Tíminn - 09.05.1958, Qupperneq 7

í í iVI I N N, föstudaginn 9 maí 1958.
Sviðsmynd — Nína Sve'insdóttir, Guðmundur Pálsson, Steindór
ússon, Brynjólfur Jóhannesson og
LEIKFÉLAC REYKJAVÍKUR:
Hjörleifsson, Helga Valtýsdóttir, Knútur Magn-
Valdimar Helgason.
Sjónleikur eflir Eduardo de Filippo
Leikstjóri: Jón Sigurbjörnsson
Eins og í öðrum löndum, þar
sem einræði ríkir, voru listir og
bókmermtir sveigðar undir flokks-
aga é timum Mússólínis á Ítalíu.
En eftir fali fasista og lok heim-
styr.jaidárinnar síðari, kom upp •
hjá ítölum stefna í bókmenntum
og leödist, er kölluð hefir verið
ný-raunsæisstefna og má vera ís-
lenzkum kvikmyndahúsgestum
kunn éf'ýmsum ítölskum afbragðs-
myndum, sem hér hafa verið sýnd
ar. Má raunar segja, að hið ítalska
ný-raunsæi hafi farið sigurför í
kivikmyndagerð og haft
heillafænleg áhrif. Meðal annarra
hafa Sandaríkj amenn séð sig nokk
'iið uni hönd frá því dæmalausa
léttmétí, sem þar var framleitt á
stríðsárunum og eftir stríðið. En
það eru ekki aðeins hinar ný-raun
sæju kvikmyndir ítala, sem at-
hygli iwega vekja. Skáldsagnarrit-
un þeirra eftir stríðið er einnig hin
merkilegasta, og ég minnist ekki
að hafa lesið merkara skáldverk
um hörmungar áranna eftir stríð-
ið en sögu eftir Giuseppe Berto,
sem fengizt hefir hér í Reykjavík
í enskri þýðingu, The sky is red.
Og miskunnarlausara raunsæis-
verk þekki ég ekki.
Brynjótfur Jóhannesson sem Genn-
aro Jovine og Helga Valtýsdóttir sem
Amalia kona hans.
Þaö má því vera islenzkum leik-
lisiai'unendum fagnaðarefni, að
Leikfélag Iíeykjavikur' hefir nú
tekið "tii sýningar ítalskt nútíma-
verk, -htótt yfir Napoli (Napoli
Millonaria) eftir Eduardo de Fil-
ippo, som Hörður Þórhallsson hef
ir þýtt beint úr ítölsku. Þetta leik-
rit ber ótvíræð merki hins ítalska
ný-raunsæis, lýsir á afdráttarlans-
an og sannan. hátt iífi og reynslu
ítalsks alþýðufólks í stríðslokin.
Þótt d-e Filippo væri kominn fram
fyrir fall Ivlússólinis1 og einkum
sem gamanleikjahöfundur, eru
heztu verk hans yngri. Nótt yfir!
Napóli frá árinu 1945, og 1955 j
kom það fei'krit h?ns, sem af mörgl
um er talið merkast, Filumena
Marturano, en það er kíminn harm
leikur um líf vændiskvenna í Na-
póli.
Nótt yfir Napóli fjallar um líf
lágstéttarfólks í Napólíborg á ár-
um síðustu heimsstyrjaldar. Fyrsti
þát'tur gerist á öðru ári stríðsins,
en hinir tveir síðari eftir land-
göngu Bandamanna á Ítalíu. Þetta
er harmleikur og heimsádeila, en
gamanleikarinn Eduardo er hvergi
fjarri, og kátlegum tilsvörum og
grátbroslegum atvikum er skotið í
verkið af hófsemi og smekkvísi.
