Tíminn - 24.04.1958, Qupperneq 8

8
T í IVII N N, fimmiudaginn 24. apríl 1958.
ERLENT YFIRLIT:
Utgefandi: Framsoknaf«un*«. <*,.
fUtsQórar: Haukur Snorrason, Þórarlun Þör
Skrifstofur í Eéduhúsinu yið Ll!u>*/4
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303. :r
(ritstjórn og óiaðamenn'
Auglýsingasími 19523. Afgreiðáusln;., :
Preiitsmiðjan EUda tU.
Ríki Israelsmanna
Merkilegt viðreisnarstarf hefir verií unnií í Israel á þessu tímabili
Mest metinn af öllum tyllidögum..“
99
FYRIR nær hálfri öld leit
aldurhinginn íslendingur um
öxl og minntist liðinna daga.
Hann skrásetti þá þessa end
urminningu frá árinu 1852:
„ . . . Sumardag-urinn fyrsti
var mest metinn af öllum
tjdlidögum. Vinnufólk var
frjiáist þann dag; því var
ekki ætlað að vinna annað
en nauðsynj averk. Á hverju
einasta heimiii voru gefnar
sumargjafir. Húsbændur og
húsfreyjur gáfu hverjum
heimilismanni, yngri sem
eldri, einhverja gjöf, og
vinnufólkið gaf hvert öðru
gjafir og oft börnum hjón-
anna; húsbændum sínum gaf
þaií líka stundum gjafir.
Susmar þessar gjafir voru nú
oft á tíðum lítils virði en
ætíð voru þær gefnar af góð
um hug og greri einatt upp
af þeim vináttuþel meðal
heimamanna . . . Sumardag
urínn fyrsti var gleðidagur
fyrir aUa, gleðinnar gátu all
ir notið, einkum þó þegar
veðráttan var blíð . . .“ Sum-
ardagurinn fyrsti var þvf
mikill hátíðisdagur fyrir rösk
um 100 árum og hafði lengi
verið bað; líklega hefir hann
verið íslenzkur hátíðisdagur
alit frá ^andnámstíð. Hann
var tenardur gleði og biart-
sýni eins og erreinilega kem-
ur fram í endurminnintnmni
hér að ofan. Hann táknaði
ekki aðeins að lífsbaráttan
munrii fá mildari svip með
hækkandi sól, ekki aðeins
sprettnna. sem í vændnm
var, lömbin og aðra nytsemd
búsins. beiriiir miklu frem
ur innri e-ieði, birtu hugans
eftir svartnætti vetrardag-
anna.
PF5SSUM andblæ lýsti séra
Matfhías óg1eymanlega í
því Ijóði sem jafnan er í
huiga íslendingá á þessum
degi:
„Kom heitur til míns hjarta
blærinn blíði!
Kom blessaður í dásemd
þinnar prýði!
Kom lífsins engill nýr og
náðarfagur,
í nafni drottins, fyrsti
sumardagur.
Þrátt fyrir alla veraldar-
hyggj u samtímans fer þessi
andlblær enn um landið á
sumardaginn fyrsta. Það er
ekkl sjávarfangiðeðaafrakst
ur akursins sem er efst í
hiíga að þessu sinni heldur
hinn heiti, blíði blær, sem
nær til hjartans. Það er svip
mót landsins í sumarskrúða,
hinn bjarti tími vorsins; eft-
irvæntingin, sem er bæld
undir amstri hversdagsins,
stágur fram mót komalndi
sumardögum. A þessum degi
eiga íslendingar meira sam
eiginlegt en flesta aðra daga
ársins. Landið og náttúran
bindur sterkustu böndin.
Þanig hefir það alltaf ver-
ið og þannig er það enn í
dag.
Okkar kynslóð, sem lifir
veturtan í hlýjum húsum og
við birtu rafmagnsljósa og
litlar áhyggjur af veraldar-
afkomu mlðað við það, sem
áður var, hefir e. t. v. glatað
þeirri tilfinning, sem lifði í
endurminningu feðra okkar
til æviloka. Ef til vill finnst
okkur sumardagurinn fyrsti
ekki lengur vera „mest met-
inn af öllum tyllidiögum".
