása að glæðurn verkfalla ogj
kauphækkana af fremsta rnegni og
hafa m. a. gengið svo langt, að
þeir létu atvinnurekendur bjóða
Iðju kauphækkun i iþeirri von, að
það myndi ýta undir kröfur um
almenna hækkun, þegar önnur fé-
lög sæu, að Iðjukaupið hefði ver-
ið hækkað. Af sömu ástæðum
reyndu forkólfar Sjálfstæðisflokks
ins að espa yfirmenn á kaupskip-
unum til sem mestrar óbilgirni í
verkfallinu í fyrrasumar, enda
þótt Bjarni Ben. lýsti þvi samtím-
is yfir sem varaformaður Eimskipa
félagsins, að félagið gæti alls ekki
greitt hærra kaup og yrði að fá
sérhverja hækkun á því uppbætta
í hærri flutningsgjöldum.
Á sama hátt hefir Sjálfstæois-
flokkurinn iika barizt gegn öllum
verðlagshömlum. Starfsemi hans
hofir miðað markvíst að þvi að
korna í veg fyrir stöðvun verðlags
og kaupgjalds og því miður hefir
honum orðið of mikið ágengt í
þeim efnum.
Uppbótarstefnan — arf-
urinn frá Ólafi Thors
Milli núverandi stjórnarflokka
hefir enn ekki náðst samkomulag
um það að horfið yrði að öðrum
iirræðum en uppbótarstefnunni til
að tryggja rekstur útílutningsfram-
leiðslunnar. Henni er því enn hald-
ið áfram i svipuðu formi og Ólafur
Thors mótaði hana. Vegna þess, að
Ólafur Thors skildi við hana
strandaða, varð i fyrra að leggja
á stórfellda nýja skatta til þess að
hægt væri að halda henni áfram
enn um stund.
Framsóknarmenn hafa aldrei
farið dult með það, að þeir hefðu
ótrú á uppbótarstefnunni. Upp-
bætur til vissra atvinnugreina cða
itilfærslur milli atvinnugreina géta
átt rétt á sér að vissu marki. Þetta
gildir hins vegar allt öðru máli,
þegar farið er að gera uppbæturn-
ar að eins konar ailsherjarlausn
allra fjárhagslegra vandamála. Þá
vill oft fylgja þeim alls konar spill
ing og þær hlaða alltaf meira og
meira utan á sig og kalla þannig á
nýjar og nýjar álögur. Að lokum
gefast menn svo upp við að afla
þessara nýju tekna, og uppbótar-
kerfið strandar og stöðvun atvinnu
veganna fylgir í kjölfarið. Þetta
var raunverulega að gerast, þegar
seinustu stjórnarskipti urðu. Þá
var uppbótarstefnunni gefin ný
„sprauta", þar sem voru álögurnar
miklu, er lagðar voru á fyrir ára-
mótin 1956. Þær nægðu til þess
að hægt var að halda atvinnulífinu
sæmilega þróttmiklu síðastliðið ár,
en nú nægja þær ekki lengur. Upp
bótarkerfið hefir enn hlaðið utan
á sig nýjum útgjöMum, hæði í
formi uppbóta og niðurgreiðslna.
Nú þarf nýja „sprautu“ í formi
nýrra álaga, ef halda á uppbóta-
kerfinu áfram enn um stund.
StöSvunarhætta verS-
bólgustefnunnar
Þrátt fyrir það, þótt nýjar álög-
ur yrð'u nú lagðar á til að halda
uppbótarkerfinu áfram, myndi það
ekki gagna, ef tekjuöflunin yrði
byggð á sama grundvelli og hingað
til. Ástæðan er sú, að þá yrði að
veita miður þörfum vörum alger-
an forgangsrétt við úthlutun gjald-
eyrisleyfa, en láta ýmsar vörur til
framleiðslu og framkvæmda sitja á
hakanum, líkt og hráefni til iðnað-
ar og byggingarvörur. Atfleiðingin
yrði samdráttur iðnaðar og bygg-
inga með tilheyrandi atvinnuleysi.
Þá muu óbreytt tilhögun upp-
bótarstefnunnar líka leiða til vax-
andi samdráttar á sviði útflutn-
ingsframieiðslunnar, þar sem nýjar
útflutningsgreinar fá nú yfirleitt
ekki verðuppbætur.
Úr þessum ágöllum uppbótar-
stefnunnar mætti að sjálfsögð'u
bæta með því að breyta tekjuöflun
inni og hafa uppbæturnar viðtæk-
ari. Eftir sem áður væri hins veg-
ar spillingarhættan, sem fylgir
henni, og einnig sú hætta, að
menn gefist upp við að afla nægra
tekna og til stöðvunar komi af
þeiiTÍ ástæðu.