RÚMLEGA fimmtugur spor-
vagnastarfsmaður býr ásámt konu
sinni, tæpt fertugri og þremur
börnum. Það er atvinnuleysi og
eymd í Napóli, skömmtun á nauð-
synjum, og konan drýgir tekjur
heimilisins með launverzlun. Fé-
lagi hennar í því braski er ungur
og föngulegur maður. Heimilisfað-
irinn, Gennaro Jovine, hefir harizt
í fyrri heimsstyrjöldinni, hann er
dálítið vankaður og utan við sig,
en heldur dauðahaldi í fornarj
d.vgðir, heiðarleik og sparsemi.,
Hann varar sífellt við afleiðingum
lögbrota og brasks. Lok fyrsta þátt
ar eru þó mjög kátleg. Hylming
Gennaros á smygli konu sinnar, |
þar sem hann leikur dauðan mann|
og.leggst á smyglvarninginn. Og
lögregluforinginn sér í gegnum
fingur við Gennaro. Svo mikið guð
last senr það er að leggja hendur
á dauðan mann, er þó rneiri synd
að fangelsa slikan mann lifandi. i
Nú lendir Genaro í miklum
raunum. Hann hefir farið að
sækja vistir, en lendir þá á orr-
ustusvæði, særist, er í haldi hjá
Þjóðverjum, strýkur þaðan og
kemst ekki heim fyrr en rúmu ári
síðar. Er þá mikil breyting á orð-
in. Hann þekkir ekki heimili sitt,
þegar hann kemur aftur. Kona
hans er orðin milljónamæringur á
braskinu með Errico og heldur við
hann, sonurinn bílaþjófur, dóttir-
in ólétt Kanamella og yngsta barn-
ið liggur dauðvona. Um kvöldið er
rnikil veizla til að halda upp á af-
mæli Erricos. Gennaro reynir í sí-
fellu að segja fjölskyldu sinni og
vinum frá þeim hörmungum, sem
hann hefir orðið vitni að, en eng-
inn vill hlusta á hann. Stríðið er
búið í Napólí. En Gennaro veit
betur: — Ykkur skjátlast. Stríðið
er ekki búið, og ekkert er búið.
Hann herfur frá veizliibqrðinu
til dóttur sinnar helsjúkrar. Lok
leiksins eru þau, að skrifstofumað-
ur, sem Amalia kona Gennaros
hefir rúið inn að skyrtunni, bjarg
ar barni þeirra með því að fá þeim
í hendur það meðal, sem eitt gat
bjargað, en hvergi fékkst í Napólí.
Gennaro leiðir son sinn\f hraut
glæpa og veitir dótturinni breysku
fyrirgefning sína. Amalía fellur
saman andspænis sjúkdómi barns
síns, og' endurskoðarinn blásnauði
fær henni meðalið með þeim örð-
um, að fyrr eða síðar komi að
slíku hruni, ef menn vilji ekki
rétta hverir öðrum hjálparhönd.
Boðskapur Gennaros er mark-
aður mikilli bjartsýni: — Úr þessu
stríði koma menn heilsteyptir, og
Jón Síjhrú uCasson hefir sett
leikrit þetta á svið í Iðnó. Tví-
mælalaust virðist mér stjórn hans
á þessu leikriti bera af öðru, sem
hann hefir áður gert. Áreiðaniega
hefir það verið honum styrk stoð
að þekkja ítala af eigin raun. Mér
rúrðist honum mjög vel hafa tek-
izt að laða fram suðrænan blæ,
hraða og hita í leik þennan. Svið-
ið, einkum í fyrsta þætti, er einn-
ig hið ágætasta og skapar leik-
ritinu þann blæ, sem ég hygg að
sé hárréttur. Það má einnig bera
verki Jóns gott vitni, hversu miklu
hann hefir náð úr tiltölulega lítt
vönum ieikurum, þótt ekki hafi
í þessu leikriti frekar en ýmsum
öðrum orðið siglt fram hjá því
skeri, sem sýningar hér einkum
steyta á, að ekki eru til nógu
margir góðir leikai'ar til að fylla
öll hlutverk. Því verður svo oft
brotalöm. Það eru kannske þrír—
fjórir leikarar, sem skila hlutverk-
um sjnum með prýði, en svo skap-
ast göt í smærri hlutverkunum,
þ\d að breiddin er ennþá svo lítil.
Þótt þessa sé getið hér, er það
ekki fyrir þá sök, að Jón hafi í
þessari sýningu steytt harkalegar á
þessu skeri en aðrir áður. Þetta
er aðeins sameiginlegt einkenni
flestra sýninga, einkum þeirra sem
mannmargar eru. Þess vegna eru
fámennar sýningar undantekning-
arlitið jafnbetri, og mætti styðja
það mörgum dæmum. En sú kem-
ur tíð, og sennilega áður en Jón
hættir leikstjórn í Reykjavík, að
Sfeindór Hjörleifsson sem Amedeo, Karf Sigurðsson sem Ciappa lögregiu-
foringi og Brynjólfur Jóhannesson sem Gennaro.
maður vill ekki gera neinum
rnein. Síðan geta rnenn það eitt að
bíða af nóttina og vona.