Hin mildari veðrátta síð-
ustu áratuga hefir líka gert
skil vetrar og sumars óljós-
ari en áður var löngum.
Eifct er þó víst: Þessari kvn-
slóð er mikil þörf á þeim
heita blæ, sem fylgt hefir
sumardeginum fyrsta í vit-
und þjóðarinnar um langan
aldur. Henni er þörf á að
hngsa meira um Tandið og
þióðina sem heild og minna
um ílokkinn og stéttina. Hún
má vel við því að hvíla sig
frá þeirri iðju að meta alla
hluti til peninga. Hún mun
ekki bíða tjón á heilsu sinni
né efnahag þótt hún eyði
þesum degi til að minnast
þess sem sameinar, og þess
að sumaxið gefur ekki eins
gras og síld heldur lika feg
urð og mildi. Skáldin hafa
ekki lofsungið matinn í sum
arkvseðum sínum heldur önn
ur verðmæti. íslenzkar bók-
menntir eru ríkar af fögrum
sumarkvæðum, sem einmitt
eru tengd þessum þjóðlega
hátíðisdegi. Um hann hafa
kveðið ekki minni menn en
Eggert Ólafsson, Sveinbiörn
Egilsson, Bólu-Hjálmar, Sig-
urður Breiðfjörð, Jónas Hall
grímsson, Páll Ólafsson,
Steingrlmur Thorsteinsson,
Matfchias Jochumsson, Sfeph
an G. Stephansc-on, Þorst°inn
Erlingsson, Hannes Hafstein
Guðmundur Guðmundsson
o<? Guðmundur á Sandi. Á
þpssurn fyrsta ^sjumardle-gi
er áreiðanlega srott að vera
í fvlgd með beim f lióðum
þeirra erum við tensrd sögu
og landí. Með beim fögnuði í
h i arta, sem Ivsir sér í feg-
urstu sucnarkv<r»ðum skáld-
anna, er gofct að geta fa«m-
p* hækkandi sA’ oer nvium
riorri. j>á, er auð’reif að skilja,
bvers vegna bev<?( riaernr var
„mest metinn af öllum tylli-
döerutn."
Gleðilegt siimar!
Sænsk bókasýninv
„VIST ÞARF vaka og
starf að vera grundvöllur
þjóðfélags, sem veitt geti
borgurum sínum velmegun.
Enhók og baga verða að vera
rneðal hornsteinanna, ef um
menningarsamfélag á að
vera að ræða.“ Þannig fór-
ust Gylfa Þ. Gíálasyni
menntamálaráðherra orð vlð
opnun. sænsku bókasýningar
innar. Hann minnti og á, að
sænsk bókasýning er sérstak
lega athyglisverð í þessu
sambandi. „Menning barf
ekki að byggjast á velmegun,
og velmegun getur verið
menningarsnauð“, sagði ráð
herrann, „en mér er til efs
að nofcfcur þjóð veraldar sam
I DAG verða mikil hátíðaköld
í ísrael í tilefni af því, að tíu ár
eru liðin fná stofnun rikisins.
Að vísu var stöfnun þess lýst
yfir 14. maí 1948, en samkvæmt
hebresku dagatali ber 10 ára af-
mælið upp á 25. april 1958, en þá
er Sabbathdagur, svo að hátiða-
höldin fara aðallega fram 24. april.
Nokkru fyrir seinustu aldamót,
var stofnuð hi’eyfing meðal Gyð
inga, sem hafði það markmið að
koma upp miðstöð fyrir Gyðinga
í Palestínu, er þá laut veldi Tyrkja
Þetta þóttu hreinir draumórar þá,
en fyrri heimsstyrj. breytti mjög
taflstöðunni. Þá náðu Eretar yfir’
ráðum í Palestánu cg helzti leið-
togi Gyðinga, Weizmann var náinn
vinur Lloyd Georges og fleiri
brcskra áhrifamanna. Fyrir áhrif
Weizmanns gaf brezka stjórnin þá
yfirlýsingu 1917, að hún vildi
stuðla að því að kcma upp þjóðar-
heimili fyrir Gyðinga í Palestínu.