VnSræftur stjórnmála-
flokkanna um efna-
hagsmálin
Af hálfu Framsóknarmanna hef-
ir ekki verið farið dult með það,
að þeir álíta uppbótarkerfið í þvl
formi, sem Ólafur Tfaors skildi við
það, vera orðið með öllu óhæft og
þvi heri að leita nýrra úrræða.
Tafnvel þétt Lienn reyndu að lappa
eitthvað upp á það og bæta lir
mestu ágöllunum, getur endirinn
aldrei orðið annar en uppgjötf og
strand.
Nokkrir sérfræðingar hafa unnið
undanfarið á vegum ríkisstjórnar-
innar að athugun þesííara mála,
Athugun þeirra liggur nú fyrir og
hefir ríkisstjórnin rætt þessi máil
á fundum sínum undanfarið. Niður
staða þeirra viðræðna liggur enn
ekki fyrir. Að sjálfsögðu fylgjast
þingmenn stjórnarflokkanna með
þessum viðræðum og taka þátt í
þeim beint og óbeint.
f hlöðum stjórnarandstæðinga
má nú merkja eins konar hlakk
yfir því, að stjórnarflokkarnir
muni ekki ná samkomulagi uin
þessi mál. Ríkisst'jórnin verði því
að i'ara frá og kosningar yrðu að
fara fram. Sjálfstæðisflokkui'inn
muni aftur fá tækifæri til að setj'a
eyrnamark gæðinga sinna á síjórn-
arstefnuna.
Á þessu stigi skal það eitt sagt,
að enn er of snemmt fyrir forkólfa
Sjálfstæðisflokksins að hlakka yf-
ir þessu. Mikiltf meirihluti þjóðar-
innar treystir því, að helzt muni
það takast undir forustu núverandi
rikisstjórnar að snúa af villigöíum
verðbólgunnar og byrja gönguna í
rétta átt. Þessu tfólki yrði það áreið
anlega mikil vonbrigði, ef ríkis-
stjórninni mistækist þetta. Aðal-
fundur miðstjórnar Framsóknar-
flokksins túlkaði þetta viðhorf
áreiðanlega rétt, er hann sagði í
ályktun sinni, að þess bæri fastlega
að vænta, að þeir aðilar, sem að
stjórninni standa, hiki ekki við að
hor.fast í augu við erfiðleikana og
geri það, sem nauðsynlegt er til
að tryggja næga atvinnu og fram-
farir, en gefist ekki upp og eigi
þar með á hættu, að láta meðferð
þessara mála í hendur manna, sem
eru fulltrúar fyrir gróðastarfsemi
og sérhagsmuni í þjóðfélaginu.
Er ástæ<Sa til svartsýni?
Hin stöðuga harátta við verð-
bólgumálin, sem segja má að hafi
staðið látlaust frá „gæsa“-ævin-
týrinu 1942, hefir gert ýmsa hálf
vantrúaða á það, að íslendingum.
muni takast að ná aftur réttum tök
um á efnahagsmálum sínum. Það
skal játað hér, að þessi ótti er ekki
með öllu ástæðulaus. En þess ber
vel að gæta í þessu samhandi, að
aðrar þjóðir glíma nú við cfnahags
lega erfiðleika engu síður en viö.
Ástand efnahagsmála okkar er
ekki faeldur það bágborið, að ekki
sé hægt að koma því á réttaa
grunn aftur, ef þjóðin tekur þau
föstum og skynsamlegum tökum
og byrjar að nýju að stefna í rétta
átt. Verði það líka gert, ætti ekki
að þurfa að kvíða framtíðinni hér,
því að landið geymir mikla mögu-
leika og þjóðin er framtakssöm og
dugandi.
Ein mesta hættan, sem yfir okk-
ur vofir í þessum efnum, er frá
ábyrgðarlitlum pólitískum loddur-
um, sem halda það vænlegt til
framgangs fyrir sig, ef hinir tfjár-
hagslegu erfiðleikar vaxa áfram.
Þessir menn hika ekki við að ýta
undir óbilgjarnar kröfur og
ástunda hvers konar yfirboð. Sum-
um þeirra er líka sama um, þótt
þéssir enfiðleikar enduðu með upp
gjöf hins fjárhagslega frelsis, þvf
að þeir telja sig eiga vini í vestri
eða austri, sem þá megi halla sér
að.
Ef þjóðin gerir sér nægilegt far
um að horfa raunsætt á málin og
varast áróður umræddra loddara,
ætti vissulega að mega vænta þess,
að henni takist tfyrr en síðar að
koma fastari tökum á efnahagsmál-
in og treysta með því fjárhagslegt
frelsi sitt.
(Framh. á 11. síðu).