SKÁLDSKAPARTILGANGUR
höfundar virðist öðru fremur að
sýna fram á heilbrigt lífsviðhorf
og viðbrögð hins óbreytta alþýðu-
manns. Boðskapur hans er um 'heið
arleik og góðvild í skiptum manna
á meðal. Ekki gat ég að því gert,
að ég minntist æði oft gamla manns
ins í Brekkukoti hjá Laxness,
þegar ég var að hlusta á Gennaro
tala um fyrir fólki sínu.
Ekki þykir mér þó því að leyna,
að nokkrir gallar séu á verki
þessu og persónusköpun höfund-
arins naumast svo heilsteypt sem
boðskapur hans er heilbrigður.
Einkum þykir mér þessa gæta í
sköpun og orðræðum endurskoð-
andans, sem hraklegast er leikinn
af Aipalíu, en að lokum hjargar
barni hennar. í viðbrögðum þessa
manns gætir allfcof ýktrar við-
kvæmni, og yfirleitt má segja að
ofurviðkvæmni (sentímentalítets)
gæti helzt um of í þessu verki. Má
vera, að þar leynist nokkuð af
þeirri sjálfsmeðaumkun, sem sigr-
aðar þjóðir verða oft haldnar, og
margir munu kannast við af skipt-
um sínum við Þjóðverja eftir síð-
asta stríð.
Engu að síður er hér á ferðinni
gott verk og athyglisvert og tví-
mælalaust á það boðskap til ís-
lendinga nútjmans. Hér er marg-
ur Errico og nrörg Amalia. Og
ef tildursfólk nýríkt skilur ekki
nokkra sneið, þegar Anralia gösl-
ast inn á sviðið í pelsinum, brettir
hann mun hafa nægilegt mannval
í fjölmennari sýningu en þessa.
Tveir leikarar sýna í þessu leik-
riti fágætlega góðan leik á okkar
mælikvarða, þau „hjónin“ Helga
Valtýsdótíir og Brynjólfur Jó-
hannesson.
Gennaro Brynjólfs er ákaflega
elslaileg manneskja. Brynjólfur er
afskaplega nærfærinn í meðferð
sinni á þessum óbrotna alþýðu-
rnanni við Napólíflóann. Ég kann
ekki að Brynjólfi að finna í þessu
hlutverki. Innilegri meðferð hlut-
verks hefir naumast'sézt hér. Hann
skapar heilsteypta góðviljaða per-
sónu, en jafnframt er Gennaro
slunginn kímni, sem Brynjólfur
túlkar af sérstakri fágun. Frábær-
astur þó er leikur Brynjólfs í
lokin, er har.n íagnar syni sínum,
sem horfið hefir frá því að stela.
Fnda heíir naumast í annan tíma
kiioðrri hrfning gagntekið áhorf-
endasaiinn í Iðnó.
Helga Valtýsdóttir leikur Ama-
liu svartamarkaðsfrú. Þetta er frá
höfundar hendi mjög erfitt hlut-
verk, krefst óskaplegs krafts og
heitra geðbrigða lcikkonunnar. Og
Helga ieikur hlutverkið af þeim
miskunnarlausa hraða og skaphita,
sem því hæfir. Þessi kona verður
í höndum hennar næstum óhugnan-
lega djöfulleg í viðbrögðum sín-
um. Hún er bókstafiegt tígrisdýr
í.hraski sínu. En ekki er leikur
Helgu síðri í lokaatriðinu, er hún
buga'st og brotnar saman, og reyna
þó slik algjör hamskipti sannar-
lega á gáfu leikkonunnar.
Ég get vart gert upp á milli
(Fi-amhald a ö. siðuj '
ennarnar upp fyrir olnboga og|
tekur að skera steikina, þá veitj
ég ekki, hvað því fólki má til varn-l
ar verða. Og boðskapur höfundar
í ræðum Gennaros Jovines um góð
vild, heiðarieik og tryggð við
fornar dygðir er öhrotgjarn og
sigildur.