Þegar þessi yfirlýsing var gefin
voru ekki nema um 50 þús. Gyðing
ar í Palestínu og þeir því í mikl-
um minnihluta, þar sem íbúar
Palestínu voru þá alls um 800 þús.
Næstu árin flutti talsvert af Gyð-
ingmm til Palestínu eða tæp 100
þús. á árunum 1919—32. Eftir
valdatöku Hitlers jukust þessir
flutningar mjög og fluttust um 220
þús. Gyðingar til Palestínu á árin
um 1933—39.
JAFNFRAMT og Gyðingum
fjölgaði í Palestfnu, hertu þair þá
kröfu til Breta, að þeir stæðu við
loforð sitt um stofnun þjóðarheim
ilis fyrir Gyðinga í Palestínu. Bret
ar voru tregir til og tóku Gyðingar
þá upp skemmdarverkastarfsemi.
Þetta varð til þsss, að Bretar
birtu tillöguþess efnis í júní 1937,
að Palestánu yrði skipt í tvö ríki
milli Gyðinga og Araba, en Jerú-
salem yrði sérstakt alþjóðlegt
vernadarsvæði. Arabar höfnuðu
þessari tillögu, en lögðu til, að
Palestína yrði gert sjálfstætt ríki
og Gyðingum fc-yggð full réttindi
innan þess ríkis sem þjóðernisleg
um minnilhluta. Hefix þetta jafn
an síðan verið stefna Araba.
Sambúð Araiba og Gyðinga fór
allmikið versnandi seinustu árin
fyrir styrjöldina og voru Arabar
einkum mótfallnir hinu.n mikla
innflutningi Gyðinga. Á stríðsárun
um féllu þessar deilur niður, en
blossuðu upp aftur eftir stríðslok
in. Ákveðið var því að skjóta mál-
inu til Sameinuðu þjóðanna.
Þær samþykktu á allsherjarþing
inu haustið 1947, að Palestínu
skyldi skipt í tvÖ ríki milli Ara
ba og Gyðinga en Jerúsalem skyldi
þó verða undir alþjóðlegri stjórn.
Arabar neituðu að fallast á þessa
samþykkt og ákváðu Bretar þá
að flytja her sinn burtu frá Palest
ínu og láta ráðast, hverju fram
yndi.
SEINUSTU hersveitir Breta yf
irgáfu Palestínu 14. maí 1948 og
lýstu Gyðingar þá jafnharðan yfir
Stofnun sj-álfstæðs rikis. Fimim
Arabaríki, (Egyptaland, Jórdanía,
Sýxland, Líbauon og írak) lýstu
þi yfir styrjGld gegn hinu nýja
ríki og virtist hér ójafn leikur,
þar sem 650 þús. Gyðingar voru
í hinu nýja ríki, en Arabarí-kin
töldu yfir 30 millj. fbúa. Gyðingar
voru hins vegar miklu betur vopn
um búnir og betur þjálíaðir og
eini í ríkara mæli en Svíar
trausta vehmegun og glæsi-
lega menningu". Hann lauk
ávarpi sínu me'ð því að láta
í ljósi þá von, að sýningin
verði til að treysta þau bönd
sem tengja íslendinga og
Svía. Undir þau ummæli er
rétt að taka og hvetja um
leið sem flesta til þess að
skoða sýninguna í Þjóðminja
safninu.
BEN GURiON
báru því nær hvarvetna sigur úr
býtum. Fyrir milligöngu S.Þ. tókst
að lokum að ko-ma á vopnahlés
samningum. Samkvæ.mt þeim fékk
ísrael yfirráð yfir 50% meira landi
en þyí hafði verið ætlað sam-
kvæmt upphaflegum tillögum S.
Þ. og auk þess hluta af Jerúsalem.
Hinn borgarhlutinn féll undir
Jórdaníu. Meðan á borgarastyrj-
öldin stóð hafði meginþorri Araba,
sem bjó í ísrael verið hrakin það-
an eða flúið þaðan. Tala þessara
flóttamanna, sem enn hafast flest-
ir við í flóttamannabúðum, fer nú
senn að niálgast milljón. Þeir
heimta að fá að fara a-f-tur til
ísraels, en ísraelsstjórn neitar að
taka við þeim.