2
Á víðavangi
Síáffstæðisflokkurinn
og höftin
í forustugrein Alþýðublaðsim:
á þriöjudaginn segir m. a. á
þessa Ieið:
„Morgunblaðið skilgreinir í
forustugrein sinni á suiinudag.
hvað álagning sé, og kemst svo
að þeirri niðurstöðu, að henn.
verði bezt haldið í skefjum mee
frelsi og samkeppni í verzlun oy
viðskiptum. Þetta er kenning.
sem iætur vel í eyrum. Hún reyr.
ist sjálfsagt framkvæmanleg, þak'
sem vörur eru hverju sinni meir
en eftirspurn. En slíks verðuk'
áreiðanlega langt að bíða hér á
landi, þó að afkoma fólks sé yfiv
leitt góð. fslendingar verða ao
spara erlendan gjaldeyri eins og:
svo margar aðrar þjóðir, og þesri
vegna hljótum við að gæta lióft:
eftir föngum um innflutning'.
Sannleikurinn er líka sá, að eng-
um stjórnmálaflokki hefir tekizft
að gera draum Morgunblaðsirc:
um frelsi og samkeppni í verzl-
un og viðskiptum að veruleika.
Sjálfstæðismenn hafa vafalausú
viljað slíkt á valdadögum sínum
en þeir gáfust upp. Þeir settv.
uauðungir viljugir hvers konav
hömlur, takmörkuðu frelsi eiit-
staklinga og þorðu ekki aö
treysta úrslitamætti samkeppu-
innar, eða fengu henni ekki vio
komið. Staðreyndirnar sýna, aö
þessi ummæli eru rétt, hvorS:
sem Morgunblaðiuu líkar betuv
eða verr.“
Við þessi ummæli má bæta
þvi, að innflutningshöftin voru
fyrst lögleidd í stjórnartíð Sjálf-
stæðismanna 1932—34 og að þau
hafa aldrei verið strangari eu
eftir að valdaferli nýsköpunav-
stjórnarinnar lauk, því að húu
hafði ekki aðeins eytt öllum
stríðsgróðanum, heldur ráðstaf-
að fyrrifram miklu af gjaldeyri::
tekjum næstu ára.
S'[álfstæðismenn
og verðlagseftirlitið
Þá segir í áðurnefndri grein
Alþýðublaðsins um áróður Sjál '
stæ'ðismanna í sambandi við verö
lagseftirlitið:
„Ein fullyrðing Morgunblaðs-
greinarinnar á sunnudag er sv<-
fjarri lagi, að furðu gegnir. Þav
er sagt, að verðlagseftirlitiim
hafi verið komið á í því skyni aö
ofsækja pólitíska andstæðinga.
Slíkt hefir víst engum til hug'av
komið. Verðlagseftirlitið á að nu
jafnt til allra, livar í flokki seir»
þeir standa og liverjar sem skoö
anir þeirra á þjóðfélagsmálum
reynast. Og það á í eðli sínn
ekkert skylt við ofsókn. Hún
kennist heldur ekki í fram-
kvæmdinni hér á Iandi. Auðvitaö
geta menn verið með og mót\
veðlagseftiriiti, en hitt nær engri
átt að halda fram annarri einn
fjarstæðu og þeirri, að það eigi
að vera pólitísk ofsókn í ein-
hverri mynd. Morguublaðið gerir
sig híægilegt með þvílíkuin mál
flutningi.
Og með leyfi að spyrja: í
hvaða skyni settu Sjálfstæðis-
menn liömlur og reglur, meðan
þeir áttu að heita landsfeðurf'
Var það pólitísk ofsókn, sem fyv
ir þeim vakti, og þá gegh hverjj,
um? Þessar spurningar koma é-
sjálfrátt upp í hugann við lesí-
ur forustugreinar Morgunblaðs-
ins á sunnudag. Sjálfstæðisntenu
hafa raunar ekki sett lögin um
verðlagseftirlit, sem nú eru i
gildi, en þeir hafa átt þatt í sam
bærilegum ráðstöfunum á undau
förnum árum. Og þeim hefii-
væntanlega ekki gengið ofsóknav
hneigðin til.
Hér er bví líkast, að reynt s*v
að efna til æsing'a, nenia fyriv
Morgunblaðinu vaki að afnernw
allt verölagsei'tirlit og Ieyfa
gegndarlausa aukningu dýrtíðav-
innar á þeini grundvelli. ÖUum
liggur í auguiu uppi, að sú yrði
afleiðingin af þeirri ráðstöfun.
sem virðist vaka fyrir höfund.
forustugreinarinnar á sunnudag'.
Og þá er víst fundin ein tiilaga
af liálfu Sjálfstæðismanua til
lausnar á vanda efnahagsmál-
auna.“