Friðarsamnmgar hafa enn ekki
verið gerðir mill ísraels og Araba
ríkjanna og hafa Arabar því enn
ekki raunverulega viðurkennt til-
veru hins nýja ríkis. Er hér u>m
að ræða einn hinn mesta vanda,
sean nú er uppi á sviði alþjóða-
mála.
EINS og áður segir voru um
650 þús. Gyðingar í ísrael, þcgar
ríkið var stcfnað fyrir 10 árum.
íbúatalan er nú um 2 millj., þar
áf um 200 þús. Arabar. Fjölgunin
stafar einkum af því, hve marg-
ir innflytjendur hafa komið til
landsins á þessum tírna.
Samkvæimt vopnahléssam-n :ng-
unum ræður ísrael yfir um 21 þús.
fer-km. lands, en meglnhluti þsss
er eyðimörk. Það hefir þvi verið
stórfellt átak að ío’ggja húsnæði
og lífsskilyrði fyrir þann mikla
fólksfjalda, sem hef'.r bæzt við síð-
an 1943. Þelta hefir tekizt ótnúiega
vel, enda almenningur allur s-enni
lega hvergi lagt harðar að sér eða
hve.s konar skipulagning tekist
öllu betur en í ísrael á þessum
tíma. Það er eins og allir hafi
verig sa nhentir um að sýna sem
me=ian dugnað, nægjusemi cg til-
litssemi inn á viff. Þar hafa boztu
eig'nleikar Gyðinga komið glöggt
í ljó:-. H nu er hins vegar ekki að
neita, að út á við hcfir stefna
ísraels verið óbilgjörn og ósátt-
fús í sk'ptum við Araba, sem eiga
hér þó vissulega um sárt að binda.
Nc-kkur dæmi skulu nofnd bér
um þær framfarir, sem orðið bafa
í ísrael á þessum tíma: Ræ-kt-
að land hefir aukizt úr 1,6 þús.
fe.kim. í 3,8 þús., aðallega með
því að rækta upp eyðimörk. Stór
kostlegar áveitur hafa verið gerð'-
ar og mun því ræktaniegt land
aukazt mjóg í framtíðinni. Afurða-
aukningin hefir o. ðið enn meiri
en framangreindar tölur gefa til
kynna. Miklum iðnaði hefir verið
komið upp og fer hann hratt vax-
andi. Hafist hefir verið um stór-
felda skógræ-kt og er ætlunin að
% hluti ísraels verði ikógivax-
in innan fárra áratuga. Um 30
millj. plantna hafa þegar verið
gróðursettar. Miklar íbúSabygg-
ingar hafa átt sé.' stað og ko.nið
hefir verið upp fullkomnu og víð-
tæku skólake.i'i. Þannig maxti
lengi telja.
Svo vel hefir uppbygging i ísra
el heppnast, að ývns ríki Asíu og
■ Afríku sækja þangað nú einna
helzt fyrirmyndlr sinar, e:ns og
t. d. Ghana, Nige.ía, Libería,
Burma, Ceylon, Filippseyjar og
jafnvc-1 Indland. Sambönd ísraels
við þsssi ríki, styrkir mjög aðstöðu
þess út á við.
ÞRÁTT fyrir þstta milda átak
Israelsmanna, myndi ríki þeirra
va:t fá staðist, ef það nyti ekki
hjálpár Gyðinga annars staðar.
Gyðingar utan Israels eru nú tald
:r 11—12 mlllj., þar af á sjöttu
iFramhald á 12. síðu.)
Kóngsdóitir s Danmörk
Hínn i ípríl var8 Margrét Danaprinsessa 18 ára og tó ksæti i rikisráSi.
Mikið var um dýrðið í konungsríkinu á þessum degi. Myndln sýnir Frið-
rki konungs, og Margréti prinsessu taka á mótl hillingu mannfjclda við
Amalienborg á þessum merkisdegi.